Εσχατολογία, σωτηρία και Εορτές θείας Επιφανείας

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Δ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΑ', ἔτους 2016-2017.

Εἰσαγωγή. Ἡ Ἐσχατολογία, ὡς «Εὐαγγέλιον σωτηρίας»: Οἱ ἑορτές τῆς θείας Ἐπιφανείας (Χριστούγεννα - Θεοφάνεια), ὡς σταθμοί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ σωτηριολογικός χαρακτῆρας τοῦ συνόλου τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας: Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία, ὡς «Εὐαγγέλιον σωτηρίας» (ἐπανάληψη, ἤ ὑπόμνηση, ἤ προέκταση, ἤ ἀνάπτυξη τοῦ ἑνός καί μοναδικοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ). Κατά συνέπειαν, ἡ Ἐσχατολογία εἶναι λόγος περί τῆς ἐσχατολογικῆς σωτηρίας, ἤ καταστάσεως, ἤ δόξης τοῦ ἀνθρώπου. Τί εἶναι «σωτηρία»; Εἶναι: α) ἡ διατήρηση ἤ ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου στήν ὁλοκληρία του (στήν προπτωτική του κατάσταση), β) ἡ λύτρωση «ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ διαβόλου» καί «ἐκ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου», γ) ἡ ἐκπλήρωση τοῦ ἀνθρώπινου προορισμοῦ, δηλαδή ἡ ἐπίτευξη τοῦ «καθ’ ὁμοίωσιν», ὁ ἐν Χριστῷ δοξασμός τοῦ ἀνθρώπου. Πῶς ἐπιτυγχάνεται ἡ σωτηρία; Ἀποκλειστικά καί μόνο διά τοῦ Χριστοῦ: «Οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενί ἡ σωτηρία· οὐδέ γάρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπό τόν οὐρανόν τό δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς» (Πραξ. 4,12).

Τό νόημα τῶν ἑορτῶν («Θεολογία γεγονότων»): Πῶς σώζει ὁ Χριστός; Σώζει μέ καθοριστικές πράξεις - παρεμβάσεις Του ἐντός τοῦ χρόνου καί τῆς ἱστορίας, δηλαδή σώζει διά γεγονότων. Ἡ Γέννησις, ἡ Βάπτισις, ἡ Σταύρωσις, ἡ Ἀνάστασις εἶναι γεγονότα, ἡ δέ Θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι «Θεολογία γεγονότων» (π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ), εἶναι σχόλιο στά γεγονότα, διά τῶν ὁποίων ὁ Χριστός σώζει τόν κόσμο. Ἔτσι π.χ., τό γεγονός τῆς Ἐνανθρωπήσεως (ἡ Γέννησις τοῦ Χριστοῦ) εἶναι ἀπόρρητος ἕνωσις Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Ἡ ἕνωσις αὐτή εἶναι τό θεμέλιο τῆς σωτηρίας μας: ὅ,τι ἑνώνεται μέ τόν Θεό, ἐκεῖνο μόνο σώζεται («τό ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). Ἐπίσης, εἶναι τό θεμέλιο κάθε ἄλλης ἕνωσης μέ τόν Θεό, ὅπως τῆς ἕνωσης διά τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἀλλά καί τῆς ἕνωσης διά τῶν θεοπτικῶν ἐμπειριῶν τῶν Προφητῶν, Ἀποστόλων καί Ἁγίων. Ἡ ὕπαρξη θεοπτικῶν ἐμπειριῶν στήν Παλαιά Διαθήκη σημαίνει ὅτι τό μυστήριο τῆς Ἐνανθρωπήσεως ἐνεργοῦσε ἤδη προκαταβολικά καί πρό τῆς πραγματοποιήσεώς του, ὅπως ἀκριβῶς ἐνεργοῦσε καί τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, διά τοῦ ἀνθρώπου, προσλαμβάνεται καί σώζεται ὁλόκληρος ὁ κτιστός κόσμος: ἡ ἀνόργανη ὕλη, ἡ ζωή, ὁ λόγος καί οἱ ἄυλοι νόες (ὁ ἀγγελικός κόσμος). Μέ τή Βάπτισή Του ὁ Χριστός α) καθαίρει καί φωτίζει τήν ἀνθρώπινη φύση (ἐμᾶς) καί β) ἁγιάζει τά ὕδατα καί «συντρίπτει τῶν δρακόντων τάς κάρας», δηλαδή ἐκδιώκει τούς δαίμονες ἀπό ἕναν τόπο κατοικίας τους, τά ὕδατα ἤ τήν θάλασσα (κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ θάλασσα, ὅπως καί ἡ ἔρημος, θεωρεῖται κατοικητήριο τῶν δαιμόνων).

Πῶς ἑορτάζονται οἱ ἑορτές: Ὁ ἐπιφανειακός καί ὁ οὐσιαστικός ἑορτασμός τῶν ἑορτῶν. Ἡ Δύση, συνήθως, (καί, κατ’ ἐπίδρασίν της, σέ πολλές περιπτώσεις καί ἡ Ὀρθόδοξη Ἀνατολή), ἑορτάζει ἐπιφανειακά, δηλαδή ἑορτάζει Χριστούγεννα χωρίς Χριστό, Θεοφάνεια χωρίς Χριστό κ.λπ. Τό πολύ ἡ Δύση φθάνει μέχρι τήν ρηχή συναισθηματική συμμετοχή στά ἑορταζόμενα γεγονότα. Τί σημαίνει, ὅμως, οὐσιαστικός ἑορτασμός; «Κεφάλαιον ἑορτῆς, μνήμη Θεοῦ» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). «Μνήμη», στήν προκειμένη περίπτωση, σημαίνει, ὄχι ἁπλῶς ἀνάμνηση, οὔτε ἁπλῶς κατανόηση, ἀλλά «ὑπαρξιακή» μετοχή στό ἑορταζόμενο γεγονός. Σημαίνει, πῶς ὅ,τι συνέβη «ἐκεῖ» καί «τότε», πρέπει νά γίνει «ἐδῶ» καί «τώρα» προσωπικό μου γεγονός. Ἔτσι, κατά τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας, ὄχι κάπου καί κάποτε, ἀλλά «σήμερον» γεννᾶται ὁ Χριστός, «σήμερον» βαπτίζεται, «σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου» κ.λπ. Μετοχή στό γεγονός, σημαίνει ὅτι ἡ ἀντικειμενική δυνατότητα τῆς σωτηρίας, πού προσφέρεται ἀπό τό γεγονός, πρέπει νά γίνει ὑποκειμενική πραγματικότητα, οἰκειοποίηση - πρόσληψη τῆς σωτηρίας ἀπό μένα. Γιά παράδειγμα, μετοχή στή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ εἶναι τό νά γεννηθεῖ ὁ Χριστός ἐντός ἡμῶν: «ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τόν λόγον μου τηρήσει, καί ὁ Πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρ’ αὐτῷ ποιήσομεν» (Ἰω. 14, 23). Γιά νά συμβεῖ αὐτό, προηγεῖται ἡ κάθαρσις, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ μετοχή, κατά κάποιον τρόπο, στή Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ. Πῶς πρέπει νά ἑορτάζομε τή Βάπτιση; «μή τῇ γαστρί τρυφῶντες, ἀλλά πνευματικῶς εὐφραινόμενοι». «Λούσασθε καί καθαροί γίνεσθε». «Καθάρθητε καί καθαίρεσθε» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος).