Καλή Ανάσταση!

Τα σαρκικά πάθη και η θεραπεία τους

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΓ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Ἡ πορνεία ὡς πάθος καί ἁμάρτημα: Κατά τούς Πατέρες, τά δύο πρῶτα πάθη πού προέρχονται ἀπό τή Φιληδονία, εἶναι ἡ γαστριμαργία καί ἡ πορνεία. Αὐτά συνδέονται στενά μεταξύ τους: τό πρῶτο πάθος τρέφει τό δεύτερο. Πορνεία εἶναι ἡ «παράχρησις» (παθολογική ἤ κακή χρήση) τῆς σεξουαλικότητας. Ὑπάρχει καλή καί κακή χρήση τῆς σεξουαλικότητας, ὅπως ὑπάρχει καλή καί κακή χρήση τῆς ἡδονῆς. Κατά τούς Πατέρες, ἡ σεξουαλικότητα δέν εἶναι ἔμφυτη στήν ἀνθρώπινη φύση, δηλ. δέν εἶναι κάτι «φυσικό» γιά τόν ἄνθρωπο, μέ τήν ἔννοια πού δίνει ἡ Πατερική Παράδοση στό «φυσικό». Ἡ σεξουαλικότητα ἐμφανίζεται μετά τήν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων καί δέν εἶναι ἡ αἰτία τῆς πτώσης τους: «ὅτε διά τῆς παραβάσεως θάνατος εἰς τόν κόσμον εἰσῆλθε, τότε ἔγνω Ἀδάμ τήν γυναῖκα αὐτοῦ» (Ἰω. Δαμασκηνός). Οἱ Πρωτόπλαστοι ἦσαν γυμνοί «καί οὐκ ἠσχύνοντο» (Γεν. 2,25), «ἀπαθείας γάρ ἄκρας τοῦτό ἐστιν» (Ἰω. Δαμασκηνός). Ὁ Χριστός, ἄν καί ἀνέλαβε τά «φυσικά καί ἀδιάβλητα» πάθη, δέν ἀνέλαβε τή ἀνθρώπινη σεξουαλικότητα, γιατί αὐτή εἶναι μέν «φυσικό» (=κοινό μετά τήν πτώση), ἀλλά ὄχι ἀναγκαῖο στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ὡστόσο, ἄν καί ἡ παρθενία συνιστᾶ κανόνα τελειότητος, ἡ ὕπαρξη ἤ ἡ ὀρθή χρήση τῆς σεξουαλικότητας δέν συνιστᾶ ἁμαρτία. Ἡ σεξουαλικότητα εἶναι μιά πανίσχυρη δύναμη στόν ἄνθρωπο (καί στά ζῶα), πού συμβάλλει στή διαιώνιση τοῦ εἴδους. Στά ζῶα αὐτή ἡ δύναμη εἶναι ἄλογη, δηλ. ἐνστικτώδης, ἐνῶ στόν ἄνθρωπο μπορεῖ νά εἶναι «ἔλλογος» («κατήκοος τῷ λόγῳ», ἐλεγχόμενη ἀπό τόν λόγο), δηλ. ἡ σεξουαλικότητα εἶναι μιά δύναμη πού μποροῦμε νά τήν ἐλέγξουμε. Ἡ χρήση της δέν συνιστᾶ πορνεία, α) ὅταν λειτουργεῖ ἐντός τοῦ Γάμου καί β) ὅταν ἀπολυτοποιεῖται ἡ ἡδονή, πού προέρχεται ἀπ’ αὐτήν. Ἡ πορνεία δέν εἶναι ἀποκλειστικά σαρκικό πάθος, ἀλλά καί ψυχικό, γιατί δέν ὑπάρχουν ἀποκλειστικά σωματικές ἡδονές. Γι’ αὐτό, τό πνεῦμα (δαιμόνιο) τῆς πορνείας πολεμᾶ ἀκόμη καί ὑπερήλικες.

Η γαστριμαργία και η θεραπεία της

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΒ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Εἰσαγωγικά: Σύμφωνα μέ τή παθολογία τῶν Πατέρων, ἡ Φιλαυτία, ὡς πηγή καί ρίζα ὅλων τῶν παθῶν, γεννᾶ τά γιγαντιαῖα πάθη τῆς Φιληδονίας, τῆς Φιλαργυρίας καί τῆς Φιλοδοξίας. Τό πρῶτο ἀπό αὐτά (ἡ Φιληδονία) γεννᾶ τά πάθη τῆς πορνείας καί τῆς γαστριμαργίας. Τά δύο τελευταῖα πάθη συνδέονται στενά μεταξύ τους (ὅπως, ἄλλωστε, ὅλα τά πάθη συνδέονται μεταξύ τους, κατά τό παράδειγμα τῶν συγκοινωνούντων δοχείων). Ἡ γαστριμαργία τρέφει τήν πορνεία: «Κόρος βρωμάτων, πορνείας πατήρ· θλίψις δέ κοιλίας, ἁγνείας πρόξενος» (Κλίμαξ). Ἡ γαστριμαργία ἀνήκει στά θανάσιμα ἁμαρτήματα καί πάθη, δηλ. σέ ἐκεῖνα πού ἐπιφέρουν τόν πνευματικό θάνατο.

Εκκλησία, αιρέσεις και αυτοκτονία

ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

ΠΡΩΤ.

ΣΩΤΗΡΙΟΥ Ο. ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΙΑ

(Ὁμιλία σέ ἐκδήλωση τῆς Ζ΄ Ἐφορείας Προϊστορικῶν καί Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων στόν ἀρχαιολογικό χῶρο τῆς ἀρχαίας Ὀλυμπίας, τό Σάββατο 13 Ἀπριλίου 2013). 

Σεβαστοί πατέρες, κύριε Βουλευτά, ἀγαπητοί φίλοι,

Νά μοῦ ἐπιτρέψετε πρίν ἀναφερθῶ στό θέμα μέ τό ὁποῖο θά ἀσχοληθοῦμε, νά εὐχαριστήσω θερμά τούς διοργανωτές αὐτῆς τῆς ἐκδήλωσης, τήν Ζ' Ἐφορεία Προϊστορικῶν καί Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων, τήν Διευθύντρια κ. Γεωργία Χατζῆ - Σπηλιοπούλου καί, γενικά, ὅσους εἶχαν τήν ἰδέα νά ἀσχοληθοῦμε μέ ἕνα τόσο σημαντικό πρόβλημα τῶν ἡμερῶν μας. Ἐπίσης, θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἠλείας καί Ὠλένης κ. Γερμανό καί τούς συνεργάτες του στήν Ἱερά Μητρόπολη, πού πρόθυμα ἔδωσαν τήν εὐλογία σέ ἕναν κληρικό ἀπό κοντινή ἐπαρχία νά σᾶς ἀπευθύνει τόν λόγο ἀπό αὐτό ἐδῶ τό βῆμα. Σᾶς διαβεβαιῶ ὅτι εἶναι γιά μένα μεγάλη τιμή νά βρίσκομαι σέ αὐτό τόν χῶρο, ἀνάμεσά σας καί μπροστά σέ τόσο ἐκλεκτό ἀκροατήριο. Χαίρομαι ἰδιαίτερα γι’ αὐτό, καί σᾶς εὐχαριστῶ καί πάλι θερμά.

Το πάθος της Φιληδονίας

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΑ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Τί εἶναι ἡ Φιληδονία: Φιληδονία: ἕνας ἀπό τούς πρώτους καρπούς τῆς Φιλαυτίας. Φιληδονία εἶναι ἡ ἀγάπη («φιλία») τῆς ἡδονῆς καί ἡ πρακτική ἀναζήτηση τῆς ἡδονῆς - τῶν ἡδονῶν. Ἡδονή εἶναι ἡ εὐχαρίστηση πού προέρχεται ἀπό τά αἰσθητά (κτιστά). Οἱ ἡδονές διακρίνονται σέ σωματικές καί ψυχικές. Σωματικές εἶναι οἱ ἡδονές ἀπό τά αἰσθητά, πού ἀναφέρονται στό σῶμα, καί ψυχικές εἶναι οἱ ἡδονές ἀπό τά αἰσθητά, πού ἀναφέρονται στήν ψυχή. Κατά τούς Πατέρες, δέν ὑπάρχουν ἀποκλειστικά σωματικές ἡδονές: σωματικές ἡδονές εἶναι «αἱ μετά κοινωνίας τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος γενόμεναι». Οἱ ἡδονές αὐτές εἶναι ὅλες ἐμπαθεῖς καί ἀφύσικες (προέρχονται ἀπό ἐμπαθεῖς σχέσεις μέ τά πράγματα). Ὑπάρχει, ὅμως, καί ἀπαθής πνευματική ἡδονή, πού προέρχεται ἀπό τή θέα ἤ κοινωνία τοῦ Θεοῦ: «ἡ ἀνέκφραστος εὐφροσύνη» καί «ἡ ἀπέραντος ἡδονή τῶν καθορώντων τοῦ σοῦ προσώπου τό κάλλος τό ἄρρητον». Αὐτή εἶναι μόνη γνήσια, φυσική καί ἀδιάπτωτη ἡδονή. Ὅλες οἱ ἄλλες ἀποτελοῦν παρά φύσιν ἔκπτωση ἀπό τή μόνη αὐθεντική ἡδονή, δηλ. εἶναι πτωτικό φαινόμενο καί κατάσταση τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου. Ἡ σωτηρία μας ἐξαρτᾶται ἀπό τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο χειριζόμεθα τήν ἡδονή. Ἡ προέλευση τῆς ἡδονῆς: Ἐντός τοῦ ἀνθρώπου ἔχει τοποθετηθεῖ ἀπό τόν Θεό μιά πανίσχυρη φυσική δύναμη, πού ὀνομάζεται «ἀγάπη» (ἤ «φιλία» ἤ «ἔρως» ἤ «ἐπιθυμία» ἤ «ἔφεσις»). Ἡ δύναμη αὐτή ὑπάρχει γιά νά στρέφεται πρός τόν Θεό, δηλ. γιά νά ἀγαπᾶμε τόν Θεό καί νά ἀπολαμβάνουμε τήν ἡδονή πού προέρχεται ἀπό τή θέα Του. Ὅμως, μετά τήν πτώση ὁ ἄνθρωπος τήν ἔστρεψε πρός τά αἰσθητά. Ἡ «παρά φύσιν ἐνεργουμένη ἡδονή» προσλαμβάνει δύο βασικές μορφές ἤ γεννᾶ δύο μεγάλα πάθη: α) τήν πορνεία καί β) τή γαστριμαργία.

Το πάθος της Φιλαυτίας

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Ι' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Τί εἶναι ἡ Φιλαυτία: Κατά τούς Πατέρες, πηγή καί ρίζα ὅλων τῶν παθῶν εἶναι ἡ Φιλαυτία: «Ἀρχή μέν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, τέλος δέ, ἡ ὑπερηφανία». «Ὁ ἔχων τήν φιλαυτίαν, δῆλον ὅτι ἔχει πάντα τά πάθη». «Φιλαυτία ἐστίν ἡ πρός τό σῶμα (=πρός τόν ἑαυτό μας) ἐμπαθής καί ἄλογος φιλία». «Ὁ ταύτην ἐκκόψας, συνέκοψε πάντα τά πάθη τά ἐξ αὐτῆς» (Μάξιμος Ὁμολογητής). Ὑπάρχει, ὅμως, καί μή ἐμπαθής, φυσική φιλία (ἀγάπη) πρός τόν ἑαυτό μας: «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν (Ματθ. 19,19). Πρόκειται γιά ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας ὡς «εἰκόνος» τοῦ Θεοῦ, δηλ. ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας μέσω τοῦ Θεοῦ, ἀγάπη τοῦ αὐθεντικοῦ, τοῦ μή ἁμαρτωλοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἡ Φιλαυτία ἀποτελεῖ διαστροφή μιᾶς φυσικῆς δυνάμεως τοῦ ἀνθρώπου, μέ τήν ὁποία διά τοῦ Θεοῦ ἀγαπᾶ ἑαυτόν καί ταυτοχρόνως ὅλους τούς ἄλλους. Ἡ ἐμπαθής Φιλαυτία εἶναι ἀγάπη πού στρέφεται ἀπ’ εὐθείας στόν ἑαυτό μας καί ἀποκλείει ὅλους τούς ἄλλους. Ἀντικείμενο τῆς ἐμπαθοῦς Φιλαυτίας δέν εἶναι ὁ αὐθεντικός, ἀλλά ὁ ἁμαρτωλός ἑαυτός ἤ ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος, δηλ. ἡ ἐν ἡμῖν ἁμαρτία. Ἡ ἀπαθής Φιλαυτία εἶναι γνώρισμα τοῦ προπτωτικοῦ ἀνθρώπου. Μετά τήν πτώση κυριαρχεῖ στή ζωή τό ἔνστικτο τῆς αὐτοσυντηρήσεως, διά τοῦ ὁποίου ὁ ἄνθρωπος ἐπιχειρεῖ κατ’ ἀρχήν νά ἀμυνθεῖ ἔναντι τῆς τρομερῆς ἀπειλῆς τοῦ θανάτου. Μέ τήν πτώση εἰσέρχεται γιά πρώτη φορά στή ζωή ἡ μέριμνα, πού ἀντικαθιστᾶ τόν «ἀμέριμνο βίο» τοῦ Παραδείσου. Μέ βάση τό ἔνστικτο τῆς αὐτοσυντηρήσεως ὁ ἄνθρωπος ἐπιδίδεται σ’ ἕναν ἀγῶνα ἀναζήτησης τῆς ἠδονῆς καί ἀποφυγῆς τῆς ὀδύνης, πού στόν μεταπτωτικό κόσμο ἀκολουθεῖ ἀναπόφευκτα τήν ἠδονή. Ἔτσι, διά τῆς Φιλαυτίας εἰσβάλλουν ὅλα τά πάθη, μέ ἡγέτες τούς «γίγαντες τῶν παθῶν» (Φιληδονία, Φιλαργυρία, Φιλοδοξία).