Εισαγωγή στη νέα θεματική ενότητα

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Α' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΔ', ἔτους 2019-2020.

Εἰσαγωγικά: Τό δέκατο τέταρτο ἔτος λειτουργίας τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή». Οὐσιαστικό περιεχόμενο τοῦ Προγράμματος: ἡ ἐν Χριστῷ σωτηρία. Εἰδικότερα: ἡ ὁδός πρός τήν ἐν Χριστῷ σωτηρία. Οἱ δύο ὄψεις αὐτῆς τῆς ὁδοῦ, ἐξ ἴσου ἀπαραίτητες: ἡ θετική καί ἡ ἀρνητική, ἡ ὁδός τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καί ἡ ὁδός τῶν «μεθοδειῶν» τοῦ διαβόλου, ἡ ὁδός τῆς Ἀληθείας καί ἡ ὁδός τῆς πλάνης, ἡ ὁδός τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ καί ὁδός τῶν ἐνεργειῶν τοῦ σατανᾶ.

Ἡ νέα (ΙΔ') θεματική ἑνότητα: Τό θέμα τῆς νέας (ΙΔ') ἑνότητος: «Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί τό φρόνημα τῆς “Νέας Ἐποχῆς”». «Νέα Ἐποχή»: μιά μορφή τῆς ἀρνητικῆς ὁδοῦ πρός τή σωτηρία, μιά δαιμονική κατάσταση, μιά ὄψη τοῦ «μυστηρίου τῆς ἀνομίας» (Β' Θεσ. 2,7). Τί εἶναι ἡ «Νέα Ἐποχή»; Δέν εἶναι ἡ σύγχρονη ἐποχή, δέν εἶναι τά ἐπιτεύγματα τοῦ πολιτισμοῦ, δέν εἶναι ἡ πρόοδος τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἐξέλιξη τῆς κοινωνίας, ἡ ἀνάπτυξη τῶν ἐπιστημῶν, ἡ ἔκρηξη τῆς τεχνολογίας. Εἶναι ἕνα θρησκευτικό φαινόμενο, μιά πίστη, ἕνα φρόνημα μέ ἔντονα ἀντιχριστιανικό (ἄν καί ὑποκρυπτόμενο) περιεχόμενο. Ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ θέματος: τό φρόνημα τῆς «Νέας Ἐποχῆς» προβάλλεται δυναμικά στίς μέρες μας, ἐπηρεάζοντας ἑκατομμύρια ἀνθρώπων σέ ὅλο τόν κόσμο. Ἄν ἡ «Νέα Ἐποχή» εἶναι μιά δαιμονική κατάσταση, ὀφελεῖ νά ἀσχολούμεθα μέ τέτοιες δαιμονικές καταστάσεις; Πρέπει ἤ δέν πρέπει νά γνωρίζουμε τίς ἐνέργειες τοῦ σατανᾶ;

Ἐπιπτώσεις μιᾶς θεολογικῆς ἐκτροπῆς: Μελετώντας σύγχρονα θεολογικά ἔργα (κυρίως ἑτερόδοξα), διαπιστώνουμε ὅτι ἐλάχιστη ἀναφορά γίνεται ἤ ἀπουσιάζει παντελῶς κάθε ἀναφορά στό πρόσωπο καί στίς ἐνέργειες τοῦ διαβόλου. Σέ σύγχρονες Ὀρθόδοξες Δογματικές, δέν ὑπάρχει, συνήθως, κεφάλαιο γιά τήν Ὀρθοδόξη Δαιμονολογία (περιστασιακά μόνο γίνεται λόγος). Ἀντίθετα, στήν Ἁγ. Γραφή καί στήν Πατερική γραμματεία γίνεται ἐκτενής λόγος γιά τό θέμα, στήν δέ Ἀσκητική γραμματεία ὁ λόγος αὐτός εἶναι ἐκτενέστερος. Αὐτό ὀφείλεται σέ μιά σοβαρή θεολογική ἐκτροπή: Μέ ἐπίδραση τοῦ δυτικοῦ τρόπου σκέψεως, ἡ Θεολογία μας ἀπό ἐμπειρική ἔγινε σέ πολλές περιπτώσεις θεωρητική, ἔγινε διανοητική ἐνασχόληση, ἔγινε θεολογικός στοχασμός. Στήν οὐσία, ὅμως, δέν βασίζεται σέ συλλογισμούς περί Θεοῦ, ἀλλά στίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ἐντός τοῦ χρόνου καί τῆς ἱστορίας, δέν βασίζεται σέ ἰδέες, ἀλλά σέ πραγματικά γεγονότα («Θεολογία γεγονότων»). Ἡ Ἁγ. Γραφή περιγράφει ἀκριβῶς τίς δυναμικές παρεμβάσεις τοῦ Θεοῦ ἐντός τοῦ κόσμου, καθώς καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο συνδέονται αὐτές οἱ παρεμβάσεις («ἱερά Ἱστορία» ἤ «Ἱστορία τῆς θείας Οἰκονομίας» ἤ «Ἱστορία τῆς σωτηρίας»). Ὁ Θεός τῆς Βίβλου δέν εἶναι ὁ «θεός» τῶν φιλοσόφων, ἀλλά «ὁ Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν, Θεός Ἀβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ» (Ἐξ. 3,16). Κατ’ ἀντίστοιχο τρόπο, ἡ θεωρητική προσέγγιση τοῦ διαβόλου, ἀγνοεῖ τίς πραγματικές ἐνέργειές του μέσα στόν κόσμο, ἀγνοεῖ τή δράση του στήν ἱστορία καί στήν προσωπική ζωή τῶν πιστῶν. Ἐντός τοῦ πλαισίου αὐτοῦ, ὁ διάβολος ἐκλαμβάνεται ὡς προσωποποίηση τοῦ κακοῦ, ὡς ἀνύπαρκτο πρόσωπο, ὡς μιά εἰκόνα ἤ ἕνα σύμβολο τοῦ κακοῦ. Ἡ ἀντίληψη αὐτή ἀκυρώνει κάθε διάθεση πνευματικοῦ ἀγῶνος (πολέμου) ἐναντίον τῶν δυνάμεων τοῦ σατανᾶ καί ἀκολουθεῖ πιστά τήν τακτική τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος συνήθως κρύπτεται ὅταν ἐνεργεῖ, ὥστε οἱ ἄνθρωποι νά νομίζουν ὅτι δέν ὑπάρχει.  

Στοιχεῖα Ὀρθοδόξου Δαιμονολογίας: Ἀντίθετα, κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ὁ διάβολος ἔχει: α) πραγματική ὕπαρξη καί β) πραγματική δύναμη. Ὁ Θεός, πρό τοῦ ὁρατοῦ κόσμου, δημιούργησε τόν ἀόρατο (τόν κόσμο τῶν Ἀγγέλων). Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἀναφέρθηκε στήν πτώση τοῦ ἑωσφόρου («ἐθεώρουν τόν σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα», Λουκ. 10,18), τήν ὁποία ἀκολούθησε ὁλόκληρο τάγμα Ἀγγέλων. Στό θέμα ἀναφέρεται καί ὁ προφήτης Ἡσαΐας: «Πῶς ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁ ἑωσφόρος; ... Συνετρίβη εἰς τήν γῆν ... Σύ δέ εἶπας ἐν τῇ διανοίᾳ σου· εἰς τόν οὐρανόν ἀναβήσομαι, ἐπάνω τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τόν θρόνον μου, καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ ... ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ» (Ἡσ. 14, 12-14). Στή συνέχεια, ὁ σατανᾶς ἐμπλέκεται ἐνεργῶς στήν ἀνθρώπινη πτώση καί δι’ αὐτῆς κυριαρχεῖ ὁλοκληρωτικά στόν κόσμο. Γίνεται ὁ «ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31) ἤ «ὁ κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6,12), ἔκτοτε δέ «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19). Ὁ Κύριος ἦλθε στόν κόσμο, «ἵνα λύσῃ τά ἔργα τοῦ διαβόλου» (Α' Ἰω. 3,8) καί «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον» (Ἑβρ. 2,14). Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος πειράζεται ἀπό τόν διάβολο στήν ἔρημο. Οἱ ἐνέργειες τοῦ διαβόλου συνεχίζονται παράλληλα μέ τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Τά Εὐαγγέλια ὁμιλοῦν γιά θεραπεῖες δαιμονιζομένων, γιά ἀσθένειες ὀφειλόμενηες σέ δαιμονική ἐνέργεια, γιά σκέψεις, ὁμιλίες καί πράξεις κατ’ ἐνέργειαν τοῦ σατανᾶ (π.χ. «εἰσῆλθεν δέ σατανᾶς εἰς Ἰούδαν τόν καλούμενον Ἰσκαριώτην», Λουκ. 22,3). Μέχρι τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ὅλοι οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ἀδάμ (δίκαιοι καί ἁμαρτωλοί) ἐκρατοῦντο δέσμιοι τοῦ διαβόλου. Μέ τήν Ἀνάσταση ἀπελευθερώθηκαν οἱ δίκαιοι, δέθηκε «ὁ ἰσχυρός» (ὁ διάβολος) καί κατελύθη ἡ δύναμή του. Ὡστόσο, στούς ἐκτός τοῦ Χριστοῦ ἡ δύναμη αὐτή παραμένει ἀμείωτη. Ὁ πιστός ἀπελευθερώνεται ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ σατανᾶ μέ τό Βάπτισμα, ἡ Ἀκολουθία τοῦ ὁποίου ἀρχίζει ἀκριβῶς μέ τούς ἐξορκισμούς ἐναντίον τοῦ διαβόλου. Μετά τό Βάπτισμα ὁ διάβολος συνεχίζει νά ἐνεργεῖ, ἀλλά «ἔξωθεν». Ἔκτοτε ὁ πιστός εἰσέρχεται σέ «ἀόρατο πόλεμο», «πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6,12). Συχνά ἡ Ἁγ. Γραφή χρησιμοποιεῖ πολεμική ὁρολογία γιά νά περιγράψει τή ζωή τοῦ πιστοῦ ἐντός τῆς Ἐκκλησίας (π.χ. Ἐφ. 6, 11-17). Ἡ ἐνεργοποίηση τῆς δωρεᾶς τοῦ Βαπτίσματος ἀπαιτεῖ τήν προσωπική μας συμβολή: «Ὁ ἀκούων λόγον (Θεοῦ) ἔρχεται εἰς κατάνυξιν, καί μετά τοῦτο, ὑποστελλούσης τῆς χάριτος κατ’ οἰκονομίαν πρός τό συμφέρον τῷ ἀνθρώπῳ, εἰσέρχεται εἰς γυμνασίαν καί παιδείαν πολέμου καί ποιεῖ πάλην καί ἀγῶνα πρός τόν σατανᾶν, καί μετά πολλοῦ δρόμου καί ἀγῶνος ἀποφέρεται τά νικητήρια καί γίνεται Χριστιανός» (ἁγ. Μακάριος). Πρίν τό τέλος τοῦ κόσμου ὁ σατανᾶς θά λυθεῖ προσωρινά γιά νά ἐπιχειρήσει τόν ἔσχατο πόλεμο «κατά τῶν ἁγίων». Πρός τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Κυρίου θά ἐμφανιστεῖ ὁ «ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας» (ὁ Ἀντίχριστος), ἕνα ἀνθρώπινο πρόσωπο, τό ὁποῖο θά διαθέτει ὁλόκληρη τή δύναμη τοῦ διαβόλου καί τό ὁποῖο θά καταργηθεῖ αὐτόματα μέ τήν ἔνδοξη ἐμφάνιση τοῦ Χριστοῦ. Ὡστόσο, τό «μυστήριον ἤδη ἐνεργεῖται τῆς ἀνομίας» (Β' Θεσ. 2,7).

Τά εἴδη τῶν ἐνεργειῶν τοῦ διαβόλου: Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ὁ διάβολος δέν διαθέτει μόνο πραγματική δύναμη, ἀλλά καί «μεθοδείας» (Ἐφ. 6,11), δηλ. καλά ἐπεξεργασμένους τρόπους, μέ τούς ὁποίους ἐνεργεῖ. Οἱ κυριώτεροι ἀπ’ αὐτούς εἶναι: α) Διά τῶν ἁμαρτημάτων (ὁ «ἐκ τῶν ἀριστερῶν» πόλεμος). Εἶναι ἡ πιό συνήθης ἐνέργεια τοῦ διαβόλου, ὅταν προτρέπει στό κακό καί ἐμποδίζει στό καλό. β) Διά τῶν λογισμῶν. Ὅλες οἱ σκέψεις δέν εἶναι ἀποκλειστικά δικές μας. Ἕνα μεγάλο μέρος ἀπό αὐτές εἶναι ὑποβολές τοῦ διαβόλου, ἰδίως οἱ λεγόμενοι «κακοί λογισμοί» (πονηροί, αἰσχροί, βλάσφημοι κ.λπ.), καθώς καί οἱ λεγόμενοι «μάταιοι λογισμοί». γ) Διά τῶν συνανθρώπων. Πολύ εὔκολα ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά γίνει ὄργανο τοῦ σατανᾶ γιά νά πειράζεται ὁ ἀγωνιζόμενος Χριστιανός. δ) Διά τοῦ κόσμου καί τοῦ κοσμικοῦ φρονήματος. Ὁ πιστός μαθητής τοῦ Χριστοῦ θά ἔλθη σέ ἀναπόφευκτη σύγκρουση μέ τόν «κόσμο», ὁ ὁποῖος «ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19), καθώς καί μέ τό «φρόνημα τοῦ κόσμου τούτου», πού εἶναι ἀσύμβατο μέ τό «φρόνημα τοῦ Χριστοῦ». ε) Διά τῆς ἀποστασίας τῆς πίστεως. Ἡ ὀρθή πίστη εἶναι ἀσφαλής ὁδηγός στόν Χριστό. Κάθε διαστροφή της, δηλ. κάθε «αἵρεσις ἀπωλείας» (Β' Πέτρ. 2,1), ἀποτελεῖ «διδασκαλίαν δαιμονίων» (Α' Τιμ. 4,1). Στήν κατηγορία αὐτή ὑπάγεται τό φαινόμενο τῆς «Νέας Ἐποχῆς». στ) Διά φαινομένων πλάνης, ὅταν προτρέπει στό καλό ἤ ὅταν δημιουργεῖ ψευδαισθήσεις πνευματικῶν ἐμπειριῶν ἤ ὅταν ἐμφανίζεται ὡς «φῶς» ἤ μέ τή μορφή ἱερῶν προσώπων, ἤ ὅταν «μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός» (Β' Κορ. 11,14). Αὐτός ὁ «ἐκ τῶν δεξιῶν» πόλεμος εἶναι ἡ πιό δυσδιάκριτη καί ἡ πιό ἐπικίνδυνη «μεθοδεία» τοῦ διαβόλου. ζ) Μέ ἔμμεσες αἰσθητές ἐνέργειες, ὅπως π.χ. μέ θορύβους, κρότους κ.ἄ., ἰδιαίτερα κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς. η) Μέ ἄμεσες αἰσθητές ἐνέργειες, ὅπως συμβαίνει σέ ἁγίους ἀσκητές, ὅταν ἐμφανίζεται ὁ ἴδιος «ἐν μετασηματισμῷ», μέ σκοπό νά φοβίσει τόν ἀγωνιζόμενο ἤ νά τόν ἐμποδίσει στόν ἀγώνα γιά τόν ἁγιασμό του.