«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Εκκλησία και ιερά Μυστήρια

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΣΤ΄, ἔτους 2021-2022. 

Ἔννοια καί οὐσία τῶν Μυστηρίων: Ἐκκλησία εἶναι ὁ Χριστός καί οἱ ὀργανικά ἑνωμένοι μαζί Του (ὅσοι ἔχουν ἑνωθεῖ, ἀλλά καί διατηροῦν τήν ἕνωσή τους μέ τόν Χριστό). Ἡ ἕνωση αὐτή συντελεῖται στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Ἄρα τά Μυστήρια εἶναι στοιχεῖα τῆς οὐσίας τῆς Ἐκκλησίας: «σημαίνεται ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς Μυστηρίοις» - ἡ Ἐκκλησία ἐμφαίνεται στά Μυστήριά της, ἐκφράζεται ἀπό τά Μυστήριά της, θεωρεῖται στά Μυστήριά της. Θεωρώντας τά Μυστήρια, θεωροῦμε τήν ἴδια τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Τί ἀκριβῶς εἶναι τά Μυστήρια; Ὁ λεγόμενος «ὁρισμός» τῶν Μυστηρίων («τά Μυστήρια εἶναι θεοσύστατες τελετές, οἱ ὁποῖες, μέσω ὑλικῶν καί ὁρατῶν στοιχείων, μεταδίδουν τήν ἀόρατη Θεία Χάρη») μᾶς ἀποκαλύπτει πλευρές τῆς ἀληθείας περί Μυστηρίων, ἀλλά δέν ἀποκαλύπτει ὁλόκληρη τήν ἀλήθεια γι’ αὐτά. Στοιχεῖα, πού προκύπτουν ἀπό τόν παραπάνω «ὁρισμό»:

α) Ἡ θεία σύσταση. Τά Μυστήρια, δέν εἶναι ἀνθρώπινες ἐφευρέσεις ἤ ἐπινοήσεις. Πολύ περισσότερο, δέν εἶναι κοινωνικές ἐκδηλώσεις ἐκκοσμικευμένων ἀνθρώπων. Ἀνάγουν τήν ἀρχή τους σέ ἱδρυτικούς λόγους τοῦ Κυρίου ἤ τῶν Ἀποστόλων ἤ σέ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, ἀκόμη καί στήν Παλαιά Διαθήκη. Καί ἐκεῖ ὑπάρχουν Μυστήρια ἤ, ἀκριβέστερα, προτυπώσεις ἤ «σκιές» Μυστηρίων (περιτομή - Βάπτισμα, θυσίες - Θεία Εὐχαριστία, νομική ἱερωσύνη - χριστιανική Ἱερωσύνη).

β) Ἡ παρεχόμενη Θεία Χάρις. Τἀ Μυστήρια εἶναι «ἀγωγοί» τῆς Χάριτος, ἡ ὁποία τά καθιστᾶ σωστικά μέσα, στοιχεῖα ἀπαραίτητα γιά τή σωτηρία.

γ) Τά ὑλικά καί ὁρατά στοιχεῖα. Σέ ὅλα τά Μυστήρια ἡ Θεία Χάρις μεταδίδεται μέσα ἀπό ὑλικά στοιχεῖα (νερό, ἄρτος, οἶνος, ἔλαιο, μύρο κ.ἄ.). Διά τῶν Μυστηρίων ἐξαγιάζεται ἀκόμη καί ἡ ὕλη, ἡ ὁποία γίνεται φορέας, ἀλλά καί πηγή (μεταδότης) τῆς Θείας Χάριτος. Ἡ Ἐκκλησία δέν ἀπορρίπτει καί δέν ὑποτιμᾶ τήν ὕλη, οὔτε τό ἀνθρώπινο σῶμα. Ἀπορρίπτει μόνο τήν ἀπολυτοποίηση τῆς ὕλης καί τοῦ σώματος. Ἡ ὕλη εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ «καλόν λίαν» (πολύ καλό). Οἱ Πατέρες ἀντιμετώπισαν τήν ἀρχαία αἵρεση τῶν Μανιχαίων, πού πίστευαν ὅτι ἡ ὕλη εἶναι τό κακό καί τό «πνεῦμα» εἶναι τό καλό στοιχεῖο τοῦ κόσμου, ὅτι τό σῶμα εἶναι τό κακό καί ἡ ψυχή εἶναι τό καλό μέρος τοῦ ἀνθρώπου καί ὅτι ἡ ἁμαρτία πηγάζει ἀπό τό σῶμα. Ἀπηχήσεις τῆς αἵρεσης τῶν Μανιχαίων γιά τήν ὑποτίμηση τῆς ὕλης ὑπάρχουν σέ (ἰδεαλιστικά) φιλοσοφικά συστήματα, σέ χριστιανικές αἱρέσεις καί σέ κύκλους πεπλανημένων Μοναχῶν. Ἡ ὕλη ὄχι μόνο ἔχει ἀξία καθ’ ἑαυτήν, ἀλλά μπορεῖ νά γίνει καί φορέας Χάριτος (ὅπως μπορεῖ νά γίνει καί φορέας δαιμονικῆς ἐνεργείας).

δ) Ὁ ἐκκλησιαστικός χαρακτῆρας. Τό γεγονός ὅτι τά Μυστήρια χαρακτηρίζονται «τελετές», ὑπονοεῖ σαφῶς ὅτι εἶναι πράξεις πού ἐνεργοῦνται μόνο μέσα στό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκτός Ἐκκλησίας δέν ὑπάρχουν Μυστήρια ἤ τουλάχιστον δέν ὑπάρχουν ἔγκυρα Μυστήρια. Τά «μυστήρια» τῶν αἱρετικῶν καί τῶν σχισματικῶν δέν εἶναι ἔγκυρα. Τά ἔγκυρα Μυστήρια προϋποθέτουν ἔγκυρη Ἱερωσύνη καί ἀδιάσπαστη Ἀποστολική διαδοχή. Ὅλα τά Μυστήρια τελοῦνται ἀπό Ἱερεῖς, ὡστόσο ἡ ἀποτελεσματικότητά τους εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπό τήν πνευματική κατάσταση τοῦ τελοῦντος αὐτά Ἱερέως: τά Μυστήρια πού τελοῦν ἁμαρτωλοί Ἱερεῖς εἶναι τό ἴδιο ἔγκυρα καί ἀποτελεσματικά μέ τά Μυστήρια πού τελοῦν ἅγιοι Ἱερεῖς. Αὐτό συμβαίνει ἐπειδή τά Μυστήρια τελοῦνται «ἐξ ἔργου εἰργασμένου», δηλ. ἔχουν δύναμη τά ἴδια ἐντός τους, ἐπειδή ἐκεῖνος πού πραγματικά τά τελεῖ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ δέ Λειτουργός εἶναι τό ὄργανο ἤ τό «χέρι» τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό καί οἱ καίριοι λόγοι τῶν Μυστηρίων λέγονται σέ τρίτο πρόσωπο καί ὄχι σέ πρῶτο: «βαπτίζεται», «ἀρραβωνίζεται», «στέφεται» κ.λπ. (ἀπό τόν Χριστό!) καί ὄχι «βαπτίζω», «ἀρραβωνίζω», «στέφω» (ἐγώ).

Ὀρθόδοξη καί σχολαστική θεώρηση τῶν Μυστηρίων: Ὡστόσο, ὁ παραπάνω ὁρισμός, ὅπως καί ὁ καθορισμός τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Μυστηρίων, ἄν καί ὀρθά, ἔχουν δυτική προέλευση. Ἡ ρωμαιοκαθολική Δύση μετέτρεψε τά Μυστήρια σέ ἀντικείμενο ἔρευνας καί κατανοήσεως, προκειμένου δέ νά τά κατανοήσει, τά κατέτμησε καί τά διεχώρησε, ὅπως διαχωρίζουν τά ἀντικείμενά τους οἱ ἐπιστῆμες. Ἔτσι, ὅμως, χάνεται ἡ αἴσθηση τῆς ἑνότητος, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει μέ τήν ἀκατάσχετη ἐξειδίκευση τῶν σύγχρονων ἐπιστημῶν (π.χ. τῆς ἰατρικῆς). Μέ αὐτά τά δεδομένα, ἡ Δύση ἐξετάζει τά Μυστήρια σάν ἀνεξάρτητες μεταξύ τους πράξεις, σάν νά μήν ἔχει σχέση τό ἕνα Μυστήριο μέ τό ἄλλο. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἀντίθετα, βλέπει τά Μυστήρια σάν μιά ἑνότητα, σάν ἀλληλοεξαρτώμενα μεταξύ τους, σάν σχετιζόμενα στενά τό ἕνα μέ τό ἄλλο. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε καί ὅτι ὑπάρχει ἕνα μόνο Μυστήριο, τό Μυστήριο τοῦ Χριστοῦ ἤ τό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, καί ὅτι ὅλα τά ἄλλα Μυστήρια εἶναι μορφές ἤ ἐκδηλώσεις τοῦ ἑνός αὐτοῦ Μυστηρίου. Εἰδικότερα, ὅλα τά Μυστήρια συνδέονται μέ τό μεγαλύτερο, μέ τό κατ’ ἐξοχήν Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, τή Θεία Εὐχαριστία. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ὅλα τά Μυστήρια, ἀκόμη καί ἀπό τελετουργική ἄποψη, ἦταν συνδεδεμένα μέ τή Θεία Εὐχαριστία, δηλ. ἐτελοῦντο μέσα στή Θεία Λειτουργία, ὅπως συμβαίνει μέχρι σήμερα μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης (Χειροτονίας). Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ ἀκριβής ἀριθμός τῶν Μυστηρίων δέν ἔχει καίρια σημασία. Ὄντως, ὁ καθορισμός τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Μυστηρίων σέ ἑπτά εἶναι μεταγενέστερος, μέ τήν ἔννοια ὅτι ὑπάρχουν καί ἄλλες ἐκκλησιαστικές πράξεις (τελετές), πού ἔχουν ἀξία παρόμοια μέ αὐτή τῶν Μυστηρίων. Γενικά, ὅλα τά ἐπιμέρους στοιχεῖα τῆς πίστεως συνδέονται στενά μεταξύ τους: Ἡ Μυστηριολογία συνδέεται μέ τήν Ἐκκλησιολογία, ἡ Ἐκκλησιολογία μέ τή Χριστολογία, ἡ Χριστολογία μέ τήν Τριαδολογία κ.λ.π. 

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=gmah9Icqmt4&t=17s