«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Εισαγωγή στη νέα Θεματική Ενότητα

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Α' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Τό νέο Πρόγραμμα: Τό δεύτερο ἔτος λειτουργίας τοῦ Προγράμματος «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση». Σκοπός του εἶναι νά γνωρίσουμε τούς πνευματικούς θησαυρούς τῆς Παραδόσεώς μας, μέσα ἀπό ἱερά κείμενα τῆς Ἐκκλησίας μας. Στά κείμενα αὐτά κορυφαία θέση ἔχει ἡ Ἁγία Γραφή. Περιέχει ὅσα ἀποκάλυψε ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο γιά τή σωτηρία του, τήν ἐδῶ (στήν παροῦσα ζωή), ἀλλά, κυρίως, τήν ἐκεῖ (στήν αἰώνια ζωή). Ὁ στόχος αὐτός ἐπιτυγχάνεται μόνο δι’ ἑνός προσώπου, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: «Οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενί ἡ σωτηρία· οὐδέ γάρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπό τόν οὐρανὀν τό δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς» (Πραξ. 4,12). Στήν Ἁγία Γραφἠ ὁμιλεῖ ὁ Χριστός. Στήν Ἁγία Γραφή ὁ Χριστός ἀποκαλύπτει τόν ἑαυτό του. Ἡ Ἁγία Γραφή ὁμιλεῖ γιά τήν ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ στούς Προφῆτες, Ἀποστόλους καί Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί γιά τήν σταδιακή καί μυστική Ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ σέ ὅσους τήν μελετοῦν μέ προϋποθέσεις. Μέ ἄλλα λόγια, Βίβλος (Ἁγία Γραφή) εἶναι τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ. Ὁλόκληρη ἡ Βίβλος εἶναι «Εὐαγγέλιο» χαρμόσυνη ἀγγελία - εἴδηση γιά τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Βασιλείας Του καί γιά τήν παρουσία τους ἀνάμεσά μας  Ἡ Βίβλος διακρίνεται σέ Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. Παλαιά Διαθήκη εἶναι τό ἐπαγγελλόμενο Εὐαγγέλιο, Καινή εἶναι τό ἐκπληρούμενο ἤ ἐκπληρωμένο Εὐαγγέλιο καί Ἐκκλησιαστική Παράδοση εἶναι τό ἑρμηνευόμενο Εὐαγγέλιο ἐντός τῆς Ἐκκλησίας.

Παλαιά Διαθήκη καί Ἐκκλησία: Στή νέα Θεματική Ἑνότητα τοῦ Προγράμματός μας θα ἀσχοληθοῦμε μέ τήν Παλαιά Διαθήκη. Ἡ φετεινή Ἑνότητα ἔχει τίτλο «Προσβάσεις στήν πνευματικότητα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης». Στήν Καινή Διαθήκη, ὅπως εἶναι γνωστό, ὁμιλεῖ ὁ Χριστός. Ἀλλά, καί στήν Παλαιά Διαθήκή ὁμιλεῖ ὁ Χριστός. Ὁ ἐμφανιζόμενος στήν Παλαιά Διαθήκη «Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν» ἤ «Κύριος τῆς Δόξης» ἤ «Ἄγγελος Κυρίου» ἤ «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος» εἶναι τό ἴδιο ἀκριβῶς θεῖο πρόσωπο, τό ὁποῖο, «ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου», ἔγινε ἄνθρωπος γιά τή σωτηρία μας, σταυρώθηκε, ἀναστήθηκε κ.λπ. Γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὁ Χριστός εἶναι ὁ συνδετικός κρίκος τῶν δύο Διαθηκῶν, ὁ Χριστός ἑνώνει Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. Αὐτό σημαίνει ὅτι, ἡ μόνη ὀρθή (Ὀρθόδοξη) ἑρμηνεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι ἡ Χριστολογική. Ὑπάρχει καί μή Χριστολογική (ἰουδαϊκή) ἑρμηνεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἡ μή Χριστολογική ἑρμηνεία της εἶναι αἵρεση καί πλάνη. Μελετοῦμε τήν Παλαιά Διαθήκη ἀναζητῶντας, σ’ αὐτήν τόν Χριστό: «Οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπό τήν νεφέλην ἦσαν, καί πάντες διά τῆς θαλάσσης διῆλθον, καί πάντες εἰς τόν Μωϋσῆν ἐβαπτίσαντο ἐν τῇ νεφέλῃ καί ἐν τῇ θαλάσσῃ, καί πάντες τό αὐτό βρῶμα πνευματικόν ἔφαγον, καί πάντες τό αὐτό πόμα πνευματικόν ἔπιον· ἔπινον γάρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δέ πέτρα ἦν ὁ Χριστός» (Α' Κορ. 10, 1-4). Ἡ μόνη διαφορά μεταξύ Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι ὅτι στή μέν Παλαιά Διαθήκη ὁ Χριστός ἐμφανίζεται ὡς Ἄσαρκος Λόγος (χωρίς τήν ἀνθρώπινη φύση Του), στή δέ Καινή ἐμφανίζεται ὡς Λόγος Σεσαρκωμένος (μέ τήν ἀνθρώπινη φύση Του, τήν ὁποία προσέλαβε «ἐν χρόνῳ»).

Ἡ πνευματικότητα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: Στήν ἐποχή μας ἡ Παλαιά Διαθήκη βρίσκεται στό στόχαστρο σκληρῆς πολεμικῆς ἤ κριτικῆς, ἀφ’ ἑνός μέν ἀπό τούς ἀρχαιολάτρες (νοσταλγούς τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς εἰδωλολατρίας καί πολυθεΐας), ἀφ’ ἑτέρου δέ ἀπό ἄσχετους καί ἐπιφανειακούς πιστούς τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά καί ἀπό πολλές ἄλλες πλευρές. Κάποιοι τήν θεωροῦν «ἱστορία τῶν Ἑβραίων», πού δέν μᾶς ἐνδιαφέρει, ἄλλοι πιστεύουν ὅτι ὁμιλεῖ γιά ἕναν «ἄλλο θεό», σκληρό καί ἄτεγκτο, διαφορετικό ἀπό τόν «θεό τῆς ἀγάπης» τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἄλλοι πιστεύουν ὅτι ἡ πνευματικότητα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης δέν ἔχει καμία σχέση μέ αὐτήν τῆς Καινῆς κ.ἄ. Αὐτό συμβαίνει ἐν πολλοῖς, ἐπειδή ἀγνοεῖται ἡ Χριστολογική ἑρμηνεία της. Στήν ἑνότητα αὐτή θά ἀσχοληθοῦμε εἰδικότερα μέ τήν πνευματικότητα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (μέ τή θεολογία της ἔχουμε ἀσχοληθεῖ σέ ἄλλη ἑνότητα), ὅπως προκύπτει ἀπό ἱερά κείμενά της, πού χρησιμοποιεῖ ἡ Ἐκκλησία μας στίς ἱερές Ἀκολουθίες της. Θά ἀσχοληθοῦμε στήν ἀρχή μέ τό πιό γνωστό καί περισσότερο χρησιμοποιούμενο κείμενο, τόν 50ο Ψαλμό τοῦ Δαβίδ, τόν λεγόμενο «Ψαλμό τῆς μετανοίας», καί στή συνέχεια θά ἀναλύσουμε ἄλλα παρόμοια κείμενα. Θά διαπιστώσουμε ὅτι δέν ὑπάρχει καμία διαφορά μεταξύ πνευματικότητος Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης. Καί στίς δύο περιπτώσεις προβάλλεται ὁ ἴδιος ἀκριβῶς τρόπος ζωῆς, ἡ ἴδια ἀκριβῶς μέθοδος, πού ὁδηγεῖ στήν γνώση τοῦ Θεοῦ καί στή βιωματική κοινωνία μέ τόν Θεό, τηρουμένων, βέβαια, τῶν ἀναλογιῶν. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ὁμιλεῖ σέ μιά ἐποχή πού ἀπέχει 1.000 χρόνια περίπου ἀπό τήν ἐποχή τῆς Καινῆς καί 3.000 χρόνοια περίπου ἀπό τήν ἐποχή μας.

Οἱ Ψαλμοί μεταξύ Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης: Ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶχε τή λατρεία της, ἠ ὁποία ἀπεδίδετο στόν ἕνα καί «ἀληθινό Θεό». Στή λατρεία αὐτή, κατ’ ἐξοχήν βιβλίο προσευχῶν ἦταν τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν. Οἱ Ψαλμοί ἐψάλλοντο («ψάλλω» = τραγουδῶ), σέ πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, ἀπό ὁλόκληρο τόν Λαό. Συνήθως, συνωδεύοντο ἀπό συγκεκριμένο μουσικό ὄργανο, ἔγχορδο, τό «Ψαλτήριο». Στήν Καινή Διαθήκη, ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας ἀντικατέστησε αὐτήν τῆς Παλαιᾶς, ἀπευθυνόμενη ὅμως στόν ἴδιο ἀκριβῶς Θεό, στό ἴδιο θεῖο Πρόσωπο, ἀλλά πλέον Σεσαρκωμένο. Καί ἐδῶ πρῶτο βιβλίο προσευχῶν ἦταν οἱ Ψαλμοί τοῦ Δαβίδ. Στήν πορεία τοῦ χρόνου ἄρχισαν νά συντίθενται (καί αὐτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα) νέοι Ὕμνοι καί προέκυψε ἡ πλούσια ἐκκλησιαστική ὑμνολογία, ἡ ὁποία ἐμπλούτισε ἤ καί ὑποκατέστησε τούς ἀρχαίους Ψαλμούς. Ὡστόσο, Ψαλμοί ὑπάρχουν μέχρι σήμερα σέ κάθε Ἀκολουθία, ἀφοῦ κάθε Ἀκολουθία ἀποτελεῖται ἀπό α) Ψαλμούς, β) Ὕμνους, γ) Εὐχές καί δ) Δεήσεις (Αἰτήσεις). Ἐπίσης, οἱ Ψαλμοί εἶναι καταλληλότατοι καί γιά τήν προσωπική προσευχή: ἡ κατ’ ἰδίαν ἀνάγνωσή τους ἀποτελεῖ ἰσχυρότατη προσευχή. Τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν εἶναι συλλογή 150 συνολικά ποιητικῶν κειμένων (ἐπιμέρους Ψαλμῶν), οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων εἶναι ἔργο τοῦ Προφήτου καί Βασιλέως Δαβίδ. Οἱ ἀρχαιότεροι ἀνάγονται στήν ἐποχή τοῦ Δαβίδ (π. 1004-965 π.Χ.), ἕνας (ὁ 89) στήν ἐποχή τοῦ Μωϋσέως (π. 1300-1200 π.Χ.) καί ἄλλοι εἶναι μεταγενέστεροι τῆς ἐποχῆς τοῦ Δαβίδ.   

Ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ: Ὁ Δαβίδ εἶναι ὁ ἐνδοξώτερος Βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων, μαζί μέ τόν υἱό του Σολομῶντα. Ἐθνικό ὄνειρο τῶν Ἑβραίων μέχρι σήμερα εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τοῦ «θρόνου» τοῦ Δαβίδ, στόν ὁποῖο θά καθίσει ὁ «ἀναμενόμενος» Μεσσίας! Ἡ καταγωγή του, ἀπό τήν ἄσημη τότε πόλη τῆς Βηθλέεμ, ἀπό ποιμενική οἰκογένεια, υἱός τοῦ Ἰεσσαί. Ἁπλός βοσκός, ἀλλά ταυτόχρονα εὐαίσθητος καί καλλιτέχνης: ποιητής (συνθέτει ὕμνους - Ψαλμούς) καί μουσικός (χειρίζεται τό Ψαλτήριο - μουσικό ὄργανο). Διακρίνεται γιά τήν πίστη στόν Θεό, γιά τήν ἀγάπη πρός Αὐτόν καί γιά τήν προσήλωση στίς ἐντολές Του. Ὅταν ὁ βασιλεύς Σαούλ  ἀποσταστεῖ ἀπό τόν Νόμο τοῦ Θεοῦ, ὁ προφήτης Σαμουήλ λαμβάνει ἐντολή νά χρίσει ἕναν ἀπό τούς υἱούς Ἰεσσαί μέλλοντα Βασιλέα. Τοῦ ὑποδεικνύει τόν Διαβίδ, τόν ὁποῖο χρίει Βασιλέα. Ἔπειτα προσκαλεῖται στήν αὐλή τοῦ βασιλέως Σαούλ, ὡς μουσικός. Ἀντιμετωπίζει τόν μονομάχο τῶν Φιλισταίων Γολιάθ. Διακρίνεται στούς πολέμους ἐναντίον τῶν Φιλισταίων καί ἄλλων ἐχθρῶν, προκαλεῖ τόν φθόνο τοῦ Σαούλ καί διώκεται ἀπό αὐτόν. Τοῦ δίνεται εὐκαιρία νά ἐξοντώσει τόν διώκτη του, ἀλλά σέβεται τόν «κεχρισμένον Κυρίου»! Γίνεται Βασιλέας μετά τόν θάνατο τοῦ Σαούλ. Ἀντιμετωπίζει ἐχθρούς μέ νικηφόρες μάχες καί ἐπεκτείνει τό κράτος. Καθιστᾶ τήν Ἰερουσαλήμ πρωτεύουσα τοῦ Βασιλείου καί μεταφέρει ἐκεῖ τήν Κιβωτό τῆς Διαθήκης. Σφοδρή ἐπιθυμία του εἶναι νά ἀνοικοδομήσει Ναό πρός τιμήν τοῦ Θεοῦ, ἀλλά αὐτό γίνεται ἀπό τόν υἰό καί διάδοχό του Σολομῶντα. Ὁ Δαβίδ, στό ἀπόγειο τῆς δόξας του παραμένει ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Ζεῖ κατά τόν Νόμο Του καί κατά τίς ἐντολές Του. Καταξιώνεται μέ μεγάλα πνευματικά χαρίσματα, μεταξύ τῶν ὁποίων μέ τό χάρισμα τῆς προφητείας: εἶναι «Προφητάναξ» (Προφήτης καί Βασιλεύς). Μέ τό προφητικό του μάτι βλέπει τήν ἀρχή καί δημιουργία τοῦ κόσμου, βλέπει τήν Ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, βλέπει ἀκόμη καί τά ἔσχατα τοῦ κόσμου. Ὡστόσο, ὁ μέγας αὐτός Προφήτης καί Ἅγιος, σέ κάποια περίσταση τοῦ βίου του, ἐκπίπτει σέ δύο μεγάλες ἁμαρτίες ἤ σέ μία μεγάλη διπλή ἁμαρτία, τήν δέ πτώση του θεραπεύει διά τῆς μετανοίας! 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).