Οι αντικειμενικές προϋποθέσεις της θεραπείας των παθών

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΕ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Εἰσαγωγικά: Ἡ ὕπαρξη τῶν παθῶν ἀποτελεῖ τήν ἰσχυρότερη ἔνδειξη τῆς πνευματικῆς ἀσθένειας τοῦ ἀνθρώπου. Τά πάθη εἶναι ἀσθένειες τῆς ψυχῆς (καί τοῦ σώματος). Ἡ ἀπαλλαγή ἀπ’ αὐτά σημαίνει ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας μας. Εἴδαμε πῶς θεραπεύονται τά βασικότερα πάθη, ὅπως ἡ Φιληδονία, ἡ Φιλαργυρία καί ἡ Φιλοδοξία. Ὅμως, γιά νά ὑπάρξει θεραπεία, πρέπει νά ἰσχύουν κάποιες ἀναγκαῖες ἀντικειμενικές προϋποθέσεις. Ἡ ἀνθρώπινη προσπάθεια δέν ἀρκεῖ σέ καμμία περίπτωση γιά τή θεραπεία τῶν παθῶν.

Ὁ Χριστός ὡς Θεραπευτής τῶν παθῶν: Ὁ Κύριος τόνισε ὅτι «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰω. 15,5). Αὐτό σημαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει θεραπεία τῶν παθῶν χωρίς τόν Χριστό καί ἐκτός τοῦ Χριστοῦ. Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν προϋποθέτει ὁλόκληρο τό ἀπολυτρωτικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ: τή Σάρκωση, τό Πάθος, τόν Σταυρό, τήν Ἀνάσταση κ.λπ. Ὁ Κύριος ἦλθε στόν κόσμο μεταξύ ἄλλων «ἵνα ἡμᾶς ἐλευθερώσῃ τῶν παθῶν», ἤ γιά νά «περιέλῃ τό κάλλυμα τῶν παθῶν ἡμῶν». Ἀνέλαβε τά ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας (ὄχι τήν ἴδια τήν ἁμαρτία), δηλαδή τά «φυσικά καί ἀδιάβλητα πάθη», ἀκριβῶς γιά νά τά καταργήσει.

Ἡ συντριβή τοῦ διαβόλου ὡς προϋπόθεση θεραπείας: Ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τονίζει τή στενή σχέση τῶν παθῶν μέ τόν διάβολο. Μέσα ἀπό τά πάθη ἐνεργοῦν συγκεκριμένοι δαίμονες, οἱ ὁποῖοι αἰχμαλωτίζουν καί ὑποδουλώνουν τόν ἄνθρωπο. Γι’ αὐτό ὁ ἀγῶνας ἐναντίον τῶν παθῶν δέν εἶναι πάλη πρός «αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6,12). Ὑπάρχει δυνατότητα θεραπείας, ἀκριβῶς ἐπειδή ὁ Χριστός μέ τόν Σταυρό καί τήν Ἀνάστασή Του κατάργησε τό κράτος τοῦ διαβόλου: ἦλθε στόν κόσμο «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον» (Ἑβρ. 2,14). Ἔκτοτε ὁ διάβολος εἶναι ἀνίσχυρος ὅταν πολεμεῖται μέ τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά παραμένει πανίσχυρος, ὅταν πολεμᾶται ἀποκλειστικά μέ τίς δικές μας ἀνθρώπινες δυνάμεις.

Τά Μυστήρια ὡς θεραπευτικά μέσα: Ὁ Χριστός ἐνεργεῖ διά τῶν Μυστηρίων καί ἐν τοῖς Μυστηρίοις Του, τά δέ Μυστήρια ἐνεργοῦν μόνο ἐντός τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό σημαίνει ὅτι: α) δέν ὑπάρχει κάθαρση παθῶν, οὔτε ἀποτελεσματική ἄσκηση, ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας, τῆς μίας αὐθεντικῆς καί γνήσιας Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, καί β) δέν ὑπάρχει κάθαρση παθῶν χωρίς μετοχή στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Τά Μυστήρια: α) «παρατείνουν» τόν Χριστό «εἰς τούς αἰῶνας» (χρονικῶς) καί β) οἰκειοποιοῦν τόν Χριστό σέ κάθε πιστό, δηλ. ἀξιοποιοῦν ὑποκειμενικά τή σωτηρία, πού παρέχει ἀντικειμενικά ὁ Χριστός. Οἱ Πατέρες τονίζουν τή σημασία τῶν δύο μεγαλύτερων Μυστηρίων, τοῦ Βαπτίσματος καί τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Μέ τό πρῶτο ὁ ἄνθρωπος γίνεται μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί μέ τό δεύτερο ὁλοκληρώνεται πλήρως καί ἐπαναλαμβάνεται συνεχῶς ἡ ἕνωση μέ τόν Χριστό, «ὅ δέ ἥνωται τῷ Θεῷ, τοῦτο καί σώζεται» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). Καί τά δύο Μυστήρια εἶναι καθαρτικά τῶν παθῶν: τό μέν Βάπτισμα γίνεται «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν», ἡ δέ Θεία Εὐχαριστία κατακαίει τά πάθη: «εἰσόδῳ Κοινωνίας, ὡς πῦρ φεύγῃ πᾶς κακοῦργος, πᾶν πάθος». Ὅμως, πρέπει νά τονιστεῖ ἡ τεράστια σημασία τοῦ «δευτέρου Βαπτίσματος», δηλαδή τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως, γιά τήν κάθαρση τῶν παθῶν. Δέν ὑπάρχει κάθαρση παθῶν χωρίς τή στοιχειώδη προϋπόθεση τῆς ἄφεσης τῶν ἁμαρτιῶν, πού δίδεται μέ τήν Ἐξομολόγηση. Ἄφεση ἁμαρτιῶν χορηγεῖ μόνο ὁ Χριστός καί τή χορηγεῖ μέσα ἀπό τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως: «ὅσα ἐάν λύσητε ἐπί τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ» (Ματθ. 18,18). Ὅποιος, λοιπόν, ἐπιθυμεῖ τήν κάθαρση τῶν παθῶν του, πρέπει νά ἀρχίσει ἀπό τήν καθαρή Ἐξομολόγηση. Ἐπι πλέον, ὁ ἔμπειρος πνευματικός, ὅπως ὁ Μωϋσῆς, ὁδηγεῖ τά πνευματικά του τέκνα ἀπό τή δουλεία τῆς Αἰγύπτου (κυριαρχία τῶν παθῶν) καί μέσω τῶν παγίδων τοῦ διαβόλου στή Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας (στήν πνευματική ἐλευθερία).

Ἡ ἄσκηση καί οἱ ἀρετές ὡς φάρμακα θεραπείας: Μόνο μέ τίς παραπάνω προϋποθέσεις εἶναι ἀποτελεσματική ἡ ἄσκηση καί ὁ ἀγῶνας ἐναντίον τῶν παθῶν. Ἡ κάθαρση τῶν παθῶν ἀπαιτεῖ καί τήν προσωπική μας συμβολή καί τήν δική μας προσπάθεια, δηλαδή ἀπαιτεῖ κόπο. Μετά τήν πτώση κάθε καλό ἀποτέλεσμα ἀπαιτεῖ κόπο καί βία, ἀκόμη καί στίς φυσικές μας σχέσεις, π.χ. ἐργαζόμεθα καί κοπιάζουμε γιά τά ὑλικά ἀγαθά. Μετά τήν πτώση κάθε ἀρετή εἶναι σταυρός, ὄχι ἐπειδή οἱ ἀρετές προϋποθέτουν κόπο ἀπό τή φύση τους, ἀλλά ἐπειδή ἔχουν μεταβληθεῖ σέ πάθη. Στή φυσική του κατάσταση ὁ ἄνθρωπος ἀβίαστα ἐκδηλώνει τίς ἀρετές. Κατά τόν ἀπ. Παῦλο, «οὐκ ἄξια τά παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρός τήν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι» (Ρωμ. 8,18), δηλ. ἡ κατάσταση τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας καί τῆς μελλοντικῆς δόξας τοῦ ἀνθρώπου δέν μποροῦν νά συγκριθοῦν μέ τόν κόπο γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπό τά πάθη.