Ο άγιος Ιωάννης και η Κλίμακα

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Β' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Η΄, ἔτους 2013-2014.

 Εἰσαγωγικά: Τό ἐρώτημα: Τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος; Ποιοί εἴμαστε καί ποιός εἶναι ὁ προορισμός μας; Οἱ λύσεις πού προσφέρει ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση στό ἀνθρωπολογικό ἐρώτημα. Ἡ πλάνη ὅτι μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν ἄνθρωπο παρατηρώντας τον καί ἐξετάζοντάς τον «ἀντικειμενικά». Ἡ πλάνη ὅτι «φυσικός ἄνθρωπος» εἶναι ὁ μέσος ὅρος τῆς συμπεριφορᾶς τῶν πολλῶν ἀνθρώπων. Στήν πλάνη αὐτή εἶναι ἀναγκαστικά ἐγκλωβισμένες, ἡ ἐπιστήμη, ἡ φιλοσοφία καί κάθε «ὀρθολογική» θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση προβάλλει μιά ἄλλη ἀντίληψη, κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος θεωρεῖται σέ τρία ἐπίπεδα: α) τό μεταπτωτικό, β) τό προπτωτικό καί γ) τό ἐπίπεδο τῆς θεώσεως (τοῦ ἐν Χριστῷ δοξασμοῦ). Αὐτά ἀντιστοιχοῦν στίς καταστάσεις: α) πτώση, β) «κατ’ εἰκόνα» καί γ) «καθ’ ὁμοίωσιν», ἤ: α) «παρά φύσιν», β) «κατά φύσιν» καί γ) «ὑπέρ φύσιν». Ἡ ἐπιστήμη γνωρίζει μόνο τόν μεταπτωτικό ἄνθρωπο, τόν ὁποῖο καί θεωρεῖ φυσικό. Ὅμως, κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, φυσικός - φυσιολογικός ἄνθρωπος εἶναι ὁ προπτωτικός, ὁ δέ μεταπτωτικός εἶναι «παρά φύσιν», δηλ. ἀσθενής ψυχικά καί σωματικά ἄνθρωπος. Ἐπειδή «πάντες ἥμαρτον καί ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 3,23), πάντες ἀνεξαιρέτως εἴμαστε ἀσθενεῖς καί χρήζουμε θεραπείας. Οἱ ἀσθένειες, πού μαστίζουν τόν μεταπτωτικό ἄνθρωπο, εἶναι τά πάθη. Θά παρακολουθήσουμε πῶς γεννῶνται, πῶς λειτουργοῦν καί πῶς θεραπεύονται τά πάθη στό ἔργο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου.

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης: Ἕνας μεγάλος ἅγιος καί ἀσκητής τοῦ 6ου μ.Χ. αἰ. (525-610 μ.Χ. περίπου), καταγόμενος ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη (ἤ τήν Παλαιστίνη ἤ τήν Αἴγυπτο). Κάτοχος μεγάλης μόρφωσης: «Νέος Μωϋσῆς» καί «Σχολαστικός». Στή Μονή τοῦ Ἁγίας Αἰκατερίνης Σινᾶ σέ ἡλικία 16 ἐτῶν. Ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Γέροντος Μαρτυρίου. Μοναχός - σπουδαστής τῆς ἐπιστήμης τῆς «κατά Χριστόν φιλοσοφίας». Διάκονος καί Πρεσβύτερος. Περιοδεύει σέ μοναχούς καί ἀσκητές, συλλέγοντας πνευματικές ἐμπειρίες. Μετά τήν κοίμηση τοῦ Γέροντός του, ἀσκητής γιά 40 ἔτη στήν ἔρημο Θολά. Χαρισματοῦχος καί θαυματουργός. Ἡγούμενος τοῦ Σινᾶ γιά 4 ἔτη. Διδάσκαλος τῶν «φιλοσόφων» (μοναχῶν - ἀσκητῶν). Ἐπιστολογράφος καί συγγραφέας τῆς Κλίμακας. Παραδίδει τήν ἡγουμενία στόν ἀδελφό του Γεώργιο. Ἀσκητής καί πάλι λίγο πρίν τήν κοίμησή του. Τό ὁσιακό τέλος: λίγο μετά τόν Χειμῶνα (πιθανόν τοῦ 610 μ.Χ.). Ἡ μνήμη τοῦ Ὁσίου: α) τήν 30η τοῦ μηνός Μαρτίου, β) τήν Δ' Κυριακή τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.

Ἡ Κλίμακα στήν Ὀρθόδοξη γραμματεία: Ὁ Ἰωάννης ἡγούμενος τῆς Ραϊθοῦ ζητᾶ πνευματικές συμβουλές: «τά δέοντα τῇ μοναδικῇ πολιτείᾳ», «πλάκας θεογράφους» «κλίμακα ἐστηριγμένην μέχρι τῶν οὐρανοῦ πυλῶν». Ὁ ἡγούμενος τοῦ Σινᾶ ἅγιος Ἰωάννης τοῦ ἀποστέλλει μιά ἐπιστολή καί ἕνα ἔργο μέ τίτλο «Πλάκες πνευματικαί», πού ἀργότερα ὀνομάστηκε «Κλῖμαξ». Ἡ Κλίμακα, ἕνα ἔργο πού ἀπευθύνεται πρωτίστως σέ μοναχούς. Ἀποτελεῖ ταμεῖο καί θησαύρισμα τῆς ἐμπειρίας πολλῶν ἀσκητῶν καί Ἁγίων, ἀπό τίς περιοδεῖες τοῦ ἁγίου Ἰωάννου. Περιλαμβάνει 30 λόγους. Διαίρεση - μέρη: α) Εἰσαγωγή (λόγοι 1-3), β) Τά σκληρά πάθη καί οἱ ἀντίστοιχες ἀρετές (λόγοι 4-25), γ) Ἡ διάκριση (λόγος 26), δ) Οἱ καρποί τῶν πνευματικῶν μόχθων (λόγοι 27-30). Χαρακτηριστικά τοῦ ἔργου: -Τό συνεπτυγμένο καί λακωνικό (ἀποφθεγματικό) ὕφος. -Ἡ κλιμάκωση τῆς πνευματικῆς ζωῆς. -Ἡ βαθμιαία πνευματική πρόοδος. -Ἡ ἀξία τῆς ὑπακοῆς καί ὁ ρόλος τοῦ πνευματικοῦ πατρός (ἐξομολόγου καί πνευματικοῦ ὁδηγοῦ).