«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η αντιμετώπιση των «εχθρών» (Ψαλμός 69)

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ὁ Κύριος μετά τή Βάπτισή Του ἀποσύρρεται στήν ἔρημο καί νηστεύει αὐστηρότατα γιά 40 μέρες. Ἐκεῖ ἔρχεται πρόσωπο πρός πρόσωπο μέ τόν κατ’ ἐξοχήν ἐχθρό τοῦ ἀνθρώπινου γένους, τόν Σατανά, καί δέχεται τούς τρεῖς γνωστούς πειρασμούς: α) τῆς πείνας (βιολογικός πειρασμός), β) τῆς πνευματικῆς ἐπάρκειας ἤ αὐτάρκειας («πνευματικός» πειρασμός) καί γ) τῆς ἐξουσίας. Πρίν ἀρχίσει τό διδακτικό καί σωστικό ἔργο Του ὁ Κύριος, ἀντιμετωπίζει ἕνα αἰώνιο καί πανανθρώπινο πρόβλημα, τόν πόλεμο ἀπό τόν Σατανά, ἕνα πρόβλημα πού συνήθως ὑποκρύπτεται: λίγοι τό γνωρίζουν καί τό ἀντιλαμβάνονται. Ὡστόσο, ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται στόν κόσμο μέσα σέ ἕνα ἐχθρικό περιβάλλον, στό ὁποῖο ἐνεργεῖ καί κυριαρχεῖ ὁ ἐχθρός (ὁ Σατανάς) ἤ ἐνεργοῦν οἱ «ἐχθροί» (ὅσοι, εἴτε τό ἀντιλαμβάνονται εἴτε ὄχι, γίνονται ὄργανα τοῦ Σατανᾶ). Ἕνας σύντομος Ψαλμός ἀπό τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀποδείπνου, ὁ 69ος, ἀναφέρεται σέ κάποιον, πού πολεμεῖται καί θλίβεται ἀπό «ἐχθρούς», δηλ. σέ ἔσχατη ἀνάλυση ἀπό τόν Σατανά, καί καταφεύγει στή μόνη ἐνδεδειγμένη καί ἀποτελεσματική λύση, στήν προστασία τοῦ Θεοῦ. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ἡ ἐπιγραφή του, συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ (π. 1000 π.Χ.). Δέν εἶναι ἀκριβῶς γνωστό, πότε, ἀπό ποιά περίπτωση καί ἀπό ποιές συνθῆκες προῆλθε καί σέ τί ἀκριβῶς ἀναφέρεται ὁ Ψαλμός. Πιθανόν νά ἀναφέρεται στήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ, ὅπως ὁ Ψαλμός 142. Ἡ φράση «εἰς τό σῶσαί με Κύριον» φανερώνει, ὅτι ὁ Προφήτης βρίσκεται ἐνώπιον κάποιου κινδύνου ἤ μᾶλλον ὅτι βρέθηκε ἐνώπιον κινδύνου, ἀπό τόν ὁποῖο ἤδη τόν λύτρωσε ὁ Θεός. Ἡ φράση «εἰς ἀνάμνησιν» ἐνδεχομένως σημαίνει, ὅτι ὁ Δαβίδ ἀναφέρεται σέ παλαιότερο κίνδυνο ἤ σέ παλαιότερο γεγονός, μέ πιθανότερα τήν ἐπανάσταση τοῦ Ἀβεσσαλώμ (φυσικός κίνδυνος) ἤ τήν ἁμαρτία του μέ τήν Βηρσαβεέ (πννευματικός κίνδυνος). Κατ’ ἄλλους, σημαίνει ὅτι ὁ Ψαλμός ἦταν σέ λειτουργική χρήση (στήν ἰουδαϊκή λατρεία). Ἡ φράση «εἰς τό τέλος» σημαίνει, ὅτι ἐμπεριέχει προφητεία. Αὐτή εἶναι «τό σωτήριον» τοῦ στιχ. 5. Ὁ Ψαλμός εἶναι κατάλληλος γιά ὅσους κινδυνεύουν ἤ πολλιορκοῦνται ἤ δέχονται ἐπιθέσεις ἀπό «ἐχθρούς». Ἐμπεριέχει «ἀρές» (κατάρες) ἐναντίον τῶν «ἐχθρῶν», ἄν καί μέ ἔμμεσο καί ἀσαφή τρόπο. Κατά τό «Εὐχολόγιο» τοῦ ἁγίου Ἀρσενίου τοῦ Καππαδόκου (1840-1924), εἶναι ἀποτελεσματικός «σέ εὐαίσθητους ἀνθρώπους, πού θλίβονται γιά τό παραμικρό καί ἔρχονται σέ ἀπόγνωση, νά τούς ἐνισχύει ὁ Θεός».

Περιεχόμενο τοῦ Ψαλμοῦ 69: Ὁ Δαβίδ, εὑρισκόμενος σέ δύσκολη θέση, καταφεύγει στή μόνη δυνατή καί ἀποτελεσματική λύση, στή βοήθεια καί προστασία τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία ἐπικαλεῖται. Παρακαλεῖ τόν Θεό νά προσέξει τήν κατάστασή του καί νά σπεύσει σέ βοήθεια. Ἡ θεία ἐπέμβαση πρέπει νά εἶναι ἄμεση. Ποιά εἶναι ἡ κατάστασή του; Εἶναι περικυκλωμένος ἀπό «ἐχθρούς»! Ἄν καί ὁ ὅρος «ἐχθροί» ἀπουσιάζει ἀπό τό κείμενο, ὡστόσο ἀναφέρει σαφῶς ὅτι κάποιοι ἀπειλοῦν τή ζωή του καί σχεδιάζουν νά τοῦ κάνουν κακό, ὄχι ἕνα, ἀλλά πολλά. Καί κάποιοι ἄλλοι χαίρονται καί πανηγυρίζουν γιά τίς συμφορές του: λένε «εὖγε εὖγε»! Ἡ ἔκφραση αὐτή ἔχει διπλή σημασία: ἐννοεῖ καί αὐτούς πού μᾶς ἐξυμνοῦν καί μᾶς κολακεύουν. Ὁ ἔπαινος καί ἡ κολακεία προκαλοῦν, συνήθως, τεράστια πνευματική ζημιά, πραγματική πνευματική καταστροφή! Συμβάλλουν στή διαιώνιση τῆς ἁμαρτωλῆς μας κατάστασης, ἐνισχύουν τό ἀμετανόητο φρόνημα, τρέφουν τόν ἀνθρώπινο ἐγωϊσμό κ.ἄ. Συνήθως, ὅποιος μᾶς ἐπαινεῖ, μᾶς παραδίδει στά χέρια τοοῦ διαβόλου! Ποιοῖ «ἐχθροί» ὑπονοοῦνται ἐδῶ; Ὁ σύγχρονόςος μας ἅγιος Πορφύριος (1906-1991) ἔλεγε: «Πρόσεξε, μήν ἐννοήσεις ἐδῶ ἀνθρώπους»! Οἱ «ἐχθροί» μας εἶναι οἱ δαίμονες καί σέ δεύτερη φάση ὅσοι ἐνεργοῦνται ἀπό αὐτούς. Αὐτοί παρακαλεῖ καί εὔχεται ὁ Δαβίδ νά καταισχυνθοῦν, νά καταντροπιαστοῦν νά ὀπισθοχωρήσουν ἄπρακτοι. Ἀμέσως νά ἀπομακρυνθοῦν ντροπιασμένοι! Μιά σειρά ἀπό κατάρες ὑπονοεῖται ἐδῶ: «αἰσχυνθήτωσαν», «καταισχυνθήτωσαν», «ἐντραπήτωσαν», «ἀποστραφήτωσαν». Καί τότε, ὅσοι καταφεύγουν στόν Θεό καί ἐπικαλοῦνται τή βοήθειά Του, ὅσοι τόν ἀναζητοῦν, ὅσοι ἀγαποῦν τή σωτηρία πού παρέχει («τό σωτήριόν» του), θά χαίρονται, θά εὐφραίνονται καί θά ὑμνολογοῦν τόν Θεό συνεχῶς, λέγοντας· «Νά εἶναι μεγάλος καί δοξασμένος ὁ Κύριος»! Πότε θά γίνει αὐτό, καί τί εἶναι τό «σωτήριον»; Σέ πρώτη φάση γίνεται κάθε φορά, πού ὁ Θεός μᾶς προστατεύει ἀπό κάτι κακό καί αὐτή ἀκριβῶς ἡ προστασία εἶναι «τό σωτήριον». Κυρίως, ὅμως, «τό σωτήριον» θά ἔλθει στό μέλλον, ὅταν θά προκύψει ἡ πραγματική σωτηρία, πού εἶναι ἡ «κατάργηση» τοῦ Διαβόλου (Ἑβρ. 2, 14) καί ἡ «λύση» τῶν ἔργων τοῦ Σατανᾶ (Α΄ Ἰω. 3,8). «Τό σωτήριον», λοιπόν, εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ Σωτήρ τοῦ κόσμου! Ὁ Συμεών στήν Ὑπαπαντή δοξάζει τόν Θεό, γιατί εἶδαν τά μάτια του «τό σωτήριον» τοῦ Θεοῦ, δηλ. τόν βασταζόμενο στά χέρια του Χριστό! Ἡ ἀναφορά τοῦ Ψαλμοῦ στό «σωτήριον» ἔχει σαφῶς μεσσιανικό καί προφητικό χαρακτήρα. Μπροστά σ’ αὐτό ἀκριβῶς τό ἐρχόμενο γεγονός, δηλ. μπροστά στόν πνευματικό πλοῦτο τῆς μεσσιανικῆς ἐποχῆς, μπροστά στά πλούσια χαρίσματα πού παρέχει ὁ Χριστός, ὁ Δαβίδ συνειδητοποιεῖ τήν μαδαμηνότητά του: αἰσθάνεται «πτωχός» καί «πένης»! Ποιός τά λέει αὐτά; Ἀπό ἄποψη φυσική, ὁ πάμπλουτος καί πανίσχυρος Βασιλιάς τοῦ Ἰσραήλ! Ἀπό ἄποψη πνευματική, ἕνας ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ἕνας μεγάλος Προφήτης! Ὡστόσο, ὁ Δαβίδ γνωρίζει πολύ καλά ὅτι καί ὁ ἴδιος εἶναι ἀκόμη δέσμιος τοῦ Διαβόλου, ὅπως ὅλοι ἀνεξαιρέτως οἱ Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, καί ἔχει ἀνάγκη «βοηθοῦ» καί «ρύστου» (λυτρωτῆ). Αὐτά πού ζητᾶ, θά συμβοῦν στό μέλλον, στήν ἐποχή τοῦ Μεσσία, καί εἰδικότερα μετά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Πρίν τήν Ἀνάσταση ὅλες οἱ ψυχές τῶν Δικαίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατέβαιναν στόν Ἅδη. Μέ τήν Ἀνάσταση ἄνοιξαν οἱ πύλες τοῦ Ἅδου καί ἐλευθερώθηκαν οἱ ψυχές τῶν Δικαίων. Μετά τήν Ἀνάσταση κατεβαίνουν στόν Ἅδη μόνο οἱ ψυχές τῶν κολασμένων. Ἡ κατάληξη τοῦ Ψαλμοῦ («μή χρονίσῃς») ἀναφέρεται ἐπίσης στή μεσσιανική ἐποχή: εὔχεται ὁ Προφήτης ἡ ἐποχή αὐτή νά ἔλθει γρήγορα, νά μήν καθυστερήσει.

Ὁ «ἐχθρός»: Ἡ ζωή μας μέσα στόν κόσμο, ἰδιαίτερα τῶν Χριστιανῶν, μοιάζει περισσότερο μέ πόλεμο, παρά μέ εἰρηνική πορεία. Βασικός κανόνας κάθε πολέμου εἶναι ἡ ὀρθή ἐκτίμηση τοῦ ἐχθροῦ καί ἡ ἀκριβής γνώση τῶν «μεθοδειῶν» του. Συνήθως, ἔχουμε ἐσφαλμένη εἰκόνα τοῦ ἐχθροῦ καί γι’ αὐτό ἀποτυγχάνουμε. Πιστεύουμε ὅτι «ἐχθρός» εἶναι οἱ ἄνθρωποι πού μᾶς βλάπτουν. Ὅμως, πίσω ἀπ’ αὐτούς κρύπτεται ἄλλος ἰσχυρότερος ἐχθρός, ὁ Διάβολος καί οἱ Δαίμονες. Ὁ Ὀρθόδοξος πιστός δέν ἀγνοεῖ, οὔτε ὑποτιμᾶ τή δύναμη τοῦ Διαβόλου. Ἀντίθετα, τήν γνωρίζει ἐμπειρικά καί ἐμπλέκεται δυναμικά στόν πόλεμο ἐναντίον τοῦ Σατανᾶ. Ὁ Διάβολος δέν εἶναι μιά ἀφηρημένη κατάσταση, μιά εἰκόνα ἤ μιά συμβολική παράσταση τοῦ κακοῦ. Εἶναι «ὑπόστασις», δηλ. πραγματικό καί συγκεκριμένο πρόσωπο ἤ μᾶλλον ἀναρίθμητα συγκεκριμένα πρόσωπα (οἱ Δαίμονες!) μέ πραγματική δύναμη. Ἐπειδή δημιουργήθηκε ὡς Ἄγγελος φωτός, ἀλλά ἐξέπεσε ἀπό τήν ἀρχική του κατάσταση, ἔχει δυνάμεις καί φυσικές ἰδιότητες ἀνώτερες ἀπ’ αὐτές τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό σημαίνει, ὅτι ἡ δύναμη τοῦ Διαβόλου μόνο διά τοῦ Χριστοῦ μπορεῖ νά νικηθεῖ. Μόνος του ὁ ἄνθρωπος καί χωρίς τόν Χριστό δέν μπορεῖ νά ἀναμετρηθεῖ μέ τόν Διάβολο. Ἔργο καί στόχος τοῦ Διαβόλου εἶναι, γενικά, τό κακό καί, ἰδιαίτερα, τό κακό τοῦ ἀνθρώπου: ἐπιχειρεῖ νά συμπαρασύρει τόν ἄνθρωπο στήν ἴδια κατάσταση, πού βρίσκεται καί ὁ ἴδιος, δηλ. μακρυά καί ἐκτός τοῦ Θεοῦ, γιά νά μετέχει στήν ἴδια Κόλαση, πού μετέχει καί ὁ ἴδιος. Ἡ κακία τοῦ Διαβόλου ἐναντίον τοῦ ἀνθρώπου ἐκδηλώθηκε γιά πρώτη φορά, ὅταν παρέσυρε τούς Πρωτοπλάστους στήν πτώση. Ἔκτοτε, κυριάρχησε πάνω στήν ἀνθρώπινη φύση, ἀκόμη καί στό ἐξωτερικό περιβάλλον, στόν φυσικό κόσμο. Εἰδικότερα, ἐγκαταστάθηκε στό κέντρο τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος, στόν χῶρο τῆς ψυχῆς πού οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὀνομάζουν «βαθεία καρδία»! Ἔτσι, κάθε ἄνθρωπος, πού γεννιέται στόν κόσμο, βρίσκεται ἀναγκαστικά σέ κατάσταση αἰχμαλωσίας τοῦ Διαβόλου! Γιά τήν ἀπελευθέρωσή μας ἀπό αὐτή τήν κατάσταση, ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος. Ὁ Χριστός ἦλθε στόν κόσμο γιά νά «κατάργησει» τόν Διάβολο (Ἑβρ. 2,14) καί γιά νά «λύσει» τά ἔργα του (Α΄ Ἰω. 3,8). Αὐτό ἔγινε μέ τή Σταύρωση καί τήν Ἀνάστασή Του. Ὡστόσο, γιά νά γίνει κάποιος μέτοχος τῆς συντριβῆς τοῦ Διαβόλου, πού πραγματοποιήθηκε μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, πρέπει νά οἰκειοποιηθεῖ τά ἀποτελέσματα τῆς Ἀναστάσεως. Αὐτό γίνεται μέ τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας (Βάπτισμα, Θεία Εὐχαριστία κ.ἄ.). Ὅμως, τά Μυστήρια δέν ἐνεργοῦν μέ μαγικό τρόπο, ἀλλά προϋποθέτουν τήν πίστη καί τήν ἄσκηση. Ἄσκηση εἶναι ὁ προσωπικός ἀγῶνας ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ Διαβόλου. Ἡ ἄσκηση δέν παρέχει, οὔτε ἐξασφαλίζει τή σωτηρία. Εἶναι, ὅμως, ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά νά ἐνεργήσει ἡ σωτηρία, πού παρέχεται ἀπό τά Μυστήρια, δηλ. ἀπό τόν ἴδιο τόν Χριστό. 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).