«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Ο Σταυρός του Χριστού και η σωτηρία μας

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΘ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Εἶπεν ὁ Κύριος· Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι. 35 Ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ’ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν. 36 Τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; 37 Ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; 38 Ὃς γὰρ ἐὰν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλῷ, καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται αὐτὸν ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων. 9,1 Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς· Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἰσί τινες ὧδε τῶν ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει» (Μάρκ. 8,34 - 9,1).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Εἶπε ὁ Κύριος· Ὅποιος θέλει νά μέ ἀκολουθεῖ, ἄς ἀπαρνηθεῖ τόν ἑαυτό του καί ἄς σηκώσει τόν σταυρό του καί ἄς μέ ἀκολουθεῖ. 35 Ὅποιος θέλει νά σώσει τήν ψυχή (ζωή) του, πρέπει νά τή θυσιάσει· καί ὅποιος θυσιάζει τήν ψυχή (ζωή) του γιά μένα καί τό Εὐαγγέλιο, αὐτός θά τήν διασώσει. 36 Γιατί, τί θά ὠφεληθεῖ ὁ ἄνθρωπος, ἄν κερδίσει ὁλόκληρο τόν κόσμο, ἀλλά χάσει τήν ψυχή του; 37 Ἤ τί ἀντάλλαγμα μπορεῖ νά δώσει ὁ ἄνθρωπος γιά τήν ψυχή του; 38 Ὅποιος ντραπεῖ γιά μένα καί γιά τούς λόγους μου μπροστά σ' αὐτή τή γενεά τήν ἄπιστη καί ἁμαρτωλή, τότε καί ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου θά ντραπεῖ γι' αὐτόν, ὅταν θά ἔρθει στή δόξα τοῦ Πατρός Του μαζί μέ τούς ἁγίους Ἀγγέλους. 9,1 Καί ἔλεγε ὁ Ἰησοῦς σ’ αὐτούς· Σᾶς βεβαιώνω, πώς εἶναι κάποιοι ἀπ' ὅσους στέκουν ἐδῶ, πού δέ θά δοκιμάσουν θάνατο, ὥσπου νά δοῦν τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ νά ἔρχεται μέ δυναμικό τρόπο».

Ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ: Κυριακή Σταυροπροσκυνήσεως - μέσον περίπου Μ. Τεσσαρακοστῆς καί τίθεται εἰς προσκύνησιν ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ, α) γιά νά ἀντλήσουμε ἀπό αὐτόν δύναμη, β) γιά νά προετοιμασθοῦμε γιά τήν ὑποδοχή τοῦ Σταυροῦ τήν Μ. Ἑβδομάδα καί γ) γιά νά μυηθοῦμε στό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Ὁ Σταυρός εἶναι α) γεγονός καί β) κατάσταση - στάση ζωῆς. Εἶναι κατ’ ἀρχήν γεγονός: ἡ Σταύρωση τοῦ Κυρίου καί τό «Ξύλον», πάνω στό ὁποῖο ἔγινε ἡ Θυσία Του. Ἡ οὐσία τοῦ «μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ» ἔγκειται ἀκριβῶς στόν Σταυρό καί στήν Ἀνάσταση. Ὁ Κύριος δέν ἦλθε στόν κόσμο κυρίως γιά νά διδάξει ἤ νά θαυματουργήσει, ἀλλά γιά νά θυσιαστεῖ «ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς» (Ἰω. 6,51), ἤ «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον» (Ἑβρ. 2,14) καί «ἵνα λύσῃ τά ἔργα τοῦ διαβόλου» (Α΄ Ἰω. 3,8)! Ἐπειδή τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου ἀκολούθησε ἡ Ἀνάσταση, ὁ Σταυρός ἔγινε τό τρόπαιο τῆς νίκης ἐναντίον τοῦ διαβόλου καί τοῦ θανάτου. Τό ἀτιμωτικό ξύλο ἁγιάστηκε μέ τό τίμιο Αἷμα τοῦ Χριστοῦ καί ἔγινε πηγή Χάριτος, δυνάμεως καί ζωῆς. Ἔγινε, ἐπίσης, τό ἰσχυρότερο ὅπλο ἐναντίον τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος: «φρίττει γάρ καί τρέμει μέ φέρων καθορᾶν αὐτοῦ τήν δύναμιν»! (ἐκκλ. ὕμνος). Ὁ Σταυρός ἐνεργεῖ καί θαυματουργεῖ, τό δέ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ προεικονίζεται, ἀλλά καί ἀποκαλύπτει τή δύναμή του προδρομικά στήν Παλαιά Διαθήκη, ὅπως α) στή διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης, β) στήν ἀνάβλυση ὕδατος στήν ἔρημο, γ) στή μεταβολή τοῦ πικροῦ ὕδατος σέ γλυκό, δ) στή νίκη τῶν Ἑβραίων μέ τήν ἔκταση τῶν χειρῶν τοῦ Μωϋσῆ, ε) στή βλαστήσασα ράβδο τοῦ Ἀαρών, στ) στήν ὕψωση τοῦ ὄφεως στήν ἔρημο κ.ἄ. Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ ὁράματος τοῦ Μ. Κωνσταντίνου ἔγινε τό «ἀήττητον τρόπαιον» τῆς Ἐκκλησίας (ἀλλά καί τῆς πολιτείας, κάποτε καί γιά πολλούς αἰῶνες!): ὅλα ἐντός τῆς Ἐκκλησίας ἐνεργοῦνται καί ἁγιάζονται διά τοῦ Σταυροῦ. «Πάντα δεῖται Σταυροῦ»! (ἅγ. Χρυσόστομος).

Ὁ προσωπικός σταυρός: Ὁ Σταυρός δέν εἶναι μόνο γεγονός, ἀλλά καί κατάσταση. Ἐκεῖ ἀποκαλύπτεται τό μέγεθος (πλήρωμα) τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, ἀγάπης μέχρι ἐσχάτης θυσίας. Ὡστόσο, ὁ «Χριστός ἔπαθεν ὑπέρ ὑμῶν, ὑμῖν ὑπολιμπάνων ὑπογραμμόν ἵνα ἐπακολουθήσωμεν τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦ» (Α΄ Πέτρ. 2,21). Εἴμαστε Χριστιανοί, σημαίνει ἀκολουθοῦμε τά ἴχνη τοῦ Χριστοῦ, ὁμοιάζουμε σ’ Αὐτόν, εἰδικότερα δέ ὁμοιάζουμε στόν Χριστό ὡς πρός τόν Σταυρό. Ὁ ἴδιος μᾶς προσκαλεῖ νά σηκώσουμε τόν προσωπικό μας σταυρό γιά νά τόν ἀκολουθήσουμε. Ἡ κλήση Του εἶναι κλήση ἐλευθερίας: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν»! Ὁ Κύριος εἶναι πηγή τῆς ἐλευθερίας, εἶναι ὁ Λυτρωτής (=Ἐλευθερωτής!). Κανέναν δέν βιάζει, κανέναν δέν ἐξαναγκάζει! Ὡστόσο, ἐλευθερία σημαίνει ὑπευθυνότητα - εὐθύνη. Σημαίνει δεσμεύσεις καί ὑποχρεώσεις. Δέσμευση τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὁ σταυρός: ὅποιος τόν ἀκολουθήσει, πρέπει ὁπωσδήποτε νά σηκώσει τόν σταυρό του! Κανείς δέν μπορεῖ νά εἶναι μαθητής Του (Χριστιανός) χωρίς τόν σταυρό καί κανείς δέν μπορεῖ νά σωθεῖ χωρίς τόν σταυρό! Ὁ Χριστός προσκαλεῖ, χωρίς νά ὑπόσχεται ἀνέσεις καί ἀπολαύσεις, ἀλλά ὑποσχόμενος σταυρώσεις! Τί εἶναι, ὅμως, ὁ προσωπικός σταυρός; Εἶναι κατ’ ἀρχήν ἡ ἐν Χριστῷ ἄσκηση, δηλ. ὁ ἀγώνας, οἱ κόποι καί οἱ θυσίες, πού ἀπαιτεῖ κάθε πνευματικό ἔργο: ἡ νηστεία, ἡ προσευχή, ὁ ἐκκλησιασμός, ἡ φιλανθρωπία κ.λπ. Εἶναι, ἐπίσης (καί αὐτό συμβαίνει συνήθως ὅταν ἀμελοῦμε τόν ἀγώνα καί τήν ἐν Χριστῷ ἄσκηση), οἱ θλίψεις καί οἱ περιστάσεις τοῦ βίου, οἱ κάθε εἶδους πειρασμοί (ἀπό ἀνθρώπους καί ἀπό δαίμονες), οἱ δοκιμασίες, οἱ ἀσθένειες, οἱ στερήσεις κ.ἄ. Ἡ ἀντιμετώπιση αὐτῶν τῶν πειρασμῶν μέ ὑπομονή καί ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ, ὁδηγεῖ στή νίκη καί στήν ἀνάσταση. Ἐπίσης, ἀνεβάζει πνευματικά τόν ἀγωνιζόμενο, τόν καλλιεργεῖ, παρέχοντάς του δύναμη καί Χάρη. Ὑπάρχει ὀρθή καί ἐφαλμένη ἀντιμετώπιση τῶν πειρασμῶν. Ἡ μέν ἐξυψώνει, ἡ δέ καταποντίζει. Ὁ Θεός δέν ἀποστέλλει ὁ Ἴδιος τούς πειρασμούς, τούς ἐπιτρέπει ὅμως, γιά νά τούς χειρισθοῦμε σωστά, γιά τή δική μας ὠφέλεια. Ὡστόσο, οἱ πειρασμοί (ὁ προσωπικός σταυρός) δέν εἶναι ἔσχατος προορισμός μας. Εἶναι μέσο, γιά νά ὁδηγηθοῦμε ἀπό τόν σταυρό στήν ἀνάσταση καί ἀπό τήν ἀνάσταση στή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Ἀκόμη καί στή θυσία τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἀνάσταση ἔδωσε νόημα καί δύναμη στόν Σταυρό.

Ἡ ἀξία τῆς ψυχῆς: Τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται καί σέ θέματα πού σχετίζονται μέ τόν Σταυρό, ὅπως π.χ. ἡ ἀξία τῆς ψυχῆς. Σταυρός στήν προκειμένη περίπτωση σημαίνει νά θυσιάσεις τήν «ψυχή» σου, καί ἄν τή θυσιάσεις, τότε θά τήν σώσεις. Ὁ ὅρος «ψυχή» ἐδῶ προφανῶς χρησιμοποιεῖται σύμφωνα μέ τό σχῆμα «τό μέρος ἀντί τοῦ ὅλου», σημαίνοντας τόν ὅλο ἄνθρωπο, τή ζωή μας, τόν ἑαυτό μας, τήν ψυχή μαζί μέ τό σῶμα. Δέν ὑποτιμᾶ ὁ Κύριος τό σῶμα. Ἐκεῖνο πού πρέπει νά θυσιαστεῖ, εἶναι ἡ κοσμική ζωή, ἡ ἐπιφανειακή, ἡ ζωή τῆς ἁμαρτίας, τό «ψυχικό φρόνημα» μαζί μέ τό «σαρκικό φρόνημα». Κατά τόν ἀπ. Παῦλο, πρέπει νά πεθάνει ὁ «παλαιός ἄνθρωπος», ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ διαβόλου, γιά νά γεννηθεῖ καί νά ζήσει ὁ «καινός ἄνθρωπος», ὁ ἄνθρωπος τῆς ἐλευθερίας καί τῆς Χάριτος, ὁ ἄνθρωπος τοῦ Χριστοῦ. «Οἱ τοῦ Χριστοῦ (οἱ ἄνθρωποι τοῦ Χριστοῦ, ὅσοι ἀνήκουν στόν Χριστό) τήν σάρκα ἐσταύρωσαν σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις» (Γαλ. 5,24) καί ὁ Χριστιανός ὀφείλει «νεκρός μέν εἶναι τῇ ἁμαρτίᾳ, ζῶν δέ τῷ Θεῷ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Ρωμ. 6, 11). Ἕνα συνθηματικό ρητό, πού βλέπουμε ἀναρτημένο σέ Ὀρθόδοξες Μονές λέει: «ἄν πεθάνεις πρίν πεθάνεις, δέν θά πεθάνεις ὅταν πεθάνεις»! Ὁ Κύριος ἐπισημαίνει, ὅτι ἡ αἰώνια ζωή τῆς ψυχῆς (ἀλλά καί τοῦ σώματος, γιατί κι αὐτό θά ἀναστηθεῖ καί θά ζήσει αἰωνίως), δέν συγκρίνεται μέ ὅλο τόν κόσμο, ἡ δέ ἀπώλεια τῆς ψυχῆς δέν μπορεῖ νά ἐξαγοραστεῖ μέ κανένα τίμημα: Μιά ψυχή ἀξίζει περισσότερο ἀπ’ ὅ,τι ἀξίζει ὁλόκληρος ὁ κόσμος!

Ἡ Ὁμολογία: Ὁ Σταυροφόρος (ὅποιος ἔχει ἀναλάβει τόν σταυρό του καί ἀκολουθεῖ τόν Κύριο στήν ὁδό τοῦ Σταυροῦ), ὁμολογεῖ συνεχῶς τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί τόν λόγο Του (τό κήρυγμά Του), μέσα στόν ἁμαρτωλό καί δαιμονικό κόσμο. Δέν θεωρεῖ τόν Σταυρό αἰσχύνη, οὔτε τόν «λόγον τοῦ Σταυροῦ» «σκάνδαλο» καί «μωρία». Αἰσχύνη, σκάνδαλο καί μωρία εἶναι ὁ Σταυρός γιά τούς Ἰουδαίους, γιά τούς «ἕλληνας» (τούς φιλοσόφους) καί γιά τούς κοσμικούς, γιά δέ τούς δαίμονες εἶναι μάστιγα, ὅπλο καί κολαστήριο. Ἀντίθετα, ὁ πιστός θεωρεῖ τόν Σταυρό καύχημα καί δόξα του («ἐμοί δέ μή γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μή ἐν τῷ Σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», Γαλ. 6,14), τό δέ κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου θεωρεῖ «Θεοῦ δύναμιν καί Θεοῦ σοφίαν» (Α΄ Κορ. 1,24). Δέν εἶναι τυχαῖο, ὅτι ὁ ἀπ. Παῦλος ἀποκαλεῖ τό περιεχόμενο τοῦ Εὐαγγελίου «λόγον τοῦ Σταυροῦ» (Α΄ Κορ. 1,18). Ἡ Ὁμολογία, ὅπως καί τό «ὑπέρ Χριστοῦ πάσχειν», εἶναι ἔνδειξη ὅτι εἴμαστε τοῦ Χριστοῦ: «ὑμῖν ἐχαρίσθη τό ὑπέρ Χριστοῦ, οὐ μόνον τό εἰς αὐτόν πιστεύειν, ἀλλά καί τό ὑπέρ αὐτοῦ πάσχειν»! (Φιλιπ. 1,29). Ἡ Ὁμολογία ἐκτείνεται μέχρι τό μαρτύριο. Αὐτή ἀνέδειξε «νέφος Μαρτύρων» (Ἑβρ. 12,1) ἐντός τῆς Ἐκκλησίας καί πλῆθος Ὁμολογητῶν τῆς πίστεως καί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, ὁ δέ Κύριος ἀπαιτεῖ τήν Ὁμολογία καί τό μαρτύριο. Ὅπου δέν ὑπάρχει τό «μαρτύριο τοῦ αἵματος», μπορεῖ νά ὑπάρχει τό «μαρτύριο τῆς συνειδήσεως» καί «μαρτύριο τῆς συνειδήσεως» σημαίνει νά διακηρύσσουμε παντοῦ καί μέ κάθε τρόπο, μέ τή ζωή μας, μέ τά ἔργα μας, μέ τή συμπεριφορά μας, μέ τήν ταπείνωση, τήν ἀγάπη, τήν εἰρήνη, τήν ὑπομονή κ.λπ., ὅτι εἴμαστε τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι τοῦ κόσμου ἤ τοῦ διαβόλου.

Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ: Εἴδαμε ὅτι ὁ Σταυρός δέν εἶναι αὐτοσκοπός, ἀλλά μέσο. Μέσο γιά ποῦ; Γιά τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἤ γιά τή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Καί τί ἀκριβῶς εἶναι ἡ Βασιλεία; «Ἡ παρουσία ἡ ἐμή», ἀπαντᾶ ὁ Κύριος μέσῳ τοῦ ἁγ. Χρυσοστόμου, ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ μέσα μας. «Ὅπου ὁ Βασιλεύς, ἐκεῖ καί ἡ Βασιλεία» καί «ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστιν» (Λουκ. 17,21). Ἀκριβέστερα, Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἄκτιστη Δόξα Του ἤ τό ἄκτιστο Φῶς τῆς Δόξης Του, ἤ ἡ θεοποιός Ἐνέργειά Του, ἡ ὁποία ἐπιδημεῖ στούς Ἁγίους ἀπό τήν παροῦσα ἤδη ζωή μέ δυναμικό τρόπο («ἐν δυνάμει», Μάρκ. 9,1, «οὐ γάρ ἐν λόγῳ ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀλλ’ ἐν δυνάμει», Α΄ Κορ. 4,20), ἀλλά χωρίς συνήθως ἐξωτερικές ἐκδηλώσεις: «Οὐκ ἔρχεται ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ μετά παρατηρήσεως» (Λουκ. 17,20). Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι κτιστή πραγματικότητα. Ὅσοι τήν θεώρησαν κτιστή πραγματικότητα, πού θά ἀποκαλυφθεῖ στό μέλλον, βλέπουν νά διαψεύδεται ἐδῶ ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, ὅτι κάποιοι ἀπό τούς ἀκροατές Του θά τήν δοῦν νά ἔρχεται «ἐν δυνάμει». Δέν ταυτίζεται (ἀπόλυτα καί ἀποκλειστικά), οὔτε μέ τήν Ἐκκλησία, οὔτε μέ τή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Ὡς ἄκτιστη πραγματικότητα εἶναι κατάσταση αἰώνια, χωρίς ἀρχή καί τέλος: «Τῆς Βασιλείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος» (Μαρκ. 1,33), «Οὗ τῆς Βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος» (Σύμβολο Πίστεως), «Ἡ Βασιλεία σου Βασιλεία πάντων τῶν αἰώνων» (Ψαλμ. 144,13). Ἐπίσης, ὡς ἄκτιστη πραγματικότητα εἶναι καί ἀναμενόμενη κατάσταση («οὕπω»), κατάσταση τοῦ «μέλλοντος αἰῶνος», ἀλλά καί παροῦσα κατάσταση («ἤδη»): «εἰ ἐν πνεύματι Θεοῦ ἐγώ ἐκβάλλω τά δαιμόνια, ἄρα ἔφθασεν ἐφ’ ὑμᾶς ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ» (Ματθ. 12,28). Μέ ἄλλα λόγια, οἱ Ἅγιοι ζοῦν τόν «μέλλοντα αἰῶνα», τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, τόν Παράδεισο, τά Ἔσχατα ἀπό τήν παροῦσα ἤδη ζωή, ὡς «ἀρραβῶνα τοῦ Πνεύματος» (Β΄ Κορ. 1,22) ἤ «τῆς κληρονομίας ἡμῶν» (Ἐφ. 1,14). Ὅσα ζοῦν ἤ ἔζησαν ἐδῶ «ἐκ μέρους» καί ὡς «ἀρραβῶνα», θά ζήσουν ἤ ζοῦν ἐκεῖ, στήν ἄλλη ζωή, «ἐν πληρότητι» (δηλ. μονίμως) καί ὡς «γάμο». 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).