«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Το Βάπτισμα στη ζωή της Εκκλησίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Γ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Ὁ «μυστηριακός κύκλος»: Μέ κέντρο τή Θεία Εὐχαριστία (Θεία Λειτουργία) διαμορφώθηκε καί ὁ λεγόμενος «μυστηριακός κύκλος». Τό Βάπτισμα ἦταν ἐξ ἀρχῆς τό Μυστήριο εἰσόδου στήν Ἐκκλησία, πού ὁλοκληρωνόταν μέ τό Χρίσμα καί μέ συμμετοχή στή Θεία Εὐχαριστία. Στήν ἀποστολική ἐποχή τό Χρίσμα ἐδίδετο μέ τήν «ἐπίθεση τῶν χειρῶν» τῶν Ἀποστόλων καί ἀργότερα μέ τό ἅγιο Μύρο. Γιά τήν ἀκρίβεια, ἡ εἴσοδος στήν Ἐκκλησία (ἡ «μύησις») γινόταν διά τριῶν διαδοχικῶν Μυστηρίων, στενά συνδεδεμένων μεταξύ τους: Βαπτίσματος - Χρίσματος - Θείας Εὐχαριστίας. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ὅλα τά Μυστήρια ἦταν συνδεδεμένα μέ τή Θεία Εὐχαριστία, ἀκόμη καί λειτουργικῶς, ὅπως συμβαίνει μέχρι σήμερα μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης. Κατά μία ἄποψη, ὅλα τά Μυστήρια ἀποτελοῦν ὄψεις ἑνός καί μόνου Μυστηρίου, τοῦ «Μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ». Τό Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης ἐχορηγεῖτο «διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν», ὅπως ἰσχύει μέχρι σήμερα. Ὁ Γάμος μνημονεύεται ἀπό τόν ἀπ. Παῦλο, ὡς «Μυστήριον μέγα» (Ἐφ. 5,32). Τό Εὐχέλαιο μαρτυρεῖται σαφῶς στήν ἐπιστολή τοῦ ἁγίου Ἰακώβου (5, 14-15). Τέλος, ἡ Ἐξομολόγηση μαρτυρεῖται σαφῶς στήν Καινή Διαθήκη. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέχεται ἐπισήμως ἑπτά Μυστήρια: α) Βάπτισμα, β) Χρίσμα, γ) Θεία Εὐχαριστία, δ) Ἐξομολόγηση, ε) Γάμος, στ) Εὐχέλαιο καί ζ) Ἱερωσύνη. Ὡστόσο, κάποιες ἁγιαστικές Τελετές της (π.χ. ὁ Μέγας Ἁγιασμός) ἔχουν δύναμη παραπλήσια μέ αὐτή τῶν Μυστηρίων. Στά Μυστήρια ὑπερτεροῦν οἱ Εὐχές ἔναντι τῶν Ὕμνων καί τῶν Ψαλμῶν. Σκοπός τους δέν εἶναι ἡ προσευχή, ἀλλά ἡ μετάδοση τῆς σωστικῆς Χάρης. Αὐτή μεταδίδεται ἀπό ὑλικά στοιχεῖα. Μυστήρια εἶναι «οἱ θεοσύστατες τελετές, οἱ ὁποῖες, μέσα ἀπό ὑλικά καί ὁρατά στοιχεῖα, μεταδίδουν τήν ἀόρατη Θεία Χάρη». Ἡ ὕλη, ὡς στοιχεῖο τῶν Μυστηρίων: ἐντός τῆς Ἐκκλησίας ἐξαγιάζεται ἡ ἤδη «λίαν καλή» ὕλη - καθίσταται ὄχημα τῆς θείας Χάρης. Στήν Ὀρθοδοξία δέν ὑπάρχει ἡ διάσταση ὕλης καί πνεύματος, ὑλης καί Χάριτος, ὑλικοῦ καί πνευματικοῦ, ὅπως συμβαίνει στόν Πλατωνισμό, στόν Μανιχαϊσμό καί ἀλλοῦ. Πρῶτο καί εἰσαγωγικό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τό Βάπτισμα. Εἶναι διάχυτη ἡ ἀντίληψη, ὅτι τό Βάπτισμα ἐξαλείφει τά ἁμαρτήματα καί, κυρίως, τό Προπατορικό ἁμάρτημα. Αὐτό σημαίνει ὅτι, γιά νά κατανοηθεῖ ἡ σημασία τοῦ Βαπτίσματος, πρέπει πρῶτα νά κατανοηθεῖ ὁ χαρακτήρας τοῦ Προπατορικοῦ ἁμαρτήματος.

Τό Προπατορικό ἁμάρτημα: Τό Προπατορικό ἁμάρτημα ἀποτελεῖ ἑρμηνευτικό «κλειδί», γιά τήν κατανόηση, ὄχι μόνο τοῦ Βαπτίσματος, ἀλλά καί τῆς Θείας Οἰκονομίας στό σύνολό της. Ὡς πρός τόν χαρακτήρα του, ὑπάρχουν πολλές παρανοήσεις καί πεπλανημένες ἀντιλήψεις. Εἶναι γεγονός, ὅτι ἔπληξε ὄχι μόνο τούς Πρωτοπλάστους, ἀλλά καί ὁλόκληρη τήν ἀνθρώπινη φύση, καθώς καί ὅτι μεταδίδεται σέ κάθε ἄνθρωπο, πού ἔρχεται στόν κόσμο. Ὅμως, τί ἀκριβῶς μεταδίδεται; Ἡ δυτική θεολογική παράδοση θεώρησε ὅτι μεταδίδεται ἡ ἐνοχή τοῦ Ἀδάμ. Ὡστόσο, αὐτό δέν μαρτυρεῖται στήν Πατερική Παράδοση. Ὅπως εἶναι γνωστό, ὁ ἄνθρωπος ἁμάρτησε μέ τήν προτροπή τοῦ διαβόλου καί ἀκολουθώντας ἐλεύθερα τήν ὑπόδειξή του, ἀντί τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ. Αὐτό, ὅμως, κατέστησε τόν ἄνθρωπο ὑποχείριο τοῦ διαβόλου: ὁ διάβολος ἀπέκτησε πλέον ἐξουσία ἐπί τοῦ ἀνθρώπου, ὁ δέ ἄνθρωπος κατέστη αἰχμάλωτος τοῦ διαβόλου. Ἐπί πλέον, μέσῳ τοῦ ἀνθρώπου, ὁ διάβολος κυριάρχησε σέ ὁλόκληρη τήν ὁρατή δημιουργία, μέ ἀποτέλεσμα νά γίνει ὁ «ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31) ἤ «ὁ κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6, 12). Ἔτσι, μετά τήν πτώση, «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19). Εἰδικότερα ὡς πρός τόν ἄνθρωπο, ὁ διάβολος ἐγκατεστάθη στό βάθος ἤ στό κέντρο τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας, στόν «τόπο» ἐκεῖνο πού οἱ Πατέρες ἀποκαλοῦν «βαθεία καρδία»! Καί μέ ποιόν τρόπο κυριαρχεῖ ὁ διάβολος; Κυριαρχεῖ μέσῳ τοῦ θανάτου! Ὅπλο του εἶναι ὁ θάνατος, εἶναι «ὁ ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου» (Ἑβρ. 2,14). Ὁ Θεός δημιούργησε τόν ἄνθρωπο γιά νά ἀπολαύσει τήν «κατά χάριν» ἀθανασία. «Ὁ Θεός θάνατον οὐκ ἐποίησεν» (Σ. Σολ. 1,13). Ὡστόσο, προειδοποίησε τούς Πρωτοπλάστους ὅτι «ᾗ δ᾿ ἄν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ (τοῦ ἀπαγορευμένου καρποῦ), θανάτῳ ἀποθανεῖσθε» (Γεν. 2,17). «Τά ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας», λοιπόν, «θάνατος»! (Ρωμ. 6,23). Ὁ θάνατος εἰσῆλθε στη δημιουργία τοῦ Θεοῦ «λάθρα», ὡς «ξένο σῶμα», ὡς «συμβεβηκός», «ἐπισυμβάν» καί «ἐπεισελθόν» (ἅγ. Ἰουστῖνος Πόποβιτς) καί ὡς «νόσος» τῆς ἀνθρωπότητος, μέσῳ τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ διαβόλου. Διά τῆς πτώσεως τοῦ Ἀδάμ, «κατηρρώστησεν ἡ ἀνθρώπου φύσις» (ἅγ. Κύριλλος Ἀλεξανδρείας). Ἔκτοτε, «παρεδόθημεν τῇ φθορᾷ καί συνεζεύχθημεν τῷ θανάτῳ» (Νεκρώσιμη Ἀκολουθία), ὁ ὁποῖος (θάνατος) κυριαρχεῖ πλέον, ὡς «παράσιτος δύναμις» μέσα στήν «καλή λίαν» δημιουργία τοῦ Θεοῦ! Ἔτσι, κάθε ἄνθρωπος γεννιέται στόν κόσμο ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ διαβόλου καί ὑπό τό κράτος τοῦ θανάτου. Στό ἐρώτημα, λοιπόν, πῶς μεταδίδεται τό Προπατορικό ἁμάρτημα, ἡ μόνη ὁρθή ἀπάντηση εἶναι ὅτι, μεταδίδεται ὅπως μιά κληρονομική νόσος, καί στό ἐρώτημα, τί ἀκριβῶς μεταδίδεται, ἡ ἀπάντηση εἶναι ὅτι, δέν μεταδίδεται καμία ἐνοχή, ἀλλά ἡ θνητότητα καί ἡ αἰχμαλωσία στόν διάβολο. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς, ὁ Χριστός ἦλθε στόν κόσμο, «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον»! (Ἑβρ. 2,14).

Τό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος: Εἶναι σαφής ἡ μαρτυρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὅτι τό Βάπτισμα σώζει (=σώζει ὄντως, πραγματικά!). Στήν ἐποχή μας τονίζεται ἰδιαίτερα ἀπό ἑτερόδοξους θεολόγους ἡ σωστική διάσταση καί ἡ προτεραιότητα τοῦ Βαπτίσματος, μέ ἀποτέλεσμα νά προκύψει ἡ λεγόμενη «Βαπτισματική Θεολογία», μέ πολλές ἀκρότητες καί ὑπερβολές. Τό Σύμβολο τῆς Πίστεως μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι, τό Βάπτισμα α) εἶναι ἕνα, δηλ. τελεῖται «ἐφ’ ἅπαξ», καί β) τελεῖται «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν», δηλ. ἐξαλείφει τίς ἁμαρτίες, i) τίς προσωπικές καί ii) τό Προπατορικό ἁμάρτημα. Ἴσως ἡ καλύτερη περιγραφή τῆς ἐνέργειας τοῦ Βαπτίσματος εἶναι αὐτή τοῦ ἁγίου Διαδόχου Φωτικῆς, ὁ ὁποῖος λέγει: «Πρό μέν τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος, ἔξωθεν ἡ χάρις πρός τά καλά προτρέπεται τήν ψυχήν, ὁ δέ σατανᾶς ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐμφωλεύει βάθεσιν, ὅλας τάς τοῦ νοῦ ἀποφράττειν δεξιάς πειρώμενος διεξόδους. Ἀπό δέ αὐτῆς τῆς ὥρας ἐν ᾗπερ ἀναγεννώμεθα, ἔξωθεν μέν ὁ δαίμων γίνεται, ἔσωθεν δέ ἡ χάρις». Τό Βάπτισμα, λοιπόν, σώζει, ἐπειδή α) ἀπαλάσει ἀπό τήν αἰχμαλωσία τοῦ διαβόλου, β) ἐγκαθιστᾶ στήν ψυχή τήν βαπτισματική Χάρη, γ) ἀπαλάσσει ἀπό τήν ἁμαρτία (τελεῖται «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν»), δ) ἀναγεννᾶ πνευματικῶς (ἀποκαλεῖται καί «ἀναγέννησις»), ε) ἑνώνει μέ τόν Χριστό («ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε»!, Γαλ. 3,27). 

(«Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β', ἔτος 2024-2025).