«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η αντιμετώπιση των «εχθρών» (Ψαλμός 69)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ὁ Κύριος μετά τή Βάπτισή Του ἀποσύρρεται στήν ἔρημο καί νηστεύει αὐστηρότατα γιά 40 μέρες. Ἐκεῖ ἔρχεται πρόσωπο πρός πρόσωπο μέ τόν κατ’ ἐξοχήν ἐχθρό τοῦ ἀνθρώπινου γένους, τόν Σατανά, καί δέχεται τούς τρεῖς γνωστούς πειρασμούς: α) τῆς πείνας (βιολογικός πειρασμός), β) τῆς πνευματικῆς ἐπάρκειας ἤ αὐτάρκειας («πνευματικός» πειρασμός) καί γ) τῆς ἐξουσίας. Πρίν ἀρχίσει τό διδακτικό καί σωστικό ἔργο Του ὁ Κύριος, ἀντιμετωπίζει ἕνα αἰώνιο καί πανανθρώπινο πρόβλημα, τόν πόλεμο ἀπό τόν Σατανά, ἕνα πρόβλημα πού συνήθως ὑποκρύπτεται: λίγοι τό γνωρίζουν καί τό ἀντιλαμβάνονται. Ὡστόσο, ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται στόν κόσμο μέσα σέ ἕνα ἐχθρικό περιβάλλον, στό ὁποῖο ἐνεργεῖ καί κυριαρχεῖ ὁ ἐχθρός (ὁ Σατανάς) ἤ ἐνεργοῦν οἱ «ἐχθροί» (ὅσοι, εἴτε τό ἀντιλαμβάνονται εἴτε ὄχι, γίνονται ὄργανα τοῦ Σατανᾶ). Ἕνας σύντομος Ψαλμός ἀπό τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀποδείπνου, ὁ 69ος, ἀναφέρεται σέ κάποιον, πού πολεμεῖται καί θλίβεται ἀπό «ἐχθρούς», δηλ. σέ ἔσχατη ἀνάλυση ἀπό τόν Σατανά, καί καταφεύγει στή μόνη ἐνδεδειγμένη καί ἀποτελεσματική λύση, στήν προστασία τοῦ Θεοῦ. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ἡ ἐπιγραφή του, συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ (π. 1000 π.Χ.). Δέν εἶναι ἀκριβῶς γνωστό, πότε, ἀπό ποιά περίπτωση καί ἀπό ποιές συνθῆκες προῆλθε καί σέ τί ἀκριβῶς ἀναφέρεται ὁ Ψαλμός. Πιθανόν νά ἀναφέρεται στήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ, ὅπως ὁ Ψαλμός 142. Ἡ φράση «εἰς τό σῶσαί με Κύριον» φανερώνει, ὅτι ὁ Προφήτης βρίσκεται ἐνώπιον κάποιου κινδύνου ἤ μᾶλλον ὅτι βρέθηκε ἐνώπιον κινδύνου, ἀπό τόν ὁποῖο ἤδη τόν λύτρωσε ὁ Θεός. Ἡ φράση «εἰς ἀνάμνησιν» ἐνδεχομένως σημαίνει, ὅτι ὁ Δαβίδ ἀναφέρεται σέ παλαιότερο κίνδυνο ἤ σέ παλαιότερο γεγονός, μέ πιθανότερα τήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ (φυσικός κίνδυνος) ἤ τήν ἁμαρτία του μέ τήν Βηρσαβεέ (πννευματικός κίνδυνος). Κατ’ ἄλλους, σημαίνει ὅτι ὁ Ψαλμός ἦταν σέ λειτουργική χρήση (στήν ἰουδαϊκή λατρεία). Ἡ φράση «εἰς τό τέλος» σημαίνει, ὅτι ἐμπεριέχει προφητεία. Αὐτή εἶναι «τό σωτήριον» τοῦ στιχ. 5. Ὁ Ψαλμός εἶναι κατάλληλος γιά ὅσους κινδυνεύουν ἤ πολλιορκοῦνται ἤ δέχονται ἐπιθέσεις ἀπό «ἐχθρούς». Ἐμπεριέχει «ἀρές» (κατάρες) ἐναντίον τῶν «ἐχθρῶν», ἄν καί μέ ἔμμεσο καί ἀσαφή τρόπο. Κατά τό «Εὐχολόγιο» τοῦ ἁγίου Ἀρσενίου τοῦ Καππαδόκου (1840-1924), εἶναι ἀποτελεσματικός «σέ εὐαίσθητους ἀνθρώπους, πού θλίβονται γιά τό παραμικρό καί ἔρχονται σέ ἀπόγνωση, νά τούς ἐνισχύει ὁ Θεός».

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Η προετοιμασία της Θείας Λειτουργίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Θεία Λειτουργία - Θεία Εὐχαριστία εἶναι τό μέγιστο Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας καί τό μέγιστο ἔργο τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς. Εἶναι τό κέντρο ἤ ἡ «καρδία» τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Γιά τήν τέλεσή της ὑπάρχουν κάποιες ἀπαραίτητες προϋποθέσεις, ὥστε ἡ Θεία Εὐχαριστία νά εἶναι «ἀσφαλής καί βεβαία» (ἔγκυρη). Οἱ σπουδαιότερες ἀπό αὐτές εἶναι: α) ὁ Κανονικός Λειτουργός, Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος, πού εἶναι σέ κοινωνία μέ τήν Ἐκκλησία, β) ἡ παρουσία τοῦ Λαοῦ καί γ) ἡ «ὔλη» τοῦ Μυστηρίου, ὁ ἄρτος (τό προσεκτικά παρασκευασμένο Πρόσφορο) καί ὁ καθαρός ἐρυθρός οἶνος. Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις, μπορεῖ νά τελεσθεῖ ἡ Θ. Λειτουργία, ἡ ὁποία διακρίνεται σέ δύο ἤ τρία μέ τό εἰσαγωγικό μέρη: 1) Ἡ Προετοιμασία τῆς Θείας Λειτουργίας, 2) Ἡ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων ἤ Λειτουργία τοῦ Λόγου καί 3) Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν ἤ Λειτουργία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου. Καθένα ἀπό αὐτά ἀποτελεῖται ἀπό ἐπιμέρους στοιχεῖα, σύμφωνα μέ τό παρακάτω διάγραμμα.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Εξέλιξη και δομή της Θείας Λειτουργίας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΣΤ΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025.

 Εἰσαγωγικά: Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ συγκροτεῖται γύρω ἀπό τή Θεία Εὐχαριστία, πού εἶναι ἡ κορύφωση ὅλων τῶν Μυστηρίων της, ἀλλά καί ὅλων τῶν ἔργων τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς!: «σημαίνεται ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς Μυστηρίοις», δηλ. ἡ Ἐκκλησία, ὑπάρχει, ἐμφανίζεται, «ὁρᾶται» στή Θ. Εὐχαριστία (ἅγ. Νικόλαος Καβάσιλας). Γιά τήν ἀκρίβεια, ἡ Λειτουργία εἶναι Σύναξη τῶν βαπτισμένων στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος, μέ σκοπό νά «κοινωνηθεῖ» ἀπό αὐτούς ὁ Χριστός μέσῳ τῶν Δώρων τῆς Εὐχαριστίας, δηλ. μέσῳ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του. Ἤδη ἀπό τήν ἀποστολική ἐποχή συναντᾶται ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἐπίγεια ὄψη τῆς Οὐράνιας Λειτουργίας, πού τελεῖται ἐκεῖ ἀδιαλείπτως, «μέρα καί νύκτα» καί τήν ὁποία εἶδε ἤδη ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν Ἀποκάλυψη (4, 1-11). Σ’ αὐτήν (στήν Οὐράνια Λειτουργία) ὁ Χριστός «κοινωνεῖται» ἄμεσα, χωρίς τήν παρέμβαση τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του, ἀπό ὅσους ἔχουν ἤδη ἑνωθεῖ μαζί Του ἐδῶ στή γῆ μέσῳ τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος καί μέσῳ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του (δηλ. μέσῳ τῆς θείας Κοινωνίας) καί παραμένουν ἑνωμένοι μαζί Του (δηλ. ἀπό τούς σεσωσμένους). Ὡς μέγα Μυστήριο, ἡ Θεία Λειτουργία προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη, ἡ ἱστορική ἀπαρχή της, ὅμως, βρίσκεται στήν παράδοση τοῦ Μυστηρίου στόν Μυστικό Δεῖπνο. Οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, ἀκολουθῶντας τήν ἐντολή τοῦ Κυρίου, τελοῦσαν τή Θεία Λειτουργία στίς Συνάξεις τῆς ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας καί εἶναι οἱ πρῶτοι Ἀρχιερεῖς της. Οἱ πρῶτες χριστιανικές Λειτουργίες περιελάμβαναν τούς «λόγους συστάσεως» τοῦ Μυστηρίου, τήν «ἐπίκληση», τό κήρυγμα καί κάποιους ὕμνους. Ἀρχικά, ἡ «ἐπίκληση» ἦταν αὐτοσχέδια Εὐχή. Προϊόντος τοῦ χρόνου, ἐμπλουτίστηκαν τά ὑμνολογικά μέρη καί προστέθηκαν τά Ἀναγνώσματα καί κάποια ἄλλα λειτουργικά στοιχεῖα, ὥστε νά διαμορφωθεῖ ἡ Θ. Λειτουργία στή σημερινή της μορφή.

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η «ευλογία του Ιορδάνου»

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025.

 Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου στόν Ἰορδάνη: Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ τελευταία ἑορτή τοῦ Δωδεκαημέρου. Ἦταν πάντοτε συνδεδεμένη μέ τήν ἑορτή τῆς Γεννήσεως. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἐτελοῦντο μαζί, τήν 5η καί 6η Ἰανουρίου, ὡς «Θεοφάνεια» ἤ «Ἐπιφάνεια»: ἑορτές τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο (οἱ ὅροι προσιδιάζουν περισσότερο στήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων). Ὁ Κύριος ἀρχίζει τό δημόσιο κοσμοσωτήριο ἔργο Του μέ τή Βάπτισή Του στόν Ἰορδάνη, κατά τήν ὁποία: α) Γίνεται σαφής «φανέρωσις» (ἀποκάλυψη, ἐμφάνιση) τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἡ Φωνή ἀπό τόν οὐρανό ἀποκαλύπτει τόν Πατέρα, ὁ Υἱός βαπτίζεται στόν Ἰορδάνη καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμφανίζεται «ἐν εἴδει» Περιστερᾶς. Οἱ πραγματικότητες, πού ἀποκαλύπτονται στή Βάπτιση (Φωνή καί Περιστερά), δέν εἶναι κτιστές, ἀλλά ἄκτιστες, πού σημαίνει μή ὁρατές ἤ ἀκουστές ἀπό τούς μή «κεκαθαρμένους τῇ καρδίᾳ» (πρβλ. «μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται», Ματθ. 5,8). Ἀπό τούς παρόντες, μόνο ὁ Πρόδρομος καί ὅσοι τυχόν ἦσαν σέ πνευματική κατάσταση παρόμοια μέ αὐτή τοῦ Προδρόμου ἄκουσαν τή Φωνή καί εἶδαν τήν Περιστερά. Οἱ ὑπόλοιποι εἶδαν τόν Χριστό μόνο κατά τήν ἀνθρώπινη φύση Του. Ἡ Φωνή ἦταν «ἄρρητα ρήματα» καί ἡ Περιστερά δέν ἦταν φυσική, δηλ. δέν ἐμφανίστηκαν ἐκεῖ «γινόμενα καί ἀπογινόμενα κτίσματα» (βλ. τήν ἔκφραση «ὡσεί περιστεράν», Μάρκ. 1,10, δηλ. κάτι πού ἔμοιαζε μέ Περιστερά). β) Παρέχεται ὑπόδειγμα τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Τό βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου ἦταν «βάπτισμα μετανοίας» (κάτι ἀντίστοιχο μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως), δέν ἦταν «Βάπτισμα σωτηρίας». Ὁ Ἰωάννης δίδασκε σαφῶς ὅτι ὁ Χριστός θά βαπτίζει μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, δηλ. μέ διαφορετικό Βάπτισμα. Ὄντως, ὁ Χριστός μέ τήν ἔλευσή Του, μέ τή Βάπτισή Του, μέ τήν ἐντολή Του, ἐγκαθιστᾶ «Βάπτισμα σωτηρίας», «ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος». γ) Ἁγιάζονται τά ὕδατα καί γίνονται φορεῖς καί ἀγωγοί τῆς θείας Χάρης. Κατά κάποιον τρόπο, ὁ Κύριος τελεῖ τόν πρῶτο Ἁγιασμό τῶν ὑδάτων, εἰσερχόμενος ὁ Ἴδιος στά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνου! Ἔκτοτε, τελοῦμε τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ καί τό ἁγιασμένο ὕδωρ γίνεται μεταδότης τῆς θείας Χάρης, φυγαδευτήριο δαιμόνων, ἴαμα ἀσθενειῶν καί ἀποτροπή κάθε κακοῦ. Εἰδικά στόν Ἰορδάνη ἡ ἁγιαστική παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἐνεργεῖ ἀκόμη καί προδρομικά. Ἔτσι, ὁ Ἰορδάνης εἶχε «εὐλογία» καί ἐνεργοῦσε ἡ ἁγιαστική δύναμη τοῦ Χριστοῦ ἀπ’ αὐτόν ἀκόμη καί πρίν βαπτιστεῖ ἐντός του ὁ Κύριος, δηλ. στήν Παλαιά Διαθήκη. Ἀκόμη καί τότε ὁ Ἰορδάνης ἁγίαζε καί θαυματουργοῦσε! Γι’ αὐτό, στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ εὐχόμεθα νά μεταδοθεῖ στό ἁγιαζόμενο ὕδωρ «ἡ εὐλογία τοῦ Ἰορδάνου».

«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Προφητείες περί του Ιησού Χριστού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ εἶναι τό μεγαλύτερο γεγονός στήν ἱστορία τοῦ κόσμου: «τό πάντων καινῶν καινότατον, τό μόνον καινόν ὑπό τόν ἥλιον» (ἅγ. Ἰωάννης Δαμασκηνός). Ὁ Θεός εἰσβάλλει στόν κόσμο καί στήν ἱστορία, γίνεται μέρος τοῦ κόσμου καί τῆς ἱστορίας, ὄχι γιά νά ἀφομοιωθεῖ ἀπό αὐτά (νά «ἐκκοσμικευθεῖ»), ἀλλά γιά νά μεταβάλλει ριζικά τόν κόσμο καί τήν ἱστορία. Τό μέγα αὐτό ἱστορικό γεγονός δέν ἐμφανίζεται «αἴφνης» στόν κόσμο, ἀλλά προφητεύεται. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι τό μόνο ἱστορικό πρόσωπο, τοῦ ὁποίου ἡ ἔλευση, ἡ ζωή καί τό ἔργο προφητεύονται. Πολλούς αἰῶνες πρίν, τό ἴδιο Πρόσωπο, ὡς Ἄσαρκος Λόγος, εἶχε ἀποκαλύψει τόν Ἑαυτό Του σέ κάποιους, ὅταν ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ἦταν «λαός καθήμενος ἐν σκότει». Πρόκειται γιά τούς Δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Κάποιοι ἀπ’ αὐτούς εἶχαν τιμηθεῖ μέ ὑπερφυσικά χαρίσματα, μέ κορυφαῖο τό χάρισμα τῆς προφητείας. Οἱ Προφῆτες, μαζί μέ τούς Πατριάρχες τοῦ Ἰσραήλ, εἶναι ἡ κορυφή τῶν ἱερῶν προσώπων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Μέ τήν ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἔβλεπαν τά μέλλοντα, τά «ἐγγύς» (γεγονότα ἱστορικά, πού συνέβησαν στήν ἐποχή τους) καί τά «μακράν», κυρίως τά «μακράν», καί εἰδικότερα, τό Πρόσωπο, τό ἔργο καί τήν ἐποχή τοῦ Μεσσία (Ἰησοῦ Χριστοῦ). Ἡ ἐποχή αὐτή («τό πλήρωμα τοῦ χρόνου») ἔφτασε, καί οἱ περί τοῦ Χριστοῦ προφητεῖες ἐκπληρώθηκαν ὅλες: ὁ Χριστός γεννήθηκε, ἔζησε, ἔδρασε, σταυρώθηκε, ἀναστήθηκε κ.λπ. «κατά τάς Γραφάς», δηλ. ὅπως ἀκριβῶς εἶχαν δεῖ καί εἶχαν γράψει οἱ Προφῆτες! Ἡ Ἐκκλησία, ὅταν ἑορτάζει κορυφαῖα γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἡ Γέννηση, ἀνατρέχει σ’ αὐτές τίς προφητεῖες καί τίς ἐντάσσει στίς Ἀκολουθίες της. Τρεῖς χαρακτηριστικές προφητεῖες, μεταξύ ἄλλων, ἀναφέρονται στή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Τίς συναντᾶμε στίς Ἀκολουθίες τῶν Μεγάλων Ὡρῶν τῆς παραμονῆς τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Ἑορτῆς.

«Ορθοδοξία Ελληνισμός Ρωμηοσύνη» 2024-5: Εισαγωγικά στη Θεία Λειτουργία

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ε΄ τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Ὀρθοδοξία Ἑλληνισμός Ρωμηοσύνη», περιόδου Β΄, ἔτους 2024-2025. 

Προτυπώσεις καί πραγματικότητα: Ἡ ἔνταξη τοῦ πιστοῦ στό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας («μύηση») εἶναι μιά διαδικασία μετοχῆς σέ τρία διαδοχικά Μυστήρια: Βάπτισμα - Χρίσμα - Θεία Εὐχαριστία. Τό Βάπτισμα ὁλοκληρώνεται («πληροῦται») στή Θεία Εὐχαριστία, ὅπως καί κάθε ἄλλο Μυστήριο. Ἡ Θεία Εὐχαριστία δέν εἶναι ἕνα Μυστήριο, ὅπως τά ἄλλα ἤ ἀνεξάρτητο ἀπό τά ἄλλα, ἀλλά εἶναι «τό Μυστήριο» ἤ «τά Μυστήρια» ἤ τό Μυστήριο τῶν Μυστηρίων. Σ’ αὐτό δέν ὑπάρχει ἁπλῶς παρουσία καί μετάδοση τῆς Θείας Χάρης, ἀλλά παρουσία τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ, μέσῳ τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Του. Ὅπως ὅλα τά μεγάλα ἔργα, ἡ Θ. Εὐχαριστία προτυπώνεται στήν Παλαιά Διαθήκη καί, εἰδικότερα, στίς θυσίες τῆς ἰουδαϊκῆς λατρείας. Ὁ Θεός μέ μιά συνήθη θρησκευτική ἐκδήλωση, «παιδαγωγεῖ εἰς Χριστόν» (προετοιμάζει τόν κόσμο νά δεχθεῖ τό Μυστήριο τοῦ Χριστοῦ). Θεσμοθετεῖ τίς θυσίες τῆς εἰδωλολατρικῆς λατρείας μέ διαφορετικό, ὅμως περιεχόμενο: α) Οἱ θυσίες ἀπευθύνονται πλέον μόνο στόν ἕνα καί ἀληθινό Θεό καί β) Ἐνῶ συνήθως βασίζονται στήν «ἀρχή τῆς μαγείας», «do ut des» («σοῦ δίνω γιά νά μοῦ δώσεις», «σοῦ προσφέρω γιά νά μοῦ προσφέρεις»), ἀποκτοῦν στό ἑξῆς ἱλαστικό περιεχόμενο: τό αἷμα τῶν θυσιαζόμενων ζώων καθαρίζει τίς ἁμαρτίες μας καί μᾶς συμφιλιώνει μέ τόν Θεό. Τό αἶμα αὐτό, καθώς καί τό θυσιαζόμενο ζῶο, προεικονίζουν τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ καί τήν μελλοντική Θυσία Του πάνω στόν Σταυρό, ἡ ὁποία θά προσφερθεῖ «ἐφ’ ἅπαξ», καταργώντας ὅλες τίς αἱματηρές θυσίες καί ἀντικαθιστώντας τες μέ τήν ἀναίμακτη Θυσία τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Αὐτή ταυτίζεται μέ τή Θυσία τοῦ Χριστοῦ, ὅμως δέν εἶναι ἐπανάληψη, ἀλλά «ἀνάμνησις» τῆς Θυσίας τοῦ Χριστοῦ. Ταυτίζεται, μέ τήν ἔννοια ὅτι τό Σῶμα τῆς Εὐχαριστίας εἶναι τό ἴδιο ἀκριβῶς τό θυσιασμένο καί ἀναστημένο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.