Ιερεμίου Πατριάρχου, Απόκρισις Β΄ (1579 μ.Χ.), Μέρος Β΄

ΙΕΡΕΜΙΟΥ Β΄ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΚΩΝ/ΛΕΩΣ

ΠΡΟΣ ΛΟΥΘΗΡΑΝΟΥΣ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Β΄

1579 μ.Χ.

ΜΕΡΟΣ Β΄

Δεῖτε τό Α΄ Μέρος στήν ἱστοσελίδα:

http://sathanasoulias.blogspot.gr/2016/09/1579.html

2. Περὶ τοῦ αὐτεξουσίου. Περὶ τοῦ ἐφ’ ἡμῖν ἑκουσίου, εἴτε αὐτεξουσίου τοῦ ἐν τοῖς πνευματικοῖς, ὃ δεύτερον ἔχετε, τὸν χρυσοῤῥήμονα Ἰωάννην μετακαλεσόμεθα, διασαφηνιοῦντα καλῶς, ἐν οἷς θεολογεῖ, ἐξηγούμενος τὸ ῥητὸν τοῦ θείου Παύλου, τὸ λέγον «καὶ ὑμᾶς ὄντας νεκροὺς τοῖς παραπτώμασι καὶ ταῖς ἁμαρτίαις, αἷς ποτε περιεπατήσατε», καὶ τὰ λοιπὰ ἄχρι τοῦ «πνεύματος νῦν ἐνεργοῦντος ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς ἀπειθείας»[1]. Οὕτω γὰρ διασαφεῖ λέγων καὶ ἐξηγούμενος. «Ὁρᾷς ὅτι οὐ βίῳ οὐδὲ τυραννίδι, ἀλλὰ πειθοῖ προσάγεται, καὶ ὄντας ἡμᾶς νε­κρούς; Ἔστι μὲν οὖν νέκρωσις σωματική, ἔστι δὲ καὶ ψυχική, ἀλλ’ ἐκείνη φύσεως, οὐ προαιρέσεως μετέχει· ἡ δὲ ψυχικὴ προαιρέσεως, καὶ ἔγκλημα ἔχει καὶ λύσιν οὐδεμίαν»[2]. Οὐ γὰρ κατ’ ἀνάγκην, ἀλλὰ κατὰ γνώμην ἑκούσιόν ἐστι τὸν θέλοντα καὶ αἱρούμενον πράττειν, ἅττ’ ἂν πράττοι, εἴτε ἀγαθὰ εἴτε φαῦλα. Ὅθεν Παῦλος ἐν κεφ. β΄ πρὸς Ῥωμαίους φησί: «κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου καὶ ἀμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτῷ ὀργήν»[3]. 

Καὶ τοῦτο ὁ αὐτὸς Χρυσόστο­μος ἐξηγούμενος λέγει. «Οὐχ ὁ δικάζων, ἀλλ’ ὁ κρινόμενος αἴτιος σεαυτῷ θησαυρίζεις, οὐχ ὁ Θεός σοι. Ἐκεῖνος πάντα ἐποίησεν, ὅσα ἐχρῆν, καὶ διαγνωστι­κόν σε τῶν καλῶν καὶ τῶν μὴ τοιούτων κατέστησε, καὶ μακροθυμίαν ἐπεδείξατο, καὶ εἰς μετάνοιαν ἐκάλεσεν. Εἰ δὲ μένεις ἀνένδοτος, σεαυτῷ θησαυρίζεις ὀργήν»[4]. Ὡς καὶ παρακατιὼν λέγει Παῦλος, «καὶ ἀπειθοῦσι μὲν τῇ ἀληθείᾳ, πειθομένοις δὲ τῇ κακίᾳ»[5]· ὁ Χρυσόστομος ἑρμηνεύει λέγων· «τοῦτο πάλιν ἑτέρα κατηγορία· ποίαν γὰρ ἀπολογίαν ἔχει ὁ τὸ φῶς φεύγων καὶ τὸ σκότος αἱρούμενος; καὶ οὐκ εἶπε βιαζομένους, ἀλλὰ «πειθομένους τῇ ἀδικίᾳ», ἵνα μάθῃς ὅτι προαιρέσεως τὸ πρᾶγμα, οὐκ ἀνάγκης τὸ ἔγκλημα»[6]. Ἐπ’ αὐτὸ τοῦτο συναινῶν καὶ ὁ μέγας Βασίλειος λέγει. «Νεκροὺς μὲν εἶναι τοῖς παραπτώμασι καὶ παρὰ Θεοῦ συζωοποιεῖσθαι τῷ Χριστῷ. Οὐδὲν δὲ ἧττον καὶ τῆς χάριτος τὸ πᾶν ἦν,  ὅσον ἐπ’ αὐτῇ ἥκει· ἧς γὰρ χωρίς, οὐ δυνάμεθα ὁτιοῦν. Διὸ καὶ προηγεῖσθαι μὲν αὐτὴ λέγεται διὰ τὴν τοῦ κτίσματος ἀδυναμίαν ἀφ’ ἑαυτοῦ, ἕπεσθαι δέ, ἡγουμένης αὐτῆς, τὴν ἡμετέραν προαίρεσιν διὰ τὸ μὴ ἐπαναγκάζειν, ἀλλ’ αὐτεξούσιον ἔχειν ἡμᾶς, ὡς ἔχει καὶ ἐπὶ τοῦ φωτὸς καὶ τοῦ ἔχοντος ἢ θέλοντος βλέπειν αὐτό· ὅθεν καὶ λέγει, «διὰ πίστεως», ἵνα μὴ τὸ αὐτεξούσιον λυμήνῃ». Καὶ διὰ παραδείγματος εἴπωμεν, ἵν’ ἡμῖν ὁ λόγος σαφής. Ὁ μὲν Ἰωάννης αἱρεῖται τὸ βέλτιον, ὁ δὲ Ἡρώδης τὸ χεῖρον· ὥστε, εἰ μὲν ὁ Ἡρώδης ἐποίει τε καὶ ᾑρεῖτο τὰ χείρω, οὐκ ἂν τὸν Ἰωάννην ἐνταῦθα τυχεῖν τοῦ βελτίονος; καὶ εἰ μὴ Ἰωάννης ἐποίει τὸ βέλτιον, οὐκ ἂν τὸν Ἡρώδην ἐκπληρώσειν τὸ χεῖρον; Οὔτε μέντοι διὰ τὸν Ἡρώδην ἀγαθὸς ἦν Ἰωάν­νης, εἰ μὴ διὰ τὴν ἑαυτοῦ προαίρεσιν, οὔτε Ἡρώδης διὰ τὸν Ἰωάννην φαῦλος ἦν, εἰ μὴ δι’ ἑαυτόν. Ἦν μὲν τ’ ἂν καὶ δι’ ἐκείνου ἀγαθός, εἰ δὴ τὸ ἀγαθὸν ᾑρεῖτο. Ὅτι τὸ τὸν ἄνθρωπον μὴ ὑπακοῦσαι τῇ θείᾳ ἐντολῇ, οὐ καθ’ ἑαυτὸ τοῦτο ἦν ἐκείνῳ θελητόν· οὐ γὰρ τοῦτ’ ἠδύνατο συμβῆναι, μὴ προϋποτεθείσης ἀταξίας ἐν τῇ θελήσει. Καὶ τοῦτό ἐστιν, ὅ φησιν Αὐγουστῖνος πρὸς Ὁρόσιον, ὅτι ὁ ἄνθρωπος δι’ ἄλλο τι πρότερον. Πρῶτον δὲ ὧν ἠθέλησεν ἀτάκτως ἦν· ἔμφυτον γὰρ τὸ φαῦλον καὶ οὐ κατ’ ἐνέργειαν, ἀλλὰ συμβεβηκός ἐστι. Καὶ καθάπερ ὁ λαμπρὸς οὗτος ἥλιος κατὰ τὴν τοῦ ἀέρος εἴτε παχύτητα εἴτε λεπτότητα πρὸς ἡμᾶς τὰς ἀκτῖνας ἀφίησιν, οὕτω καὶ ἡ νοερὰ ψυχὴ κατὰ τὴν τοῦ ὀργάνου διάθεσιν τὴν ἑαυτῆς ἐνέργειαν δείκνυσιν. Ἐντεῦθεν καὶ μωρὸν ἰδεῖν ἐστι καὶ μὴ τοιοῦτον, ὑπνηρὸν καὶ γρήγορον, θυμώδη καὶ πρᾷον, ἀνδρεῖον καὶ δειλόν, καὶ ὅσα τοιαῦτα. Καὶ μὴ μῦθον εἴπῃ τις τὰ λεγόμενα· ἔχομεν γὰρ τὸν Σιναΐτην θεῖον Ἀναστάσιον λέγοντα, μὴ τὸν Θεὸν εἶναι τῶν τοιούτων αἴτιον, αὐτὴν δὲ μᾶλλον τὴν φύσιν καὶ τὴν τῶν τεσσάρων στοιχείων συνδρομὴν καὶ συνέλευσιν. Ἐὰν γὰρ εὑρεθῇ πλημμύρα τοῦ θερμοῦ στοιχείου ἐν τῇ ὥρᾳ τῆς τοῦ βρέφους συλλήψεως, θερμῆς κράσεως τὸ τικτόμενον γίνεται· ἐὰν δὲ τὸ ψυχρὸν καθυπερτερήσῃ στοιχεῖον, ψυχροτέρας ἕξεως τὸ τικτόμενον. Ἐντεῦθεν λοιπόν, ὅ τε θυ­μώδης καὶ ὁ πρᾷος, ὁ ἀνδρεῖος καὶ δειλός. Καὶ ὅρᾳ τὸν σῦν καὶ τὴν ἔλαφον, τὸν μὲν πρὸς πόλεμον ἕτοιμον, διὰ τὴν θερμότητα, τὴν δὲ τὴν μάχην φεύγουσαν, διὰ τὴν ἐκ ψυχρότητος αὐτῆς προοῦσαν δειλίαν. Ἐὰν δὲ τὸ θερμὸν ὑπερτερήσῃ, νηφάλιόν τινα καὶ γρήγορον ἀποτίκτει ἄνθρωπον. Ἐφ’ ᾧ καὶ ὁ σοφὸς Ἡράκλειτος ἔλεγε, «ψυχὴ ξηρότερη, σοφωτέρη», ψυχὴν ἐνταῦθα τὴν ἐγκεφάλου καλέσας οὐσίαν. Ἐὰν δὲ τὸ ὑγρὸν πλεονάσῃ στοιχεῖον, νωθρόν τινα ποιεῖ καὶ δυσκίνητον. Κατὰ ταῦτα λοιπὸν ἡ τῆς φύσεως πρᾳότης, φρόνησίς τε καὶ σωφροσύνη, οὐκ ἀρεταὶ τοῖς θείοις πατράσι κρίνονται, φυσικὰ δέ τινα πλεονεκτήματα. Καὶ πρόσχες τῷ μεγάλῳ Βασιλείῳ λέγοντι, «πολλοὺς ἔχω φύσει μισοῦντας τὸ μίγνυσθαι γυναικί· ἆρ’ οὖν σώφρονας αὐτοὺς ὀνομάσωμεν; οὐδαμῶς». Ἕπεται οὖν προαιρέσεως καὶ φύσεώς τινος κατὰ συμβεβηκὸς τὸ ἔγκλημα εἶναι. Καὶ ἔτι ἀκούσωμεν Βασιλείου, ἐξηγούμενου τὸ «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν. Τουτέστι, φησί, δώσωμεν αὐτῷ λόγου περιουσίαν»[7]. Τὸ γὰρ κατ’ εἰκόνα ἐκ Θεοῦ ἔλαβεν, ἤγουν τὸ λογικὸν εἶναι, τὸ δὲ καθ’ ὁμοίωσιν, ἐμοὶ κατέλιπεν. Εἰ γὰρ τοῦτο ἐκεῖθεν ἔλαβον, ποία χάρις ἐμοί; Ἔχω τοίνυν τὸ καθ’ ὁμοίωσιν, ἡνίκα χρηστὸς ἀφ’ ἑαυτοῦ γίνομαι. Εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν· τουτέστι δεῖ βαπτισθέντας ἀποθανεῖν, καὶ πᾶσαν τὴν κακίαν καὶ πονηρίαν καταργηθῆναι, ἐναρέτως ζῶντας. Τὰ γὰρ οὐκ ἐφ’ ἡμῖν ὁ Χριστὸς ἰάσατο· τὰ δὲ ἄλλα κεῖνται ἐν τῇ προαιρέσει ἡμῶν. Οὐ γὰρ ἡ εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ πρόξενος ἡμῖν γίνεται τῶν δεινῶν, ἀλλ’ ἡ ῥᾳθυμία ἡμῶν καὶ ἡ κατὰ γνώμην ἐπὶ τὸ χεῖρον ῥοπή, Ἀλλ’ οὐδὲν κω­λύει τὸν ἄνθρωπον ποιεῖν ἅττ’ ἂν θέλῃ, αὐτεξούσιον ὄντα. Εἴπερ γὰρ ἐκώλυεν, ἡνίκα τὸν ἄνθρωπον ἑώρα τῆς εὐθείας ὁδοῦ πόῤῥω φερόμενον, μετέστρεφε. Ποῦ δὲ λοιπὸν ἐθεωρεῖτο τὸ προσὸν αὐτῷ λογικὸν καὶ αὐτεξούσιον; καὶ ποῦ λοιπὸν ἡ ἀρετή; ποῦ δὲ οἱ διὰ ταύτην διδόμενοι στέφανοι; Ὅθεν καὶ λέγει Βασίλειος· «οὐκ ἔδει διὰ τοῦ βαπτίσματος ἀναιρεῖσθαι καὶ τὸ φαῦλον, ἵνα μὴ τοῖς ἀλόγοις ὁ λογικὸς ἐναρίθμιος γένηται, ἅτε μὴ κεκτημένος τὴν χάριν τῆς αὐτεξουσιόσητος». Καὶ ἐπάγει πάλιν ἀλλαχοῦ οὗτος. «Ἵνα τί μὴ κατεσκεύασεν ἀναμαρτήτους ἡμᾶς ὁ Θεός; Οὐδὲν ἕτερον, ἢ τὴν ἄλογον φύσιν τῆς λογικῆς προτιμῶν, καὶ τὴν ἀκίνη­τον καὶ ἀνόρμητον τῆς προαιρετικῆς καὶ ἐμπράκτου· ἐπεὶ τὸ ἑκούσιον ἐν πράξει τινί ἐστιν.

Χρὴ δὲ γινώσκειν καὶ τοῦτο, ὡς ὁ θεῖος Ἰωάννης λέγει ὁ Δαμασκηνὸς ἐν κεφ. μς΄ περὶ προνοίας θεολογῶν, ὅπου καὶ περὶ αὐτεξουσίου καὶ προορισμοῦ λέγει ἐν τοῖς πλησίον κεφαλαίοις, καὶ ὁ ἀναγνώσων γνώσεται πολλά, ὅτι «ἡ μὲν αἵρεσις τῶν πρακτῶν, ἐφ’ ἡμῖν ἐστι, τὸ δὲ τέλος, τῶν ἀγαθῶν, τῆς τοῦ Θεοῦ συνεργείας, δικαίως συνεργοῦντος τοῖς προαιρουμένοις τὸ ἀγαθὸν ὀρθῷ συνειδότι κατὰ τὴν πρόγνωσιν αὐτοῦ· τῶν δὲ πονηρῶν, τῆς ἐγκαταλείψεως τοῦ Θεοῦ, πάλιν κατὰ τὴν πρόγνωσιν αὑτοῦ δικαίως ἐγκαταλιμπάνοντος. Τῆς δὲ ἐγκαταλείψεως εἰσὶ εἴδη δύο· ἔστι γὰρ ἐγκατάλειψις οἰκονομικὴ καὶ παιδευτική, καὶ ἔστι τελεία καὶ ἀπογνωστική· οἰκονομικὴ μὲν καὶ παιδευτική, ἡ πρὸς διόρθωσιν καὶ δόξαν τοῦ πάσχοντος γινόμενη, ἢ καὶ πρὸς ἄλλων ζῆλον καὶ μίμησιν, ἢ καὶ πρὸς δόξαν Θεοῦ. Ἡ δὲ τελεία ἐγκατάλειψις, ὅτε, τοῦ Θεοῦ πάντα τὰ πρὸς σωπηρίαν πεποιηκότος, ἀναίσθητος καὶ ἀνιάτρευτος ἐξ οἰκείας προθέσεως διαμείνῃ ὁ ἄνθρωπος. Τότε δὲ παραδίδοται εἰς τελείαν ἀπώλειαν, ὡς ὁ Ἰούδας. Φείσοιτο ἡμῶν, ὁ Θεός, καὶ ἐξέλοιτο τῆς τοιαύτης ἐγκαταλείψεως. Δεῖ δὲ γινώσκειν, ὡς πᾶσαι αἱ σκυθρωπαὶ ἐπιφοραί, τοῖς μετ’ εὐχαριστίας δεχομένοις, πρὸς σωτηρίαν ἐπάγονται, καὶ πάντως ὠφελείας γίνονται πρόξενοι. Χρὴ καὶ τοῦτο εἰδέναι, ὡς ὁ Θεὸς προηγουμένως θέλει πάντας σωθῆναι καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ τυχεῖν· οὐ γὰρ ἐπὶ τὸ κολάσαι ἔπλασεν ἡμᾶς, ἀλλὰ πρὸς τὸ μετασχεῖν τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ, ὡς φύσει ἀγαθός· ἁμαρτάνοντας δὲ θέλει κολάζεσθαι, ὡς δίκαιος. Λέγεται οὖν τὸ μὲν πρῶτον προηγούμενον θέλημα καὶ εὐδοκία, ἐξ αὐτοῦ ὄν, τὸ δὲ δεύτερον ἑπόμενον θέλημα καὶ παραχώρησις, ἐξ ἡμετέρας αἰτίας. Καὶ αὕτη διττή, ἡ μὲν οἰκονομικὴ καὶ παι­δευτικὴ πρὸς σωτηρίαν, ἡ δὲ ἀπογνωστικὴ πρὸς τελείαν κόλασιν, ὡς εἰρήκαμεν. Ταῦτα δὲ ἐπὶ τῶν οὐκ ἐφ’ ἡμῖν. Τῶν ἐφ’ ἡμῖν, τὰ μὲν ἀγαθὰ προηγουμένως θέλει καὶ εὐδοκεῖ, τὰ δὲ πονηρὰ καὶ ὄντως κακὰ οὔτε προηγουμένως οὔτε ἑπο­μένως θέλει, παραχωρεῖ δὲ τῷ αὐτεξουσίῳ· τὸ γὰρ κατὰ βίαν γινόμενον οὐ λογικόν, οὐδὲ ἀρετή. Προνοεῖ δὲ ὁ Θεὸς πάσης τῆς κτίσεως, καὶ διὰ πάσης τῆς κτίσεως εὐεργετῶν καὶ παιδεύων, καὶ δι’ αὐτῶν πολλάκις τῶν δαιμόνων, ὡς ἐπὶ τοῦ Ἰὼβ καὶ ἐπὶ τῶν χοίρων. Χρὴ δὲ καὶ τοῦτο γινώσκειν, ὡς πάντα μὲν προγινώσκει ὁ Θεός, οὐ πάντα δὲ προορίζει· προγινώσκει γὰρ καὶ τὰ ἐφ’ ἡμῖν, οὐ προορίζει δὲ αὐτά· οὐ γὰρ θέλει τὴν κακίαν γίνεσθαι, οὐδὲ βιάζει τὴν ἀρετήν. Ὥστε τῆς θείας προγνωστικῆς κελεύσεως ἔργον ἐστὶν ὁ προορισμός»[8]. Καὶ τὰ ἑξῆς, ὅσα ἐν μζ΄ κεφ. ὁ θεῖος λέγει Δαμασκηνός.

3. Περὶ δικαιοσύνης καὶ ἀγαθῶν ἔργων. Ἑπόμενον δ’ ἂν εἴη τὸ τρίτον, τὸ περὶ τῆς ἐκ πίστεως δικαιοσύνης καὶ ἀγαθῶν ἔργων, σαφηνισθῆναι. Οὐχ ἁπλῶς λέγομεν, οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται, ἀλλ’ οἱ τοῦ πνευματικοῦ νόμου, καὶ νοουμένου πνευματικῶς καί κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον. Τελειοῦντες γάρ, ὡς δυνατόν, τὸν κατὰ πνεῦμα νόμον δικαιωθησόμεθα, μὴ ἐκπίπτοντες μέντοι τῆς χάριτος διὰ τὴν εἰς τὸ βάθος τῆς ψυχῆς κατὰ τὴν κάθαρσιν τοῦ λόγου διάβασιν. Οἱ δὲ κατὰ τὸ φαινόμενον τοῦ νόμου σωματικῶς, τῆς θείας πάντως ἐκπίπτουσι χάριτος, ἀγνοοῦντες τὴν τὸν νοῦν πάσης καθαίρουσαν κηλίδος ἐν χάριτι τοῦ πνευματικοῦ νόμου τελείωσιν, καὶ τὸ τέλος Χριστόν· ὅς, ὡς μὲν παντουργός, καὶ νόμου τοῦ κατὰ φύσιν ἐστὶ ποιητής, ὡς δὲ προνοητὴς καὶ νομοθέτης, καὶ τοῦ ἐν γράμματι σαφῶς καὶ τοῦ ἐν πνεύματι, εἴτε χάριτι, ἐστὶ δοτήρ· «τέλος γὰρ νόμου Χριστός»[9]· δῆλον ὅτι τοῦ γραπτοῦ νόμου, νοουμένου πνευματικῶς. Εἰ τοίνυν εἰς Χριστόν, ὡς δημιουργόν, προνοητήν τε καὶ νομοθέτην καὶ ἱλασμόν, ὅ τε κατὰ φύσιν καὶ ὁ γραπτὸς καὶ ὁ τῆς χάριτος συνάγεται νόμος, ἀληθεύει καὶ ὁ ἀπόστολος, ὅτι «Θεὸς τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων μέλλει κρίνειν κατὰ τὸ εὐαγγέλιον αὑτοῦ»[10]· τουτέστι καθὼς εὐαγ­γελίζεται, διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ χωρῶν διὰ πάντων, καὶ τοὺς μὲν ἐλέγχων, τοὺς δὲ προσφόρως ἀποδεχόμενος, ἀπονέμων τὰ κατ’ ἀξίαν ἑκάστῳ. Εἴτε οὖν ἐν νόμῳ τις κρίνεται, ὡς ἐν Χριστῷ κριθήσεται, εἴτε χωρὶς νόμου, πάλιν ἐν αὐτῷ. Πάν­των γὰρ τῶν ὄντων καὶ λεγομένων ἐστὶν ἀρχὴ καὶ μεσίτης καὶ τέλος, ὡς δημι­ουργός, ὁ Λόγος, ἁμαρτίας χωρὶς γεγεννημένος, ἀπεκδυσάμενος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, εἰ καὶ ταύτας τρόπον τινὰ ἐνδυσάμενος. Οὗτος γὰρ ὁ τοῦ Θεοῦ Λό­γος, τέλειος γενόμενος ἄνθρωπος ἀναμαρτήτως, τὸν πρῶτον Ἀδὰμ εἶχε τοῖς κατὰ γένεσιν, φθορᾶς καὶ ἁμαρτίας ἐλεύθερος· ὅτε γὰρ Ἀδὰμ τὴν ἐντολὴν παρέβη, γέννησιν κατεδικάσθη διὰ πάθους καὶ ἁμαρτίας, καθ’ ἣν οὐδείς ἐστιν ἀναμάρτη­τος. Ἐπεὶ δὲ οὕτω ἡ ἁμαρτία ἦλθε διὰ τὴν παράβασιν, καὶ δεσμῷ ἐδέθη πονηρῷ κατὰ γνώμην ἡ φύσις, τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἀφανῶς σχόντων τὰς ἐνεργείας, τούτου χάριν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος φιλανθρωπίᾳ ἠλευθέρωσεν ἡμᾶς, ἄνθρωπος γε­νόμενος. Καὶ ἐντολὰς δέδωκε τὸ παρὰ φύσιν οὐ φαντάζεσθαι, οὐδὲ ἐργάζεσθαι ἁμαρτίας, ἀλλ’ ἀπέχεσθαι, ὡς δυνατόν· μόνων δὲ ἀρετῶν καὶ ἐντολῶν ἀντέχεσθαι· ἂν δέ τι ἀνθρώπινον ἔλθῃ τυχόν, ἀπεκδύεσθαι, καὶ σπεύδειν τὸ χεῖρον κα­θυποτάξαι τῷ κρείττονι, καὶ τὴν σάρκα δουλῶσαι τῷ πνεύματι δι’ ἀρετῆς καὶ ἐρ­γασίας τῶν ἀγαθῶν. Ἔρημος γάρ, ὡς γινώσκομεν, ἡ φύσις τῶν ἀνθρώπων ὑπῆρξε τῶν ἀγαθῶν, τὴν ἀκαρπίαν ἐκ τῆς παραβάσεως κληρωσαμένη. Φωνὴ δὲ τοῦ βοῶντος ἐγένετο λόγου, ἡ κατὰ συνείδησιν ἐπὶ τοῖς ἑκάστῳ πλημμεληθεῖσιν, οἱονεῖ βοῶσα κατὰ τὸ κρυπτὸν τῆς καρδίας, ἑτοιμάσαι τὴν ὁδὸν τοῦ Κυρίου. Σαφὴς δὲ καὶ πρόδηλος ἑτοιμασία τῆς θείας ὁδοῦ καθέστηκεν ἡ τῶν τρόπων τε καὶ λογισμῶν ἐπὶ τὸ κρεῖττον μεταβολὴ καὶ διόρθωσις καὶ ἡ τῶν πρώτων κάθαρσις μολυσμῶν. Ὁδὸς δὲ Κυρίου καλή, βασιλική τε καὶ ἐπίδοξος ὁ κατ’ ἀρετὴν βίος, ἐν ᾧ καθάπερ ὁδῷ, τῷ ἐν ἑκάστῳ, ποιεῖται σωτηρίας δρόμον ὁ λόγος, ἐνοικῶν τε διὰ τῆς πίστεως καὶ ἐμπεριπατῶν τοῖς κατ’ ἀρετὴν τε καὶ γνῶσιν διαφόροις θεσμοῖς τε καὶ δόγμασι. Τρίβοι δὲ τοῦ λόγου εἰσὶν οἱ διάφοροι τρόποι τῶν ἀρετῶν, καὶ ἡ τοῦ κατὰ Θεὸν βίου διάφορος ἀγωγή, τὰ κατὰ Θεὸν ἐπιτηδεύματα· ἃς εὐθύνουσιν οἱ ἀδόλως τὴν ἀρετὴν ἐπιτηδεύοντες καὶ κατὰ Θεόν. Τρίβοις γὰρ οὐκ εὐθείαις ὁ θεῖος λόγος οὐ πέφυκεν ἐμψιλοχωρεῖν, κἂν εὕρῃ τὴν ὁδὸν ἔν τισιν ἕτοιμον· οἷόν τι λέγω, νηστεύει τις καὶ ἀπέχεται τῆς ἐξαπτικῆς τῶν παθῶν διαίτης, τἄλλα τε ποιεῖ, ὅσα πρὸς ἀπαλλαγὴν κακίας συμβάλλεσθαι δύναται, τὴν ὁδὸν οὗτος ἡτοίμασε· ἂν δὲ διὰ κενοδοξίαν ἢ πλεονεξίαν ἢ ἀνθρωπαρέσκειαν ταῦτα ἐπιτηδεύῃ, οὗτος οὐκ ᾠκονόμησεν ἐμπεριπατοῦντα Θεὸν ταῖς τρίβοις αὐτοῦ. Ὁδὸς γὰρ Κυρίου ἀρετή, εὐθεῖα δὲ τρίβος ὁ ἄδολος αὐτῆς τρόπος· ὡς καὶ ἔτι λέγει· φάραγξ πληρωθήσεται, ἡ τοῦ καθ’ ἕκαστον σάρξ, ἡ τῷ πολλῷ ῥεύματι τῶν παθῶν ἐκχαραδρωθεῖσα, δι’ ἐργασίας τῶν καλῶν διορθοῦται καὶ ἀνυψοῦται. Πᾶσαν τοίνυν κακίαν ἐπανισταμένην κατὰ τῆς ἀρετῆς καὶ πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ἀφέντες χαίρειν μακρὰν καὶ ὁμαλισθέντες τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, τὴν ὁδὸν Κυρίου πορευθῶμεν, διὰ τῶν θείων ἐντολῶν αὐτοῦ ἰθύνοντες τὰ μέλη τοῦ σώματος καὶ τῶν παντοίων παθῶν ἐλευθεροῦντες, τῆς ἀληθοῦς ἐφιέμενοι ζωῆς. Οὕτω γὰρ ὀψόμεθα τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ, καθαροὶ τῇ καρδίᾳ γενόμενοι, πίστει ἀληθεῖ καὶ ἔργοις κηρύττουσι τὴν πίστιν, τὰς θείας ἀναβάσεις τοῦ λόγου ποιούμενοι.

Πρὸ πάντων γινώσκειν δὲ ὀφείλομεν, ὅτι οὐ μόνον ἡ χάρις καθ’ ἑαυτὴν ἐνήργει τοῖς ἁγίοις τὰς γνώσεις τῶν μυστηρίων, ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν τῆς γνώσεως δεκτικῶν κατὰ φύσιν δυνάμεων τοῖς ἀξίοις. Ἕτερον οὖν ἑτέρου δέεται· ἡ χάρις ἔργων, τὰ ἔργα χάριτος, ὡς τὸ φῶς ὄψεως, ἡ ὄψις φωτός, ἡ ψυχὴ σώματος, τὸ σῶμα ψυχῆς. Κυρίως οὖν ὄντων ἀμφοτέρων τῶν πρὸς σωτηρίαν φερόντων, ἀναμφιβόλως δεῖ καὶ ἀμφότερα ἔχειν, πίστιν ὀρθὴν μετὰ τῶν ἔργων, καὶ ἔργα ἀρετῆς διὰ τῆς πίστεως, καὶ πιστεύειν ἀδιστάκτως. Ὅτι τὸ ἀμφιβάλλειν καὶ διστάζειν ἐν πίστει, πίστις οὐκ ἔστι τὸ σύνολον· καὶ τὸ πιστὸν ἐφάπαξ παραδεχθέν, ἔτι βαθύτερον ἐκβασανίζει ἐρευνῶν· ὅτι τὸ ἁπλοῦν τῆς πίστεως, ἰσχυρότερόν ἐστι τῶν λογι­κῶν ἀποδείξεων. Καὶ αἱ ἄτεχνοι πίστεις ἰσχυρότεραί εἰσι τῶν ἐντέχνων ἀπείρῳ μέσῳ· ὁ γὰρ τῆς πίστεως βυθὸς ἐρευνώμενος μὲν κυμαίνεται, ἁπλῇ δὲ διαθέσει θεωρούμενος γαληνιᾷ.

Τὸ περὶ τούτου τοίνυν ἔχοντες βέβαιον κομιδῇ καὶ ἀδίστακτον, τὸ πιστεύειν ἀδιστάκτως, ἐκεῖνο λείπεται μόνον, ὃ δεῖ πάσῃ δυνάμει ζητεῖν καὶ παντὶ τρόπῳ εὑρεῖν. Ποῖον δὴ τοῦτο; τουτί· τὸ τὶ ἄρα πράξαντες, σωτηρίας ἐπιτευξόμεθα· ὅτι πίστις ἄεργος καὶ ἔργον ἄπιστον, ἀπόβλητα ἐπίσης παρὰ Θεῷ. Ἀλλά γε καὶ τοῦτο διαῤῥήδην ἀπὸ ταύτης ὀψόμεθα τῆς περιωπῆς· ὁ γὰρ τρισυπόστατον ἡμῖν ἑαυτὸν ἀποδείξας Θεός, οὗτος καὶ ταύτην ἡμῖν τὴν ἀτραπὸν ὑπέδειξε προδηλοτάτην. Καὶ δὴ γνῶτε λοιπόν· πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τρισοχρυσόπλοκος ἶρις, παρ’ ἡμῶν τηρουμένη, τὴν σωτηρίαν ἡμῖν προξενεῖ. Καὶ ἐπεξεργασώμεθα. «Πίστις ἐστὶν ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων»[11], ἢ ἡ τὸ ἀδύνατον ἐν δυνάμει πιστεύσασα καὶ τὸ ἀσθενὲς ἐν ἰσχύι καὶ τὸ παθητικὸν ἐν ἀπαθείᾳ, καὶ τὸ φθαρτὸν ἐν ἀφθαρσίᾳ καὶ τὸ θνητὸν ἐν ἀθανασίᾳ. Τὸ δὲ μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστίν. Ἐλπίς ἐστιν ἀδήλου πλούτου πλοῦτος καὶ ἀνενδοίαστος πρὸ θησαυροῦ θη­σαυρός. Ἀγάπη ἐστὶ πηγὴ πίστεως, ἄβυσσος μακροθυμίας, θάλασσα ταπεινώσεως, μέθη ψυχῆς ἁγίας, ὁμοίωσις Θεοῦ, καθ’ ὅσον βροτοῖς ἐφικτόν. Ὅτι δίχα τουτωνὶ τῶν τριῶν σωτηρίαν εὑρεῖν τῶν ἀμηχάνων, τρεῖς μέγιστοι μάρτυρες παρελθόντες εἰς μέσον ἱκανοὶ λόγον πιστώσασθαι.

Ἄγε δὴ τῶν σεπτῶν ἀποστόλων κορυφαῖε Πέτρε καὶ ὁ ἠγαπημένος Χριστῷ πλέον Ἰωάννης καὶ σὺ τῶν Ἱεροσολύμων ἐπίσκοπε πρῶτε Ἰάκωβε δίκαιε, τὸ περὶ τούτων μαρτυρήσατε. Ὁ μὲν οὖν Πέτρος ἐν τῷ πρώτῳ τῆς αὐτοῦ δευτέρας ἐπιστολῆς οὕτω βοᾷ καὶ διαμαρτύρεται. «Ἐπιχορηγήσατε ἐν τῇ πίστει ὑμῶν τὴν ἀρετήν, ἐν δὲ τῇ ἀρετῇ τὴν γνῶσιν, ἐν δὲ τῇ γνώσει τὴν ἐγκράτειαν, ἐν δὲ τῇ ἐγκρατείᾳ τὴν ὑπομονήν, ἐν δὲ τῇ ὑπομονῇ τὴν εὐσέβειαν, ἐν δὲ τῇ εὐσεβείᾳ τὴν φιλαδελφίαν, ἐν δὲ τῇ φιλαδελφίᾳ τὴν ἀγάπην. Ταῦτα γὰρ ὑμῖν ὑπάρχοντα καὶ πλεονάζοντα, οὐκ ἀργοὺς οὐδὲ ἀκάρπους καθίστησιν εἰς τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπίγνωσιν· ᾧ γὰρ μὴ πάρεστι ταῦτα, τυφλός ἐστι μυωπάζων»[12]. Ὁ δὲ τῆς βροντῆς υἱὸς ἐν πρώτῳ κεφαλαίῳ τῆς πρώτης ἐπιστολῆς φησιν. «Ὁ Θεὸς φῶς ἐστι, καὶ σκοτία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία· ἐὰν εἴπωμεν, ὅτι κοινω­νίαν ἔχομεν μετ’ αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ σκότει περιπατῶμεν, ψευδόμεθα καὶ οὐ ποιοῦμεν τὴν ἀλήθειαν· ἐὰν δὲ ἐν τῷ φωτὶ περιπατῶμεν, ὡς αὐτός ἐστιν ἐν τῷ φωτί, κοινωνίαν ἔχομεν μετ’ ἀλλήλων, καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, καθα­ρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας. Ὁ λέγων ἐν τῷ φωτὶ εἶναι καὶ τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ μισῶν, ἐν τῇ σκοτίᾳ ἐστὶν ἕως ἄρτι· ὁ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ ἐν τῷ φωτὶ μένει, καὶ σκοτία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν· ὁ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ μένει ἐν τῷ θανάτῳ· πᾶς ὁ μισῶν τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ ἀνθρωποκτόνος ἐστί· καὶ οἴδαμεν, ὅτι πᾶς ἀνθρωποκτόνος ζωὴν αἰώνιον οὐκ ἔχει ἐν ἑαυτῷ»[13]. Καὶ ἐν τῷ τρίτῳ τῆς αὐτῆς· «ὃς δ’ ἂν ἔχῃ τὸν βίον τοῦ κόσμου καὶ θεωρῇ τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ χρείαν ἔχοντα», καὶ τὰ λοιπά, καὶ ὅσα ἄλλα λέγει περὶ ἀγάπης.

Καὶ ὁ ἀδελφόθεος ἐν τῷ δευτέρῳ τῆς αὐτοῦ ἐπιστολῆς συνᾴδει λέγων. «Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ; μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν; ἐὰν δὲ ἀδελφὸς ἢ ἀδελφὴ γυμνοὶ ὑπάρχωσι καὶ λειπόμενοι ὦσι τῆς ἐφημέρου τροφῆς, εἴπῃ δέ τις αὐτοῖς ἐξ ὑμῶν, ὑπάγετε ἐν εἰρήνῃ, θερμαίνεσθε καὶ χορτάζεσθε, μὴ δῷ δὲ αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος; οὕτω καὶ ἡ πίστις, ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ, νεκρά ἐστι καθ’ ἑαυτήν. Ἀλλ’ ἐρεῖ τις, σὺ πίστιν ἔχεις, κἀγὼ ἔργα ἔχω· δεῖξόν μοι τὴν πίστιν σου ἐκ τῶν ἔργων σου, κἀγὼ δείξω σοι ἐκ τῶν ἔργων μου τὴν πίστιν μου. Σὺ πιστεύεις, ὅτι ὁ Θεὸς εἷς ἐστι· καλῶς ποιεῖς· καὶ τὰ δαιμόνια πιστεύουσι καὶ φρίττουσι. Θέλεις δὲ γνῶναι, ὦ ἄνθρωπε κενέ, ὅτι ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστιν; Ἀβραὰμ ὁ πατὴρ ἡμῶν οὐκ ἐξ ἔργων νόμου ἐδικαιώθη, ἀνενέγκας τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον; βλέπεις ὅτι ἡ πίστις συνήργει τοῖς ἔργοις αὐτοῦ, καὶ ἐκ τῶν ἔργων ἡ πίστις ἐτελειώθη, καὶ ἐπληρώθη ἡ γραφὴ ἡ λέγουσα· ἐπίστευσε δὲ Ἀβραὰμ τῷ Θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην, καὶ φίλος Θεοῦ, ἐκλήθη. Ὁρᾶτε τοίνυν ὅτι ἐξ ἔργων δικαιοῦται ἄνθρωπος καὶ οὐκ ἐκ πίστεως μόνον· ὥσπερ γάρ, ὡς εἴπομεν πρὸ ὀλίγου, τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι»[14].

Συνορᾶν δίκαιον, πῶς οὐ μάτην ἐῤῥέθη, ὅτι δίχα πίστεως, ἐλπίδος, ἀγάπης σωθῆναι ἀδύνατον. Ὥσπερ γὰρ δεόμεθα τῶν τοῦ σώματος ὀφθαλμῶν εἰς θέαν τῶν ὁρατῶν, οὕτω δήπου χρῄζομεν πίστεως εἰς τὴν ἐποπτείαν τῶν θείων. Καὶ ὥσπερ ἡ τῶν πραγμάτων κατ’ ἀναλογίαν τῆς ἐργασίας τῶν ἐντολῶν προσγίνεται, οὕτω καὶ ἡ τῆς ἀληθείας ἐπίγνωσις κατὰ μέτρον τῆς εἰς Χριστὸν ἐλπίδος. Καὶ ὥσπερ οὔτ’ ἄλλο τι λατρεύειν παρὰ τὸν Θεὸν προσήκει, οὕτως οὔτ’ ἐπ’ ἄλλον ἐλπίζειν, ἢ μόνον ἐπὶ τὸν Θεὸν τῶν πάντων κηδεμόνα. Καὶ ὥσπερ ἐπικατάρατος ὁ τὴν ἐλ­πίδα ἔχων ἐπ’ ἄνθρωπον, οὕτως εὐλογημένος ὁ τῷ Θεῶ ἐπιστηριζόμενος. Καὶ ὥσπερ μνήμη πυρὸς οὐ θερμαίνει τὸ σῶμα, οὕτω πίστις ἄνευ ἀγάπης οὐκ ἐνεργεῖ εἰς τὴν ψυχὴν τὸν τῆς γνώσεως φωτισμόν. Ἀγάπην δὲ εὑρεθῆναι ἐλπίδος δίχα, ἀδύνατον. Ὅθεν οἱ πατέρες οἱ ἅγιοι λέγουσιν, ἕν ἐστι μόνιμον, ἡ πρὸς Θεὸν ἐλπίς· τὰ δ’ ἄλλα πάντα οὐχί ἐστι τῇ φύσει, ἀλλὰ νομίζεται· καὶ ὁ τῇ δυνάμει τῆς πίστεως τὴν καρδίαν ἐρεισμένος, ἄνευ τῶν ἔργων οὐδὲν ἔχει· καὶ ὅτε οὐδὲν ἔχει, τῇ πίστει πάντα κατέχει. Δύναμις δὲ πίστεως τὰ ἔργα εἰσίν. Ὁ δὲ τῆς ἀγάπης ἐστερημένος, αὐτοῦ ἐστέρηται τοῦ Θεοῦ, οὗ ἐφίεσθαι διὰ τῶν τοιούτων καὶ τὴν ἐλπίδα δεῖ ἔχειν. Ἂν γὰρ ἢ ἑαυτὸν ἐρωτήσῃς ἢ ἄλλον χριστιανὸν ἀληθῆ, ἐν τίνι ἔχουσιν, οἱ σωζόμενοι τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας, πάντως εἴπῃ, εἰς τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ μόνον ἐλπίζομεν. Τοῦτο δ’ ἔστιν ἡ τοῦ Θεοῦ ἀνεξικακία· ἂν γὰρ πρὸς ἡμᾶς μὴ ἀνεξικακίσῃ, οὐδεὶς ὁ σῳζόμενος, ἐπεὶ ἀνθρώπων οὐδεὶς ἀναμάρτητος, οὐδ’ ἂν μία ἡμέρα ᾖ ὁ βίος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς. Εἰ δὲ εἰς τὴν τοῦ Θεοῦ ἀνεξικακίαν ἔχομεν τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας, αὐτὴ δὲ τοῖς ἀνεξικάκοις δίδοται μόνοις καὶ οὐδενὶ μνησικάκῳ, καὶ ὦμεν, ὡς δυνατόν, ἀνεξίκακοι, ἀφιέντες τὰ ἄλλοις ἐπταισμένα εἰς ἡμᾶς εὐλαβῶς, καὶ ὁ πατὴρ ὁ οὐράνιος οὐ μόνον συγχωρήσει ἡμῖν, ἀλλὰ ζωὴν τὴν αἰώνιον χαρισέται ἐν Χριστῷ.

Ὅπου δὲ ἡ εὐλάβεια τῶν θείων καὶ ἡ ὑπακοὴ τῶν λόγων τῶν ἁγίων πατέ­ρων ἀπολείπεται, ἥ τε ἀληθὴς πίστις ἡ διὰ τῶν ἀγαθῶν ἔργων δεικνυόμενη, ἐκεῖ οὐδὲν ἀγαθὸν δύναται ἐποικοδομηθῆναι. Καὶ ἄλλως, πῶς ἂν εἴημεν τῶν μακα­ρισμῶν ἄξιοι τῶν ἐπὶ τῇ πίστει ἀοράτως ἀποκειμένων, εἰ μόνοις τοῖς κατὰ τὸν λογισμὸν ἐναργέσι πειθόμεθα; Πόθεν «ἐματαιώθησαν τὰ ἔθνη καὶ ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία, καὶ φάσκοντες εἷναι σοφοὶ ἐμωράνθησαν»[15], οὐκ ἐπειδὴ τοῖς ἐκ τῶν λογισμῶν φαινομένοις παρηκολουθηκότες, καὶ τῷ κηρύγματι τῆς πίστεως ἠπείθησαν; Τίνας Ἡσαΐας ὡς ἀπολωλότας ὀδύρεται, οὐαὶ οἱ σοφοὶ παρ’ ἑαυτοῖς λέγοντες καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες;[16] Ἡ γὰρ θεότης, ὡς Ἀθανασίῳ, τῷ πάνυ δοκεῖ, οὐκ ἐν ἀποδείξει λόγων παραδίδοται, ἀλλ’ ἐν πίστει καὶ εὐσεβείας λογισμῷ μετὰ εὐλαβείας. Εἰ γὰρ καὶ τὰ περὶ τοῦ σωτηριώδους σταυροῦ οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου, ἀλλ’ ἐν πειθοῖ πνεύματος καὶ δυνάμεως ἐκήρυττεν ὁ Παῦλος, καὶ οὕτως ἀῤῥήτων δυνάμεων ἤκουσεν ἐν τῷ παραδείσῳ, ἃ μὴ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι»[17], πῶς αὐτῆς τῆς ἁγίας Τριάδος τὴν ἀλήθειαν πιστεύσει λόγῳ, ὁ μὴ πιστεύσας καλῶς; Ὁρᾶτε πῶς ἀποβάλλονται πάντες οἱ θεῖοι διδάσκαλοι τοὺς περιέργους συλλογισμοὺς καὶ πόῤῥω που πάντας ῥίπτουσι τῆς θείας αὐλῆς; Πᾶς γὰρ ὁ ἀπολέσας ὃ πρότερον εἶχεν, ἐκεῖνος ζητεῖ· ὁ δὲ μηδὲν ἀπολέσας ἀλλ’ ὁλόκληρον ἔχων, ὃ ἀρχῆθεν ἐκτήσατο, ποσῶς οὐ ζητεῖ, μόνον δὲ τηρεῖ καλῶς τὸ κτηθέν. Ἡμεῖς οὖν τηρεῖν τὴν πίστιν, οὐχὶ πολυπραγμονεῖν, μεμαθήκαμεν. Ἡμεῖς, τῇ τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάριτι, οὐδὲν ἀπωλέσαμεν, οὐδὲ ζητοῦμεν· ἡ τῆς πίστεως ζήτησις, ἀναιρετική. Ὡς γὰρ ὁ πιστεύων οὐ ζητεῖ, οὕτως οὐδὲ ὁ ζητῶν πιστεύει· ὁ ζητῶν ἔτι, οὐδέπω εὗρεν, οὐδὲ πεπίστευκεν ἀληθῶς καὶ ἀμεταπτώτως ᾗ ἔδει. Ἔνθα ζήτησις, πίστις οὐκ ἔστιν, ἔνθα δὲ πίστις, οὐ χρεία ζητήσεως, ἀλλὰ καρπῶν τῶν ἐκ πι­στεως, ἅ εἰσι τὰ ἀγαθὰ ἔργα. Ὁ μὲν γὰρ λόγοις πειθόμενος, καὶ μεταπεισθῆναι δύναται, ὁ δὲ πίστει βεβαιούμενος ἀπετείχισεν ἑαυτὸν καὶ ἐκύρωσε. Λοιπὸν τὴν ἀκοὴν τοῖς λυμαινομένοις λόγοις καὶ τὰ ἐν τῇ πίστει ζητούμενα οὐ πρὸς τὰς κοινὰς ἐννοίας ἀναφέροντες ζητοῦμεν, εἰ ταύταις συμφωνεῖ, ἀλλ’ εἴπερ μόνον τοῖς ὁμολογουμένοις τῆς Ἐκκλησίας δόγμασιν ὁμόφωνα δείξαιμεν ταῦτα, κἂν πάντα συμβῇ ἀναιρεῖσθαι τὰ κατὰ φιλοσοφίαν δόγματα. Ἐπεὶ οὔτε διὰ σοφίας λόγων πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἐχειραγωγήθημεν, οὔτε τὸ τῆς Τριάδος μυστήριον ἐκεῖθεν ποσῶς ἐμυήθημεν, οὔτε μὴν ἄλλο τι δόγμα τῶν τῆς πίστεως δογμάτων παρ’ αὐτῆς μεμαθήκαμεν· ὅτι φιλοσοφίας μὲν ὕλη, ὡς καλῶς οἴδατε, τὰ ὄντα, θεολογίας δὲ τέλος ὁ ὑπὲρ πάντα τὰ ὄντα καὶ πάντων δημιουργός. Χρὴ οὖν οὔτε τὴν πίστιν νομίζειν τέχνην, μήτε τὰ δοκιμασθέντα τοῖς θεολόγοις τεχνολογεῖν, ἀλλ’ ἐμμένειν εἰς ὅσα οἱ πνευματορήτορες ἐσαφήνισαν. Ἂν γὰρ τοῖς ἰδίοις θαῤῥήσωμεν λογισμοῖς, εἰς χάος ἐκκυλισθῆναι κινδυνεύσομεν τοῦ Ἀναξαγόρα ἐκείνου· ὃ μὴ γένοιτο, Χριστὲ βασιλεῦ.

Πρὸς τούτοις καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἐξηγούμενος τὴν ἑξαήμερον, ἐν τετάρτῳ λόγῳ δεικνύων τὰ ἔργα ὡς ἀναγκαῖα, φησίν. «Διὸ παρακαλῶ, μὴ γενώμεθα ῥᾴθυμοι περὶ τὴν τήρησιν τῶν ἐντολῶν, ἀλλὰ δαμάσωμεν ἡμῶν τὸν λογισμόν. Καὶ πρῶτον μὲν παιδεύσωμεν νικᾶν τὸν πλησίον τῇ ἀγάπῃ, καὶ κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, τῇ τιμῇ ἀλλήλους προηγούμενοι. Τοῦτο γάρ ἐστιν ὃ μάλιστα συνέχει καὶ συγκρατεῖ τὴν ζωὴν τὴν ἡμετέραν· καὶ τούτῳ τῶν ἀλόγων καὶ τῶν θηρίων διεστήκαμεν, τῷ δύνασθαι, εἰ βουληθείημεν, τὴν προσήκουσαν ἡμῖν τάξιν διατηρεῖν, καὶ πολλὴν τὴν περὶ τοὺς πλησίους ὁμόνοιαν ἐπιδείκνυσθαι, καὶ ἄγχειν τὸν λογισμόν, τὸ ἀτίθασσον τοῦτο θηρίον, τὸν θυμὸν λέγω, καταξαίνειν, καὶ τὸν ἀγῶνα αὐτῷ τοῦ φοβεροῦ κριτηρίου ἐπιστᾶν πάντοτε. Οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς καὶ εἰκῆ δαπα­νᾶν ἡμᾶς τὸν χρόνον προσῆκεν, ἀλλὰ καθ’ ἑκάστην ἡμέραν καὶ ὥραν πρὸ ὀφθαλ­μῶν λαμβάνειν τὸ τοῦ Κυρίου κριτήριον, καὶ τίνα μέν ἐστι τὰ πολλὴν παῤῥησίαν προξενεῖν δυνάμενα, τίνα δὲ τὰ τὴν κόλασιν ἐπιτείνοντα. Καὶ οὕτω ταῦτα στρέφοντες ἐν τοῖς ἡμετέροις λογισμοῖς, περιγινώμεθα τῶν παθῶν, καταστέλλωμεν ἡμῶν τὰ τῆς σαρκὸς κινήματα, καὶ νεκρώσωμεν ἡμῶν, κατὰ τὸν μακάριον Παύ­λον, τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, ἵνα δυνησώμεθα τὸν καρπὸν τοῦ Πνεύματος δέξασθαι, ὅς ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη καὶ τὰ ἑξῆς. Ἀδάμαντος γὰρ ἡμᾶς στεῤῥοτέρους ἡ τοῦ Θεοῦ χάρις κατεσκεύασε καὶ πάντη ἀναλώτους, ἐὰν βουλώμεθα. Αὕτη τοῦ χριστιανοῦ πρὸς τὸν ἄπιστον ἔστω διαφορά, καρποφορεῖν τὰ τοῦ Πνεύμα­τος βουλόμενον. Μὴ τῇ προσηγορίᾳ μόνον ἐγκαλλωπιζώμεθα, μηδὲ τῷ σχήματι μέγα φρονῶμεν. Ἀλλὰ καὶ εἰ ταῦτα κτησαίμεθα, μὴ μέγα φρονήσωμεν, ἀλλὰ τότε μᾶλλον ἑαυτοὺς συστείλωμεν. «Ὅταν γάρ, φησί, πάντα ποιήσητε, λέγετε ὅτι ἀχρεῖοι δοῦλοί ἐσμεν». Ἐὰν οὕτω μεμεριμνημένοι τυγχάνωμεν καὶ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας φροντίζωμεν, δυνησόμεθα καὶ ἑαυτοὺς ὠφελεῖν καὶ τῆς μελλούσης κολάσεως ἐξαρπάζειν τοὺς διδασκάλους χρωμένους ἡμᾶς, ἵνα μετ’ ἀκριβείας τὸν παρόντα διανύσαντες βίον, καταξιωθῶμεν τῆς ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι φιλανθρωπίας»[18]. Οὐδὲ γὰρ οἷόν τε λοιπὸν εὑρεῖν τινα παραμυθίαν ἐκεῖ, τὸν μὴ ἐν τῷ παρόντι βίῳ ἀπονιψάμενον τὰ ἡμαρτημένα· ἐν γὰρ τῷ ᾅδῃ, φησί, τίς ἐξομολογήσεταί σοι; καὶ εἰκότως. Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ τῶν καμάτων καιρὸς καὶ τῶν ἀγώνων καὶ τῶν παλαισμάτων, ἐκεῖνος δὲ τῶν στεφάνων καὶ τῶν ἀμοιβῶν καὶ τῶν βραβείων. Ἀγωνισώμεθα τοίνυν ὡς ἔτι ἐν τῷ σταδίῳ διάγομεν, ἵνα ἐν τῷ καιρῷ, καθ’ ὃν δεῖ τὸν στέφανον κομίσασθαι, καὶ τῶν καμάτων τὰς ἀμοιβὰς μετὰ παῤῥησίας δεξώμεθα. Ταῦτα οὐχ ἁπλῶς λέγεται, ἀλλὰ βουλόμεθα καθ’ ἑκάστην ἡμέραν εἰς ὑπόμνησιν ὑμᾶς ἄγειν τῆς τελειώσεως τῶν ἀγαθῶν πράξεων, ἵνα τέλειοι καὶ ἀπηρτισμένοι τυγχάνοντες καὶ κατὰ τὴν τῆς πολιτείας ἀρετὴν διαλάμποντες, γένησθε ἄμεμπτοι καὶ ἀκέραιοι, τέκνα Θεοῦ ἀμώμητα, καὶ φανήσησθε ὡς φωστῆρες ἐν κόσμῳ, λόγον ζωῆς ἐπέχοντες, εἰς καύχημα ἡμέτερον, εἰς ἡμέραν Χριστοῦ, ἵνα καὶ μόνον φαινόμενοι, ὠφελῆτε τοὺς ὑμῖν συγγιγνομένους, καί τῆς προσούσης ὑμῖν εὐωδίας τῆς πνευματικῆς καὶ τῆς ἀρίστης πολιτείας μεταλαμβάνωσιν οἱ κοινωνοῦντες ὑμῖν τῆς διαλέξεως. Ὥσπερ γὰρ ἡ τῶν φαύλων συνουσία καταβλάπτειν εἴωθε τοὺς ἀναμιγνυμένους, καθάπερ καὶ ὁ μακάριος Παῦλός φησι, «φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί», οὕτω καὶ ἡ τῶν ἀγαθῶν συνουσία τὰ μέγιστα ὀνίνησι τοὺς πλησιάζοντας. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ φιλάνθρωπος ἡμῶν δεσπότης συνεχώρησεν ἀναμεμίχθαι τοὺς ἀγαθοὺς τοῖς πονηροῖς, ἵνα κερδαίνωσί τι ἐκ τῆς συνουσίας, καὶ μὴ ἐναπομένωσι διηνεκῶς τῇ πονηρίᾳ, ἀλλὰ συνεχῆ ὑπόμνησιν ἔχοντες τὴν ἐκείνων θέαν, καρπώσωνταί τι πλέον ἐκ τῆς τούτων συνουσίας. Τοσαύτη γὰρ τῆς ἀρετῆς ἡ ἰσχύς, ὡς καὶ τοὺς μετιόντας αὐτὴν σφόδρα αὐτὴν αἰδεῖσθαι καὶ πολὺν τὸν ὑπὲρ αὐτῆς ἔπαινον διεξιέναι· ὡς καὶ ἡ κακία. Ταῦτα τὰ τῆς ἀρετῆς φροντίσωμεν, ἵνα μὴ τοῦ χρόνου παρατρέχοντος, λάθωμεν ἑαυτοὺς ζημιοῦντες, ὃ μὴ γένοιτο. Ὁρᾶτε ὡς ἔργων χρεία, καὶ τούτων ἐναγωνίων καὶ ἀρίστων; Ἀλλὰ τῶν μὲν περὶ τούτων λόγων, ἅλις. Ἀκούσωμεν δὲ τὰ περὶ τῶν μυστηρίων.

4. Περὶ τῶν Μυστηρίων. Πρὸς τὸ τέταρτον, καθόλου περὶ τῶν ἱερῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ἐν μέρει διαληψόμεθα, διδόντος Θεοῦ, ἵνα καὶ ὁ περὶ τούτων λόγος εἴη σαφὴς ὑμῖν.

Ὅτι μὲν οὖν συνίσταται ἡ ἐν Χριστῷ ζωῇ διὰ τούτων πιστεύεται, καὶ ὅτι τὰς ἀρχὰς ἐκ τούτων λαμβάνει, τελειοῦται δὲ ἐπὶ τοῦ μέλλοντος, ἐπειδὰν εἰς ἐκείνην ἀφικώμεθα τὴν ἡμέραν, ὅπου τὸ σαρκίον οὐκ ἐπισκοτεῖ, δι’ ὃ καὶ Παῦλος, «ἐπιθυμῷ ἀναλῦσαι καὶ συνεῖναι Χριστῷ»[19], τὴν τελείαν εὐδαιμονίαν καὶ τὸ ἄκρον τῶν ἐφετῶν ἐφιέμενος, οὐδεὶς χριστιανῶν ἀντερεῖ. Ποίῳ δὲ τρόπῳ ἡ μύησις τούτων, οἷς ἐν Χριστῷ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, ὡς ἡ Ἐκκλησία τῶν εὐσεβῶν παρέδωκε, λέξομεν ἐν συντόμῳ.

α΄. Τὸ βάπτισμα τοίνυν τὸ εἶναι δίδωσι καὶ ὅλως ὑποστῆναι κατὰ Χριστόν. Τοῦτο γὰρ νεκροὺς τῇ ἁμαρτίᾳ καὶ διεφθαρμένους παραλαβὸν εἰς τὴν ζωὴν εἰσάγει. Ἀλλὰ καὶ διὰ τούτων τῶν μυστηρίων, ὥσπερ διά τινων θυρίδων, ἐν τῷ σκοτεινῷ τούτῳ κόσμῳ ὁ ἥλιος εἰσέρχεται τῆς δικαιοσύνης καὶ τοὺς ἀξίους φωτίζει. Καὶ ὁ μὴ ἀναγεννηθεὶς δι’ ὕδατος καὶ πνεύματος οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωήν. Καὶ ἀποθνῄσκομεν τὸν θάνατον ἐκείνου, ἵνα καὶ τὴν ἀνάστασιν ἀναστῶμεν, καὶ τῆς βασιλείας κληρονόμοι γενώμεθα, τρισσῶς ἐστεφανωμένοι, τῆς Τριάδος ἐπᾳδομένης, τρισὶ καταδύσεσιν, ἀλλὰ μὴ ἐπιχύσει τρισσῇ χρώμενοι. Ἐβάπτιζον γὰρ οἱ πάλαι οὐ χερσὶν οἰκείαις τὸ ὕδωρ ἐπιῤῥαντίζοντες τοῖς βαπτιζομένοις, ἀλλὰ διὰ τριῶν καταδύσεων, τοῖς θείοις εὐαγγελίοις ἑπόμενοι. «Ἀνέβη γάρ, φησίν, ἀπὸ τοῦ ὕδατος»[20]. Δῆλον δὲ ὅτι κατέβη, ἐπεὶ ἀνέβη. Ἰδοὺ οὖν κατάδυσις καὶ οὐ ῥαντισμός. Ἀλλὰ καὶ ὁ σοφὸς Ἰωάννης ὁ Ζωναρᾶς, ἐξηγούμενος τὸν ἀποστολικὸν τρίτον κανόνα, φάσκοντα «εἴ τις ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, μὴ τρία βαπτίσματα μιᾶς μυήσεως ἐπιτελέσῃ», λέγει, «τρία βαπτίσματα τὰς τρεῖς καταδύσεις φησὶν ὁ κανών».

β΄. Τὸ χρῖσμα δέ, χριόμεθα, ἵνα τοῦ χρίσματος τοῦ βασιλικοῦ, τῆς θεώσεως, γενώμεθα κοινωνοί. Λέγουσι δὲ περὶ τοῦ χρίσματος οὐ μόνον Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης εἰς πλάτος, (ἀνὴρ ἀξιοπιστότατος, οὗ μνήμη ἐν ταῖς Πράξεσι φέρεται ἐν κεφ. ιζ΄ λέγοντι, τινὲς δὲ ἄνδρες κολληθέντες αὐτῷ ἐπίστευσαν, ἐν οἷς ἦν καὶ Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης[21], ὃς Παύλου τοῦ μακαρίου ἐγένετο μαθητὴς καὶ ἱεράρχης Ἀθηνῶν, καὶ περὶ οὗ πολλὰ ἐγκώμια ἡ Ἐκκλησία γράφει), ἀλλὰ καὶ Συμεὼν ὁ μεταφραστής, (ἀνὴρ ἐλλογιμιώτατος καὶ πιστός, βίους ἁγίων συγγράφων καὶ μαρτύρια, γράφει, οὗ τὸ μαρτύριον πέμπομεν μεταγράψαντες ἰδίως), ἀλλὰ καὶ αἱ ἅγιαι σύνοδοι. Ὁ γὰρ τῆς ἐν Λαοδικείᾳ μζ΄ φησίν, «ὅτι τοὺς φωτιζομένους μετὰ τὸ βάπτισμα χρίεσθαι χρίσματι ἐπουρανίῳ καὶ μετόχους γίνεσθαι τῆς βασιλείας Θεοῦ». Καὶ ἡ ἐν Καρχηδόνι ἐν τρίτῳ μέμνηται, ὡς ἀναγκαίου τοῦ χρίσματος καὶ ἀπαραιτήτου. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἕκτη σύνοδος ἐν κεφ. 95ῳ· ἐπεὶ γὰρ χριστοὶ λέγονται οἱ χριστιανοί, ὡς τοῦ ἁγίου Πνεύματος μέτοχοι, διὰ τῆς τοῦ ἁγίου μύ­ρου χρίσεως ἐξ ἀνάγκης καὶ χρίσονται τούτῳ. Δηλοῦται δὲ καὶ ἀπὸ τῶν ἐν τῇ χρί­σει λεγομένων ἡ τοῦ ἐντεῦθεν θείου δώρου τούτου μετάληψις· φησὶ γὰρ ὁ χρίων, «σφραγὶς δωρεᾶς Πνεύματος ἁγίου, ἀμήν». Ἀλλὰ καὶ ὁ χρυσοῤῥήμων Ἰωάννης ἐν λόγῳ αὐτοῦ, ἐν ᾧ περὶ τῶν τριαδικῶς λεγομένων διαλαμβάνει, φησί. «Κέρας ἦν ἐλαίου καὶ ἁγιασμοῦ· ἓν ἦν τὸ χρῖσμα, τρία δὲ τὰ δῶρα· ἓν τὸ κέρας, τρία τὰ χρίσματα· ἔχριον γὰρ ἱερεῖς, βασιλεῖς, προφήτας· τοιοῦτος δὲ πᾶς βαπτισθεὶς χριστιανός. Προφήτης, ὡς ἰδὼν ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσεν· ἱερεύς, ὡς ὀφείλων ἑαυτὸν προσάγειν θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον τῷ Θεῷ· καὶ βασι­λεὺς παθῶν, ὡς υἱός τοῦ παμβασιλέως Θεοῦ καὶ τῆς τούτου βασιλείας κληρονό­μος. Τὸ χρῖσμα γὰρ τὴν πρώτην σφραγῖδα ἐντίθησιν, ἣν ἐν τῇ ψυχῇ θείᾳ ἐμπνεύσει ἐλάβομεν. Διὸ καὶ τὴν τοῦ Πνεύματος φέρει δύναμιν καὶ τὴν εὐωδίαν, καὶ σημείωσίς ἐστι τοῦ Χριστοῦ. Ἀνάγνωτε κἂν τῇ παλαιᾷ Διαθήκῃ ἐν κεφ. λ΄ καὶ ἴδετε, ὅσα ἐλάλησε Κύριος πρὸς Μωϋσήν, προλέγων καὶ τοῦτο προκατασκευάζων. Ἐξ ὧν ἀφορμῶν ἐπὶ ῥήματι τούτῳ Θεοῦ ὁ θεῖος Διονύσιος στηριζόμενος καὶ αἱ ἅγιαι σύνοδοι καὶ οἱ λοιποὶ τῶν ἁγίων ἔγραψαν ὅσα περὶ τούτου ἔγραψαν. Μὴ θαυμάζετε δέ, ὅτι ἐν τοῖς βαπτίσμασιν, οἷς ἐγράψατε, μνείαν οὐ ποιεῖτε χρίσμα­τος. Ἡ γὰρ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, τῇ χάριτι αὐτοῦ προκόπτουσα, ἐπὶ θείοις ῥητοῖς καὶ θεμελίοις, πολλὰ ἐξεῦρε καὶ κατεστολίσατο. Οὐ γὰρ πάντα Παῦλος γρά­φει, ἀλλὰ καὶ ὁ μαθητὴς τούτου Διονύσιος καὶ οἱ μετὰ τούτους πολλοὶ φωστῆρες τῆς Ἐκκλησίας Χριστοῦ, ἐν Πνεύματι ἁγίῳ κινούμενοι· καὶ οὐ δίκαιον ἀπόβλητα νομίζειν. Ἂν γὰρ τὰ κυριώτερα τῶν μυστηρίων τὸ βάπτισμα καὶ ἡ κοινωνία ἡ θεία ἐστί, καὶ ὧν δίχα σωθῆναι ἀδύνατον, ἀλλὰ καὶ ταῦτα παρέδωκεν ἡ Ἐκκλησία, τὰ λοιπά φημι ἄχρι τῶν ἑπτά, ὡς λέξομεν. Περὶ ὧν καὶ ἄλλοι θαυμασίως εἰς πλάτος γράφουσιν, ἐκκλησιαστικὰς ἐκτιθέμενοι τάξεις, ἀλλὰ καὶ Συμεὼν ὁ Θεσ­σαλονίκης ἀρχιεπίσκοπος ἔγραψε, καὶ περὶ ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν, οὗ τὸ βιβλίον ἔχει ὁ σοφὸς ἐκκλησιαστὴς κύριος Στέφανος ὁ Γερλάχιος. Ἔνθέν τοι λουόμεθα πρῶτον, εἶτα χριόμεθα. Οὕτω δὲ καθαροὺς καὶ εὐώδεις ἡ τράπεζα δέχεται, ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ἡμῖν.

γ΄. Ἡ δὲ θεία εὐχαριστία, τὸ σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τὴν ζωὴν ταύτην καὶ τὴν ὑγείαν συντηρεῖ καὶ συνέχει. Τὸ γὰρ σῶσαι τὰ κτισθέντα καὶ διατελέσαι ζῶντας ὁ τῆς ζωῆς δίδωσιν ἄρτος· καὶ ζῶμεν ἐν τῷ Χριστῷ ἀξίως ἐσθίοντες, ὡς αὐτὸς εἶπεν. «Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει κἀγὼ ἐν αὐτῷ»[22]. Ὁ ἄρτος γὰρ γίνεται σῶμα Χριστοῦ, καὶ ὁ οἶνος καὶ τὸ ὕδωρ αἷμα Χριστοῦ, ἐπιφοιτήσει τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μεταποιοῦντος αὐτὰ ὑπὲρ λόγον καὶ ἔννοιαν. Καὶ ὁ τῆς προθέσεως ἄρτος, οἶνός τε καὶ ὕδωρ διὰ τῆς ἐπικλήσεως καὶ ἐπιφοιτήσεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὑπερφυῶς μεταποιοῦνται εἰς τὸ σῶμα Χριστοῦ καὶ τὸ αἷμα· καὶ οὐκ εἰσὶ δύο, ἀλλ’ ἓν καὶ τὸ αὐτό. Οὐκ ἔστι δὲ τύπος ὁ ἄρτος καὶ ὁ οἶνος τοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Χριστοῦ· μὴ γένοιτο· ἀλλὰ αὐτὸ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου τεθεωμένον, αὐτοῦ τοῦ Κυρίου εἰπόντος· τοῦτὸ μού ἐστιν οὐ τύπος τοῦ σώματος, ἀλλὰ τὸ σῶμα, καὶ οὐ τύπος τοῦ αἵματος, ἀλλὰ τὸ αἷμα. Καὶ πρὸ τούτου τοῖς Ἰουδαίοις, ὅτι «ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς· ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθής ἐστι βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθής ἐστι πόσις»[23]. Διὸ μετὰ παντὸς φόβου καὶ συνειδήσεως καθαρᾶς καὶ ἀδιστάκτου πίστεως προσέλθωμεν· καὶ πάν­τως ἔσται ἡμῖν καθὼς πιστεύομεν μὴ διστάζοντες. Τιμήσωμεν δὲ αὐτὸ πάσῃ καθαρότητι ψυχικῇ τε καὶ σωματικῇ. Γίνεται γὰρ τοῖς πίστει ἀξίως μεταλαμβάνουσιν εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ εἰς ζωὴν αἰώνιον καὶ εἰς φυλακτήριον ψυχῆς τε καὶ σώματος, τοῖς δὲ ἐν ἀπιστίᾳ ἀναξίως μετέχουσιν εἰς κόλασιν αἰώνιον.

Εἰ δὲ καί τινες ἀντίτυπα τοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Κυρίου τὸν ἄρτον καὶ τὸν οἶνον ἐκάλεσαν, ὡς ὁ θεοφόρος ἔφη Βασίλειος, οὐ μετὰ τὸ ἁγιασθῆναι εἶπον, ἀλλὰ πρὶν ἁγιασθῆναι, αὐτὴν τὴν προσφορὰν οὕτω καλέσαντες. Ἀντίτυπα δὲ τῶν μελλόντων λέγομεν, οὐχ ὡς μὴ ὄντα ἀληθῶς <σῶμα> καὶ αἷμα Χριστοῦ, ἀλλ’ ὅτι νῦν μὲν δι’ αὐτῶν μετέχομεν τῆς Χριστοῦ θεότητος, τότε δὲ νοητῶς διὰ μόνης τῆς θέας. Προσφέρομεν δὲ οὐκ ἐν ἀζύμοις, ἀλλ’ ἐν ἐνζύμοις, ὅ ἐστιν ἄρ­τος τῇ ἀληθείᾳ· οὕτω γὰρ ἐξηγοῦσιν οἱ ἀνατολικοὶ ἅγιοι καὶ ἀποδεικνύουσιν, ὅ τε Χρυσόστομος καὶ οἱ λοιποί, ὅτι οὐκ ἄζυμον δεῖ προσφέρειν, ἀλλ’ ἔνζυμον. Ὁ δὲ περὶ τούτου λόγος πολύς, καὶ διὰ τὴν μακρηγορίαν νῦν οὐκ ἐπεξεργάζομεν, ὅτε δὲ χρεία, λέξομεν.

δ΄. Ἡ χειροτονία δὲ τὴν ἐξουσίαν παρέχει καὶ δύναμιν τοῦ ποιήσαντος, ἣν λαμβάνομεν διὰ τῆς ἱερωσύνης, καὶ δι’ αὐτῆς πᾶσαι ἡμῖν αἱ τελεταὶ ἐνεργοῦνται, καὶ οὐδὲν ἅγιον χωρὶς ἱερέως ἐστίν.

ε΄. Ὁ δὲ γάμος συγκαταβάσεώς ἐστι δῶρον ᾧδε Θεοῦ διὰ τὴν παιδοποιΐιαν, ἕως τὸ πᾶν τόδε μετὰ τῆς φθορᾶς ἵσταται· μυστήριον δὲ Θεοῦ καὶ τοῦτο· διὸ καὶ εὐλογεῖ τὸν γάμον αὐτός, ὡς ἂν μὴ χωρὶς εὐλογίας ἡ ἀπαρχὴ τυγχάνῃ τῆς ἡμετέρας ζωῆς.

ς΄. Ἡ μετάνοια δὲ τὴν ἐπανόρθωσιν ἡμῶν αὖθις ἀπὸ τοῦ πτώματος ἐνεργεῖ δι’ ἐπιστροφῆς καὶ τοῦ ἐξαγορεῦσαι τὰ πταίσματα καὶ ἀποστῆναι τῶν κακῶν. Τοῦτο μέγα δῶρον τοῖς μετὰ τὸ βάπτισμα ἁμαρτάνουσιν. Ἐν ᾗ δὴ μετανοίᾳ καὶ τὸ τῶν μοναχῶν ἐστι σχῆμα.

ζ΄. Ἅγιον ἔλαιον δὲ παραδέδοται καὶ τοῦτο ὡς ἱερὰ τελετὴ καὶ θείου τύπος ἐλέους, εἰς ἀπολύτρωσιν καὶ ἁγιασμὸν τοῖς ἀπὸ ἁμαρτίας ἐπιστρέφουσι χορηγούμενον· διὸ καὶ λύσιν παρέχει ἁμαρτιῶν καὶ ἐξ ἀῤῥωστημάτων ἐγείρει. Καὶ περὶ τούτου μαρτυρεῖται Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος ἐν ε΄ κεφ. λέγων· «ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καὶ προσευξάσθωσαν ἐπ’ αὐτόν, ἀλείψαντες αὐτὸν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου· καὶ ἡ εὐχὴ τῆς πί­στεως σώσει τὸν κάμνοντα, καὶ ἐγερεῖ αὐτὸν ὁ Κύριος· κἂν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ»[24]. Ἐν τούτῳ δὲ καὶ περὶ ἐξομολογήσεως λέγει καὶ εὐχῆς καὶ δεήσεως δικαίων.

Ταῦτα δὲ πάντα τὰ μυστήρια καὶ ὁ Χριστὸς περέδωκε καὶ οἱ θεῖοι αὐτοῦ μαθηταί. Διπλῶν γὰρ ὄντων ἡμῶν ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος, διπλῶς καὶ ταῦτα ἡμῖν παρέσχετο, ὡς καὶ αὐτὸς Θεάνθρωπος, ὡς ἂν τῇ μὲν χάριτι τοῦ Πνεύματος νοητῶς ἡμῶν τὰς ψυχὰς ἁγιάζῃ, τοῖς αἰσθητοῖς δέ, ὕδατί τε καὶ ἐλαίῳ καὶ ἄρτῳ καὶ ποτηρίῳ καὶ τοῖς λοιποῖς ἁγιαζομένοις τῷ Πνεύματι, καθαγιάζῃ ἡμῶν καὶ τὰ σώματα καὶ ὁλοτελῆ παρέχῃ τὴν σωτηρίαν.

Καὶ ταῦτα μὲν ἐν συντόμῳ περὶ τῶν ἑπτὰ τῆς Ἐκκλησίας μυστηρίων λέγο­μεν καὶ εὐσεβῶς διακατέχομεν. Καιρὸς δὲ λοιπὸν καὶ περὶ ἐπικλήσεως εἰπεῖν κατὰ τὸ ἀκόλουθον.

 Δεῖτε τό Γ΄ (τελευταῖο) Μέρος στήν ἱστοσελίδα:
http://sathanasoulias.blogspot.gr/2016/09/1579_36.html

---

[1] Ἐφ. 2,1.

[2] MPG 62, 31.

[3] Ῥωμ. 2,5.

[4] MPG 60, 425.

[5] Ῥωμ. 2,8.

[6] MPG 60, 425.

[7] MPG 30, 17,29 ἑξ.

[8] MPG 94, 968-972.

[9] Ῥωμ. 10,4.

[10] Ῥωμ. 2,16.

[11] Ἑβρ. 11,1.

[12] Β΄ Πέτρ, 1, 5-9.

[13] Α΄ Ἰω. 1,5-7, 2,9-10, 3,14-15.

[14] Ἰακ. 2, 14-26.

[15] Ῥωμ. 1,21.

[16] Ἡσ. 5,21.

[17] Β’ Κορ. 12,4.

[18] MPG 53, 47/8.

[19] Φιλ. 1,23.

[20] Ματθ. 3,16.

[21] Πραξ. 17,34.

[22] Ἰω. 6,56.

[23] Ἰω. 6,53.

[24] Ἰακ. 5, 14-15.