«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Προτυπώσεις της Θεοτόκου στην Παλαιά Διαθήκη

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΖ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Παλαιά Διαθήκη μᾶς παρέχει τή μαρτυρία περί τοῦ ἑνός καί ἀληθινοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος ἐκεῖ μέν ἐμφανίζεται ὡς Ἄσαρκος καί στήν Καινή Διαθήκη ὡς Θεός Σεσαρκωμένος. Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ Π. Διαθήκη ἑρμηνεύεται διά τῆς Καινῆς καί, εἰδικότερα, διά τοῦ Χριστοῦ καί μόνο διά τοῦ Χριστοῦ: «τέλος νόμου Χριστός» (Ρωμ. 10,4)! Ὅλα τά τῆς Π. Διαθήκης τείνουν καί ὁδηγοῦν στόν Χριστό: ἡ Π. Διαθήκη, ὁ Νόμος εἶναι «παιδαγωγός εἰς Χριστόν» (Γαλ. 3,24). Στήν Κ. Διαθήκη κορυφώνεται τό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας, μέ τή Σάρκωση, τό Πάθος καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Στήν Π. Διαθήκη ἐξελίσσονται τά πρῶτα στάδια αὐτῆς τῆς Οἰκονομίας (ὁ Νόμος καί οἱ Προφῆτες) καί προαγγέλλεται ἡ κορύφωσή της, δηλ. ἡ Ἐνσάρκωση τοῦ Θεοῦ Λόγου, «τό μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριον» («Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί»!), «τό ἀπ’ αἰῶνος ἀπόκρυφον καί ἀγγέλοις ἄγνωστον μυστήριον», «τοῦ ἀπ’ αἰῶνος μυστηρίου ἡ φανέρωσις», ἡ ἐκπλήρωση τῆς «προαιωνίου βουλῆς τοῦ Θεοῦ», «θαῦμα τῶν ἁπάντων θαυμάτων καινότερον». «Θεός ὤν τέλειος, ἄνθρωπος τέλειος γίνεται καί ἐπιτελεῖται τό πάντων καινῶν καινότατον, τό μόνον καινόν ὑπό τόν ἥλιον» (ἅγ. Ἰω. Δαμασκηνός). Οἱ Προφῆτες καί Δίκαιοι τῆς Π. Διαθήκης γνώριζαν πολύ καλά τό μυστήριο τῆς Ἐνσαρκώσεως, ὅμως ἄλλοτε ὁμιλοῦν περί αὐτοῦ ἀμυδρᾶ καί συνεσκιασμένα (π.χ. «ἡ Σοφία ὠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον», Παρ. 9,1) καί ἄλλοτε προφητεύοντας συγκεκριμένα γεγονότα - σταθμούς του, ὅπως ὁ τόπος Γεννήσεως τοῦ Μεσσία (Βηθλεέμ), ὁ τόπος ἀνατροφῆς του (Ναζαρέτ), ἡ σφαγή τῶν ἁγίων Νηπίων, ἡ Βάπτιση στόν Ἰορδάνη, τό Πάθος, ἡ Ἀνάσταση κ.ἄ. Ἡ ἀσάφεια, πού περιβάλλει ἀναγκαστικά τίς προφητεῖες, αἵρεται πλήρως στήν ἐκπλήρωσή τους: ὅπως ἡ Π. Διαθήκη ἑρμηνεύεται ἐκ τῆς Καινῆς, ἔτσι καί οἱ προφητεῖες φωτίζονται πλήρως ἐκ τῶν ὑστέρων, ὅταν ἐκληρώνονται. Ὡστόσο, κάποιες ἀπό αὐτές, ὅπως τοῦ Ἡσαΐα, ἔχουν χαρακτηριστική σαφήνεια, ὥστε ὁ παραπάνω προφήτης νά θεωρεῖται «πέμπτος εὐαγγελιστής»! Φυσικά, ἐπίκεντρο τῆς Ἐνανθρωπήσεως καί «αὐτουργός» της εἶναι τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ὅμως, ἐξέχουσα θέση στό μεγάλο αὐτό μυστήριο ἔχει καί τό πρόσωπο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Το Άγιο Πνεύμα στην Παλαιά Διαθήκη

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΣΤ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ οὐσία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἔγκειται στήν περί Θεοῦ μαρτυρία της, ὁ δέ Θεός τῆς Π. Διαθήκης εἶναι ὁ ἴδιος ἀκριβῶς μέ Αὐτόν τῆς Καινῆς καί μέ τόν Θεό τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας. Δέν εἶναι ὁ ἀφηρημένος «θεός» τῶν φιλοσόφων, δηλ. μιά γενική, ἀόριστη καί χωρίς ἀντίκρυσμα ἔννοια περί Θεοῦ, οὔτε ὁ «θεός» τοῦ ἀπόλυτου μονοθεϊσμοῦ τοῦ μεταγενέστερου Ἰουδαϊσμοῦ. Ὁ Θεός τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀποκαλύπτεται πλήρως στήν Πεντηκοστή, ὅταν τό Ἅγ. Πνεῦμα, ὁδήγησε τούς Μαθητές τοῦ Χριστοῦ «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν». Ὡστόσο, ἀποκαλύπτεται ἀμυδρά στήν Π. Διαθήκη καί σαφέστερα στήν Καινή. Ἀπό τά Πρόσωπα τῆς Ἁγ. Τριάδος τό πιό οἰκεῖο σέ μᾶς εἶναι τό δεύτερο, ἐπειδή αὐτό σαρκώθηκε (ἔγινε ἄνθρωπος) καί αὐτό «αὐτουργεῖ» τή θεία Οἰκονομία σέ ὅλα τά στάδιά της. Διά τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ γνωρίζουμε τόν Πατέρα, ἀλλά καί τό Ἅγ. Πνεῦμα. Στήν Π. Διαθήκη ὁ Υἱός ἐμφανίζεται ὡς Ἄγγελος τοῦ Πατρός («Ἄγγελος Κυρίου» ἤ «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος»). Κατά πόσο, ὅμως, καί τό Ἅγ. Πνεῦμα ἐμφανίζεται καί ἐνεργεῖ στήν Π. Διαθήκη; Ἐκεῖ ὑπάρχουν πλούσιες ἀναφορές στό «Πνεῦμα Κυρίου» ἤ στό «Πνεῦμα Θεοῦ» ἤ ἁπλῶς στό «Πνεῦμα». Πῶς ἑρμηνεύονται, ὅμως, αὐτές καί τί ἀκριβῶς εἶναι τό «Πνεῦμα» κατά τήν Π. Διαθήκη; 

«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Θεία Λατρεία καί Θεοφάνειες της Παλαιάς Διαθήκης

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΕ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Οὐσιαστικό περιεχόμενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι οἱ ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ (θεοφάνειες) στούς πρός τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ Προφῆτες καί Δικαίους. Τό πῶς ἑρμηνεύονται οἱ θεοφάνειες εἶναι καθοριστικό γιά τήν αὐθεντική κατανόηση τῆς Π. Διαθήκης καί γιά τήν ὀρθοδοξία (ὀρθή πίστη) κάθε μέλους τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Δύση π.χ. ἐξέλαβε τίς θεοφάνειες ὡς «γινόμενα καί ἀπογινόμενα κτίσματα» (κτιστά σύμβολα τοῦ Θεοῦ), μέ ἀποτέλεσμα νά καταλήξει σέ μεγάλες αἱρέσεις. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση ὁμόφωνα θεωρεῖ τίς θεοφάνειες α) ὡς ἀποκαλύψεις τῆς ἄκτιστης Δόξης ἤ Ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ στούς Δικαίους, δηλ. ὡς πραγματικές ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ καί β) ὡς ἀποκαλύψεις, μέσω τῆς ἀκτίστου Δόξης Του, ἑνός προσώπου, τοῦ Ἀσάρκου Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Προσεκτική μελέτη τῶν κειμένων τῆς Π. Διαθήκης πού ἀναφέρονται στίς θεοφάνειες καί ὅπου ὁ ἐμφανιζόμενος στούς Προφῆτες «Ἄγγελος Κυρίου» αὐτοαποκαλεῖται «Θεός τῶν Πατέρων ὑμῶν», πείθει ὅτι ὁ ἐμφανιζόμενος ἐκεῖ Θεός δέν εἶναι ὁ Θεός Πατήρ. Κατά τόν ἴδιο τρόπο ἑρμηνεύει τίς θεοφάνειες ἡ Καινή Διαθήκη (ἀπόστολοι Παῦλος καί Ἰωάννης), καθώς καί οἱ Πατερική Παράδοση (οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας). Ὡστόσο, τό φρόνημα (ἡ πίστη) τῆς Ἐκκλησίας ἐκφράζεται περισσότερο στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο αὐτή προσεύχεται (στή λατρεία - ὑμνολογία της): «ὁ κανών τῆς προσευχῆς» («lex orandi») εἶναι «ὁ κανών τῆς πίστεως» («lex credendi»). Ἡ λατρεία (ὑμνολογία) ἐκφράζει ἀπόλυτα τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας, ἔστω καί μέ κάποια ποιητική ἐλευθερία. Ἡ λατρεία προηγεῖται τῆς Θεολογίας, ἤ μᾶλλον εἶναι ἡ πρωταρχική Θεολογία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ὑμνολογία εἶναι ἔργο μεγάλων Πατέρων, φωτισμένων ποιητῶν, ἀσκητῶν, αὐθεντικῶν φορέων καί Ὁμολογητῶν τῆς πίστεως καί τῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπιπλέον ἔχει ἐπικυρωθεῖ ἀπό τήν ἐκκλησιαστική συνείδηση καί ἐξαγιασθεῖ ἀπό τή μακραίωνη λειτουργική (προσευχητική) πράξη. Πῶς ἑρμηνεύει ἡ θεία λατρεία τίς θεοφάνειες τῆς Π. Διαθήκης, ὡς πρός τό ἐμφανιζόμενο θεῖο Πρόσωπο; Πραδείγματα:

«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Η Χριστολογική ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Θεός δέν ἀποκαλύπτει τήν ἄκτιστη, ἀπρόσιτη καί ἀμέθετη γιά μᾶς Οὐσία Του, τήν ὁποία οὐδείς γνωρίζει, ἐκτός τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἀλλά τήν ἐπίσης ἄκτιστη Ἐνέργειά Του ἤ τίς ἄκτιστες Ἐνέργειές Του. Ὡστόσο, μέσῳ αὐτῶν τῶν ἀκτίστων Ἐνεργειῶν ἀποκαλύπτεται ἕνα Πρόσωπο, ὁ «ἐνεργῶν» τίς θεῖες Ἐνέργειες, «ὁ Κύριος τῆς Δόξης» ἤ «ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν» κ.ἄ. Αὐτό τό Πρόσωπο δέν εἶναι ὁ Θεός Πατήρ, ὅπως πολλοί νομίζουν, ἀλλά ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό Ὁποῖο στήν Π. Διαθήκη ἐμφανίζεται ὡς Ἄσαρκος Λόγος καί ταυτίζεται μέ τόν Σεσαρκωμένο Λόγο τῆς Καινῆς Διαθήκης, τόν Ἰησοῦ Χριστό, μέ τή διαφορά ὅτι στήν πρώτη περίπτωση ἐμφανίζεται χωρίς τήν ἀνθρώπινη φύση Του, ἐνῶ στή δεύτερη ἐμφανίζεται μέ τήν ἀνθρώπινη φύση Του, τήν ὁποία προσέλαβε ἐν χρόνῳ («ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου», Γαλ. 4,4). Στίς περισσότερες περιπτώσεις αὐτός ὁ «Κύριος τῆς Δόξης» ἐμφανίζεται ὡς «Ἄγγελος Κυρίου» ἤ ἁπλῶς ὡς «Ἄγγελος» ἤ ὡς «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος», ὁ Ὁποῖος διακρίνεται σαφῶς ἀπό τούς κτιστούς ἀγγέλους, ἀποκαλούμενος ταυτόχρονα «Κύριος» καί «Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν». Ὁ «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος» καί «Κύριος τῆς Δόξης» τῆς Π. Διαθήκης, «ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τῶν καιρῶν» γεννήθηκε στόν κόσμο ὡς «Παιδίον νέον», σύμφωνα μέ τήν προαιώνια ἀπόφασή Του («βουλήν» Του), σταυρώθηκε γιά τή σωτηρία μας καί «ἀνέστη αὐτεξουσίως» (μέ τή δική Του δύναμη). Οἱ Ἰουδαῖοι τῆς ἐποχῆς Του δέν ἀντελήφθησαν ὅτι τό ἱστορικό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ταυτίζεται ἀπολύτως μέ τόν Θεό τῆς Π. Διαθήκης, τόν Δημιουργό, τόν Νομοθέτη, τόν ἐμφανιζόμενο στούς Προφῆτες, τόν διασώσαντα τόν Λαό στήν Ἐρυθρά θάλασσα κ.λπ., καί ἐσταύρωσαν τόν «Κύριο τῆς Δόξης». Γι’ αὐτό, κάθε ἑρμηνεία πού δέν ταυτίζει τόν Θεό τῆς Καινῆς, τόν Ἰησοῦ Χριστό, μέ τόν Θεό τῆς Παλαιᾶς, τόν «Κύριο τῆς Δόξης», εἶναι ἰουδαϊκή ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης, δηλ. πεπλανημένη - αἱρετική ἑρμηνεία. Ἰουδαϊκή ἑρμηνεία εἶναι ἐν πολλοῖς καί ἡ σύγχρονη ἐπιστημονική ἤ «ἀντικειμενική» ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ κατανοεῖ καί ἑρμηνεύει τήν Π. Διαθήκη χριστολογικά καί μόνο χριστολογικά. «Ἡ μή χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης εἶναι αἵρεσις καί πλάνη» (π. Ἰωάννης Ρωμανίδης). Ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἀλήθειας τῆς Π. Διαθήκης ἐξαρτᾶται ἀπόλυτα ἀπό τή μέθοδο ἑρμηνείας της. Ἡ ὀρθή μέθοδος (ἡ χριστολογική) εἶναι τό «κλειδί» γιά τήν κατανόηση τῆς Π. Διαθήκης καί μᾶς ἀποκαλύπτει τήν Ἀλήθειά της, πού εἶναι ὁ Χριστός. Ἡ πεπλανημένη μέθοδος (ἡ μή χριστολογική) ὁδηγεῖ ἀναπόφευκτα σέ πεπλανημένες ἀντιλήψεις περί τοῦ περιεχομένου τῆς Π. Διαθήκης. Ἡ χριστολογική μαρτυρία τῆς Π. Διαθήκης διαφαίνεται καί ἀπό τά ἴδια τά κείμενά της, ὅπου ὁ ἐμφανιζόμενος ἐκεῖ «Ἄγγελος Κυρίου» ἀποκαλεῖται σαφῶς καί ἐπανειλημμένως «Θεός», δεδομένου ὅτι ὁ Πατήρ οὐδέποτε ἀποκαλεῖται «Ἄγγελος» καί δέν εἶναι κανενός «Ἄγγελος». Στό ἴδιο πνεῦμα ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀναφέρει ὅτι ἡ πνευματική Πέτρα, πού πότιζε τούς πατέρες ἐπί Μωϋσέως, ἦταν ὁ Χριστός (Α΄ Κορ. 10, 1-4) καί ὅτι ὁ Μωϋσῆς θεώρησε «πλοῦτον» γιά τόν ἑαυτό του «τόν ὀνειδισμόν τοῦ Χριστοῦ» (Ἑβρ. 11,26), ἐνῶ ἔζησε πρό (τῆς Ἐνσαρκώσεως) τοῦ Χριστοῦ! Κατά τόν ἴδιο τρόπο ἑρμηνεύει γεγονότα τῆς Π. Διαθήκης ἡ Πατερική καί Ὑμνολογική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.

«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Ο Χριστός αποκαλυπτόμενος στην Παλαιά Διαθήκη

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΓ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Παλαιά Διαθήκη περιλαμβάνει τό σύνολο (τῶν γνωστῶν τουλάχιστον) ἀποκαλύψεων τοῦ Θεοῦ πρό τῆς ἐν σαρκί παρουσίας Του στόν κόσμο. Σέ κάθε περίπτωση, εἴτε στήν Παλαιά, εἴτε στήν Καινή Διαθήκη, ὁ Θεός ἀποκαλύπτει τήν ἄκτιστη Ἐνέργεια ἤ Δόξα Του καί ὄχι τήν ἄκτιστη καί παντελῶς ἀπρόσιτη Οὐσία Του. Ἀπό τίς Ἐνέργειές Του γνωρίζουμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός, ὅτι εἶναι τρία Πρόσωπα ἤ Ὑποστάσεις (Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιο Πνεῦμα). Αὐτό ἀποκαλύπτεται ἀμυδρά στήν Π. Διαθήκη καί σαφέστερα στήν Καινή. Ἡ Ἐνέργεια ἤ οἱ Ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι κοινές τῶν τριῶν Προσώπων καί πηγάζουν ἀπό τήν κοινή θεία Οὐσία (εἶναι «οὐσιώδεις»). Δέν ὑπάρχουν ὑποστατικές ἤ προσωπικές Ἐνέργειες. Ὡστόσο, ἀπό τίς Ἐνέργειες ἀποκαλύπτεται ἕνα Πρόσωπο, ὁ «ἐνεργῶν» τήν κοινή ἤ τίς κοινές Ἐνέργειες: «ἐνεργῶν δέ (ἐστί) ὁ κεχρημένος τῇ ἐνεργείᾳ, ἤτοι ἡ ὑπόστασις» (Ἁγ. Ἰωάννης Δαμασκηνός). Ποιό εἶναι τό θεῖο Πρόσωπο, πού ἐνεργεῖ στήν Π. Διαθήκη καί ἀποκαλύπτεται μέσῳ τῶν κοινῶν Ἐνεργειῶν τῆς Ἁγίας Τριάδος;