«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Ο Δίκαιος και το φρόνημα του κόσμου (Γ΄ Ανάγνωσμα 13ης Νοεμβρίου)

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΗ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025. 

Εἰσαγωγικά: Ἕνα Ἀνάγνωσμα, πού ὑπάρχει συχνά σέ Ἀκολουθίες πρός τιμήν Ἱεραρχῶν ἤ καί ἄλλων Ἁγίων, ἀναφέρεται στήν πορεία τοῦ Δικαίου (εἰδικότερα, τοῦ Ἁγίου ἤ γενικά τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ) μέσα στόν κόσμο. Γιά παράδειγμα, εἶναι τό τρίτο Ἀνάγνωσμα στόν Ἑσπερινό τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου. Ἀποτελεῖ «ἐκλογή», δηλ. συλλογή τμημάτων (χωρίων), κυρίως ἀπό τή Σοφία Σολομῶντος, ἀλλά καί ἀπό τή Σοφία Σειράχ καί ἀπό τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν, δηλ. ἀπό τή λεγόμενη «Σοφιολογική γραμματεία» τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἀπαντᾶ σέ πολλά ἐρωτήματα σχετικά μέ τή θέση τοῦ Δικαίου (τοῦ αὐθεντικοῦ Χριστιανοῦ, κατά τά σημερινά δεδομένα), μέσα στόν κόσμο καί γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ Δικαίου (Χριστιανοῦ) ἐκ μέρους τοῦ «κόσμου», τοῦ ἑκάστοτε κοινωνικοῦ περιβάλλοντος. Εἰδικότερα ἀναφέρεται στή σύγκρουση τοῦ Δικαίου μέ τό λεγόμενο «κοσμικό φρόνημα», ὅπως αὐτό ἐκφράζεται ἀπό «πονηρούς» ἀνθρώπους. Ἡ σύγκρουση αὐτή εἶναι ἀναπόφευκτη: ὅπου ἀπουσιάζει, ὑποκρύπτεται συμβιβασμός μέ τόν «κόσμο» καί ἀπώλεια τῆς γνησιότητος τοῦ «κατά Χριστόν ζεῖν». Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι τό περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος τελεῖ σέ ἀπόλυτη συμφωνία μέ τή διδασκαλία τῆς Καινῆς Διαθήκης καί μέ τούς λόγους τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου. Ὡστόσο, τό Ἀνάγνωσμα ἀρχίζει καί τελειώνει μέ αἰσιόδοξα μηνύματα: μέ τή νίκη, ἤ μᾶλλον μέ τόν θρίαμβο, τοῦ Δικαίου ἔναντι τοῦ «κόσμου» καί τοῦ φρονήματός του καί μέ τήν ἐπίτευξη τῆς ἐν Θεῷ ἀθανασίας. «Δίκαιος» μέ τά σημερινά δεδομένα εἶναι ὁ Ἅγιος, ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ὁ μαθητής τοῦ Χριστοῦ, ὁ αὐθεντικός Χριστιανός.

Περιεχόμενο τοῦ Ἀναγνώσματος: Ὅταν ὁ Δίκαιος ἐπαινεῖται, χαίρονται οἱ λαοί. Τελικά, ὁ Δίκαιος εἶναι ὅ,τι παραμένει ἀπό τή ματαιότητα τοῦ κόσμου μας. Εἶναι ὁ θριαμβευτής ἔναντι τοῦ κόσμου! Ἡ ἀνάμνησή του τόν ἔχει κάνει ἀθάνατο, ἀφοῦ καί ὁ Θεός τόν γνωρίζει καί στούς ἀνθρώπους εἶναι πολύ γνωστός, ἡ δέ ψυχή του εἶναι ἀρεστή στόν Κύριο! Ἔτσι, κέρδισε τήν ἀθανασία τόσο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ (κυρίως, ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ), ὅσο καί ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων. Οἱ Δίκαιοι ζοῦν στόν αἰῶνα, τονίζεται σέ ἄλλη περίπτωση: «Δίκαιοι εἰς τόν αἰῶνα ζῶσι» (Σ. Σολ. 5,15). Τούς ἰσχυρούς τῆς γῆς τούς ἐνθυμούμεθα σέ σπάνιες περιπτώσεις, συνήθως ὡς παραδείγματα πρός ἀποφυγήν, οἱ Ἅγιοι ὅμως εἶναι σχεδόν πασίγνωστοι καί τιμῶνται ποικιλοτρόπως. Ποιός ἀκριβῶς εἶναι ὁ Δικαιός; Εἶναι ὁ κατά Θεόν σοφός, ἤ μᾶλλον έκεῖνος πού ἔχει κοινωνία μέ τή Σοφία τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό, ἐπιθυμῆστε, ἄνθρωποι, τή Σοφία. Ἐκείνη, ὅσους τήν ὑπηρέτησαν, τούς ἔσωσε ἀπό τούς κόπους. Ἡ κακία ποτέ δέν θά ὑπερισχύσει ἐνώπιόν της, καί οἱ πονηροί ἄνθρωποι, οἱ ἐκφραστές τῆς κακίας, δέν πρόκειται νά ἀποφύγουν τήν καταδίκη τους. Πῶς ἀκριβῶς συμπεριφέρθηκαν αὐτοί οἱ πονηροί ἄνθρωποι; Πῶς συμπεριφέρονται διαχρονικά; Εἶπαν μέσα τους, μέ τόν λογισμό τους, πλανώμενοι, σκεπτόμενοι ἐσφαλμένα καί προγραμματίζοντας τό κακό· Θά καταδυναστεύσουμε τόν Δίκαιο, θά τόν ὑποβάλλουμε σέ διώξεις, σέ ταλαιπωρίες καί σέ βασανιστήρια. Δέν θά λυπηθοῦμε τήν ἀρετή του, δέν θά ὑπολογίσουμε τήν καλοσύνη του, θά εἴμαστε ἀδίστακτοι. Ἄν εἶναι γέροντας καί σεβάσμιος, δέν πρόκειται νά σεβαστοῦμε οὔτε τά χρόνια του τά πολλά, οὔτε τά ἄσπρα μαλλιά του. Νόμος μας θά εἶναι ἡ δύναμή μας! Ἔτσι ἐνεργοῦν πάντα οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς (τοῦ κόσμου): ἡ δύναμή τους γίνεται νόμος! Παγίδα θά στήσουμε, λοιπόν, στόν Δίκαιο, γιατί δέν μποροῦμε νά τόν χειριζόμεθα ὅπως θέλουμε, δέν εἶναι εὔκολα χειριζόμενος, καί ἐναντιώνεται στά ἔργα μας. Πῶς ἐνναντιώνεται; Συνήθως, μόνο μέ τήν παρουσία του! Ἡ παρουσία του μᾶς ἐλέγχει ὡς παραβάτες τῶν ἀρχῶν μας. Ἰσχυρίζεται ὅτι γνωρίζει τόν Θεό καί ἀποκαλεῖ τόν ἑαυτό του «δοῦλο τοῦ Κυρίου». Ἔχει γίνει ἔλεγχος γιά τίς σκέψεις μας. Εἶναι ἀνυπόφορος καί μόνο πού τόν βλέπουμε, δέν ἀντέχουμε οὔτε νά τόν βλέπουμε, γιατί ἡ ζωή του δέν μοιάζει μέ τή ζωή τῶν ἄλλων, καί εἶναι διαφορετικός ὁ τρόπος πού συμπεριφέρεται. Χωρίς συνήθως νά τό λέει, μᾶς θεωρεῖ εὐτελεῖς καί κενούς καί ἀποφεύγει τόν τρόπο τῆς ζωῆς μας σάν νά εἶναι κοπριά, ἐνῷ θεωρεῖ εὐτυχία καί δόξα τόν θάνατο τῶν Δικαίων. Λοιπόν, ἅς δοῦμε ἄν εἶναι ἀληθινά ὅσα λέει καί κάνει, κι ἄς τόν δοκιμάσουμε μέχρι τόν θάνατό του. Μέ ὕβρεις καί μέ βασανιστήρια θά τόν ταλαιπωρήσουμε, γιά νά διαπιστώσουμε ἄν ὄντως ἔχει εἰρήν καί νά δοκιμάσουμε τήν ἀνεξικακία του. Θά τόν καταδικάσουμε σέ θάνατο ἐξευτελιστικό, κι ἔτσι θά διαπιστώσουμε ἄν, σύμφωνα μέ τούς ἰσχυρισμούς του, τόν ἐπισκευθεῖ καί τόν προστατεύσει ὁ Θεός. Αὐτά συλλογίστηκαν, αὐτά σχεδίαζαν οἱ πονηροί ἄνθρωποι, ἀλλά ἔπεσαν ἔξω, πλανήθηκαν, γιατί τούς τύφλωσε ἐντελῶς ἡ ἴδια ἡ κακία τους. Ἔτσι, δέν κατανόησαν τά ἀνεξερεύνητα σχέδια τοῦ Θεοῦ, δέν ὑπολόγισαν ὅτι «ἄλλαι μέν βουλαί ἀνθρώπων, ἄλλα δέ Θεός κελεύει», κατά τό ἀρχαῖο γνωμικό! Οὔτε γνώρισαν ὅτι Σύ εἶσαι ὁ μοναδικός Θεός, πού ἔχεις ἐξουσία πάνω στή ζωή καί στόν θάνατο, πού σῴζεις σέ κάθε περίσταση κινδύνου, πού λυτρώνεις ἀπό κάθε κακό, πού εἶσαι ὅλος συμπόνια καί εὐσπλαχνία, πού δίνεις χάρη στούς ἀφοσιωμένους σέ σένα, καί δυναμικά στρέφεσαι ἐναντίον τῶν ὑπερηφάνων καί ἀλαζόνων!

Χριστιανός καί «κόσμος»: Στόν μεταπτωτικό κόσμο, πού ζοῦμε, ὑπάρχουν δύο φρονήματα καί δύο «δρόμοι» (τρόποι) ζωῆς: α) τό φρόνημα καί ἡ «ὁδός» τοῦ Θεοῦ ἤ τοῦ Χριστοῦ καί β) τό φρόνημα καί ἡ «ὁδός» τοῦ κόσμου. Τρίτος δρόμος δέν ὑπάρχει: ὅποιος δέν εἶναι μέ τόν Χριστό, εἶναι μέ τόν κόσμο, μέ τό φρόνημα τοῦ κόσμου καί μέ τόν «ἄρχοντα τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31), δηλ. μέ τόν Διάβολο. Τό φρόνημα τοῦ κόσμου δέν διαφέρει καθόλου ἀπό τό φρόνημα τοῦ Διαβόλου, ἀφοῦ, μετά τήν ἀνθρώπινη πτώση, «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19) καί ὁ Διάβολος ἔγινε «ὁ κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφεσ. 6,12). Γι’ αὐτό, κατά τούς Πατέρες, ὁ Χριστιανός ὀφείλει νά γίνει «ὑπεράνω σαρκός, καί κόσμου, καί κοσμοκράτορος», δηλαδή ὀφείλει νά νικήσει τρεῖς ἐχθρούς: α) τήν «σάρκα» του, β) τόν κόσμο καί γ) τόν ἄρχοντα τοῦ κόσμου, δηλ. τόν Διάβολο. Ὁ ὅρος «σάρξ» ἐδῶ ἔχει εὐρύτερη ἔννοια, δέν ταυτίζεται μέ τό σῶμα, ἀλλά σημαίνει τόν ἁμαρτωλό ἑαυτό μας ἤ, διαφορετικά, σημαίνει τήν παρουσία τοῦ «κόσμου», τοῦ φρονήματος τοῦ κόσμου καί τοῦ «ἄρχοντος» τοῦ κόσμου ἐντός μας, στήν ψυχή καί στό σῶμα μας. Μέ ἄλλα λόγια, ὀφείλουμε νά νικήσουμε τόν Διάβολο πού κρύβεται μέσα μας, τόν Διάβολο πού κρύβεται μέσα στόν κόσμο καί τόν Διάβολο πού δέν κρύβεται κάπου. Ὅποιος, λοιπόν, θέλει νά ζήσει γνήσια χριστιανική ζωή, πρέπει νά ἑτοιμάζεται γιά τήν ἀναπόφευτη σύγκρουσή του μέ τόν κόσμο καί μέ τό φρόνημά του. Ὁ μεταπτωτικός κόσμος μας δέν εἶναι ὁ «λίαν καλός» κόσμος τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ (Γεν. 1,31), ἀλλά ὁ «ἐν τῷ πονηρῷ κείμενος» κόσμος. Γιά τή συγκρουση μέ αὐτό τόν κόσμο προειδοποιεῖ ὁ Κύριος τούς ἀνά τούς αἰῶνας μαθητές Του: «Ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἕξετε» (Ἰω. 16, 33). «Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς μισεῖ, γινώσκετε ὅτι ἐμέ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν. Εἰ ἐκ τοῦ κόσμου ἦτε, ὁ κόσμος ἄν τό ἴδιον ἐφίλει· ὅτι δέ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ’ ἐγώ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διά τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς ὁ κόσμος. Μνημονεύετε τοῦ λόγου οὗ ἐγώ εἶπον ὑμῖν· οὐκ ἔστι δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ. Εἰ ἐμέ ἐδίωξαν, καί ὑμᾶς διώξουσιν» (Ἰω. 15, 18-20). «Ἐπιβαλοῦσιν ἐφ’ ὑμᾶς τάς χεῖρας αὐτῶν καί διώξουσι, παραδιδόντες εἰς συναγωγάς καί φυλακάς, ἀγομένους ἐπί βασιλεῖς καί ἡγεμόνας ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου· ἀποβήσεται δέ ὑμῖν εἰς μαρτύριον ... Παραδοθήσεσθε δέ καί ὑπό γονέων καί συγγενῶν καί φίλων καί ἀδελφῶν, καί θανατώσουσιν ἐξ ὑμῶν, καί ἔσεσθε μισούμενοι ὑπό πάντων διά τό ὄνομά μου» (Λουκ. 21, 12-17). Ὁ σταυρός καί τό μαρτύριο εἶναι ἡ «μοίρα» τοῦ Χριστιανοῦ, ζῶντος μέσα στόν κόσμο! Ὡστόσο, ὁ σταυρός καί τό μαρτύριο εἶναι καί ὁ θρίαμβος τοῦ Χριστιανοῦ ἔναντι τοῦ κόσμου. Τό μήνυμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐν προκειμένῳ σαφές: «Θαρσεῖτε, ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον» (Ἰω. 16, 33), «καί θρίξ ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μή ἀπόληται» (Λουκ. 21,18)! Ὁ κόσμος ἔχει ἤδη νικηθεῖ διά τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ καί, ὅποιος ἀκολουθεῖ τόν Χριστό, μετέχει ἤδη στή νίκη Του ἔναντι τοῦ κόσμου. Ζεῖ μέν «ἐν τῶ κόσμῳ», ἀλλά δέν εἶναι «ἐκ τοῦ κόσμου». Εἶναι ἐκ τῶν «καινῶν οὐρανῶν καί τῆς καινῆς γῆς», τά ὁποῖα θά ἔρθουν κάποτε γιά νά ἀντικαταστήσουν τόν παρόντα κόσμο τῆς γενέσεως καί τῆς φθορᾶς: «Καί εἶδον οὐρανόν καινόν καί γῆν καινήν· ὁ γάρ πρῶτος οὐρανός καί ἡ πρώτη γῆ ἀπῆλθον»! (Ἀποκ. 21,1). «Ἐλθέτω Χάρις καί παρελθέτω κόσμος» (Διδαχή Ἀποστόλων). «Μαράν ἀθᾶ» (Α΄ Κορ. 16,22). «Ναί ἔρχου, Κύριε Ἰησοῦ»! (Ἀποκ. 22,20). 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).