«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η αφορμή τοῦ Πεντηκοστού Ψαλμού

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Β' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Μεταξύ τῶν Ψαλμῶν ὁ πιό γνωστός εἶναι ὁ 50ος. Θέμα του εἶναι ἡ μετάνοια («Ψαλμός τῆς μετανοίας»). Ἄν ἡ μετάνοια εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχήν «ὀδός» τῆς σωτηρίας («μετανοεῖτε, ἤγγικε ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν»!) καί ἄν «οὐδείς ἀναμάρτητος» ἐπί τῆς γῆς, τότε ὁ 50ος  Ψαλμός ἀφορᾶ σέ ὅλους («χρήσιμός ἐστι καί τῷ δικαίῳ καί τῷ ἁμαρτωλῷ», ἅγ. Χρυσόστομος). Τό μήνυμά του εἶναι διαχρονικό. Γι’ αὐτό ὑπάρχει σέ ὅλες σχεδόν τίς Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας καί εἶναι ἡ πιό πρόχειρη καί πιό ἰσχυρή προσευχή κάθε μετανοούντος. Ὡστόσο, προῆλθε ἀπό συγκεκριμένες περιστάσεις. Σ’ αὐτές μᾶς εἰσάγει ἡ ἐπιγραφή τοῦ Ψαλμοῦ: «Εἰς τό τέλος· Ψαλμός τῷ Δαυΐδ, ἐν τῷ ἐλθεῖν πρός αὐτόν Νάθαν τόν προφήτην, ἡνίκα εἰσῆλθε πρός Βηρσαβεέ». Ἀπό αὐτήν πληροφορούμεθα ὅτι: α) Συντάκτης τοῦ Ψαλμοῦ εἶναι ὁ Προφήτης καί Βασιλεύς Δαβίδ, β) ὁ Ψαλμός προῆλθε μετά τήν ἐπίσκεψη στόν Δαβίδ τοῦ Προφήτη Νάθαν καί γ) ἡ ἐπίσκεψη αὐτή ἔγινε μέ ἀφορμή τήν παράνομη σχέση τοῦ Δαβίδ μέ μιά γυναίκα, τήν Βηρσαβεέ. Τά περιστατικά ἐξιστοροῦνται λεπτομερέστερα στό Β' βιβλίο τῶν Βασιλειῶν (κεφ. 11-12), μέ τά ὁποῖα συμφωνεῖ ἀπόλυτα τό περιεχόμενο τοῦ Ψαλμοῦ.

Ἡ πτώση τοῦ Δαβίδ: Τῆς ἐποχή στήν ὁποία ἀναφέρεται ὁ Ψαλμός ὁ Δαβίδ βρίσκεται στήν κορύφωση τῆς δόξας του: ἔχει γίνει Βασιλεύς, διεξάγει νικηφόρους πολέμους, ὁ ἴδιος κατοικεῖ σέ παλάτι στήν Ἱερουσαλήμ, εἶναι πλούσιος καί ἔχει πολλές συζύγους (στήν ἐποχή του ἰσχύει ἡ πολυγαμία). Ὡστόσο, κατορθώνει κάτι πολύ δύσκολο σέ τέτοιες περιπτώσεις: διατηρεῖ τήν πνευματικότητά καί τήν ἁγιότητά του! Ἔχει «Πνεῦμα Ἅγιον», ἐνῶ ἀπειλεῖται συνεχῶς ἀπό γιγαντιαῖα πάθη: τῆς φιλαργυρίας, τῆς φιλοδοξίας, τῆς φιληδονίας κ.ἄ. Ὁ πλοῦτος του δέν ἔγινε ἐμπόδιο γιά τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, ὅπως ἐπισήμανε ὁ Κύριος. Ὡστόσο, ἕνα πάθος, τελικά, τόν προσβάλλει: ἡ φιληδονία. Ἐνῶ περιέρχεται στούς χώρους τοῦ παλατιοῦ, βλέπει στίς κατοικίες τῶν στρατηγῶν, τήν Βηρσαβεέ, σύζυγο τοῦ στρατηγοῦ Οὐρία, θαμπώνεται ἀπό τό κάλλος της, τήν προσκαλεῖ στό παλάτι καί συνάπτει σχέσεις μαζί της (μέ τά σημερινά δεδομένα, διαπράττει τό ἁμάρτημα τῆς μοιχείας). Ὅμως, τό ἁμάρτημα ἔχει συνέπειες: ἡ Βηρσαβεέ μένει ἔγκυος καί ὁ Δαβίδ σπεύδει νά συγκαλύψει τό συμβάν. Καλλεῖ τόν Οὐρία δῆθεν γιά διαβουλεύσεις, μέ σκοπό νά μείνει γιά λίγο στό σπίτι του καί νά θεωρηθεῖ αἴτιος τῆς ἐγκυμοσύνης. Ὅμως, ὁ Οὐρίας ἀρνεῖται νά μείνει στό σπίτι, τή στιγμή πού ἡ Κιβωτός τῆς Διαθήκης καί ὁ στρατός διαμένουν στήν ὕπαιθρο! Τότε ὁ Δαβίδ, τυφλωμένος ἀπό τό πάθος καί σκοτισμένος ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν ἀποστέλλει πάλι στό μέτωπο, μέ μυστική ἐντολή νά τόν στείλουν στήν «πρώτη γραμμή» ἤ σέ ἐπικίνδυνη ἀποστολή γιά νά σκοτωθεῖ, ὅπως καί ἔγινε. «Ἑνός κακοῦ μύρια ἕπονται», τό ἕνα ἁμάρτημα φέρνει τό ἄλλο, τό μικρότερο φέρνει τό μεγαλύτερο καί ἡ μοιχεία ἔφερε τόν φόνο! Ἡ ἐπιχείρηση στό πεδίο τῆς μάχης, βέβαια, ἀπέτυχε, μαζί μέ τόν Οὐρία σκοτώθηκαν πολλοί στρατιῶτες καί τά νέα μεταφέρθηκαν στόν Δαβίδ. Ὁ Δαβίδ νυμφεύτηκε τήν Βερσαβεέ, ἀφοῦ ὁλοκληρώθηκε ἡ περίοδος τοῦ πένθους της, γεννήθηκε τό παιδί καί, φαινομενικά, τό ζήτημα διευθετήκε κατά τόν καλύτερο τρόπο. Ὅμως, τοῦτο «πονηρόν ἐφάνη ... ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου»! (Β΄ Βασ. 11,27).

Ἡ ἀφορμή τῆς μετανοίας: Κατά κανόνα, ἡ ἁμαρτία εἶναι ἐγκατάλειψη Θεοῦ. Ὅμως, καί τότε ὁ Θεός δέν ἐγκαταλείπει ἐντελῶς τόν ἁμαρτωλό, ἀλλά «πολυμερῶς καί πολυτρόπως», μέ πολλά μέσα καί μέ διάφορους τρόπους, ἐπιχειρεῖ νά ὁδηγήσει τό πλάσμα του σέ μετάνοια. Στήν περίπτωση τοῦ Δαβίδ ἀποστέλλει τόν Προφήτη Νάθαν, ὄχι ἀμέσως καί ἐν ὅσῳ ἐκεῖνος τελεῖ ὑπό τήν μέθη τοῦ πάθους, ἀλλά ἀργότερα, μετά ἀπό 6 ἤ 10 μῆνες, ὅταν τό πάθος εἶχε κάπως ἐκτονωθεῖ. Ὁ Νάθαν λέγει στόν Δαβίδ μιά παραβολή, γιά ἕναν πλούσιο, πού θυσίασε τήν μοναδική ἀμνάδα ἑνός πτωχοῦ. Ὁ Δαβίδ ἐξοργίζεται μέ τή συμπεριφορά τοῦ πλουσίου καί τόν θεωρεῖ ἔνοχο θανάτου: «υἱός θανάτου ὁ ἀνήρ ὁ ποιήσας τοῦτο»! (12,5). Ὁ Νάθαν ἀποκαλύπτει ὅτι ὁ ἴδιος (ὁ Δαβίδ!) εἶναι ὁ πλούσιος τῆς παραβολῆς καί ἐξαγγέλλει σκληρές τιμωρίες ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ. Ὁ Δαβίδ ἀφυπνίζεται,  συγκλονίζεται καί μετανοεῖ: «ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ»! Ὁλόκληρος ὁ 50ος Ψαλμός εἶναι ἀνάπτυξη τῆς φράσης του «ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ»! Δέν ἐπιχειρεῖ νά δικαιολογηθεῖ, οὔτε νά συγκαλύψει τά γενόμενα. Καί ὁ Θεός δέχεται ἀμέσως τή μετάνοιά του, τήν ὁποία ἐξαγγέλλει εὐθύς ὁ Νάθαν: «Κύριος παρεβίασε τό ἁμάρτημά σου, οὐ μή ἀποθάνῃς»! (12,13). Ἡ μόνη «τιμωρία» - ἐπίπτωση («κανόνας» τοῦ ἁμαρτήματος) θά εἶναι ὁ θάνατος τοῦ υἱοῦ του: «ὁ υἱός σου ὁ τεχθείς σοι θανάτῳ ἀποθανεῖται» (12,14). Ἀμέσως μετά τήν ἔξοδο τοῦ Νάθαν ἀσθενεῖ ὀ υἱός τοῦ Δαβίδ. Καί ὁ Δαβίδ δέν ἀρκεῖται στήν ὁμολογία τῆς μετανοίας, ἀλλά τήν συμπληρώνει μέ ἔργα μετανοίας: παύει νά τρώγει, ἀποβάλλει τά βασιλικά ἐνδύματα καί ἐνδύεται «σάκκῳ», κοιμᾶται στό ἔδαφος καί προσεύχεται γιά τή λύτρωση τοῦ παιδιοῦ. Ὡστόσο, σέ 7 μέρες τό παιδί πεθαίνει. Ὁ Δαβίδ ἐπανέρχεται στό πρόγραμμά του, ἀλλά δέν λησμονεῖ τήν ἁμαρτία του καί συντάσσει τόν 50ο Ψαλμό: «τήν ἀνομίαν μου ἐγώ γινώσκω, καί ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μου ἐστί διά παντός»! 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).