«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Οι συνέπειες της πτώσεως

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Παλαιά Διαθήκη δέν ἀναφέρεται μόνο στή δημιουργία – προέλευση τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί στήν πτώση του. Τό γεγονός τῆς πτώσεως ἀποτελεῖ «κλειδί» γιά τήν κατανόηση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Οἰκονομίας, δηλ. ὁλόκληρης τῆς Θεολογίας μας. Ὁ ἄνθρωπος στήν προπτωτική του κατάσταση ἔφερε ὅλα τά στοιχεῖα τῆς «εἰκόνος» (σχετικῆς ὁμοιότητος) τοῦ Θεοῦ. Ὡς «μικρός κόσμος» καί «μεθόριος» μεταξύ ὁρατοῦ καί ἀοράτου κόσμου, ἦταν «δοξῃ καί τιμῇ ἐστεφανωμένος» (Ψαλμ. 8,6) καί εἶχε θεοπτικές ἐμπειρίες: ἔβλεπε τόν Θεό καί συνομιλοῦσε μαζί Του. Ὡστόσο, θέλησε νά αὐτονομηθεῖ ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί νά γίνει θεός «διά τοῦ ἑαυτοῦ του» (ἐκτός τοῦ Θεοῦ καί ἄνευ τοῦ Θεοῦ). Ἡ οὐσία τῆς πτώσεως ἔγκειται στήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά αὐτονομηθεῖ καί νά αὐθεοποιηθεῖ. Ἡ πτώση εἶχε τραγικές συνέπειες γιά τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο, οἱ σημαντικότερες ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι:

Όρος Πίστεως της ενωτικής Συνόδου Φερράρας – Φλωρεντίας (1438-1439 μ.Χ.)

 

Η ΕΝΩΤΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ ΦΕΡΡΑΡΑΣ – ΦΛΩΡΕΝΤΙΑΣ

1438 – 1439 μ.Χ. 

Ἡ ἑνωτικὴ Σύνοδος Φερράρας – Φλωρεντίας, ἢ ἁπλῶς Φλωρεντίας, συνεκροτήθη ἐν ἔτεσι 1438 – 1439 μ.Χ. ἀρχικῶς ἐν Φερράρᾳ τῆς Ἰταλίας καὶ ἐν συνεχείᾳ ἐν Φλωρεντίᾳ, μὲ σκοπὸν τὴν «ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν», ἐπὶ Αὐτοκράτορος Ἰωάννου Η΄ Παλαιολόγου (1425-1448), Πάπα Ρώμης Εὐγενίου Δ΄ (1431-1447) καὶ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ἰωσὴφ Β΄ (1416-1439). Ὑπῆρξε ἡ κορυφαία ἀπόπειρα ἑνώσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μετὰ τοῦ ἀποσχεσθέντος ἐξ αὐτῆς (1054) Ρωμαιοκαθολικισμοῦ. Μετεῖχον αὐτοπροσώπως ὁ Αὐτοκράτωρ καὶ ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἐπὶ κεφαλῆς πολυμελοῦς Ὀρθοδόξου ἀντιπροσωπείας, καὶ ὁ Πάπας μετὰ πλήθους συνοδικῶν ἐκ τῆς ἄλλης πλευρᾶς. Ἡ Ὀρθόδοξος ἀντιπροσωπεία, ἀποσκοποῦσα εἰς τὴν παροχὴν βοηθείας ἐκ μέρους τῆς Δύσεως πρὸς ἀποτροπὴν τοῦ τουρκικοῦ κινδύνου, κατόπιν ἀφορήτων πιέσων καὶ ἐκβιασμῶν, πλὴν ἐλαχίστων μελῶν της ἐκ συνειδήσεως λατινοφρόνων, ἠναγκάσθη νὰ ὑπογράψῃ τὸν κάτωθι Ὅρον Πίστεως, ἀπηχοῦντα τὰς λατινικὰς καινοτομίας καὶ πλάνας. Τόν Ὅρον ἠρνήθη νὰ ὑπογράψῃ ὁ Μητροπολίτης Ἐφέσου ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικὸς (1392-1445), ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως κατὰ τὴν πορείαν τῶν ἐργασιῶν τῆς Συνόδου (ὁ γέρων Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Ἰωσὴφ ἀπέθανε ὁλίγον πρὸ τῆς ὑπογραφῆς τοῦ Ὅρου καὶ ἐτάφη ἐν Φλωρεντίᾳ).

Επικήδειος Διαδόχου Πᾳύλου (16/1/2023)

 

«Κωνσταντίνε Μεγαλειότατε, Βασιλιά πατέρα μου, παππού, Ολυμπιονίκη. 

Είναι οδυνηρή αυτή η μέρα του χωρισμού για την αγαπημένη σου βασίλισσα και μητέρα μας. Για μας τα παιδιά και τα εγγόνια σου.

Για όλους όσους ήρθαν σήμερα να σε χαιρετήσουν για τελευταία φορά. Αλλά και για όλους εκείνους που τιμούν τη μνήμη σου και ήταν αδύνατον να είναι σήμερα μαζί σου.

Όμως δεν είναι αυτό το τέλος πατέρα. Θα ζεις πάντα στη σκέψη μας και την καρδιά μας. Όπως συμβαίνει σε κάθε ελληνική οικογένεια που χάνει ό,τι πιο αγαπητό και ό,τι πιο πολύτιμο έχει ένας άνθρωπος στη ζωή του.

«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Αρχέγονη κατάσταση και πτώση

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Θ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Παλαιά Διαθήκη ἀρχίζει μέ τή δημιουργία τοῦ κόσμου. Ὁμιλεῖ, ὅμως, περί κόσμου, γιά νά ὁμιλήσει περί ἀνθρώπου: σύντομα μεταπηδᾶ ἀπό τήν περί κόσμου στήν περί ἀνθρώπου διήγηση, παρέχοντας τά βασικότερα στοιχεῖα τῆς χριστιανικῆς ἀνθρωπολογίας. Ὁ ἄνθρωπος δημιουργεῖται «κατ’ εἶκόνα» καί «καθ’ ὁμοίωσιν» τοῦ Θεοῦ. Ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο ἔγκειται κυρίως στήν ψυχή, ἀλλά καί στό σῶμα, σύμφωνα μέ κάποιους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἀρχέτυπο τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπινου σώματος εἶναι ἐκεῖνο τό σῶμα πού προσέλαβε ἀργότερα ὁ Δημιουργός τοῦ ἀνθρώπου (ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ), ὅταν ἔγινε ἄνθρωπος. Εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στήν ψυχή εἶναι ὁ φωτοειδής ἀνθρώπινος «νοῦς». Ὡστόσο, ὁ σημερινός ἄνθρωπος (παρά τίς μετεξελίξεις του, παρά τά ἐπιτεύγματά του, παρά τόν πολιτισμό του) δέν εἶναι ὅπως δημιουργήθηκε ἀπό τόν Θεό. Ἡ ἀρχική του κατάσταση «πόρρω ἀπέχει» τῆς σημερινῆς. Τώρα, οὔτε φωτεινός εἶναι, οὔτε ὁμοίωση πρός τόν Θεό ἔχει: ἡ ὁμοίωσή του εἶναι πρός τά «ἀνόητα κτήνη» (Ψαλμ. 48,13). Τήν παροῦσα κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου προκάλεσε τό τραγικό γεγονός τῆς πτώσεως. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ἀναφέρεται ὄχι μόνο στή δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί στήν ἀρχική του κατάσταση καί στήν πτώση (Γεν. κεφ. 3).

«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Η ψυχή του ανθρώπου και τα μέρη της

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Προέλευση καί οὐσία τῆς ψυχῆς: Ἡ διήγηση τῆς Γενέσεως γιά τή δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου ὑπονοεῖ σαφῶς τή διάκρισή του σέ σῶμα καί ψυχή. Τόσο τό σῶμα, ὅσο καί ἡ ψυχή δημιουργοῦνται μέ ἰδιαίτερη (διαφορετική) δημιουργική Ἐνέργεια: τό σῶμα ἐκ τῶν «χειρῶν» καί ἡ ψυχή ἐκ τοῦ «ἐμφυσήματος» τοῦ Θεοῦ. Συνήθως λέγεται ὅτι τό σῶμα εἶναι τό θνητό καί ἡ ψυχή τό «ἀθάνατο» μέρος τοῦ ἀνθρώπου, ἡ δέ Ὀρθόδοξη ὑμνολογία ὁμιλεῖ περί ψυχῆς ὡς «πράγματος ἀθανάτου». Ἡ ἀντίληψη γιά τήν ἀθανασία τῆς ψυχῆς ἦταν εὐρύτατα διαδεδομένη στόν ἀρχαῖο ἑλληνισμό, ὅμως, στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἰσχύει μόνο μέ προϋποθέσεις, ὅπως: α) Ἡ ψυχή δέν εἶναι ἄκτιστη, ἀλλά κτιστή. β) Δέν εἶναι ἀθάνατη «κατά φύσιν», ἀλλά «κατά χάριν», ἀφοῦ «πᾶν τό ἀρξάμενον τελευτᾶ κατά φύσιν». γ) Δέν ταυτίζεται μέ τόν ἄνθρωπο, ἀλλά εἶναι μέρος ἀνθρώπου. δ) Ἡ ἀθανασία τοῦ ἀνθρώπου δέν στηρίζεται στήν ἀθανασία τῆς ψυχῆς, ἀλλά στήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καί στή μέλλουσα ἀνάσταση τῶν σωμάτων. Κατά τούς Πατέρες, ἡ ψυχή εἶναι «οὐσία ζῶσα, ἁπλῆ, ἀσώματος, σωματικοῖς ὀφθαλμοῖς κατ᾿ οἰκείαν φύσιν ἀόρατος, λογική τε καί νοερά, ἀσχημάτιστος ... αὐτεξούσιος, θελητική τε καί ἐνεργητική, τρεπτή, ἤτοι ἐθελότρεπτος, ὅτι καί κτιστή» (Ἰω. Δαμασκηνός). Ὡς κτίσμα, ἀντλεῖ ὅλες τίς ἰδιότητές της ἀπό τόν Θεό: «πάντα ταῦτα κατά φύσιν ἐκ τῆς τοῦ δημιουργήσαντος αὐτήν χάριτος εἰληφυῖα, ἐξ ἧς καί τό εἶναι καί τό φύσει οὕτως εἶναι εἴληφεν». Ἡ ψυχή μόνο ἐπί τοῦ ἀνθρώπου θεωρεῖται, τά δέ φυτά καί ζῶα διαθέτουν μόνο κάποιες δυνάμεις της (τή «θρεπτική», τήν «αὐξητική», τήν «αἰσθητική» καί τή «ζωτική»). Μέ αὐτά τά δεδομένα, ἡ ψυχή ἔχει ἀρχή, ἀλλά δέν ἔχει τέλος. Ἀνήκει σέ ἕνα μόνο πρόσωπο καί συνδέεται μέ ἕνα μόνο σῶμα. Δημιουργεῖται μαζί μέ τό σῶμα: «ἅμα δέ τό σῶμα καί ἡ ψυχή πέπλασται· οὐ τό μέν πρότερον, τό δέ ὕστερον». Δέν προϋπάρχει, οὔτε εἰσέρχεται σέ ἄλλο σῶμα μετά τόν φυσικό θάνατο. Ἡ «μετενσάρκωση» καταδικάστηκε ἀπό τήν τήν Ε΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (553) στό πρόσωπο τοῦ Ὠριγένη. Ὡς πρός τήν προέλευσή της, δέν ταυτίζεται μέ τήν «πνοή» (Ἐνέργεια) τοῦ Θεοῦ, ἀλλά εἶναι ἀποτέλεσμά της («ἐνέργημα»). Ὡς πρός τήν ἀξία της, ὑπερέχει τοῦ σώματος. Ἐπιπλέον, ἀγαπᾶ τό «ἴδιον» (τό δικό της) σῶμα: «τοσοῦτον γάρ ἐρασμίαν ἔχει δι’ αὐτοῦ φυσικῶς τήν πρός τό οἰκεῖον σῶμα ἡ ψυχή συνάφειαν, ὡς μηδέποτε ἀπολιπεῖν τοῦτο ἐθέλει» (Γρηγ. Παλαμᾶς). Ἐκείνη παρέχει στό σῶμα τή ζωή, τήν κίνηση, τήν αἴσθηση κ.τ.λ. Μετά τήν ἀναχώρησή της ἀπό αὐτό μέ τόν φυσικό θάνατο, τό μέν σῶμα νεκρώνεται καί διαλύεται, ἡ δέ ψυχή ὑφίσταται τήν πρώτη καί «μερική» κρίση («ἀπόκειται τοῖς ἀνθρώποις ἅπαξ ἀποθανεῖν, μετά δέ τοῦτο κρίσις», Ἑβρ. 9,27) καί προγεύεται τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν ἤ τῶν αἰωνίων βασάνων κατά τά ἔργα της, μέχρι τῆς κοινῆς ἀναστάσεως. Τότε θά λάβει τό δικό της ἀναδημιουργημένο σῶμα καί θά κριθεῖ μαζί μέ αὐτό στήν «ἐσχάτη» καί «γενική» Κρίση τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Κυρίου, «εἰς Ζωήν αἰώνιον» ἤ «εἰς Κόλασιν αἰώνιον» (Ματθ. 25, 31-46).