Από τον τύπο στην ουσία των μεγάλων εορτών

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΣΤ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΔ', ἔτους 2019-2020.

Ἡ ἀλλοίωση τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἑορτῶν: Ἀναφερόμενοι στή «Νέα Ἐποχή», τήν χαρακτηρίσαμε «ἀντιχριστιανικό κίνημα». Αὐτό σημαίνει ὅτι κατ’ ἐξοχήν στόχος της εἶναι ὁ Χριστός, τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ὁ στόχος αὐτός φαίνεται νά ἐπιτυγχάνεται σέ μεγάλο βαθμό στόν τρόπο, μέ τόν ὁποῖο ἑορτάζουμε τίς ἐκκλησιαστικές ἑορτές, ἰδιαίτερα τίς μεγάλες Δεσποτικές καί Θεομητορικές ἑορτές. Ὅλες οἱ ἑορτές εἶναι στήν οὐσία σταθμοί «μνήμης Χριστοῦ», δηλ. προσευχῆς - κοινωνίας μέ τόν Χριστό. Ὡστόσο, παρατηρεῖται μιά συνεχῶς αὐξανόμενη διάσταση μεταξύ τοῦ κατά Θεόν (τοῦ αὐθεντικοῦ) καί τοῦ κατά κόσμον (τοῦ ἐπιφανειακοῦ) ἑορτασμοῦ τῶν μεγάλων ἑορτῶν. Στό κλίμα τῆς γενικευμένης ἐκκοσμίκευσης τῶν ἡμερῶν μας, οἱ ἐκκλησιαστικές ἑορτές συνεχῶς ἀποχριστιανίζονται: διατηροῦνται μόνο τά ἐξωτερικά στοιχεῖα τους (διακόσμηση, διατροφή, διασκέδαση) καί διαφεύγει ἡ οὐσία τους (τό τί ἑορτάζουμε καί τό γιατί ἑορτάζουμε), ἡ ὁποία σέ ἔσχατη ἀνάλυση εἶναι ὁ Χριστός. Ἡ ἀπώλεια τοῦ οὐσιώδους πυρῆνος τῶν ἑορτῶν, δηλ. τῆς «μνήμης Χριστοῦ» (ὁ «ἑορτασμός» Χριστουγέννων χωρίς Χριστό, Θεοφανείων χωρίς Χριστό κ.λπ), ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα διάφορα παράδοξα καί εὐτράπελα, ὅπως, «χριστουγεννιάτικες» ἐκδηλώσεις γιά Μουσουλμάνους!, «χριστουγεννιάτικοι» στολισμοί σέ ἰσλαμικές καί ἀνατολικές χῶρες, γελοιοποίηση τοῦ ἁγίου Βασιλείου ἀπό τούς μηχανισμούς διαφήμισης κ.ἄ. Παράλληλα, διαφεύγει καί ὁ ἱστορικός χαρακτῆρας τῶν ἑορτῶν: οἱ ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας εἶναι «ἑορτές γεγονότων» καί ἡ Θεολογία της εἶναι «Θεολογία γεγονότων». Ἡ ἀλλοίωση τῶν ἑορτῶν προέρχεται ἀρχικά ἀπό τή Δύση. Ἡ Δύση ἑορτάζει, συνήθως, «ἰουδαϊκῶς» (ἐπιφανειακῶς). Τό πολύ φθάνει ὡς τή ρηχή συναισθηματική μετοχή στά ἑορταζόμενα γεγονότα. Ὅ,τι κακό ἀρχίζει ἡ Δύση ἔρχεται νά ὁλοκληρώσει ἡ «Νέα Ἐποχή»!

Οὐσία καί προεκτάσεις τῶν ἑορταζομένων γεγονότων: Ἡ Γέννηση καί ἡ Βάπτιση: δύο σταθμοί τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Κυρίου: Ἡ Ἐνσάρκωση (ἐμφάνιση ἐν σαρκί) τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο, ὡς κορυφαῖο ἱστορικό γεγονός: ὁ Υἱός τοῦ Πατρός, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, «Θεός ὤν τέλειος, ἄνθρωπος τέλειος γίνεται, καί ἐπιτελεῖται τό πάντων καινῶν καινότατον, τό μόνον καινόν ὑπό τον ἥλιον» (ἅγ. Ἰω. Δαμασκηνός). Ἡ ἱστορική προέλευση τοῦ ὅρου «Θεοφάνεια»: ὁ κοινός ἑορτασμός Γεννήσεως καί Βαπτίσεως κατά τούς πρώτους αἰῶνες καί ἡ μετατόπιση τῆς ἑορτῆς τῆς Γεννήσεως στίς 25 Δεκεμβρίου μέ δυτική ἐπίδραση. Ἡ «ἐπιφάνεια τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ», ὡς «τό μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριον», «τό μυστήριον τό ἀποκεκρυμμένον ἀπό τῶν αἰώνων καί ἀπό τῶν γενεῶν, νῦν δέ ἐφανερώθη» (Κολ. 1,26) ἤ «τό ἀπ’ αἰῶνος ἀπόκρυφον καί Ἀγγέλοις ἄγνωστον μυστήριον». Γιατί ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος; «Δι’ ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν». Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, τά γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Κυρίου ἔχουν ἀνθρωπολογικές (σωτηριῶδεις) συνέπειες. Ὁ Χριστός σώζει μέ καθοριστικές πράξεις - παρεμβάσεις Του ἐντός τοῦ χρόνου καί τῆς ἱστορίας, δηλ. μέ γεγονότα, πού σχετίζονται μέν μέ τόν Ἑαυτό Του, ἀλλά ἔχουν προεκτάσεις σέ ὅποιον Τόν ἀκολουθεῖ. Ἡ Σάρκωση τοῦ Λόγου ὡς «ἀπόρρητος ἕνωσις» Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Ἡ ἕνωσις αὐτή εἶναι τό θεμέλιο τῆς σωτηρίας μας: ὅ,τι ἑνώνεται μέ τόν Θεό, ἐκεῖνο μόνο σώζεται («τό ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον, ὅ δέ ἥνωται τῷ Θεῷ τοῦτο καί σώζεται», ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). Ἐπίσης, εἶναι τό θεμέλιο κάθε ἄλλης ἕνωσης μέ τόν Θεό, ὅπως τῆς ἕνωσης διά τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἀλλά καί τῆς ἕνωσης διά τῶν θεοπτικῶν ἐμπειριῶν τῶν Προφητῶν, Ἀποστόλων καί Ἁγίων. Τί προσέλαβε ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ κατά τή Σάρκωσή Του: ὁλόκληρη τήν ἀνθρώπινη φύση καί διά τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ὁλόκληρο τόν κτιστό κόσμο, δηλ. τήν ἀνόργανη ὕλη, τή ζωή, τόν λόγο καί τόν νοῦ. Ἔτσι, ἐν Χριστῷ σώζονται ὄχι μόνο ὁ ὁρατός κόσμος, ἀλλά καί οἱ ἄυλοι νόες (ὁ ἀγγελικός κόσμος): ὁ Χριστός ἐνσαρκώθηκε καί θυσιάστηκε ὄχι μόνο γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί «ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καί σωτηρίας». Γι’ αὐτό κάποιοι Πατέρες ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ Ἐνανθρώπησις τοῦ Λόγου δέν ἔγινε μόνο γιά νά ἀποκατασταθοῦν οἱ καταστρεπτικές συνέπειες τῆς ἀνθρωπίνης πτώσεως, ἀλλά θά γινόταν ἄσχετα ἄν ὁ ἄνθρωπος εἶχε ἐκπέσει ἤ ὄχι.

Ἀπό τόν κατά κόσμον στόν κατά Θεόν ἑορτασμό: «Κεφάλαιον ἑορτῆς, μνήμη Θεοῦ» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). «Μνήμη» δέν σημαίνει ἀνάμνηση, οὔτε ἁπλῶς κατανόηση, ἀλλά σημαίνει «ὑπαρξιακή» μετοχή στό ἑορταζόμενο γεγονός. Σημαίνει, πῶς ὅ,τι συνέβη «ἐκεῖ» καί «τότε», γίνεται «ἐδῶ» καί «τώρα» προσωπικό μας γεγονός. Ἔτσι, κατά τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας, ὄχι κάπου καί κάποτε, ἀλλά «σήμερον» γεννᾶται ὁ Χριστός, «σήμερον» βαπτίζεται, «σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου» κ.λπ. Μετοχή στό γεγονός, σημαίνει ὅτι ἡ προσφερόμενη ἀπό τόν Χριστό ἀντικειμενική δυνατότητα τῆς σωτηρίας, γίνεται ὑποκειμενική πραγματικότητα, οἰκειοποίηση – ἐλευθέρα πρόσληψη αὐτῆς τῆς σωτηρίας ἀπό ἐμᾶς. Πῶς οἰκειούμεθα τά ἀποτελέσματα τῶν γεγονότων τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ: ἑνούμενοι μαζί Του. Ἡ ἕνωση μέ τόν Χριστό γίνεται διά τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας: ἕνωση στό Βάπτισμα καί στή Θεία Εὐχαριστία. Ὡστόσο ἡ ἕνωση γίνεται μέ προϋποθέσεις: ὁ Κύριος ἑνοῦται μετά τῶν «κεκαθαρμένων» ἤ τουλάχιστον μετά τῶν «καθαιρομένων τῇ καρδίᾳ». Κάθαρση = ἄσκηση: Ἡ κάθαρση προηγεῖται τόσο τοῦ Βαπτίσματος, ὅσο καί τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Ἡ ἀνάγκη συνεχοῦς ἐπιβεβαιώσεως τῆς μετά τοῦ Χριστοῦ ἑνώσεως: ἡ ἀνάγκη συνεχοῦς κοινωνίας τοῦ Σώματος καί Αἵματος τοῦ Κυρίου καί ἡ ἀνάγκη συνεχοῦς μετανοίας («μετανοεῖτε» καί ὄχι «μετανοήσατε»). Ἡ «μετάνοια», ὡς περιεχόμενο τοῦ κηρύγματος τόσο τοῦ Τιμίου Προδρόμου, πρός ὑποδοχήν τοῦ Κυρίου, ὅσο καί τοῦ κηρύγματος τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου: «Ἀπό τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καί λέγειν· Μετανοεῖτε, ἤγγικεν γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 4,17). Μέ ἄλλα λόγια, μετοχή π.χ. στή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ σημαίνει γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἐντός ἡμῶν: «ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τόν λόγον μου τηρήσει, καί ὁ Πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρ’ αὐτῷ ποιήσομεν» (Ἰω. 14,23). Μετοχή στή Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ ἀποτελοῦν, κατά κάποιον τρόπο ἡ μετάνοια καί ἡ κάθαρση, οἱ ἀπαραίτητες προϋποθέσεις τῆς ἐνοικήσεως τοῦ Χριστοῦ ἐντός ἡμῶν. Πῶς πρέπει νά ἑορτάζομε τή Βάπτιση; «μή τῇ γαστρί τρυφῶντες, ἀλλά πνευματικῶς εὐφραινόμενοι». «Λούσασθε καί καθαροί γίνεσθε». «Καθάρθητε καί καθαίρεσθε» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος).