«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Οι συνέπειες της πτώσεως

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Παλαιά Διαθήκη δέν ἀναφέρεται μόνο στή δημιουργία – προέλευση τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί στήν πτώση του. Τό γεγονός τῆς πτώσεως ἀποτελεῖ «κλειδί» γιά τήν κατανόηση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Οἰκονομίας, δηλ. ὁλόκληρης τῆς Θεολογίας μας. Ὁ ἄνθρωπος στήν προπτωτική του κατάσταση ἔφερε ὅλα τά στοιχεῖα τῆς «εἰκόνος» (σχετικῆς ὁμοιότητος) τοῦ Θεοῦ. Ὡς «μικρός κόσμος» καί «μεθόριος» μεταξύ ὁρατοῦ καί ἀοράτου κόσμου, ἦταν «δοξῃ καί τιμῇ ἐστεφανωμένος» (Ψαλμ. 8,6) καί εἶχε θεοπτικές ἐμπειρίες: ἔβλεπε τόν Θεό καί συνομιλοῦσε μαζί Του. Ὡστόσο, θέλησε νά αὐτονομηθεῖ ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί νά γίνει θεός «διά τοῦ ἑαυτοῦ του» (ἐκτός τοῦ Θεοῦ καί ἄνευ τοῦ Θεοῦ). Ἡ οὐσία τῆς πτώσεως ἔγκειται στήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά αὐτονομηθεῖ καί νά αὐθεοποιηθεῖ. Ἡ πτώση εἶχε τραγικές συνέπειες γιά τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο, οἱ σημαντικότερες ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι:

α) Ἡ ἀπώλεια τοῦ Παραδείσου: Ἡ κατάσταση τοῦ Παραδείσου προσέφερε ἄρητη πνευματική ἡδονή («τρυφή» - ἀπόλαυση) στόν ἄνθρωπο. Μέ τήν πτώση παύει καί ἡ μετοχή τόσο στήν κατάσταση τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό, ὅσο καί τῆς «τρυφῆς»: ὁ ἄνθρωπος ἐξορίζεται τοῦ Παραδείσου, τοῦ ὁποίου οἱ πύλες του κλείνουν. «Καί ἐξαπέστειλεν αὐτόν Κύριος ὁ Θεός ἐκ τοῦ Παραδείσου τῆς τρυφῆς ... Καί ἐξέβαλε τόν Ἀδάμ καί κατῴκισεν αὐτόν ἀπέναντι τοῦ Παραδείσου τῆς τρυφῆς καί ἔταξε τά Χερουβείμ καί τήν φλογίνην ρομφαίαν τήν στρεφομένην φυλάσσειν τήν ὁδόν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς» (Γεν. 3, 23-24). Οἱ Πατέρες ὁμιλοῦν γιά τήν κατάσταση τοῦ «ἀδαμιαίου θρήνου», τοῦ κλαυθμοῦ καί τοῦ ὀδυρμοῦ ὅσων γνωρίζουν ἐμπειρικά τί ἀπολάμβαναν ἀπό τήν κατάσταση τοῦ Παραδείσου καί τί ἔχασαν.

β) Ὁ θάνατος: Ἡ προπτωτική κατάσταση ἦταν κατάσταση «κατά χάριν» ἀθανασίας: οἱ ἄνθρωποι δέν θά πέθαιναν, ἀν δέ μεσολαβοῦσε ἡ πτώση. «Ὁ Θεός θάνατον οὐκ ἐποίησεν» (Σ. Σολ. 1,13) καί δέν εἶναι «Θεός νεκρῶν, ἀλλά ζώντων» (Ματθ. 22,32)! Ὁ θάνατος εἶναι ἀπουσία καί στέρηση Θεοῦ: «Ὅσον ἀφίστατο ὁ Ἀδάμ τῆς ζωῆς, τοσοῦτον προσήγγιζε τῷ θανάτῳ. Ζωή γάρ ὁ Θεός. Στέρησις δέ τῆς ζωῆς θάνατος» (Μ. Βασίλειος). Μέ τήν πτώση, ὁ θάνατος εἰσβάλει στήν ἀνθρώπινη ζωή σάν ξένο σῶμα (ἐπεισελθόν, ἐπιγενόμενον καί συμβεβηκώς), ἡ ὁποία (ζωή) πλέον «συζευγνύεται τῷ θανάτῳ»! Ὁ θάνατος εἰσέρχεται στόν κόσμο διά τῆς ἁμαρτίας: «Κέντρον τοῦ θανάτου ἡ ἁμαρτία» (Α΄ Κορ. 15,16). «Δι᾿ ἑνός ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰς τόν κόσμον εἰσῆλθε καί διά τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος» (Ρωμ. 5,12). Οἱ δύο μορφές τοῦ θανάτου: ψυχικός καί σωματικός, «θάνατος πρῶτος» καί «θάνατος δεύτερος». Οἱ ἀσθένειες, ὡς προάγγελοι τοῦ θανάτου. Ἡ εἴσοδος τοῦ κακοῦ στόν κόσμο. Τό ἠθικό κακό (ἁμαρτία, ἀπιστία, ἀποστασία, ἀνηθικότητα, ἀδικία, κοινωνικές συγκρούσεις, πόλεμοι κ.λπ.) καί τό φυσικό κακό (ἀσθένειες, θλίψεις, ταλαιπωρεῖες, φυσικές καταστροφές, σεισμοί, λοιμοί κ.λπ.). Τό πρόβλημα τοῦ κακοῦ καί τῆς λεγομένης «θεοδικίας»: α) Τό κακό δέν εἶναι ὑπόστασις, ἀλλά στέρησις, ὅπως τό σκοτάδι εἶναι ἀπουσία φωτός. β) Ὁ Θεός δέν εἶναι αἴτιος τοῦ κακοῦ. Μ. Βασίλειος: «Ὅτι οὐκ ἔστιν αἴτιος τῶν κακῶν ὁ Θεός». γ) Αἴτιος τοῦ κακοῦ εἶναι ὁ διάβολος ἤ ὁ ἄνθρωπος. δ) Τό κακό δέν ἔγκειται στή φύση, ἀλλά στή βούληση ἤ στήν προαίρεση. ε) Τό κακό ἔχει κοσμικές προεκτάσεις, ἐπιδρᾶ στή φύση, διαταράσσει τίς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου μέ τό περιβάλλον, τό λεγόμενο «ἠθικό κακό» παράγει τό λεγόμενο «φυσικό κακό». Ὁ Θεός ἀνέχεται τίς διάφορες μορφές τοῦ κακοῦ, σεβόμενος τήν ἀνθρώπινη ἐλευθερία. Σέ ἔσχατη ἀνάλυση, ἐπιτρέπει ἀκόμη τόν θάνατο ἐκ φιλανθρωπίας: «ἵνα μή τό κακόν ἀθάνατον γένηται»! Ὡστόσο, στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔχει ἤδη νικηθεῖ τό κακό στήν ὕψιστη μορφή του, τόν θάνατο. Ὅμως, ἡ ὁλοκληρωτική κατάργηση τοῦ κακοῦ (ἡ ἀπαλλαγή τῶν σεσωσμένων ἀπό αὐτό) θά γίνει μέ τή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου.

γ) Ἡ διακοπή τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό: Ἡ πτώση ἐπιφέρει τήν ἐξασθένηση (βαρύτατη νόσηση) τοῦ γνωστικοῦ ὀργάνου τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ νοῦ, μέ ἀποτέλεσμα νά μήν ὁρᾶται πλέον ὁ Θεός. Οἱ Πατέρες μιλοῦν γιά «ἀμαύρωση τοῦ κατ’ εἰκόνα» ἤ γιά «σκοτασμό τοῦ νοῦ»: ὑπολειτουργία, νέκρωση, ἔξοδο ἀπό τήν «καρδία» (τόν φυσικό του χῶρο), ταύτιση μέ τή λογική, ἀποκλειστική ἐνασχόληση μέ ἀνθρώπινα διανοήματα. Μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου ὑψώνεται τό «μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ» καί τήν ψυχή καλύπτει τό «κάλλυμα τῶν παθῶν». Ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ ἐπιφέρει τήν ἔκπτωση στήν εἰδωλολατρία, στίς ψευδεῖς θρησκεῖες καί στή λατρεία «τῆς κτίσεως παρά τόν Κτίσαντα». Οἱ θρησκεῖες εἶναι ἐπινόηση τοῦ ἀνθρώπου, στήν προσπάθειά του νά ἀνακαλύψει τόν ἀπωλεσθέντα Θεό. Ὡστόσο (ἐπειδή ὁ Θεός δέν ἀνακαλύπτεται, ἀλλά γίνεται γνωστός μόνο ὅπου ἀποκαλύπτεται ὁ Ἴδιος), στή φυσική αὐτή ἀναζήτηση τοῦ ἀνθρώπου ἀνταποκρίνεται ὁ διάβολος, ἐμφανιζόμενος ὡς «θεός» καί ὑποκρυπτόμενος στή λατρεία τῶν ἐπί μέρους θρησκειῶν γιά νά δέχεται τήν προσκύνηση τῶν ἀνθρώπων. Γι’ αὐτό, κατά τήν Ἁγία Γραφή, «πάντες οἱ θεοί τῶν ἐθνῶν δαιμόνια» (Ψαλμ. 95,5)!

δ) Ἡ δουλεία στόν διάβολο: Ἡ πτώση εἶναι πρωτίστως ἔργο τοῦ διαβόλου: κατά τούς Πατέρες, ὁ διάβολος εἶναι ἡ πρωτογενής αἰτία της καί ὁ ἄνθρωπος ἡ δευτερογενής. Προέκυψε ὡς ὑπακοή σ’ αὐτόν, ὡς ἐπιλογή τῆς προσφορᾶς τοῦ διαβόλου ἀντί τῆς προσφορᾶς τοῦ Θεοῦ. Ἡ προσφορά αὐτή δέν εἶναι τυχαία: ὁ διάβολος προτείνει στόν ἄνθρωπο νά ἀκολουθήσει τήν ἴδια ἀκριβῶς διαδικασία (τό «ἔσεσθε ὡς θεοί»), μέ τήν ὁποία ἐξέπεσε καί ὁ ἴδιος ἀπό τήν κατάσταση τῆς μετοχῆς στή Δόξα τοῦ Θεοῦ. Πρῶτος ἐκεῖνος ἐπιχείρησε νά γίνει θεός χωρίς τόν Θεό καί ἐξέπεσε, καί ἔπειτα παρέσυρε τόν ἄνθρωπο στήν ἴδια διαδικασία καί στήν ἴδια ἀκριβῶς κατάσταση καί πτώση. Μέ τήν ἐπιλογή τῆς προσφορᾶς τοῦ διαβόλου ὁ ἄνθρωπος ἐξομοιώθηκε μέ τόν διάβολο, ἔγινε δαιμονιώδης! Ἡ ἐπιλογή του ἐπέφερε τή δουλεία στόν διάβολο, ὁ ὁποῖος ἔκτοτε θεωρεῖ κάθε ἄνθρωπο κτῆμα καί περιουσία του. Ἡ πτώση ἐπέφερε τήν καθολική κυριαρχία τοῦ διαβόλου στόν κόσμο: ἔκτοτε «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α΄ Ἰω. 5,19), ὁ δέ διάβολος εἶναι ὁ «ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12, 31) ἤ ὁ «κοσμοκράτορ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6, 12).

ε) Ἡ ὑποταγή τῆς κτίσεως στή φθορά: Ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε νά εἶναι σέ διαρκή ἀλληλεπίδραση μέ τό περιβάλλον. Ὁ κόσμος εἶναι ὁ εὑρύτερος «οἶκος» του. Τοποθετήθηκε σ’ αὐτόν ὡς «βασιλεύς τῶν ἐπί γῆς, βασιλευόμενος ἄνωθεν» (Ἰω. Δαμασκηνός). Μέ τήν ἐπιλογή του, συμπαρέσυρε καί τήν κτίση στήν πτώση. Αὐτή «ὑπετάγη, οὐχ ἑκοῦσα, ἀλλά διά τόν ὑποτάξαντα» (Ρωμ. 8,20) καί ἔκτοτε, «συστενάζει καί συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν» (22), κάποτε ὅμως, «ἐλευθερωθήσεται ἀπό τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς τήν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ» (21). Πτώση τῆς κτίσεως εἶναι ἡ φθορά: ὅ,τι εἶναι γιά τόν ἄνθρωπο ὁ θάνατος, εἶναι γιά τόν φυσικό κόσμο ἡ φθορά. Πρός τῆς πτώσεως τό φυσικό περιβάλλον ἦταν φιλικό πρός τόν ἄνθρωπο καί «ἀναγνώριζε» τήν ἡγεμονία του στή φύση. Μετά τήν πτώση γίνεται ἐχθρικό: ἡ γῆ παράγει «ἀκάνθας καί τριβόλους» (Γεν. 3, 18), δηλ. ἐμφανίζεται τό λεγόμενο «φυσικό κακό», οἱ φυσικές καταστροφές κ.λπ., τά δέ ζῶα «ἐθηριώθησαν» (ἔγιναν θηρία). Ἡ πτώση εἶναι ἡ πηγή ὅλων τῶν προβλημάτων, πού σχετίζονται μέ τήν καταστροφή τοῦ περιβάλλοντος.

Ἡ μετάδοση τοῦ Προπατορικοῦ ἁμαρτήματος: Μέ τήν πτώση «κατηρρώστησεν τοῦ ἀνθρώπου ἡ φύσις τήν ἁμαρτία» (ἅγ. Κύριλλος Ἀλεξανδρείας). Ἔκτοτε ἡ ἀνθρώπινη φύση νοσεῖ βαρύτατα. Ἡ νόσος αὐτή τῆς ἀνθρώπινης φύσεως κληροδοτεῖται στούς ἀπογόνους τοῦ Ἀδάμ σάν κληρονομική ἀσθένεια. Τό Προπατορικό ἁμάρτημα μεταδίδεται, ὅπως ἀκριβῶς μεταδίδεται μιά κληρονομική νόσος. Ὅλοι κληρονομοῦμε τή μεταπτωτική καί νοσοῦσα φύση τοῦ Ἀδάμ, τήν φέρουσα ἐντός της τά στοιχεῖα τοῦ θανάτου (τῆς θνητότητας), τῆς δουλείας στόν διάβολο, τῆς ροπῆς πρός τήν ἁμαρτία κ.λπ. Ὡστόσο, στή διήγηση γιά τήν πτώση παρέχεται καί τό πρῶτο χαρμόσυνο μήνυμα τῆς σωτηρίας, τό λεγόμενο «πρωτευαγγέλιο»: «Καί ἔχθραν θήσω ἀνά μέσον σοῦ καί ἀνά μέσον τῆς γυναικός καί ἀνά μέσον τοῦ σπέρματός σου καί ἀνά μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καί σύ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν» (Γεν. 3,15). Οἱ λόγοι αὐτοί ἀναφέρονται στή συντριβή τῆς κεφαλῆς τοῦ ὄφεως (διαβόλου) μέ τή Σταύρωση καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀπογόνου τῆς Εὔας κατά τήν ἀνθρώπινη φύση Του. 

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=r2IgJWPsaPk