Οι ιστορικές ρίζες του Χριστιανισμού

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Β' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Θ', ἔτους 2014-2015.

«Ἡ οὐσία τοῦ Χριστιανισμοῦ»: Ὁ Δυτικός Χριστιανισμός, ὡς ἀλλοίωση τῆς οὐσίας τοῦ αὐθεντικοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἡ «οὐσία τοῦ Χριστιανισμοῦ», ὡς τρόπος ζωῆς, πού ὁδηγεῖ στήν κοινωνία μέ τόν Θεό. Τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός καί σέ τί διαφέρει ἀπό τίς «ἄλλες θρησκεῖες». Ἡ ἀναζήτηση τῆς «οὐσίας τοῦ Χριστιανισμοῦ» στήν ἱστορική ἀπαρχή του. Ὁ Χριστιανισμός ἐμφανίζεται στόν κόσμο ὡς Ἐκκλησία. Τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀπαρχή τῆς Ἐκκλησίας: Ὁ Κύριος μέ τή Σάρκωσή Του «Ἐκκλησίας σάρκα ἀνέλαβε» (ἅγ. Χρυσόστομος). Ὡστόσο, ὁ Χριστιανισμός (ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ) ἔχει καί προϊστορία. Ἡ προϊστορία αὐτή εἶναι ἡ Παλαιά Διαθήκη.

Ἡ Παλαιά Διαθήκη ὡς ρίζα τοῦ Χριστιανισμοῦ»: Ὁ κόσμος τῆς πτώσεως καί τῆς φθορᾶς, ὡς «Λαός πορευόμενος ἐν σκότει». Ἡ ἀγνωσία τοῦ Θεοῦ καί ἡ «πλάνη τῶν εἰδώλων». Ἡ ἀμυδρά ἔκλαμψη τοῦ φωτός τῆς Ἀποκαλύψεως: Ὁ Θεός ἐμφανίζεται σέ πρόσωπα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γνωστά ἤ ἄγνωστα (ὅπως ὁ Μελχισεδέκ). Ἡ σταδιακή ἀποκάλυψη στόν Ἀβραάμ καί οἱ δοκιμασίες του: α) Ἡ μετοίκηση, β) Ἡ ἀτεκνία, γ) Ἡ θυσία τοῦ Ἰσαάκ. Ἡ Διαθήκη τοῦ Ἀβραάμ (Γεν. 17,2 ἑξ.). Ὁ Ἰσαάκ, ὁ Ἰακώβ καί οἱ Δώδεκα Πατριάρχες. Ἡ συγκρότηση τοῦ «Λαοῦ τοῦ Θεοῦ». Ἡ δουλεία στήν Αἴγυπτο, ὁ Μωϋσῆς καί ἡ Ἔξοδος. Ἡ Διαθήκη τοῦ Σινᾶ: «Παλαιά Διαθήκη» (Ἐξ. 19,5 ἑξ. κ.ἄ.). Ἡ πορεία τοῦ «Λαοῦ τοῦ Θεοῦ» πρός καί τή «Γῆ τῆς ἐπαγγελίας» καί μετέπειτα. Ὁ Θεός ἐμφανίζεται καί στόν Λαό Του. Ὁ Θεός «κατοικεῖ» ἐντός τοῦ Λαοῦ Του: Ἡ Κιβωτός τῆς Διαθήκης. Ἡ οὐσία τῆς Π. Διαθήκης: Ὁ Θεός ἐμφανίζεται ὁ Ἴδιος καί σώζει τόν Λαό Του μέ συγκεκριμένες σωστικές πράξεις. Οἱ ἐμφανίσεις Του (θεοπτικές ἐμπειρίες) ὡς θεμέλιο τῆς Π. Διαθήκης. Τί ἔβλεπαν ἀπό τόν Θεό οἱ Δίκαιοι τῆς Π. Διαθήκης; Τό «πρόσωπον» καί τά «ὀπίσθια» τοῦ Θεοῦ. Στίς θεοπτικές ἐμπειρίες ὁ Θεός ἀποκαλύπτει τήν ἄκτιστη Δόξα ἤ Ἐνέργειά Του, δοξάζοντας ὅσους μετέχουν σ’ αὐτήν. Ἡ διάκριση «Οὐσίας» καί «Ἐνέργειας» στόν Θεό, ἀλήθεια, πού ἀπορρίπτεται μέχρι σήμερα ἀπό τόν Δυτικό Χριστιανισμό. Ὁ Θεός τῆς Π. Διαθήκη, ὡς «Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν» ἤ «Θεός Ἀβραάμ, Ἰσαάκ καί Ἰακώβ (ὄχι ἁπλῶς ὁ Θεός στόν Ὁποῖο πίστεψαν, ἀλλά ὁ Θεός τόν Ὁποῖο εἶδαν οἱ «Πατέρες ἡμῶν»). Ὁ ἐν Θεῷ δοξασμός (ἡ μετοχή στή θεία Δόξα), ὡς τελικός σκοπός τῆς Π. Διαθήκης. Ὁ Νόμος, οἱ ἐντολές καί οἱ θυσίες, ὡς μέσα γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ. Παραδείγματα δοξασμοῦ: Ὁ θεόπτης Μωϋσῆς, τοῦ ὁποίου «ἤν δεδοξασμένη ἡ ὄψις τοῦ χρώματος τοῦ προσώπου αὐτοῦ» (Ἐξ. 34,30). Ὁ «Στῦλος πυρός» καί ὁ «Στῦλος Νεφέλης» ἐνώπιον παντός τοῦ Λαοῦ.  

Ἡ Χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: Ὡστόσο, ὅλα ὅσα συμβαίνουν στήν Π. Διαθήκη εἶναι σκιά μελλοντικῶν πραγμάτων: «Σκιά ὁ νόμος τῶν μελλόντων ἀγαθῶν» (Ἑβρ. 5,6)! Κατά τόν ἅγ. Μάξιμο, τά τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι σκιά, τά τῆς Καινῆς Διαθήκης εἶναι εἰκόνα καί τά τοῦ «μέλλοντος αἰῶνος» εἶναι πραγματικότητα. Ἡ πραγματικότητα, στήν ὁποία ἀναφέρεται ἡ Π. Διαθήκη, εἶναι ὁ Χριστός. «Πάντα ὅσα ἐν τῇ παλαιᾷ λατρείᾳ γεγένηται, εἰς τόν Σωτῆρα τήν ἀνακεφαλαίωσιν φέρει, εἴτε προφητεία, εἴτε ἱερωσύνη, εἴτε βασιλεία, εἴτε ναός, εἴτε θυσιαστήριον, εἴτε καταπέτασμα, εἴτε κιβωτός, εἴτε ἱλαστήριον, εἴτε μάννα, εἴτε ράβδος, εἴτε στάμνος, εἴτε τι ἄλλο, πάντα εἰς αὐτόν τήν ἀναφοράν ἔχει» (ἅγ. Χρυσόστομος, PG, 52,829). Οἱ Πατέρες ἑρμηνεύουν τήν Π. Διαθήκη πάντοτε Χριστολογικά: Ἡ Π. Διαθήκη διδάσκει τόν Χριστό. Ὅλα ἐκεῖ προετοιμάζουν τήν κατά σάρκα Ἔλευσή Του καί νοηματοδοτοῦνται ἀπό αὐτήν. Ὁ Χριστός ὡς κέντρο ὅλης τῆς περί τόν ἄνθρωπο Οἰκονομίας. Ὁ Θεός τῆς Π. Διαθήκης (Γιαχβέ) εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος ἐμφανίζεται πρό τῆς Σαρκώσεώς Του, ὡς Ἄσαρκος Λόγος ἤ ὡς «Ἄγγελος Κυρίου» ἤ ὡς «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος». Οἱ ἐμφανίσεις τοῦ Ἀσάρκου Λόγου στήν Π. Διαθήκη εἶναι τά προστάδια τῆς κατά σάρκα Οἰκονομίας Του: ὁ ἐμφανιζόμενος στήν Π. Διαθήκη Θεός Λόγος προετοιμάζει σταδιακά τήν ἀνθρωπότητα γιά τήν κατά σάρκα Ἔλευσή Του. Χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης γίνεται ἤδη ἀπό τόν ἀπ. Παῦλο. «Οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπό τήν νεφέλην ἦσαν, καί πάντες διά τῆς θαλάσσης διῆλθον ... καί πάντες τό αὐτό βρῶμα πνευματικόν ἔφαγον, καί πάντες τό αὐτό πόμα πνευματικόν ἔπιον· ἔπινον γάρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δέ πέτρα ἦν ὁ Χριστός» (Α' Κορ. 10, 1-4). Ἡ μή Χριστολογική (ἡ κατά κανόνα δυτική) ἑρμηνεία ἐκλαμβάνει τίς θεοπτίες τῆς Π. Διαθήκης, ὡς ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ Πατρός. Ὁ κίνδυνος τῆς μή Χριστολογικῆς ἑρμηνείας ἐνυπάρχει σέ κάθε ἐπιστημονική προσέγγιση τῆς Π. Διαθήκης. «Ἡ μή Χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης εἶναι αἵρεσις καί πλάνη» (π. Ἰω. Ρωμανίδης).