Πέτρου Μογίλα, Ομολογία Πίστεως (1638/1641 μ.Χ.), Μέρος Β΄

ΠΕΤΡΟΥ ΜΟΓΙΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΚΙΕΒΟΥ

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ

ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ»

1638/1642 μ.Χ.

ΜΕΡΟΣ Β΄

Δεῖτε τό Α1 Μέρος στήν ἱστοσελίδα:

http://sathanasoulias.blogspot.gr/2017/03/16381641.html

καί τό Α2 Μέρος στήν ἱστοσελίδα:

http://sathanasoulias.blogspot.gr/2017/03/16381641_24.html

Δεύτερον μέρος

τῆς Ὀρθοδόξου Ὁμολογίας τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας.

Περὶ ἐλπίδος

Ἐρώτησις α΄. Τί ἐστιν ἐλπίς;

Ἀπόκρισις. Ἡ ἐλπίδα εἶναι ἕνα θάῤῥος ἀληθινὸν πρὸς τὸν Θεόν, διδόμενον εἰς τὴν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ Θεοῦ ἔμπνευσιν καὶ φωτισμόν, διὰ νὰ μὴν ἀπελπισθῇ ποτε ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, τόσον εἰς τὴν τῶν ἁμαρτιῶν συγχώρησιν, ὅσον καὶ εἰς κάθε ζήτημα, ὅταν ζητᾶται κανένα ἀγαθόν, ἢ ἀπὸ τὰ ἀγαθὰ τὰ πρόσκαιρα ἢ ἀπὸ τὰ αἰώνια. Περὶ αὐτῆς λέγει οὕτως ὁ Ἀπόστολος· «μὴ ἀποβάλητε οὖν τὴν παῤῥησίαν ὑμῶν, ἥτις ἔχει μισθαποδοσίαν μεγάλην»[1]. Καὶ ἀλλαχοῦ· «τῇ γὰρ ἐλπίδι ἐσώθημεν· ἐλπὶς δὲ βλεπομένων οὐκ ἔστιν ἐλπίς· ὃ γὰρ βλέπει τις, τί καὶ ἐλπίζει; εἰ δὲ ὃ οὐ βλέπομεν ἐλπίζομεν, δι’ ὑπομονῆς ἀπεκδεχόμεθα»[2].

Ἐρώτησις β΄. Μὲ ποῖα πράγματα γίνεται ἡ ἐλπίδα εἰς τὸν ἄνθρωπον ἀσφα­λὴς καὶ βεβαία;

Ἀπόκρισις. Πᾶσα ἡ ἐλπὶς ἡμῶν εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὡς λέγει ὁ Ἀπόστολος· «κατ’ ἐπιταγὴν Θεοῦ σωτῆρος ἡμῶν καὶ Κυρίου Ἰησοῦ Χρι­στοῦ τῆς ἐλπίδος ἡμῶν»[3]. Διατὶ δι’ αὐτοῦ τὰ πάντα λαμβάνομεν, ὡς διδάσκει ὁ αὐτὸς Χριστὸς λέγων· «καὶ ὅ,τι ἂν αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου, τοῦτο ποιήσω, ἵνα δοξασθῇ ὁ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ»[4]. Εἰς τοῦτο γροικᾶται καὶ ἡ θεία χάρις, ἐπειδὴ διὰ Χριστοῦ μᾶς ἐδόθη, κατὰ τὴν ἁγίαν Γραφὴν τὴν λέγουσαν, «ὅτι ὁ νό­μος διὰ Μωσέως ἐδόθη, ἡ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο»[5]. Καὶ εἰς τὴν χάριν ταύτην πᾶσα ἡ ἐλπὶς ἡμῶν εἶναι θεμελιωμένη. Ἀκόμη καὶ εἰς τὴν τήρησιν τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ μεγάλην πεποίθησιν ἔχομεν· διατὶ ὁ Χριστὸς εἶπεν· «ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με, ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ Πατρός μου, καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν»[6]. Ἀκόμη διὰ τῆς κοινωνίας τῶν φρικτῶν καὶ ἀχράντων μυστηρίων, ἤγουν τοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸ ὁποῖον μένει εἰς ἡμᾶς ὁ Κύριος ἡμῶν, γίνεται βεβαία ἡ ἐλπὶς ἡμῶν· διατὶ λέγει ὁ αὐτός· «ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα, ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ»[7]. Καὶ τέλος πάντων μὲ τὴν διηνεκῆ προσευχήν, ὡς διδάσκει λέγων ὁ Ἀπόστολος· «κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω»[8]. Καὶ ἄλλος Ἀπόστολος λέγει· «ὑμεῖς δέ, ἀγαπητοί, τῇ ἁγιωτάτῃ ὑμῶν πίστει ἐποικοδομοῦντες ἑαυτούς, ἐν Πνεύματι ἁγίῳ προσευχόμενοι, ἑαυτοὺς ἐν ἀγάπῃ Θεοῦ τηρήσατε, προσδεχόμενοι τὸ ἔλεος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ζωὴν αἰώνιον»[9].

Ἐρώτησις γ΄. Τί εἶναι ἀναγκαῖον νὰ θεωρήσωμεν πρὸς τὸ νὰ καταλάβωμεν τοῦτο τὸ δεύτερον μέρος τῆς Ὀρθοδόξου Ὁμολογίας;

Ἀπόκρισις. Εἰς τοῦτο τὸ δεύτερον μέρος τῆς Ὀρθοδόξου Ὁμολογίας φαίνεται ἁρμόδιον νὰ θεωρηθῇ ἡ Κυριακὴ προσευχὴ καὶ οἱ ἐννέα μακαρισμοί. Ἐπειδὴ ὅ,τι πρᾶγμα θέλομεν ἀπὸ τὸν Θεὸν νὰ ζητήσωμεν, πρῶτον πρέπει μὲ πίστιν καὶ ὕστερα μὲ ἐλπίδα νὰ τὸν παρακαλοῦμεν, πῶς βέβαια θέλει μᾶς τὰ δώσει, ὡς λέγει ὁ Ἀπόστολος· «πιστὸς ὁ καλῶν ὑμᾶς, ὃς καὶ ποιήσει»[10]. Ὁμοίως καὶ τοὺς μακα­ρισμοὺς μὲ τὴν ἐλπίδα τοὺς ἀποκτῶμεν, ὁπόταν θέλομεν φυλάττειν ταῖς ἀρεταῖς, μὲ ἐλπίδα νὰ ἀπολάβωμεν τὰς ἐπαγγελίας τῶν μακαρισμῶν.

Ἐρώτησις δ΄. Τί ἐστι προσευχή;

Ἀπόκρισις. Ἡ προσευχὴ εἶναι μία αἴτησις πρὸς τὸν Θεὸν ἐκ θερμῆς πίστεως μετὰ ἐλπίδος τοῦ νὰ ἀπολάβωμεν τὸ αἰτούμενον κατὰ τὸ θέλημα αὐτοῦ. Ἡ προσευχή ἐστιν ἀνάβασις τοῦ νοὸς καὶ τῆς θελήσεως ἡμῶν πρὸς τὸν Θεόν, δι’ ἧς τὸν Θεὸν ὑμνοῦμεν ἢ τὸν παρακαλοῦμεν ἢ τὸν εὐχαριστοῦμεν διὰ τὰς εἰς ἡμᾶς εὐεργεσίας αὐτοῦ.

Ἐρώτησις ε΄. Τί εἶναι ἀναγκαῖον νὰ κάμῃ ὁ ἄνθρωπος πρὶν ἀρχίσῃ τὴν προσευχήν του;

Ἀπόκρισις. Πρέπει νὰ ἠξεύρωμεν πῶς αἱ προσευχαὶ εἶναι τριῶν λογιῶν· ἡ πρώτη εἶναι ἐκείνη μὲ τὴν ὁποίαν εὐχαριστοῦμεν τῷ Θεῷ διὰ τὰς ἀγαθοεργίας του, καθὼς ἔκαμεν ὁ παλαιὸς Ἰσραὴλ διὰ τὴν ἀπὸ τῆς Αἰγύπτου ἐλευθερίαν. Καὶ ἡμεῖς ὁμοίως χρεωστοῦμεν νὰ εὐχαριστοῦμεν πάντοτε διὰ ὅλαις ταῖς εἰς ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ εὐεργεσίαις, καὶ μάλιστα διατὶ μᾶς ἐλευθέρωσεν ἀπὸ τὸν ἐχθρὸν τῆς ψυχῆς μας, μαζὶ μὲ τὸν Ἀπόστολον λέγοντα· «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε, ἐν παντὶ εὐχαριστεῖτε· τοῦτο γὰρ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ εἰς ὑμᾶς»[11]. Καὶ ἀλλαχοῦ· «εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ μου πάντοτε περὶ ὑμῶν ἐπὶ τῇ χάριτι τοῦ Θεοῦ τῇ δοθείσῃ ὑμῖν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ»[12]. Καὶ εἰς ἄλλον τόπον· «εὐχαριστοῦντες τῷ Πατρί, τῷ ἱκανώσαντι ἡμᾶς εἰς τὴν μερίδα τοῦ κλήρου τῶν ἁγίων ἐν τῷ φωτί· ὃς ἐῤῥύσατο ἡμᾶς ἐκ τῆς ἐξουσίας τοῦ σκότους, καὶ μετέστησεν εἰς τὴν βα­σιλείαν τοῦ υἱοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ»[13]. Ἡ δεύτερα προσευχὴ εἶναι ἐκείνη, ὁποῦ παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν νὰ συγχωρήσῃ τὰς ἁμαρτίας μας, ὥστε καὶ ἀπὸ τὴν τι­μωρίαν νὰ μᾶς λυτρώσῃ, καὶ νὰ χύσῃ εἰς ἡμᾶς καὶ τὴν χάριν του τὴν ἁγίαν εἴς τε τὴν ψυχὴν καὶ εἰς τὸ σῶμα. Τούτην τὴν προσευχὴν κάνομεν καὶ δι’ ἡμᾶς καὶ διὰ τοὺς πλησίον μας, ὡς λέγει ὁ Ἀπόστολος· «διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς, ἀφ’ ἧς ἠμέ­ρας ἠκούσαμεν, οὐ παυόμεθα ὑπὲρ ὑμῶν προσευχόμενοι, καὶ αἰτούμενοι ἵνα πληρωθῆτε τὴν ἐπίγνωσιν τοῦ θελήματος αὐτοῦ ἐν πάσῃ σοφίᾳ καὶ συνέσει πνευ­ματικῇ»[14]. Ἡ τρίτη προσευχὴ εἶναι ὁποῦ εὐλογοῦμεν, ὑμνοῦντες τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν διὰ τὴν μεγαλοπρέπειάν του τὴν ἀπρόσιτον καὶ δόξαν αἰώ­νιον, ὡς ὁ ἱερὸς ψάλτης λέγει· «καθ’ ἑκάστην ἡμέραν εὐλογήσω σε, καὶ αἰνέσω τὸ ὄνομά σου εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος· μέγας Κύριος καὶ αἰνετὸς σφοδρά, καὶ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ οὐκ ἔστι πέρας· γενεὰ καὶ γενεὰ ἐπαι­νέσει τὰ ἔργα σου, καὶ τὴν δύναμίν σου ἀπαγγελοῦσι»[15]. Τὴν ὁποίαν προσευχὴν περιέχει πλέον ἐξαιρέτως ἡ μεγάλη δοξολογία, ὁποῦ πᾶσαν ἡμέραν διαβάζομεν ἢ ψάλλομεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν.

Ἐρώτησις ς΄. Τί εἶναι ἀκόμη ἀναγκαῖον εἰς τὴν προσευχήν;

Ἀπόκρισις. Ἀναγκαία εἶναι ἡ πρέπουσα ἑτοιμασία εἰς ἡμᾶς, ὅταν θέλωμεν νὰ κάμωμεν τὴν προσευχήν μας· ἤγουν μὲ σωφροσύνην καὶ εὐλάβειαν, κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἀποστόλου λέγοντος· «ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας, σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι»[16]· καὶ μὲ κατάνυξιν τῆς καρδίας, ὡς ὁ Ἀπόστολος ἀλλαχοῦ διδάσκει λέ­γων· «ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ ἐνοικείτω ἐν ὑμῖν πλουσίως, ἐν πάσῃ σοφίᾳ διδάσκον­τες καὶ νουθετοῦντες ἑαυτούς, ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς ἐν χάριτι ᾄδοντες καὶ ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ»[17]. Ἀκόμη πρέπει νὰ προσευχώμεθα χωρίς τινος ὀργῆς ἢ φθόνου, κατὰ τὸ εἰρημένον· «ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει ὑμῖν τὰ παραπτώματα ὑμῶν»[18]. Καὶ ἂν τινὰς εἶναι καθ’ ἡμῶν ὠργισμένος, πρότερον νὰ τὸν παρακαλοῦμεν καὶ νὰ κάνωμεν διαλλαγὴν μετ’ αὐτόν, κατὰ τὴν Γραφὴν τὴν λέγουσαν· «ἐὰν οὖν προσφέρῃς τὸ δῶρόν σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τι κατὰ σοῦ, ἄφες ἐκεῖ τὸ δῶρόν σου ἔμπροσθεν τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ὕπαγε πρῶτον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε ἐλθὼν πρόσφερε τὸ δῶρόν σου»[19]. Ἀκόμη προσευχόμενοι χρεωστοῦμεν νὰ ἀποδιώχνωμεν μακρὰν ἀπὸ μᾶς ὅλαις ταῖς ἄλλαις φροντίδες, διὰ νὰ εἶναι καθαρὰ ἡ προσ­ευχή μας καὶ εὐπρόσδεκτος εἰς τὸν Θεόν, καὶ νὰ μὴν εἰπῇ καὶ δι’ ἡμᾶς, ὡς περὶ τῶν ὑποκριτῶν· «οὗτος ὁ λαὸς τοῖς χείλεσί με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει ἀπ’ ἐμοῦ»[20]· μήτε τὸ τοῦ ψαλμοῦ νὰ νοηθῇ καὶ δι’ ἡμᾶς, ὁποῦ λέ­γει· «καὶ ἡ προσευχὴ αὐτοῦ γενέσθω εἰς ἁμαρτίαν»[21].

Ἐρώτησις ζ΄. Ποία εἶναι ἡ Κυριακὴ προσευχή;

Ἀπόκρισις. «Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου», καὶ τὰ ἑξῆς.

Ἐρώτησις η΄. Εἰς πόσα μέρη διαιρεῖται ἡ Κυριακὴ αὕτη προσευχή;

Ἀπόκρισις. Εἰς τρία· εἰς τὸ προοίμιον, εἰς τὰ αἰτήματα καὶ εἰς τὸν ἐπίλογον.

Ἐρώτησις θ΄. Ποῖον εἶναι τὸ προοίμιον;

Ἀπόκρισις. «Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς».

Ἐρώτησις ι΄. Τί σημαδεύει τὸ προοίμιον τοῦτο;

Ἀπόκρισις. Ἐν πρώτοις διδάσκει, πῶς ἐκεῖνος ὁποῦ θέλει νὰ παρακαλέσῃ τὸν Θεόν, δὲν πρέπει νὰ ἔρχεται ἔμπροσθέν του ὡς κτίσμά του μόνον, ἀλλὰ καὶ ὡς κατὰ χάριν υἱός του· διατὶ ἂν δὲν εἶναι υἱός, δὲν ἠμπορεῖ νὰ τὸν εἰπῇ πα­τέρα. Τὴν δὲ χάριν τούτην τῆς υἱοθεσίας ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς τὴν ἔδωκεν εἰς τοὺς πιστεύσαντας εἰς αὐτόν, ὥς φησιν ἡ Γραφή· «ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ»[22]. Καὶ ἀλλα­χοῦ· «ὅτι δέ ἐστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ὑμῶν, κράζον Ἀββὰ ὁ πατήρ»[23]. Διὰ τοῦτο καὶ πατέρα μας τὸν ὀνομάζομεν. Δεύτερον, χρεωστεῖ νὰ εἶναι υἱὸς τῆς Ὀρθοδόξου καὶ Καθολικῆς Ἐκκλησίας, διατὶ ὅποιος δὲν γνωρίζει τὴν Ἐκκλησίαν ὡς μητέρα του, δὲν ἠμπορεῖ νὰ γνωρίσῃ τὸν Θεὸν ὡς πατέρα του, κατὰ τὸ εἰρημένον· «εἰπὲ τῇ Ἐκκλησίᾳ· ἐὰν δὲ καὶ τῆς Ἐκκλησίας παρακούση, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης»[24]. Τρί­τον, δὲν πρέπει νὰ ἔχῃ καμμίαν ἀμφιβολίαν πῶς νὰ μὴν ἀπολάβῃ ἐκεῖνο τὸ πρᾶγμα ὁποῦ ζητᾷ ἐπειδὴ παρακαλεῖ ἕνα πατέρα φιλόστοργον καὶ εὔσπλαγχνον, κοινὸν ἁπάντων πατέρα, καθὼς λέγει ἡ Γραφή, «γίνεσθε οὖν οἰκτίρμονες, κα­θὼς καὶ ὁ Πατὴρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστίν»[25]· ὁ ὁποῖος ὄχι μόνον δὲν ἀρνεῖται νὰ μὴ δώσῃ ἐκεῖνα ὁποῦ τὸν παρακαλοῦμεν, ἀλλὰ αὐτὸς δίδει καὶ τοὺς τρόπους νὰ τὸν παρακαλοῦμεν, καὶ μὲ εὐσπλαγχνίαν δέχεται τὰς προσευχάς μας, μόνον νὰ γίνουνται καθαρῶς καὶ ἐκ βαθέων καρδίας. Διατὶ ἐκεῖνος ἠξεύρει τί θέλει καθένας ἀπὸ ἡμᾶς νὰ τὸν παρακαλέσῃ, κατὰ τὸ εἰρημένον· «οἶδε γὰρ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε, πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν»[26]· καὶ ἀλλαχοῦ· «εἰ οὖν ὑμεῖς πονηροὶ ὄντες, οἴδατε δόματα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς τέκνοις ὑμῶν, πόσῳ μᾶλλον ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς δώσει ἀγαθὰ τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν»;[27] Τέταρτον διδάσκει οὗτος ὁ πρόλογος, πῶς καθὼς ὁ Θεὸς εἶναι Πατὴρ πάντων ἡμῶν, τέτοιας λογῆς καὶ ἡμεῖς οἱ πιστοὶ χρεωστοῦμεν νὰ εἴμεσθαν ἀδελφοὶ ἀλλήλων μας· καὶ νὰ μὴν πα­ρακαλοῦμεν μόνον δι’ ἡμᾶς, ἀλλὰ καὶ διὰ τοὺς ἀδελφούς μας, ὁ ἕνας ὑπὲρ τοῦ ἄλλου, καθὼς διδάσκει ἡ Γραφὴ λέγουσα· «εὔχεσθε ὑπὲρ ἀλλήλων, ὅπως ἰαθῆτε»[28], πρὸς τὸν κοινὸν ἡμῶν δηλαδὴ Πατέρα, ὡς εἶπεν ἐκεῖνος· «καὶ πατέρα μὴ καλέσητε ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς, εἷς γάρ ἐστιν ὁ Πατὴρ ὑμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς»[29]. Διατὶ ἐκεῖνος βλέπωντας τὴν ἀδελφικὴν ἡμῶν ἀγάπην (τὴν ὁποίαν πάντοτε συστένει εἰς τὸ ἱερὸν εὐαγγέλιον) καὶ ὡς Πατὴρ χαίρει περὶ τούτου, καὶ ὡς εὐήκοος μᾶς ὑπακούει γοργώτερον. Πέμπτον, μὲ τὸν λόγον ἐκεῖνον ὁποῦ λέγει «ἐν τοῖς οὐρανοῖς», μᾶς ἑρμηνεύει νὰ ἀναβιβάζωμεν τὸν νοῦν μας καὶ ὅλον μας τὸν λογισμὸν ἀπὸ τὰ γήϊνα καὶ φθαρτὰ εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ εἰς τὰ ἄφθαρτα τὸν καιρὸν ὁποῦ προσευχόμεθα. Ὁ δὲ Θεὸς καὶ πατὴρ ἡμῶν δὲν εἶναι μόνον εἰς τοὺς οὐ­ρανούς, μὰ καὶ πανταχοῦ πάρεστι, καὶ τὰ πάντα πληροῖ· μὰ διατὶ ἡ χάρις του καὶ ὁ πλοῦτος τῶν εὐεργεσιῶν του ἐλλάμπει μάλιστα εἰς τὸν οὐρανόν, διὰ τοῦτο λέγεται ὁ οὐρανὸς θρόνος του, ὥς φησιν ὁ Προφήτης, «ὅτι ἐν οὐρανῷ ὁ θρόνος αὐτοῦ»[30]· καὶ ἀλλαχοῦ· «Κύριος ἐν τῷ οὐρανῷ ἡτοίμασε τὸν θρόνον αὐτοῦ, καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ πάντων δεσπόζει»[31].

Ἐρώτησις ια΄. Εἰς τὸ δεύτερον μέρος τῆς προσευχῆς ταύτης τῆς Κυριακῆς πόσα αἰτήματα περικρατοῦνται;

Ἀπόκρισις. Ἑπτὰ εἶναι ὁποῦ ζητοῦνται.

Ἐρώτησις ιβ΄. Ποῖον εἶναι τὸ πρῶτον αἴτημα τὸ εἰς τὴν Κυριακὴν προσευχήν;

Ἀπόκρισις. «Ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου».

Ἐρώτησις ιγ΄. Τί περιέχει τὸ ζήτημα τοῦτο εἰς ἑαυτό;

Ἀπόκρισις. Πρῶτον περιέχει τοῦτο, πῶς παρακαλοῦμεν τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν νὰ μᾶς δώσῃ ζωὴν εὐσεβῆ, στολισμένην μὲ ἀρεταῖς καὶ ἔργα καλά· ἀπὸ τὸ ὁποῖον νὰ παρακινοῦνται οἱ ἄνθρωποι νὰ δοξάζουσι τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν εὐσέβειαν τῆς ζωῆς μας, κατὰ τὸ εἰρημένον· «οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσι τὸν Πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς»[32]. Δεύτερον, ὁ λόγος τοῦτος παρακαλεῖ ὄχι μόνον νὰ εἶναι ἡ ζωή μας εἰς δόξαν τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ ὅλοι ἐκεῖνοι ὁποῦ δὲν πιστεύουσιν, οὔτε γνωρίζουσι τὸν Θεὸν τὸν ἀληθινόν, νὰ ἐπιστρέψουσι καὶ νὰ τὸν γνωρίσουσιν, ὥστε εἰς αὐτοὺς καὶ μετ’ αὐτοὺς νὰ δοξασθῇ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Ἀκόμη παρακαλοῦμεν τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν δι’ ἐκείνους ὁποῦ ἔχουσι τὸ ὄνομα τοῦ ἀληθινοῦ χριστιανισμοῦ, μὰ διάγουσι ζωὴν κακὴν καὶ ἄτακτον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον κακολογεῖται ἡ πίστις καὶ ὁ Θεὸς ἡμῶν· διὰ τοὺς ὁποίους λέγει ὁ Ἀπόστολος, «ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι»[33]· καὶ ἀλλαχοῦ· «τὸ γὰρ ὄνομα τοῦ Θεοῦ δι’ ὑμῶν βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἒθνεσι»[34]. Διὰ τοὺς τοιούτους παρακαλεῖ τὸ μέρος τοῦτο τῆς προσευχῆς νὰ ἐπιστρέψουσι καὶ νὰ παύσουσι τὴν αἰσχρὰν ζωήν, ζῶντες εὐσεβῶς καὶ σωφρόνως ἀπ’ ἐντεῦθεν, ὥστε μὲ τὸν τρόπον τοῦτον νὰ ἠμπορῇ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ νὰ ἁγιάζεται. Πρὸς τούτοις πρέπει νὰ ἠξεύρωμεν, πῶς τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ καθ’ ἑαυτὸ εἶναι ἅγιον· μὰ εἰς ἡμᾶς καὶ ἀπὸ μᾶς λέγεται πῶς νὰ ἁγιάζεται, ὅταν ἡμεῖς ἁγιάζωμεν τοὺς ἑαυτούς μας μὲ τὴν εὐσεβῆ ζωὴν καὶ ἐνάρετον πρὸς δόξαν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ.

Ἐρώτησις ιδ΄. Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον αἴτημα;

Ἀπόκρισις. «Ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου».

Ἐρώτησις ιε΄. Τί περιέχονται εἰς τοῦτο τὸ δεύτερον ζήτημα;

Ἀπόκρισις Παρακαλοῦμεν τὸν Θεόν, ὥστε αὐτὸς μὲ τὴν χάριν καὶ δικαιο­σύνην του καὶ μὲ τὴν εὐσπλαγχνίαν του νὰ βασιλεύῃ εἰς ὅλους ἡμᾶς, καὶ μάλιστα εἰς τὴν καρδίαν μας, καὶ ὄχι ἡ ἁμαρτία, κατὰ τὸ γεγραμμένον· «μὴ οὖν βασιλευέτω ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θνητῷ ὑμῶν σώματι, εἰς τὸ ὑπακούειν αὐτῇ ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις αὐτοῦ»[35]. Δεύτερον, τὸ αἴτημα τοῦτο περικρατεῖ πῶς ὁ ἄνθρωπος, στέκωντας εἰς τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ καταλαμβάνωντας τὴν οὐράνιον εὐφροσύνην, καταφρονεῖ τὸν κόσμον καὶ θέλει ἐπιθυμᾷ νὰ ἀποκτήσῃ τοῦ Θεοῦ τὰ βασίλεια, καθὼς ἔλεγεν ὁ Ἀπόστολος· «ἐπιθυμῶ ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι»[36]. Τρίτον, πῶς πα­ρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν νὰ σπουδάσῃ νὰ ἔλθῃ ἡ δευτέρα του παρουσία, εἰς τὴν ὁποίαν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλεύσεται ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ[37], καὶ νὰ γένῃ ἡ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν καὶ ἡ τελευταία κρίσις· μὲ τὰ ὁποῖα ἤθελεν ἠμπορέσειν νὰ σηκωθῇ ἀπὸ τὸ μέσον ἡ βασιλεία τοῦ κόσμου τούτου καὶ ὁ ἐχθρὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν, καὶ νὰ ἔλθῃ τῶν οὐρανῶν ἡ βασιλεία, «ἵνα ᾖ ὁ Θεὸς τὰ πάντα ἐν πᾶσιν», ὡς λέγει ὁ Ἀπόστολος[38].

Ἐρώτησις ις΄. Ποῖον εἶναι τὸ τρίτον αἴτημα;

Ἀπόκρισις. «Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς».

Ἐρώτησις ιζ΄. Τί περιέχει εἰς ἑαυτὸ τοῦτο τὸ τρίτον ζήτημα;

Ἀπόκρισις. Ἐν πρώτοις παρακαλοῦμεν, τὸν Θεόν, νὰ μὴ παραχωρήσῃ νὰ περνοῦμεν τὴν ζωήν μας εἰς τὸν κόσμον τοῦτον κατὰ τὴν ἐδικήν μας θέλησιν, μὰ νὰ κυβερνούμεθα καθὼς ἐκεῖνος θέλει καὶ τοῦ ἀρέσκει. Δεύτερον παρακαλοῦμεν νὰ μὴ γένῃ ἀπὸ ἐμᾶς, μήτε ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καμμία ἐναντίωσις ἢ ἀντίστασις εἰς τὸ θέλημά του. Καὶ καθὼς οἱ Ἄγγελοι εἰς τοὺς οὐρανοὺς ὑποτάσ­σονται ἀναντιῤῥήτως εἰς τὴν τοῦ Θεοῦ θέλησιν εἰς ὅλα τὰ πράγματα, τέτοιας λο­γῆς καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι νὰ ὑποτάσσωνται εἰς τὴν γῆν τῷ Θεῷ ἀλύπως μετὰ πά­σης εὐχαριστίας. Τρίτον σημαδεύομεν μὲ τοῦτο τὸ ζήτημά μας, πῶς δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἔλθῃ εἰς ἡμᾶς τοὺς ἐκλεκτοὺς τοῦ Θεοῦ κανένα σύμπτωμα, τόσον εἰς τὴν εὐσεβῆ ζωὴν ὁποῦ πρέπει νὰ διάγωμεν, ὅσον καὶ εἰς τοὺς ἀπὸ τοῦ ἐχθροῦ πειρα­σμοὺς καὶ διωγμούς, χωρὶς συγχώρησιν καὶ θέλησιν τοῦ Θεοῦ· ἐπειδὴ ὄχι μόνον δι’ ἡμᾶς, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν τριχῶν τῆς κεφαλῆς μας φροντίζει ὁ Κύριος, ὥς φησιν ἡ Γραφή· «ἀλλὰ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς ὑμῶν πᾶσαι ἠρίθμηνται»[39]· καὶ ἀλλαχοῦ· «καὶ θρὶξ ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μὴ ἀπόληται»[40].

Ἐρώτησις ιη΄. Ποῖον εἶναι τὸ τέταρτον ζήτημα;

Ἀπόκρισις. «Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον».

Ἐρώτησις ιθ΄. Τί περιέχει τὸ ζήτημα τοῦτο εἰς ἑαυτό;

Ἀπόκρισις. Ἐν πρώτοις περιέχει τὴν τροφὴν τῆς ψυχῆς μας τὴν ὑπερφυῆ, ὁποῦ εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, περὶ οὗ λέγει ἡ Γραφή· «οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ’ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ»[41]. Πα­ρακαλοῦμεν λοιπὸν νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃ ὁ Θεὸς ἀπὸ τὴν πεῖναν τοῦ λόγου του τοῦ ἁγίου, ἤγουν τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ, χωρὶς τὴν ὁποίαν ὁ ἔσω ἄνθρωπος ἀποθνῄσκει ὡσὰν ἀπὸ πεῖναν καὶ λιμὸν πιεσμένος. Ἐδῶ πρέπει νὰ ἐνθυμούμεσθαν τὸν θάνατον τῆς ψυχῆς, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἔρχεται εἰς ἐκείνους ὁποῦ δὲν θέλουν νὰ ἀκούσουσι τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ ταῖς διδαχαῖς, οἱ ὁποῖοι δίδουσι καὶ κακὸν παράδειγμα εἰς τοὺς ἄλλους. Δεύτερον περιέχει εἰς ἑαυτὸ τὴν ἄλλην βρῶσιν τῆς ψυχῆς, ἤγουν τὴν κοινωνίαν τοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Χριστοῦ· διατὶ οὕτω λέγει ὁ Κύριος περὶ τούτου· «ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθῶς ἐστι βρῶσις καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθῶς ἐστι πόσις· ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μέ­νει κἀγὼ ἐν αὐτῷ»[42]. Διὰ νὰ μεταλάβωμεν λοιπὸν ἀξίως τὴν βρῶσιν ταύτην, παρακαλοῦμεν εἰς τὸ μέρος τοῦτο νὰ μᾶς τὴν δώσῃ ἐκεῖνος, ἤγουν μὲ τὴν χάριν καὶ φιλανθρωπίαν του. Καὶ ὅταν θέλομεν γένει μέτοχοι τῶν δύο τούτων βρώσεων, τότε ἕξομεν ἐντὸς ἡμῶν τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν[43]. Ἔπειτα δὲ καὶ πάντα τὰ ἐπίκηρα καὶ φθαρτά, ὁποῦ χρειάζεται ἡ σύνθεσις ἡμῶν, θέλουσι μᾶς δοθῇ ἀπὸ τὸν Θεὸν ὡς προσθῆκαι, κατὰ τὸ γεγραμμένον· «ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν»[44]. Τρίτον εἰς τὴν προσευχὴν τούτην, εἰς τὸν λόγον ὁποῦ λέγει «τὸν ἄρτον», περικρατοῦνται ὅλα ὅσα εἶναι ἀναγκαῖα εἰς τὸ νὰ διατηρῶμεν τὴν ζωήν μας εἰς τὸν κόσμον τοῦτον, τόσον τὰ ὅσα συμβάλλονται πρὸς τὴν τροφήν, ὅσον καὶ διὰ τὰ ἄλλα ὁποῦ χρειαζόμεθα διὰ νὰ ζοῦμεν. Εἰς τὸ ὁποῖον πρέπει νὰ προσέχῃ καθ’ ἕνας νὰ ζητᾷ τὰ ὅσα εἶναι αὐτάρκη καὶ δίκαια, καὶ ὄχι τὰ περιττὰ καὶ τῆς τρυφῆς, ὁποῦ εἶναι ἴδια τῆς ἀσωτείας καὶ γεννῶσιν ἁμαρτίαν· διὰ τὰ ὁποῖα λέγει ὁ Παῦλος· «ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατήσωμεν, μὴ κώμοις καὶ μέθαις, μὴ κοίταις καὶ ἀσελγείαις»[45]· καὶ ἀλλαχοῦ· «ἔχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα»[46]. Τὸ δὲ λεγόμενον «σήμερον», δηλοῖ τὸν παρόντα αἰῶνα, ἕως ὁποῦ νὰ ζοῦμεν εἰς τὸν κόσμον τοῦτον· διατὶ εἰς τὸν αἰῶνα τὸν μέλ­λοντα ἀπολαύομεν αὐτὴν τὴν παρουσίαν καὶ θεωρίαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἐξ αὐτῆς εὐφροσύνην.

Ἐρώτησις κ΄. Ποῖον εἶναι τὸ πέμπτον αἴτημα;

Ἀπόκρισις. «Καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν».

Ἐρώτησις κα΄. Τί περιέχει ἡ ζήτησις αὕτη εἰς ἑαυτήν;

Ἀπόκρισις. Ἐν πρώτοις ἡ ζήτησις αὕτη περιέχει εἰς ἑαυτήν, πῶς μετ’ αὐτὴν παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν νὰ μας δώσῃ συγχώρησιν τῶν ἁμαρτιῶν μας, ἐκείνων μά­λιστα ὁποῦ ἐκάμαμεν ὕστερα ἀπὸ τὸ ἅγιον βάπτισμα, εἴτε θανάσιμα νὰ εἶναι, εἴτε καὶ μὴ θανάσιμα, μὲ τὰ ὁποῖα ἐπαρωξύναμεν τὸν Θεὸν ἢ τὸν πλησίον, ἢ μὲ τὸν λογισμὸν ἢ μὲ τὴν ἀπόφασιν τῆς ἁμαρτίας ἢ μὲ τὸν λόγον ἢ καὶ μὲ τὸ ἔργον. Δεύτερον μὲ τὸ ζήτημα τοῦτο, ὁποῦ λέγομεν «ἄφες ἡμῖν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν», κάνομεν τοὺς ἑαυτούς μας χρεωφειλέτας νὰ συγχωροῦμεν τῶν ἐχθρῶν μας. Ὅποιος λοιπὸν δὲν συγχωρᾷ τοῦ πλησίον του εἰς ἐκεῖνο ὁποῦ τὸν ἔβλαψεν, ὁ τοιοῦτος εἰς μάτην κάνει τὴν προσευχὴν ταύτην, ἐπειδὴ δὲν ἀφέωνται τὰ ἁμαρτήματά του. Μάλιστα ἡ προσευχή του γίνεται εἰς ἁμαρτίαν, κατὰ τὸ εἰρήμενον, «καὶ ἡ προσευχὴ αὐτοῦ γενέσθω εἰς ἁμαρτίαν»[47]. Καὶ τοῦτο μὲ δικαιοσύνην, διατὶ ἂν ἴσως καὶ ἡμεῖς δὲν θέλωμεν νὰ συγχωρήσωμεν τῶν ἀδελφῶν μας τὰ μικρότερα σφάλματα, ὁποῦ ἐκάμασιν εἰς παροξυσμὸν ἐδικόν μας, πῶς τὰ ἐδικά μας ἁμαρτήματα, ὁποῦ μὲ τρόπον ἀσύγκριτον ἐκάμαμεν εἰς τὸν Θεόν, νὰ τὰ ἀφήσῃ ἐκεῖνος, τὸν ὁποῖον καθ’ ἡμέραν καὶ ὥραν καὶ κάθε στιγμὴν τὸν παροξύνομεν;       

Ἐρώτησις κβ΄. Ποῖον εἶναι τὸ ἕκτον ζήτημα;

Ἀπόκρισις. «Καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν».

Ἐρώτησις κγ΄. Τί περικρατεῖται εἰς τοῦτο τὸ ζήτημα;

Ἀπόκρισις. Ἐν πρώτοις παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν νὰ εἴμεσθαν ἐλεύθεροι ἀπὸ ὅλους τοὺς πειρασμούς· καὶ ἂν δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνεται ἀλλοιῶς, κἂν ἀπ’ ἐκείνους τοὺς πειρασμοὺς ὁποῦ περισσεύουσι ταῖς δυνάμες μας νὰ μᾶς ἐλευθερώνῃ ἡ χάρις του. Ἀπὸ τούτους ἄλλοι ἔρχονται ἀπὸ τὸν κόσμον, ἀπὸ τὸν δια­βολον, ἀπὸ τὴν σάρκα, καὶ μᾶς παρακινοῦσι πρὸς τὸ ἁμαρτάνειν· ἄλλοι ἀπὸ τοὺς τυράννους, ὁποῦ πολεμοῦσι τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ μὲ ψεύτικαις διδαχαῖς, μὲ κολακείαις καὶ λόγια ἀπατηλά, μὲ θαύματα ψεύτικα, μὲ ὑποσχέσες πλούτου καὶ δόξης, καὶ τέλος πάντων μὲ τυραννίαις, θλίψεις καὶ ἀνάγκαις, μὲ δήμευσες καὶ ἁρπαγαῖς τῶν ὑπαρχόντων, μὲ ἀτιμίαις, τὰ ὁποῖα ὅλα εἰς ταῖς ἡμέραις μας τὰ δοκιμάζομεν. Ἀκόμη παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν εἰς τοῦτο τὸ ζήτημα, ἂν τύχῃ καὶ πάθωμεν καὶ μαρτύριον ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ τοῦ ἁγίου, καὶ διὰ τὴν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, τὴν νύμφην του, καὶ διὰ τὴν ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου του, νὰ μᾶς ἐνδυνάμωσῃ μὲ τὴν χάριν του, νὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ὑποφέρωμεν κραταιῶς καὶ ἀνδρείως τὰς βασάνους, ὁποῦ θέλουσι μᾶς δώσειν, μέχρι τέλους, καὶ εἰς τοὺς οὐ­ρανοὺς νὰ ἀπολάβωμεν τὸν στέφανον τοῦ μαρτυρίου, καὶ νὰ μὴ συγχωρήσῃ νὰ πάθωμεν τίποτες, ὁποῦ νὰ περισσεύῃ ταῖς δυνάμες μας.

Ἐρώτησις κδ΄. Ποῖον εἶναι τὸ ἕβδομον ζήτημα;

Ἀπόκρισις. «Ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ».

Ἐρώτησις κε΄. Τίνα περιέχονται εἰς τοῦτο τὸ ζήτημα;

Ἀπόκρισις. Ἐν πρώτοις παρακαλοῦμεν νὰ μᾶς φυλάττῃ ὁ Θεὸς ἀπὸ κάθε κακόν, ἤγουν ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν καὶ πᾶσαν αἰσχρότητα, ὁποῦ παροξύνει τὴν ὀρ­γὴν τοῦ Θεοῦ πρὸς ἐκδίκησιν. Δεύτερον παρακαλοῦμεν νὰ μᾶς δώσῃ χάριν, νὰ ἠμποροῦμεν νὰ φεύγωμεν τὸν θυμὸν τῆς ὀργῆς αὐτοῦ, ὥστε νὰ μὴ μᾶς ἐλέγξῃ μὲ τὸν θυμόν του, μήτε νὰ μᾶς παιδεύσῃ μὲ τὴν ὀργήν του διὰ τὰ ἁμαρτήματά μας[48], μὰ νὰ «προφθάσωμεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐν ἐξομολογήσει, καὶ ἐν ψαλμοῖς ἀλαλάξωμεν αὐτῷ»[49]. Εἰς τὸ αὐτὸ ζήτημα πρέπει νὰ γροικοῦμεν, πῶς παρακαλοῦ­μεν νὰ εἴμεσθαν ἐλεύθεροι καὶ ἀπὸ πᾶσαν ἄλλην κακίαν, ὁποῦ ὁ ἄνθρωπος ἔχει δυσκολίαν νὰ τὴν ὑποφέρῃ, ὡσὰν εἶναι πεῖνα, θανατικόν, πόλεμος, φωτία καὶ ἄλλα ὅμοια· τοῦτα ὅλα παρακαλοῦμεν τὴν φιλανθρωπίαν του νὰ τὰ ἀποστρέψῃ ἀπ’ ἐμᾶς. Εἰς τοῦτο ἀκόμη ζητοῦμεν, ὥστε εἰς τὸν καιρὸν τοῦ θανάτου μας νὰ διώξῃ ἀφ’ ἡμῶν πάντα πειρασμὸν τοῦ ἐχθροῦ τῆς ψυχῆς μας, καὶ νὰ μᾶς δώσῃ χάριν νὰ ἀγωνιζώμεθα εὐσεβῶς καὶ ἀσφαλῶς ὑποκάτω εἰς τὴν σκέπην τῆς χάριτός του, καὶ ὑποκάτω εἰς τὴν χειραγωγίαν τοῦ Ἀγγέλου ὁποῦ μᾶς φυλάττει·   διατὶ μακάριος εἶναι ἐκεῖνος, ὁποῦ μὲ τοιοῦτον τρόπον ἀποθνῄσκει. Διὰ τοῦτο ὅλοι χρεωστοῦμεν νὰ παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν μὲ θερμότητα νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃ εἰς τὸν καιρὸν τοῦ θανάτου μας ἀπὸ τοὺς πειρασμοὺς καὶ ἐπήρειαις τοῦ δαίμονος. Καὶ τέλος πάντων διὰ τῆς δεήσεως ταύτης παρακαλοῦμεν νὰ λυτρωθοῦμεν ἀπὸ τὴν αἰώνιον κόλασιν τοῦ ᾅδου καὶ ἀπὸ τὸν πονηρὸν διάβολον.

Ἐρώτησις κς΄. Ποῖον εἶναι τὸ τρίτον μέρος τῆς Κυριακῆς ταύτης προσευχῆς;

Ἀπόκρισις. Οὗτος ὁ ἐπίλογος· «ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεἰα καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν».

Ἐρώτησις κζ΄. Τί νὰ περιέχεται εἰς τοῦτον τὸν ἐπίλογον;

Ἀπόκρισις. Δύο μέρη ἔχει οὗτος ὁ ἐπίλογος· τὸ πρῶτον συμφωνᾷ μὲ τὸ προ­οίμιον, διατὶ καθὼς τὸ προοίμιον μᾶς βεβαιώνει πῶς θέλομεν ἀπολάβει ἐκεῖνα ὁποῦ θέλομεν ζητήσειν προσηκόντως ἀπὸ τὸν Θεόν, ἐπειδὴ τὰ ζητοῦμεν ἀπὸ τὸν πατέρα μας, τέτοιας λογῆς μᾶς διδάσκει καὶ ὁ ἐπίλογος, πῶς θέλομεν ἀπολάβειν ὅσα ἐπαρακαλέσαμεν, ἐπειδὴ αὐτοῦ τοῦ Πατρός μας εἶναι ὅλος ὁ κόσμος, ἐκεῖνος τὸν βασιλεύει, καὶ πᾶσα ἡ κτίσις τοῦ ὑποτάσσεται· ἐκείνου εἶναι ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα, εἰς τὴν ὁποίαν οὐδένα πρᾶγμα ἠμπορεῖ νὰ ἀντισταθῇ, μήτε ἐν οὐρανοῖς, μήτε ἐπὶ γῆς. Λοιπὸν δυνατὸς εἶναι νὰ κάμῃ ὅλα ὁποῦ τὸν ἐπαρακαλέσαμεν μὲ πίστιν καὶ ἐλπίδα. Καὶ ὄχι διὰ ἄλλο πρᾶγμα, μόνον διὰ τὴν ἀΐδιον δόξαν τοῦ ἁγίου ὀνόματος αὐτοῦ, τὸ ὁποῖον περιέχεται εἰς τὸ μέρος τοῦτο, ὁποῦ λέγει «καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας». Τὸ δεύτερον μέρος τοῦ ἐπιλόγου εἶναι εἰς τὸν λόγον ὁποῦ λέγει «ἀμήν». Καὶ μὲ τοῦτο παρακαλοῦμεν, οὕτω νὰ γενοῦσιν ὅλα, καθὼς τὰ ἐπαρακαλέσαμεν, διατὶ μὲ πίστιν καὶ ἐλπίδα ἐπαρακαλέσαμεν κατὰ τὸ θέλημά του· καθὼς λέγει ὁ Ἀπόστολος· «αὕτη ἐστὶν ἡ παῤῥησία, ἣν ἔχομεν πρὸς τὸν Θεόν, ὅτι ἐάν τι αἰτώμεθα κατὰ τὸ θέλημα αὐτοῦ, ἀκούει ἡμῶν· καὶ ἐὰν οἴδαμεν ὅτι ἀκούει ἡμῶν, ὃ ἐὰν αἰτώμεθα, οἴδαμεν ὅτι ἔχομεν τὰ αἰτήματα ἃ ᾐτήκαμεν παρ’ αὐτοῦ»[50].

Ἐρωτησις κη΄. Ὁ ἐπίλογος οὗτος τάχα συμπλέκεται μὲ τὴν Κυριακὴν προσ­ευχήν;

Ἀπόκρισις. Ὁ ἴδιος Χριστὸς τελειώνοντας τὴν προσευχὴν ὁποῦ μᾶς ἐδίδαξεν, εἶπε τὰ λόγια τοῦτα, καθὼς φαίνεται εἰς τὸν Ματθαῖον[51]. Καὶ ἀκόμη ἡ ἔν­νοια τοῦ λόγου φανερώνει, πῶς τὰ λόγια τοῦτα δὲν εἶναι καθόλου ἐναντία εἰς τὴν Κυριακὴν προσευχήν· μάλιστα μετ’ αὐτὰ γίνεται ἡ προσευχὴ βεβαιότερα, ἐπειδὴ ἐκεῖνον παρακαλοῦμεν, τοῦ ὁποίου ἡ δύναμις ἐξαπλοῦται εἰς ὅλον τὸν κό­σμον, καὶ ὅλα τὰ πράγματα τοῦ ὑποτάσσονται. Μὰ ἂν οἱ κοσμικοὶ τὰ λόγια τοῦτα δὲν τὰ προφέρουσι, δὲν κωλύει τίποτε· διατὶ διὰ μεγαλήτερην ἐξουσίαν τῆς προσευχῆς ταύτης, εἰς τὸν καιρὸν ὁποῦ αἱ προσευχαὶ γίνονται δημοσίως, ἀλλὰ καὶ ἰδίως ὅταν εἶναι ἱερεὺς παρών, ἐκεῖνος τὰ προφέρει· μὲ ὅλον τοῦτο ὁποῦ λείποντος τοῦ ἱερέως, κατ’ ἰδίαν δὲν ἤθελεν ἁμάρτειν μήτε ὁ κοσμικός, ἂν τὰ ἤθελε προφέρειν, καθὼς καὶ τὸ λοιπὸν εὐαγγέλιον. Διὰ τοῦτο δὲν πρέπει ποτὲ νὰ χωρίζουνται τὰ λόγια τοῦτα ἀπὸ τὴν Κυριακὴν προσευχήν, διατὶ ὁ ἴδιος λογαριασμὸς δείχνει, πῶς μόνον διὰ τὴν ἐξουσίαν, κατὰ τὸ πρόσταγμα τῆς Ἐκκλη­σίας εἰς τὸν καιρὸν τῶν δημοσίων προσευχῶν ὁ ἱερεὺς τὰ προφέρει.

Ἐρώτησις κθ΄. Ἐπειδὴ καὶ οἱ Μακαρισμοὶ συμβάλλονται πρὸς τὴν ἐλπίδα, ζητῶ πόσοι νὰ εἶναι;

Ἀπόκρισις. Οἱ Μακαρισμοί, ὁποῦ ὁ Χριστὸς ὁ Κύριος ἡμῶν ἐσημάδευσεν εἰς τὸ εὐαγγέλιον, εἶναι ἐννέα[52]. Τοῦτο καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος τὸ ἑρμηνεύει εἰς τοῦτα τὰ λόγια· «ὁ Μωϋσῆς μὲν δέκα ἐντολὰς δέδωκεν· Ἰησοῦς δέ, ὁ τοῦ Μωϋσέως κύριος, ἐννέα μακαρισμούς»· καὶ κατωτέρω· «ὁ νόμος δέκα ἐντολὰς ἔδωκεν, Ἰησοῦς δὲ ἐννέα μακαριότητας, τριπλῇ τριάδι τὸν στέφανον ἑτοιμαζόμενος»[53].

Ἐρώτησις λ΄. Ποῖος εἶναι ὁ πρῶτος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν».

Ἐρώτησις λα΄. Τίνα διδασκαλίαν περικρατεῖ εἰς ἑαυτὸν ὁ πρῶτος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. Διδάσκει διὰ τὰ πλούτη καὶ τοῦ κόσμου τὰ πράγματα· τὰ ὁποῖα ἂν τρέχουσι καὶ εἴς τινα πλουσίως ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ οὕτω πρέπει νὰ τὰ χρᾷται, ὡσὰν νὰ μὴν ἦτον γνήσιος κύριος εἰς αὐτά, μὰ ὡσὰν οἰκονόμος· μήτε μὲ περισσὴν ὄρεξιν τῆς καρδίας του νὰ φέρεται εἰς αὐτά, κατὰ τὸν ἱερὸν ψάλτην τὸν λέγοντα· «πλοῦτος ἐὰν ῥέῃ, μὴ προστίθεσθε καρδίαν»[54]. Μάλιστα κατὰ τὴν παλαιὰν τελειότητα τῶν χριστιανῶν, δὲν πρέπει νὰ ἔχωμεν κανένα πρᾶγμα ἴδιον, μὰ ὅλα νὰ εἶναι κοινά, καθὼς οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ ἐκάνασι· διὰ τοὺς ὁποίους ἡ ἁγία Γραφὴ μαρτυρᾷ οὕτως· «τοῦ δὲ πλήθους τῶν πιστευσάντων ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία, καὶ οὔτε εἷς τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι, ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά»[55]· καὶ κατωτέρω· «ὅσοι γὰρ κτήτορες χωρίων ἢ οἰκιῶν ὑπῆρχον, πωλοῦντες ἔφερον τὰς τιμὰς τῶν πιπρασκομένων καὶ ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας τῶν Ἀποστόλων, διεδίδοτο δὲ ἑκάστῳ καθ’ ὅ,τι ἄν τις χρείαν εἶχε»[56]· καὶ πάλιν· «πάντες δὲ οἱ πιστεύοντες ᾖσαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ καὶ εἶχον ἅπαντα κοινά»[57]. Ἡ ἀρετὴ τούτη λέγεται πτωχεία ἐν πνεύματι· ζητεῖται μέντοι νὰ ἔχῃ καθ’ ἕνας ἀπὸ τὴν κοινότητα τὸ ἀρκετὸν εἰς τὴν ζωοτροφίαν καὶ ἐνδύματά του, μὲ τιμὴν καὶ ἰσότητα, χωρὶς ὑπερβολὴν καὶ μάταια στολίσματα, κατὰ δικαίαν διάκρισιν. Εἰς τὴν ἀρετὴν τούτην φέρουσι τὰ πρῶτα οἱ ἀσκούμενοι καὶ μονάζοντες, οἱ ὁποῖοι δὲν πρέπει νὰ φροντίζουσιν οὔτε τὸ ἀρκετὸν τῆς τροφῆς καὶ ἱματίων τους, μὰ διὰ νὰ ἔχουσι μεγαλήτερην ἀνταμοιβὴν εἰς τοὺς οὐρανούς, πρέπει νὰ ὑποφέρουσιν ὅ,τι τοὺς λείπει ἀπ’ αὐτά, ἔχοντες πρὸ ὀφθαλμῶν τὰ λόγια τοῦ Ἀποστόλου λε­γοντος· «ἄχρι τῆς ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν καὶ διψῶμεν καὶ γυμνητεύομεν καὶ κολαφιζόμεθα καὶ ἀστατοῦμεν καὶ κοπιῶμεν, ἐργαζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσί· λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, διωκόμενοι ἀνεχόμεθα, βλασφημούμενοι παρακαλοῦμεν· ὡς περικαθάρματα τοῦ κόσμου ἐγενήθημεν, πάντων περίψημα ἕως ἄρτι»[58]. Διὰ τὴν τοιαύτην λοιπὸν ὑπομονὴν τάσσει ὁ Χριστὸς τὴν βασιλείαν του τὴν οὐράνιον. Μὰ δὲν σφαλίζονται ἔξω ἀπὸ τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον καὶ ἀπὸ τὴν σωτηρίαν ἐκεῖνοι ὁποῦ ἔχουσι μὲ δίκαιον τρόπον κτήματα καὶ πλούτη, ὁπόταν τὰ χρῶνται καὶ δι­καίως, ἐξοδιάζοντές τα δηλαδὴ εἰς ἀνάγκαις τῆς Ἐκκλησίας, εἰς ἐλεημοσύναις τῶν πτωχῶν, τῶν ξένων, τῶν ἀσθενῶν καὶ λοιπῶν ἐνδεῶν ἀνθρώπων· καθὼς ἔκαμεν ὁ Ζακχαῖος, εἰπὼν ἐμπροσθᾶς εἰς τὸν Χριστὸν τὰ λόγια τοῦτα· «ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καὶ εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν»[59]. Ὅσοι δὲ ἀπὸ γαστριμαργίαν καὶ ἀσωτείαν ἔρχονται εἰς ἐσχάτην πενίαν, μὴν ἐλπίζουσι διὰ τούτην τὴν πτωχείαν κανένα μισθὸν ἀπὸ τὸν Θεόν· μάλιστα ἂν μετανοήσουσι διὰ τὸν διασκορπισμὸν τῶν ὑπαρχόντων τους καὶ τὴν ἄδικον οἰκονομίαν. Μὲ ὅλον τοῦτο δὲν πρέπει οὔτε αὐτοὶ νὰ στερεύωνται ἀπὸ τὴν εὐσπλαγχνίαν τῶν Ὀρθοδόξων· καὶ ἂν ἐπιστρέψουσιν εἰς τὴν κατάστασιν τῆς ἀρετῆς, δὲν θέλουσι χάσειν τὴν πληρωμήν τους,

Ἐρώτησις λβ΄. Ποῖος εἶναι ὁ δεύτερος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται».

Ἐρώτησις λγ΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Ὁ μακαρισμὸς οὗτος διδάσκει πρῶτον, πῶς εἶναι μακάριοι ἐκεῖνοι οἱ ὀρθόδοξοι ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι εἰς ὅλον τὸν καιρὸν τῆς ζωῆς τους πονοῦσιν εἰς τὴν καρδίαν καὶ κλαίουσι διὰ τὰ περασμένα τους ἁμαρτήματα, μὲ τὰ ὁποῖα ἐπαρωξύνασι τὸν Θεὸν καὶ τὸν πλησίον των, κατὰ τὰ λόγια τοῦ προφήτου τοῦ λέγοντος, «ἥξουσιν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ αὐτοί, καὶ οἱ υἱοὶ Ἰούδα ἐπὶ τὸ αὐτὸ βαδίζοντες καὶ κλαίοντες πορεύσονται, Κύριον τὸν Θεὸν αὐτῶν ζητοῦντες»[60]. Ἀπὸ τὸν μακαρισμὸν τοῦτον δὲν μετέχουσιν οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι ὁποῦ κλαίουσι διὰ κοσμικὰ καὶ γήϊνα πάθη, ὡς οἱ κατάκριτοι ὅταν δὲν κλαίουσι διὰ τὰ ἁμαρτήματά τους, μὰ διατὶ φοβοῦνται μάλιστα τὰς τιμωρίας ὁποῦ χρεωστοῦσι νὰ πάθουσι διὰ ταῖς κακουργίαις τους, ἢ ἐκεῖνοι ὁποῦ χάνουσι τίποτε φθαρτὸν καὶ ἐπίκηρον πρᾶγμα, καὶ οἱ ὅμοιοι. Δεύτερον ὁ μακαρισμὸς οὗτος διδάσκει πῶς εἶναι μακά­ριοι ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι ὁποῦ τὸν Θεὸν ἱλάσκονται καὶ καλοσυνεύουσι μὲ τὴν κατάνυξιν καὶ <τὰ> δάκρυά τους ὁποῦ χύνουσι διὰ τὰ ἁμαρτήματα τῶν πλησίον τους, παρακαλοῦντες τὸν Θεὸν νὰ τοὺς δώσῃ μετάνοιαν, οἷον τοὺς αἱρετικοὺς νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, τοὺς ἀτάκτως ζῶντας νὰ ὁδηγήσῃ πρὸς διόρθωσιν τῆς ζωῆς τους. Τρίτον ὁ μακαρισμὸς οὗτος διδάσκει πῶς εἶναι μακάριοι ἐκεῖνοι, ὁποῦ πάσχουσι θλῖψιν ἀπὸ τοὺς μεγιστάνας τοῦ κόσμου καὶ δυνατωτέρους, ἔστωντας καὶ νὰ στερεύουνται ἀδίκως καὶ παραλόγως ἀπὸ τὰ καλά τους. Εἰς τὸ ὁποῖον ὅταν εὑρίσκουνται, δὲν πρέπει νὰ ἐπιθυμοῦσιν ἐκδίκησιν, μὰ μὲ τὴν πικρίαν τῆς καρδίας τους καὶ μὲ τὰ πένθη προσευχόμενοι νὰ ἱλάσκωνται τὸν Θεόν, βάλλοντες ὅλην τους τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν πεποίθησιν εἰς τὴν εὐσπλαγχνίαν τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποίαν καὶ ἀπολαύουσι μὲ παρηγορίαν, ὄντες ἀληθῶς Ὀρθόδοξοι καὶ δεκτι­κοὶ τῆς θείας χάριτος. Εἰς τοῦτον ἀκόμη τὸν μακαρισμὸν περικρατοῦνται ἐκεῖνοι ὁποῦ πάσχουσι θλίψεις διὰ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν καὶ διὰ τὴν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, ὡσὰν εἶναι ὅλοι οἱ μάρτυρες καὶ οἱ ὅμοιοι τούτοις.

Ἐρώτησις λδ΄. Ποῖος εἶναι ὁ τρίτος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ πρᾳεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν».

Ἐρώτησις λε΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Ὁ μακαρισμὸς οὗτος διδάσκει πρῶτον τὴν ἀρετὴν τῆς πρᾳότητος καὶ μετριότητος ἢ ὑπακοῆς νὰ τὴν δίδωμεν εἰς τὸν Θεόν, εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, εἰς τοὺς μεγαλητέρους μας, μὲ ἐλευθερίαν καὶ θερμότητα, χωρίς τινος ἀναβολῆς, μιμούμενοι τὸν πρᾷον Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Κύριον ἡμῶν. Καὶ ἂν ὑποτασσώμεθα εἰς τοὺς μεγαλητέρους μας, νὰ λογιάζωμεν πῶς δίδομεν τὴν ὑπακοὴν εἰς αὐτὸν τὸν ἴδιον Χριστόν· καὶ τὴν τιμὴν καὶ εὐλάβειαν ὁποῦ δίδομεν εἰς τοὺς πρεσβυτέρους μας, εἰς τὸν ἴδιον Χριστὸν τὴν ἀναφέρομεν. Δεύτερον διδά­σκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος, πῶς ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι μακάριοι, ὁποῦ δὲν πειράζουσι κανένα ἄνθρωπον, μήτε ἐκβάζουσι τινὰ ἀπὸ τὴν τιμήν του, οὔτε ὑβρίζουσιν, οὔτε κατακρίνουσιν ἢ καταλαλοῦσι· μὰ κρατοῦσι τοὺς ἑαυτούς τους τα­πεινοὺς πολλά, κατηγοροῦντες πάντοτε τὴν διαγωγήν τους καὶ λέγοντες πῶς εἶναι τὰ ἔργα τους μικρὰ καὶ ἀνάξια, μάλιστα οὐτιδανά. Μὰ ἐκεῖνοι ὁποῦ ἔχουσι χρέος νὰ νουθετοῦσι τοὺς ἄλλους, ἂν εἰποῦσι καὶ κανένα λόγον σκληρὸν πρὸς τὸν ἁμαρτήσαντα ἀπὸ τὴν θερμότητα τῆς καρδίας τους, ὄχι πρὸς ὕβριν ἢ ὀλιγωρίαν, μὰ πρὸς οἰκοδομὴν τοῦ πλησίον εἰς τὰ πνευματικά, οἱ τοιοῦτοι τοῦ μακαρισμοῦ δὲν ἐκπίπτουσι, μάλιστα πληροῦσι τὸ χρέος των, κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἀπο­στόλου λέγοντος· «ἀδελφοί, ἐὰν καὶ προσληφθῇ ἄνθρωπος ἔν τινι παραπτώματι, ὑμεῖς οἱ πνευματικοὶ καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον ἐν πνεύματι πρᾳότητος, σκοπῶν σεαυτὸν μὴ καὶ σὺ πειρασθῇς»[61]. Καὶ ἂν εἰπῇ τινάς, πῶς εἶναι ἀδύνατον νὰ κρατῆται ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸν θυμόν του, ἀλλὰ πρέπει τὴν ὀργὴν καὶ τὴν ἀγανάκτησιν τοῦ θυμοῦ νὰ τὴν πέμπῃ ὄχι εἰς τὸν πλησίον του, μὰ εἰς τὸν διάβολον ὁποῦ παρακινᾷ τὴν θέλησιν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν παροξύνει εἰς τὸ νὰ κάμῃ κάθε κακόν. Ἐκεῖνοι ὁποῦ ἔχουσι τοιαύτην ἀρετήν, κληρονομοῦσι τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας, ἀπολαύοντες εἰς τὴν ζωὴν τούτην πλουσίας εὐεργεσίας ἐκ Θεοῦ, καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν ἀναμένοντες νὰ ἀπολαύσωσιν αἰώνιον ἀγαλλίασιν καὶ τὰ ἀγαθὰ τοῦ Κυρίου, κατὰ τὴν Γραφὴν τὴν λέγουσαν· «πιστεύω τοῦ ἰδεῖν τὰ ἀγαθὰ Κυρίου ἐν γῇ ζώντων»[62].

Ἐρώτησις λς΄. Ποῖος εἶναι ὁ τέταρτος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐ­τοὶ χορτασθήσονται».

Ἐρώτησις λζ΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Πῶς ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι μακάριοι, οἱ ὁποῖοι ἔστωντας νὰ εἶναι ἀδικημένοι, δὲν ἠμποροῦσι νὰ εὑροῦσι τὸ δίκαιόν τους εἰς κανένα κριτήριον ἢ διὰ τὸ σέβας των ἢ διὰ πτωχείαν ἢ ἀνεπιτηδειότητα ἢ ξενητείαν ἢ διὰ τὴν δύναμιν τοῦ ἀντιδίκου των ἢ δι’ ἄλλην τινὰ αἰτίαν ἄδικον. Καὶ εἰς τοῦτο πρέπει νὰ προσέχουσιν εἰς τὰς συνειδήσεις τους ἐκεῖνοι ὁποῦ εἶναι προεστοὶ εἰς τὰ κριτήρια καὶ ἔχουσι τὴν ἐξουσίαν νὰ κρίνουσι τὰς δίκας τῶν ἀνθρώπων, νὰ μὴ θλίβωνται οἱ πτωχοί, αἱ χῆραι καὶ τὰ ὀρφανὰ μὲ νόμους ἀδίκους καὶ παρα­λόγους· πρὸς τούτους λαλεῖ ἡ Γραφὴ λέγουσα· «μάθετε καλὸν ποιεῖν, ἐκζητήσατε κρίσιν, ῥύσασθε ἀδικούμενον, κρίνατε ὀρφανῷ καὶ δικαιώσατε χήραν»[63]. Τὸ ὁποῖον ἂν δὲν κάνουσιν, οἱ μὲν ἀδικούμενοι, πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δι­καιοσύνην, θέλουσιν ἀπολαύσειν τὴν μακαριότητα, πρὸς δὲ τοὺς κριτὰς ὁ Θεὸς ὀργισθήσεται· φησὶ γὰρ ἡ Γραφή· «τὴν ἐπιθυμίαν τῶν πενήτων εἱσήκουσας, Κύ­ριε, τῇ ἑτοιμασίᾳ τῆς καρδίας αὐτῶν προσέσχε τὸ οὖς σου, κρῖναι ὀρφανῷ καὶ ταπεινῷ, ἵνα μὴ προσθῇ ἔτι τοῦ μεγαλαυχεῖν ἄνθρωπος ἐπὶ τῆς γῆς»[64].

Ἐρώτησις λη΄. Ποῖος εἶναι ὁ πέμπτος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται».

Ἐρώτησις λθ΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Διδάσκει πῶς εἶναι μακάριοι ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι, ὁποῦ κάνουσι τὰ ἔργα τῆς ἐλεημοσύνης καὶ φιλανθρωπίας.

Ἐρώτησις μ΄. Ποῖα εἶναι τὰ ἔργα τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Τὰ ἔργα τῆς ἐλεημοσύνης εἶναι διττά· ἄλλα ὁποῦ στοχάζουνται τὸ σῶμα, καὶ ἄλλα ὁποῦ ἀποβλέπουσιν εἰς τὴν ψυχήν.

Ἐρώτησις μα΄. Πόσα εἶναι τὰ ἔργα τῆς φιλανθρωπίας, ὁποῦ στοχάζουνται εἰς τὸ σῶμα;

Ἀπόκρισις. Ἑπτά· τὸ πρῶτον εἶναι νὰ δίδῃ τινὰς εἰς τὸν πεινασμένον φαγεῖν, καθὼς ὁ Χριστὸς εἶπεν· «ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν»[65]· ἤγουν εἰς πτωχοὺς καὶ ἀδυνάτους, ὁποῦ δὲν ἠμποροῦσι μὲ τὸν ἴδιόν τους κόπον νὰ τραφοῦσι. Καὶ τοῦτο πρέπει νὰ δίδεται ἀπὸ τὰ καλὰ ἐκεῖνα, ὁποῦ θέλει ἀποκτήσειν τινας μὲ τὴν τιμήν του, μὲ τὸν ἴδιον καὶ δίκαιόν του κόπον, κατὰ τὴν Γραφὴν τὴν λέγουσαν· «τίμα τὸν Κύριον ἀπὸ σῶν δικαίων πόνων, καὶ ἀπάρχου αὐτῷ ἀπὸ σῶν καρπῶν δικαιοσύνης»[66]. Καὶ δὲν πρέπει νὰ δίδεται μόνον ἡ ἐλεημοσύνη εἰς ἐκείνους τοὺς πτωχούς, ὁποῦ συνεχῶς παρακαλοῦσιν εἰς τὸ δημόσιον, ἢ εἰς ἐκείνους ὁποῦ κείτουνται εἰς τὰ ξενοδοχεῖα· μὰ ἀκόμη καὶ εἰς ἐκείνους ὁποῦ διὰ τὴν ἐντροπήν τους δὲν ἐμποροῦσι νὰ ζητοῦσιν ἐλεημοσύνην. Μὰ μὲ προσοχὴν νὰ μὴ γνωρισθῇ τὸ ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης εἰς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, διὰ νὰ κηρυχθῇ καὶ νὰ ἐπαινεθῇ, καθὼς ὁ Χριστὸς λέγει· «ὅταν οὖν ποιῇς ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃς ἔμπροσθέν σου, ὥσπερ, οἱ ὑποκριταὶ ποιοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς ῥύμαις, ὅπως δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων· ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν»[67].

Ἐρώτησις μβ΄. Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ ποτίσῃ τινὰς τὸν διψασμένον, ἤγουν ἐκεῖνον ὁποῦ διὰ τὴν πενίαν καὶ ἀσθένειάν του δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ νερὸν νὰ σβύσῃ τὴν δίψαν του· εἰς τὸν ὁποῖον λόγον περισφαλίζεται κάθε εἶδος ποτοῦ εἰς καιρὸν δίψης, τὴν ὁποίαν ἂν θεραπεύσῃ τινὰς μὲ ἕνα ποτήριον ὕδατος ψυχροῦ εἰς ἕνα τοῦ πλησίον διψῶντα, θέλει ἀποκτήσειν τὴν μακαριότητα, κατὰ τὰ λόγια τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὁποῦ λέγει εἰς τὴν Γραφήν· «ὃς γὰρ ἂν ποτίσῃ ὑμᾶς ποτήριον ὕδατος ἐν τῷ ὀνόματί μου, ὅτι Χριστοῦ ἐστε, ἀμὴν λέγω ὑμῖν οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ»[68]. Εἰς τοῦτο περικλείονται ὅλαις αἱ δούλευσες ὁποῦ νὰ κάμῃ τινὰς εἰς τοὺς πτωχοὺς καὶ ἀδυνάτους μὲ ὅ,τι τρόπον ταῖς κάμῃ· οἱ ὁποῖοι ἀδύνατοι δὲν ἠμποροῦσι νὰ βοηθηθοῦσιν ἀπὸ κόπον ἢ τέχνην ἐδικήν τους.

Ἐρώτησις μγ΄. Ποῖον εἶναι τὸ τρίτον ἔργον τῆς φιλανθρωπίας;

Ἀπόκρισις. Νὰ ἐνδύσῃ τινὰς τὸν γυμνόν. Τὸν μακαρισμὸν τοῦτον ἐκεῖνοι ἀποκτῶσιν, οἱ ὁποῖοι φιλανθρωπευόμενοι εἰς τὸν πλησίον τους, βοηθοῦσι τῆς χρείας του, ἐνδύοντες τὴν γυμνότητά του. Εἰς τούτους ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς θέλει ἀνταποδώσειν τὴν πλερωμὴν ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως λέγων· «δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου»[69]. Εἰς τοῦτο περικλείονται ὄχι μόνον ἐκεῖνοι ὁποῦ εἶναι ὅλοι γυμνοί, μὰ καὶ ἐκεῖνοι ὁποῦ ἂν ἔχουσι καὶ ῥοῦχον, δὲν τοὺς φθάνει νὰ διώκουσι τὴν ψύχραν, ἢ καὶ ἀλλοιῶς βασανίζονται καὶ μετὰ βίας σωτηρεύονται ἀπὸ τὸ λείψιμον τῶν ῥούχων. Διατὶ ὁμοίως καὶ εἰς τοὺς τοιούτους πρέπει νὰ δείχνῃ ὁ ἐλεήμων ἄνθρωπος κἄποιον ἔργον φιλανθρωπίας, δίδωντάς τους τίποτες ὠφέλιμον πρὸς τὸ νὰ ἀντιπαλαίουσιν εἰς ταῖς ψύχραις τοῦ καιροῦ.

Ἐρώτησις μδ΄. Ποῖον εἶναι τὸ τέταρτον ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ ὑπαγένῃ τινὰς νὰ ἐπισκέπτεται τὸν φυλακωμένον. Τοῦτο τὸ ἔργον δὲν χρεωστεῖ νὰ ἐρευνᾷ τὴν ἀφορμήν, διὰ τὴν ὁποίαν τινὰς ἐφυλακώθηκεν, ἢ τὸ πρόσωπον τὸ φυλακώμενον· διατὶ ὅ,τι λογῆς πρόσωπον καὶ ἂν εἶναι, καὶ διὰ ὁποίαν ἄσχημην κακουργίαν νὰ εὑρίσκεται εἰς τὰ δεσμά, διὰ τὸν Χριστὸν τὸν Κύριον ἡμῶν εἴμεσθαν χρεωφειλέται νὰ ὑπαγένωμεν νὰ τὸν ἐπισκεπτώμεθα καὶ νὰ τὸν παρηγοροῦμεν, διὰ νὰ μὴν πέσῃ εἰς ἀπογνῶσιν.

Ἐρώτησις με΄. Ποῖον εἶναι τὸ πέμπτον ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ ὑπαγένῃ τινὰς νὰ ἐπισκέπτεται τοὺς ἀῤῥώστους. Τοῦτο τὸ ἔργον πρέπει νὰ γίνεται χωρὶς νὰ ἐξετάζῃ τινὰς ἂν εἶναι ὁ ἄῤῥωστος συγγενὴς ἢ οἰκεῖός του ἢ φίλος ἢ συνανάστροφός του. Διατὶ κάθε πρόσωπον ὁποῦ νὰ ἀσθενήσῃ, καὶ μάλιστα εἰς τὸ ξενοδοχεῖον ἢ εἰς τὴν ἀγοράν, ὁποῦ νὰ μὴν τὸν γνωρίζῃ καί τινας, χρεωστεῖ νὰ τὸν ἐπισκέπτεται μὲ τοῦτον τὸν τρόπον. Πρῶτον, νὰ τὸν παρηγορᾷ διὰ στόματος, συμπονῶντας εἰς τὴν θλίψιν του ἀπὸ καρδίας. Δεύ­τερον, νὰ νουθετᾷ τὸν ἄῤῥωστον, νὰ ὑποφέρῃ μὲ ὑπομονετικὴν καρδίαν τὴν τοιαύτην του θλίψιν, καὶ νὰ μὴν σηκώνῃ μὲ λύπην τῆς καρδίας του τούτην τοῦ Θεοῦ τὴν ἐπίσκεψιν, νὰ μὴν γογγύσῃ· μάλιστα μὲ γλῶσσαν καὶ καρδίαν νὰ εὐλογᾷ τὸν Θεόν, ὁποῦ δείχνει εἰς ἐκεῖνον τούτην τὴν θέλησίν του, καὶ νὰ ἀποθέτῃ τὴν ἐλπίδα του βεβαίαν εἰς τὴν φιλανθρωπίαν του, πῶς θέλει τὸν ἰατρεύσει. Καὶ πρὸς τούτοις νὰ τὸν παρακινήσῃ νὰ ἐξομολογηθῇ μὲ συντριβὴν καὶ κατάνυξιν τῆς καρ­δίας του διὰ τὰ ἁμαρτήματα ὁποῦ ἔκαμεν ὡς ἄνθρωπος, καὶ νὰ παραλάβῃ τὰ ἄχραντα μυστήρια, νὰ κάμῃ εὐχέλαιον κατὰ τὴν συνήθειαν τῆς Ἐκκλησίας. Διατὶ τὰ μυστήρια τοῦτα δὲν ὠφελοῦσι μόνον εἰς τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς κατὰ πολλά, μὰ καὶ εἰς τὴν ὑγείαν τοῦ σώματος. Νὰ κάμῃ προσευχὰς πρὸς τὸν Θεὸν συνεχεῖς, νὰ τὸν συστήσῃ καὶ εἰς τὰς δημοσίας δεήσεις ὅλης τῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα ὁπόταν ἐκεῖνος διὰ τὴν πτωχείαν του δὲν ἠμπορεῖ νὰ φανέρωσῃ τὴν ἀσθένειάν του εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, τότε πρέπει ὁ ἐλεήμων ἄνθρωπος νὰ κράξῃ τὸν πνευματικόν του, νὰ κάμῃ τὸ χρειαζόμενον εἰς αὐτόν. Καὶ τέλος πάντων νὰ νουθετήσῃ τὸν ἀσθενῆ, νὰ μὴν τύχῃ καὶ πέσῃ εἰς δεισιδαιμονίαις ἐμποδισμέναις ἀπὸ τὴν Ἐκ­κλησίαν, ἤγουν νὰ θέλῃ νὰ προμηθεύσῃ τὴν ὑγείαν του μὲ μαντείαις καὶ συμφωνίαις μὲ τὸν διάβολον, ὁποῦ μὲ αὐτὰ μάλιστα φαρμακεύεται, παρὰ ὁποῦ σωτηρεύεται· μὰ νὰ βάλῃ ὅλον του τὸ θάῤῥος καὶ τὴν ἐλπίδα εἰς τὴν ἐλεημοσύνην τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ παρῇ τὰ ἰατρικὰ ἐκεῖνα ὁποῦ τοῦ κάνουσιν οἱ ἰατροὶ οἱ ἐπιστήμονες. Ἡ ἐπίσκεψις αὕτη τῶν ἀσθενῶν κάνει μακαρίους τοὺς ἀνθρώπους ὁποῦ τὴν κάνουσι καὶ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον καὶ εἰς τοὺς οὐρανούς. Μὰ ἂν ἴσως καί τινας ἀσθενὴς θέλει ἔχει λοιμικὴν ἀσθένειαν, καὶ μάλιστα πανοῦκλαν, τότε ἂς κάμῃ τὸ ἔργον τοῦτο μὲ φύλαξιν τῆς ζωῆς του, μὲ πρόσωπα ἐπιτήδεια πρὸς τοῦτο τὸ ἔργον, ὁποῦ κυβερνοῦσι ταῖς τοιαύταις ἀσθένειαις χωρὶς βλάψιμόν τους.

Ἐρώτησις μς΄. Ποῖον εἶναι τὸ ἕκτον ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ δεχθῇ τινὰς      εἰς τὸ ὀσπήτιόν του      τὸν ξένον. Καὶ τοῦτο τὸ ἔργον πρέπει νὰ γίνεται μὲ ἱλαρότητα τοῦ προσώπου καὶ τῆς καρδίας. Καὶ ἐκεῖνοι μάλιστα οἱ ξένοι πρέπει νὰ συνάγουνται εἰς τὴν οἰκίαν, οἱ ὁποῖοι ὑπάγοντες εἰς ἁγίους τόπους νὰ προσκυνήσουσι κατὰ τὸ τάξιμόν τους καταλύουσιν, ἤγουν κονεύουσιν, εἰς τὰς πόλεις. Τοιοῦτοι εἶναι ὅλοι οἱ προσκυνητάδες καὶ ὅλοι οἱ πτωχοί· εἰς τὴν χρείαν τῶν ὁποίων πρέπει νὰ βοηθᾷ ὅποιος ἐπιθυμᾷ νὰ κληρονομήσῃ τὴν τοιαύτην μακαριότητα, κατὰ τὴν δύναμιν ὁποῦ ἔχει· καὶ πλέον ξέ­χωρα ἐκεῖνοι πρέπει νὰ πέρνουνται μέσα εἰς ὀσπήτιον, ὁποῦ κείτουνται ἄῤῥωστοι εἰς τὰ παζάρια καὶ τοὺς δρόμους ζητιάνοι.

Ἐρώτησις μζ΄. Ποῖον εἶναι τὸ ἕβδομον ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ θάπτῃ τινὰς τοὺς νεκρούς. Τοῦτο τὸ ἔργον πρέπει νὰ τὸ κάνῃ καθ’ ἕνας μὲ προθυμίαν· μάλιστα εἰς ἐκείνους ὁποῦ ἀναπαύθησαν εἰς ἐσχάτην πενίαν, φέρωντας εἰς αὐτοὺς τὰ πρὸς ταφὴν ἐπιτήδεια, κατὰ τὸ ἔθος τῶν χριστιανῶν, καθὼς ἔκαμεν ὁ Τωβίας[70]. Μὰ ἂν τινὰς ἀπὸ τοὺς φίλους ἢ συγγενεῖς ἀποθάνῃ, τότε τὸ ἔργον τοῦτο πληροῦται μὲ συνδρομὴν καὶ συντροφίαν τῶν ὀρθοδόξων καὶ εὐσεβῶν ἀνδρῶν, ὁποῦ συντροφιάζουσι τὸ λείψανον ἕως τὸν τά­φον, μὲ δέησες καὶ προσευχαῖς πρὸς Κύριον, διὰ τὴν ψυχὴν τοῦ κεκοιμημένου.

Ἐρώτησις μη΄. Πόσα καὶ ποῖα εἶναι τὰ ἔργα τῆς ἐλεημοσύνης, ὁποῦ ἀποβλέπουσι τὴν ψυχήν;

Ἀπόκρισις. Ἑπτά· τὸ πρῶτον εἶναι νὰ παρακινήσῃ τινὰς τὸν ἁμαρτωλὸν νὰ λείψῃ ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν, καὶ νὰ τὸν μεταφέρῃ εἰς ζωὴν καλλιώτερην, καθὼς ἡ Γραφὴ μαρτυρᾷ· «ἀδελφοί, ἐάν τις ἐν ὑμῖν πλανηθῇ ἀπὸ τῆς ἀληθείας, καὶ ἐπιστρέψῃ τις εἰς αὐτόν, γινωσκέτω ὅτι ὁ ἐπιστρέψας ἁμαρτωλὸν ἐκ πλάνης ὁδοῦ αὐτοῦ σώσει ψυχὴν ἐκ θανάτου καὶ καλύψει πλῆθος ἁμαρτιῶν»[71]. Τοῦτο τὸ ἔρ­γον τῆς φιλανθρωπίας εἶναι τὸ πρῶτον καὶ ἐξαίρετον, ὁποῦ παρακινᾷ τὸν ὀρθό­δοξον εἰς τὸ νὰ εὐσπλαγχνισθῇ τὸν πλησίον του, διατὶ δὲν περιέχει εἰς ἑαυτὸ ἀγαθὰ πρόσκαιρα, ἀλλ’ αἰώνια. Μὰ εἶναι ἀνάγκη νὰ προσέχῃ ὅταν κάνῃ τὸ τοιοῦτον ἔργον, νὰ μὴν τύχῃ καὶ φέρῃ τὸν ἁμαρτωλὸν διὰ καμμίαν του ἀπροσεξίαν εἰς ἀπόγνωσιν ἢ εἰς πολὺ θάῤῥος τῆς τοῦ Θεοῦ εὐσπλαγχνίας· διατὶ μὲ τὰ δύο τοῦτα πλειότερα θέλει βλάψει τὸν ἁμαρτωλόν, παρὰ ὁποῦ τὸν θέλει ὠφελήσει· πρέπει λοιπὸν νὰ κρατῇ τὸ μέσον μὲ φρόνησιν. Καὶ ἂν ἴσως καὶ τινὰς δὲν θέλει εἶναι ἱκανὸς διὰ νὰ κάμῃ τὸ τοιοῦτον ἔργον, ἂς προμηθεύσῃ ἄλλον ὁποῦ νὰ ἔχῃ περισσοτέραν ἐμπειρίαν εἰς τὰ τοιαῦτα. Ὁμοίως πρέπει νὰ περιπατοῦμεν καὶ ὅταν τυχαίνῃ νὰ ἐπιστρέψωμεν αἱρετικοὺς καὶ σχισματικούς.

Ἐρώτησις μθ΄. Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον ἔργον τῆς κατὰ πνεῦμα ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ διδάσκῃ τινὰς τὸν ἀμαθῆ καὶ ἄγνωστον· καὶ τὸ τοιοῦτον ἔργον ἐκεῖνος τὸ κάνει ἄξια, ὁ ὁποῖος θέλει διδάσκει τὸν ἄγνωστον πῶς πρέπει νὰ πιστεύῃ εἰς ἕνα Θεὸν τρισυπόστατον, ὑποθέτωντας νὰ εἶναι τοῦτος ἐπιτήδειος πρὸς διδασκαλίαν· ἀλλέως νὰ προμηθεύσῃ ἄλλον τινὰ σοφώτερόν του καὶ ἐμπει­ρότερον, διὰ νὰ μὴν τύχῃ καὶ τυφλὸν ὁ τυφλὸς ὁδηγῶντας, πέσωσι καὶ οἱ δύο εἰς τὸν βυθόν[72]. Δεύτερον πρέπει νὰ διδάσκῃ τὸν ἀνήξευρον πῶς νὰ παρακαλῇ τὸν Θεόν, καὶ μὲ ποίαν μέθοδον τῆς προσευχῆς νὰ κάνῃ πρὸς τὸν Θεὸν τὰς δεή­σεις του· ἔτι δὲ καὶ τοῦ Θεοῦ τὰ προστάγματα νὰ τὸν μάθῃ μὲ τρόπον ὁποῦ νὰ ἠμπορῇ νὰ τὰ φυλάττῃ εὔκολα. Καὶ τελευταῖον ἐδῶ στοχάζεται νὰ φροντίζωμεν νὰ διδάσκουνται τὰ παιδία τὰ ὀρφανὰ παιδείαν καὶ σύνεσιν, ὥστε μὲ τὸν καιρὸν καὶ αὐτὰ νὰ εἶναι ἄξια νὰ ὠφελοῦσι καὶ τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὴν πολιτείαν, προσ­ευχόμενα πρὸς Θεὸν ὑπὲρ τοῦ εὐεργέτου των. Τὸ ὁποῖον ἂν δὲν κάνωμεν, εἶναι χρεία νὰ φοβούμεθα ἐκείνην τὴν βαρεῖαν ἀπόφασιν, ὁποῦ κατεκρίθη ἐκεῖνος ὁποῦ ἐπῇρε τὸ ἕνα τάλαντον καὶ τὸ ἔστρεψε χωρὶς κανένα τόκον[73].

Ἐρώτησις ν΄. Ποῖον εἶναι τὸ τρίτον ἔργον τὸ πνευματικὸν τῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ συμβουλεύσῃ τινὰς ὀρθῶς ἐκεῖνον ὁποῦ χρειάζεται βουλήν. Τοῦτο τὸ ἔργον γίνεται, ὁπόταν τινὰς ἐπιστρέψῃ τοὺς ἀνθρώπους ὁποῦ εἶναι κακοῦ βίου εἰς καλλιώτερον λογαριασμὸν τῆς ζωῆς μὲ εὐσεβεῖς καὶ χριστιανικὰς νου­θεσίας καὶ μὲ καλαῖς βουλαῖς. Ἀκόμη ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἔρχωνται εἰς καμμίαν θλί­ψιν καὶ στενοχώριαν, ὁποῦ νὰ μὴν ἠξεύρουσι νὰ εὑροῦσι τρόπον νὰ βοηθηθοῦσι, τότε πρέπει νὰ προσφέρεται εἰς αὐτοὺς τοῦτο τὸ φάρμακον τῆς βουλῆς μετὰ χα­ρᾶς, διὰ νὰ λυτρώνουσι τὴν ζωὴν ἢ τὴν τιμήν τους. Εἰς τοῦτο ἀκόμη περισφαλίζεται τὸ νὰ δίδῃ λόγον τινὰς εἰς τὸν πλησίον του διὰ κανένα κίνδυνον, ὁποῦ στέκεται ἀπάνω του ἢ τῆς ζωῆς ἢ τῆς τιμῆς του, καὶ δὲν τὸ ἠξεύρει· μὰ μὲ τοι­οῦτον τρόπον, ὥστε ἀνάμεσα εἰς τοιαῦτα πρόσωπα νὰ μὴ γεννηθοῦσιν ἔχθραις καὶ κίνδυνοι χειρότεροι.

Ἐρώτησις να΄. Ποῖον εἶναι τὸ τέταρτον ἔργον τῆς πνευματικῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ παρακαλῇ τινὰς τὸν Θεὸν διὰ τὸν πλησίον του. Τοῦτο τὸ ἔργον τῆς φιλανθρωπίας ἐπίκειται πρῶτον εἰς τοὺς πνευματικοὺς καὶ πρεσβυτέρους τῆς Ἐκκλησίας, ἔπειτα καὶ εἰς τοὺς κοσμικούς, διὰ τὸ ὁποῖον εἴπαμεν πλα­τύτερον εἰς τὸ ἕκτον ἐκκλησιαστικὸν πρόσταγμα.

Ἐρώτησις νβ΄. Ποῖον εἶναι τὸ πέμπτον ἔργον τῆς κατὰ πνεῦμα εὐσπλαγχνίας;

Ἀπόκρισις. Νὰ παρηγορᾷ τινὰς τὸν λυπημένον. Τοῦτο τὸ ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης διὰ τοῦτο γίνεται, διὰ νὰ μὴν κάμωμεν κανένα νὰ βαρεθῇ καὶ νὰ πειραχθῇ εἰς ἡμᾶς, μήτε νὰ τοῦ δώσωμεν ἀφορμὴν νὰ λυπηθῇ, κατὰ τὸν Ἀπόστολον ὁποῦ λέγει· «εἰ δυνατόν, τὸ ἐξ ὑμῶν μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες μὴ ἑαυτοὺς ἐκδικοῦντες, ἀγαπητοί, ἀλλὰ δότε τόπον τῇ ὀργῇ· γέγραπται γάρ, ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω, λέγει Κύριος»[74]. Καὶ τοῦτο πρέπει τότε νὰ γίνεται, ὁπόταν τινὰς εἶναι βαρυνόμενος ἀπὸ μεγάλα ἁμαρτήματα, ἢ πολλὰ ἄῤῥωστος, ἢ ἀπὸ θλί­ψιν καὶ συμφορὰν μεγάλην πιέζεται· τοὺς τοιούτους ἀνθρώπους χρεωστοῦμεν νὰ παρηγοροῦμεν.

Ἐρώτησις νγ΄. Ποῖον εἶναι τὸ ἕκτον ἔργον τῆς πνευματικῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ ὑποφέρωμεν τὰς ὕβρεις μὲ ὑπομονήν. Τοῦτο τὸ ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης γίνεται, ὅταν μέλλωμεν νὰ πάθωμεν τίποτε διὰ τὸν Χριστόν, τότε χρεωστοῦμεν νὰ τὸ κάμωμεν μὲ ὑπομονὴν χαίροντες· ἐπειδὴ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς μεγαλήτεραις ὕβρεις ἔπαθε δι’ ἡμάς, κατὰ τὰ εἰρήμενα· «ὅτι Χρι­στὸς ἔπαθεν ὑπὲρ ὑμῶν, ὑμῖν ὑπολιμπάνων ὑπογραμμόν, ἵνα ἐπακολουθήσητε τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦ»[75]. Ἔπειτα δὲν πρέπει νὰ ἐπιθυμοῦμεν κακὰ εἰς ἐκείνους ὁποῦ μᾶς ἐπηρεάζουσι καὶ τυραννοῦσι, μήτε νὰ ἀνταποδίδωμεν κακὸν ἀντὶ κακοῦ, κατὰ τὸν λέγοντα Ἀπόστολον· «μηδενὶ κακὸν ἀντὶ κακοῦ ἀποδιδόντες»[76]· μάλιστα ὁπόταν πάσχωμέν τι ἀδίκως, πρέπει νὰ εὐλογοῦμεν τὸν Θεόν, καὶ νὰ τὸν παρακαλοῦμεν νὰ συγχωρήσῃ τῶν ἐχθρῶν μας.

Ἐρώτησις νδ΄. Ποῖον εἶναι τὸ ἕβδομον ἔργον τῆς πνευματικῆς ἐλεημοσύνης;

Ἀπόκρισις. Νὰ συγχωροῦμεν τὰ σφάλματα, ὁποῦ σφάλλουσιν εἰς ἡμᾶς οἱ ἄλλοι. Τοῦτο τὸ ἔργον τῆς ἐλεημοσύνης τότε τὸ ἀπολαύομεν, ὁπόταν ἀφήνομεν τῶν ἐχθρῶν μας τὰς ἀδικίας ὁποῦ μᾶς κάνουσιν, ὅ,τι λογῆς καὶ ἂν εἶναι, μάλιστα καὶ μὲ τὴν εἰρημένην προσευχὴν καὶ τὴν συγχώρησιν τοῦ βλάψαντός μας. Καὶ ἡ τοιαύτη ἄφεσις πρέπει νὰ γίνεται ὄχι μόνον καθ’ ἡμέραν μίαν φο­ράν, ἀλλὰ καθ’ ἡμέραν ἐβδομηκοντάκις ἑπτά· καθὼς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἐδίδαξε τὸν Πέτρον ἐρωτήσαντα, εἰπών, «οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ’ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά»[77].

Ἐρώτησις νε΄. Ποῖος εἶναι ὁ ἕκτος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι, οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται».

Ἐρώτησις νς΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Εἰς τὸν μακαρισμὸν τοῦτον ἡ σωφροσύνη ἐπαινεῖται· διατὶ ὅποιος θέλει νὰ ἰδῇ τὸν Θεόν, χρειάζεται νὰ εἶναι σώφρων, τόσον εἰς τὸ σῶμα ὅσον καὶ εἰς τὴν ψυχήν, εἰς ὅλους του τοὺς λογισμούς· ἐπειδὴ οἱ λογισμοὶ οἱ ἀκάθαρτοι μολύνουσι τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀπὸ τὴν ψυχὴν διώχνουσι τὴν παρουσίαν τῆς θείας χάριτος.

Ἐρώτησις νζ΄. Ποῖος εἶναι ὁ ἕβδομος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται».

Ἐρώτησις νη΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Πῶς ἐκεῖνοι, πρῶτον πέρνουσι τὴν χάριν τῆς τοιαύτης μακαριότητος, οἱ ὁποῖοι προσφέρουσιν ἀναιμάκτους θυσίας καθ’ ἑκάστην πρὸς τὸν Θεόν, μὲ προσευχαῖς καὶ νηστείαις, διὰ ταῖς ἔχθραις ὁποῦ εἶναι ἀνάμεσα ἀνθρώπων καὶ Θεοῦ, καὶ ἱλασκόμενοι τὴν ὀργήν του τὴν δικαίαν, καταλλάττουσι τὴν χάριν του μὲ τοὺς ἁμαρτήσαντας. Δεύτερον, ἐκεῖνοι ὁποῦ μὲ τὴν φρόνιμην καὶ ἁρμόδιόν τους μεσιτείαν σηκώνουσιν ἐκ μέσου τὰς διχοστασίας καὶ ἔχθρας, ὁποῦ ἔχουσιν οἱ ἄνθρωποι πρὸς ἀλλήλους, καὶ ἐσμίγουσιν αὐτοὺς μὲ ἀγάπην, κάνοντές τους φίλους ἀπὸ ἐχθρούς. Τρίτον, ἐκεῖνοι ὁποῦ μὲ ταῖς βουλαῖς τους ἐμποδίζουσι ταῖς ἀφορμαῖς τῶν πολέμων ἀνάμεσον τῶν βασιλέων καὶ ἡγεμόνων, διὰ νὰ μὴν γίνουνται αἱματοχυσίαις καὶ φόνοι.

Ἐρώτησις νθ΄. Ποῖος εἶναι ὁ ὄγδοος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν».

Ἐρώτησις ξ΄. Τί διδάσκει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Πῶς ὁ μακαρισμὸς οὗτος εἶναι ἐκείνων ὁποῦ ὁμιλοῦσι τὴν ἀλήθειαν, κατηγοροῦντες τὰς κακίας καὶ πονηρίας τῶν σφαλλόντων, ἀπὸ τὸ ὁποῖον τοὺς ἔρχεται πολὺς φθόνος, ὥστε ὁποῦ καὶ ἀπὸ τὴν ζωὴν στερεύουνται πολλαῖς φοραῖς, ὡς ὁ βαπτιστὴς Ἰωάννης ἀπὸ τὸν Ἡρώδην ἔπαθε[78], καὶ ἄλλοι. Εἰς τοῦτο περικρατοῦνται ὅλοι οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, οἱ κήρυκες τοῦ εὐαγγε­λίου, οἱ ὁμολογηταί, οἱ ὁποῖοι διὰ τὴν διδασκαλίαν καὶ σωτηριώδη διδαχὴν πολ­λαῖς φοραῖς πέρνουσιν ἔχθραις καὶ ἀχαριστίαις ἀπὸ τοὺς μαθητὰς καὶ ἀκροατάς τους.

Ἐρώτησις ξα΄. Ποῖος εἶναι ὁ ἔνατος μακαρισμός;

Ἀπόκρισις. «Μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ῥῆμα καθ’ ὑμῶν, ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ. Χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς».

Ἐρώτησις ξβ΄. Τί περιέχει ὁ μακαρισμὸς οὗτος;

Ἀπόκρισις. Πῶς τὸν μακαρισμὸν τοῦτον ἀπολαύουσιν οἱ Ἀπόστολοι, οἱ μάρ­τυρες καὶ ὅλοι ὅσοι διώκουνται διὰ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν τὴν καθολικήν, καὶ πάσχουσι κατηγορίας καὶ βάσανα, στερεύουνται ἀπὸ τὰ καλά τους, ἀπὸ τὴν τιμήν τους καὶ ἀπὸ τὰ εἰσοδήματά τους, διώχνουνται ἀπὸ χώραις, καὶ τελευταῖον τοὺς χωρίζουσι σκληρᾷ ἀπὸ τὴν ζωὴν τούτην, ἐκχέοντες τὸ αἷμα αὐτῶν.

Ἐρώτησις ξγ΄. Ποίαν γνώμην πρέπει νὰ ἔχωμεν διὰ τὰ ἔργα ἐκεῖνα, διὰ τὰ ὁποῖα τάσσει ὁ Χριστὸς τὴν μακαριότητα;

Ἀπόκρισις. Πρῶτον, πῶς τὰ καλὰ ἔργα εἶναι τόσον συνδεδεμένα ἀλλήλως των, ὁποῦ ὅποιος θέλει ἔχει κυρίως καὶ ἀληθῶς μίαν ἀρετήν, ἔχει ἀκόμη καὶ ὅλαις ταῖς ἄλλαις· καὶ ὅποιος λείπει τελείως ἀπὸ τὴν μίαν τῶν ἀρετῶν, εἶναι στε­ρημένος καὶ ἀπὸ ταῖς λοιπαῖς ὅλαις. Δεύτερον, οὕτω πρέπει νὰ λογιάζωμεν διὰ τὰ ἀγαθὰ ἔργα, ὁποῦ εἴπαμεν, πῶς ὅποιοι τὰ κάνουσιν, ὄχι μόνον θέλουσιν ἀπολαύσειν τὴν ἐν οὐρανοῖς αἰώνιον μακαριότητα, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον τὰ πρόσκαιρα ἀγαθὰ ἀπολαύοντες μὲ τὴν εὐδοκίαν τοῦ Θεοῦ, ἔχουσι καὶ ἐδῶ μα­καριότητα, κατὰ τοὺς λόγους τοῦ Χριστοῦ ὁποῦ εἶπε· «καὶ πᾶς ὃς ἀφῆκεν οἰκίας ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου, ἑκατονταπλασίονα λήψεται καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει»[79], καὶ ἀλλαχοῦ· «οὐδείς ἐστιν ὃς ἀφῆκεν οἰκίαν ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, ἐὰν μὴ λάβῃ ἑκατονταπλασίονα νῦν ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ, οἰκίας καὶ ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς καὶ μητέρας καὶ τέκνα καὶ ἀγροὺς μετὰ διωγμῶν, καὶ ἐν τῷ αἰῶνι τῷ ἐρχομένῳ ζωὴν αἰώνιον»[80].

Δεῖτε τό Γ΄ καί τελευταῖο Μέρος στήν ἱστοσελίδα:
http://sathanasoulias.blogspot.gr/2017/04/16381641_11.html

ΠΗΓΗ:

Ἰω. Καρμίρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας,

τ. ΙΙ, ἐν Ἀθήναις 1953, σ. 591-686.

---

[1] Ἑβρ. 10,35.

[2] Ῥωμ. 8,24.

[3] Α΄ Τιμ. 1,1.

[4] Ἰω. 14,13.

[5] Ἰω. 1,17.

[6] Ἰω. 14,21.

[7] Ἰω. 6,56.

[8] Ἰακ. 5,13.

[9] Ἰουδ. 20.

[10] Α΄ Θες. 5,24

[11] Α΄ Θες. 5,17.

[12] Α΄ Κορ. 1,4.

[13] Κολ. 1,2.

[14] Κολ. 1,9.

[15] Ψαλμ. 144, 2-4.

[16] Τίτ. 2,12

[17] Κολ. 3,16.

[18] Ματθ. 6,15.

[19] Ματθ. 5,23.

[20] Μάρκ. 7,6.

[21] Ψαλμ. 108,7.

[22] Ἰω. 1,12.

[23] Γαλ. 4,6.

[24] Ματθ. 18,17.

[25] Λουκ. 6,36.

[26] Ματθ. 6,8.

[27] Ματθ. 7,11.

[28] Ἰακ. 5,16.

[29] Ματθ. 23,9.

[30] Ψαλμ. 10,4.

[31] Ψαλμ. 102,19.

[32] Ματθ. 5,16.

[33] Β΄ Τιμ. 3,5.

[34] Ῥωμ. 2,24.

[35] Ῥωμ. 6,12.

[36] Φιλιπ. 1,23.

[37] Ματθ. 25,31.

[38] Α΄ Κορ. 15,28.

[39] Λουκ. 12,7.

[40] Λουκ. 21,18.

[41] Ματθ. 4,4.

[42] Ἰω. 6,55/6.

[43] Λουκ. 17,21.

[44] Ματθ. 6,33.

[45] Ῥωμ. 13,13.

[46] Α΄ Τιμ. 6,8.

[47] Ψαλμ. 108,7.

[48] Ψαλμ. 6,1.

[49] Ψαλμ. 94,2.

[50] Α΄ Ἰω. 5,14.

[51] Ματθ. 6,13.

[52] Ματθ. 5, 3-10.

[53] MPG 57,223 ἑξ.

[54] Ψαλμ. 61,11.

[55] Πράξ. 4,32.

[56] Πράξ. 4,34.

[57] Πράξ. 2,44.

[58] Α΄ Κορ. 4,11/3.

[59] Λουκ. 19,8.

[60] Ἱερ. 50,4.

[61] Γαλ. 6,1.

[62] Ψαλμ. 26,13.

[63] Ἡσ. 1,17.

[64] Ψαλμ. 9,38/9.

[65] Ματθ. 25,35.

[66] Παρ. 3,9.

[67] Ματθ. 6,2

[68] Μάρκ. 9,41.

[69] Ματθ. 25,34.

[70] Τωβ, 2,7.

[71] Ἰακ. 5, 19-20.

[72] Ματθ. 15,14, Λουκ. 6,39.

[73] Ματθ. 25,30.

[74] Ῥωμ. 12,18.

[75] Α΄ Πέτρ. 2,21.

[76] Α΄ Πέτρ. 3,9.

[77] Ματθ. 18,22.

[78] Ματθ. 14,3.

[79] Ματθ. 19,20.

[80] Μάρκ. 10,29.