Η προσωπική προσευχή

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Η' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΓ', ἔτους 2018-2019.

Ἀπό τήν κοινή στήν προσωπική προσευχή: Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι μέν ἡ ὕψιστη προσευχητική καί λατρευτική πράξη, ἀλλά δέν εἶναι ἡ μόνη προσευχητική πράξη, ἀφοῦ ὑπάρχει καί ἡ προσωπική προσευχή. Ὡστόσο, κάθε πράξη τοῦ πιστοῦ πρέπει νά διαπνέεται ἀπό τή Θ. Λειτουργία, νά ἀποτελεῖ προέκτασή της. Ἡ Θ. Λειτουργία δέν ὁλοκληρώνεται ἐντός τοῦ Ναοῦ. Ἐκτός τοῦ Ναοῦ ἀρχίζει μιά «λειτουργία μετά τή Λειτουργία», μέ τήν ἔννοια ὅτι ἡ ἐμπειρία τῆς Θ. Λειτουργίας πρέπει νά μεταφερθεῖ στήν καθημερινή μας ζωή, ἡ ἐμπειρία τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ νά μεταφερθεῖ ἐντός τοῦ «κόσμου» ἤ, τουλάχιστον, ὁ θησαυρός, πού λάβαμε στή Θ. Λειτουργία, πρέπει νά διατηρηθεῖ, νά μήν διασκορπισθεῖ. Κατά συνέπειαν, ἡ προσωπική προσευχή εἶναι προέκταση τῆς Θ. Λειτουργίας, εἶναι πράξη λειτουργική καί ἐκκλησιαστική καί ὄχι πράξη ἀτομική. Ἡ μεταβολή τῆς προσωπικῆς προσευχῆς σέ ἀτομική θρησκευτική πράξη ἀποτελεῖ ἔκπτωση ἀπό τήν αὐθεντικότητα τῆς προσευχῆς, εἶναι ἐκδήλωση φαρισαϊσμοῦ: «Ὁ Φαρισαῖος σταθείς πρός ἑαυτόν ταῦτα προσηύχετο» (Λουκ. 18,11).

Ὁ Κύριος, ὡς διδάσκαλος προσευχῆς: Ἡ αὐθεντική προσευχή εἶναι θεοδίδακτη καί θεοπαράδοτη μέθοδος: ὁ Κύριος εἶναι ὁ «διδούς εὐχήν τῷ εὐχομένῳ» (Α' Βασ. 2,9), ἀλλά καί κατά τήν Ἐνανθρώπησή Του δίδει σαφεῖς ὁδηγίες περί προσευχῆς (Ματθ. 6, 5-8), παρέχοντας καί συγκεκριμένο ὑπόδειγμα προσευχῆς, τή λεγομένη «Κυριακή προσευχή» (Ματθ. 6, 9-13). Μηνύματα τῆς χαρακτηριστικῆς παραβολῆς τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου: α) ὑπάρχει ἀποδεκτή καί μή ἀποδεκτή ἀπό τόν Θεό προσευχή, β) ἡ ταπείνωση ἀποτελεῖ προϋπόθεση τῆς αὐθεντικῆς προσευχῆς, γ) ἡ μετάνοια ἀποτελεῖ, ἐπίσης, προϋπόθεση τῆς αὐθεντικῆς προσευχῆς, δ) ἡ στάση τοῦ σώματος ἐπηρεάζει καθοριστικά τήν αὐθεντικότητα τῆς προσευχῆς (ἀφοῦ ὑπάρχει σαφής ἀλληλεπίδραση μεταξύ ψυχῆς καί σώματος), ε) τό περιεχόμενο τῆς προσευχῆς ἐπηρεάζει, ἐπίσης, καθοριστικά τήν αὐθεντικότητά της. Ἕνα μήνυμα ἀπό τίς περί προσευχῆς ὁδηγίες τοῦ Κυρίου (Ματθ. 6, 9-13): νά προσευχόμεθα περισσότερο μέ προϋπάρχουσες (ἐκκλησιαστικές) προσευχές, ἀποφεύγοντας τίς αὐτοσχέδιες (ἀτομικές) προσευχές.

Ἡ ἡσυχία, ὡς προϋπόθεση τῆς προσευχῆς: Ἡ ἔννοια τοῦ «ταμείου» καί ἡ «ἐν τῷ κρυπτῷ» καρποφόρος προσευχή. Ἡ ἀπερίσπαστη καί ἡ ἀτάραχος (εἰρηνική) προσευχή. Ἡ ἡσυχία, ὡς προϋπόθεση ὄχι μόνο τῆς προσευχῆς, ἀλλά καί κάθε ἄλλης πνευματικῆς ἐργασίας. Ὁ Ὀρθόδοξος Ἡσυχασμός - Μοναχισμός, ὡς πηρύνας τῆς κατά Χριστόν ζωῆς. Ἡ οὐσία τῆς ἡσυχίας: ἡ συγκέντρωση τοῦ νοῦ ἀπό τή διάχυσή του μέσω τῶν αἰσθήσεων στά πράγματα τοῦ κόσμου, ἡ «ἐπάνοδος εἰς ἑαυτόν» τοῦ «σκεδαννυμένου ἐπί τά ἔξω» νοῦ (Μ. Βασίλειος) ἤ ἡ «εἰς ἑαυτόν συστροφή» καί «εἴσω γένεσις» τοῦ νοῦ (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). Οἱ δύο μορφές ἡσυχίας: α) Ἡ ἐξωτερική ἡσυχία. Ἡ ἀπομόνωσις - ἀποφυγή τῶν ἐξωτερικῶν περισπασμῶν τῆς ἡσυχίας. Ἡ «φυλακή τῶν αἰσθήσεων»: τῶν ἐξωτερικῶν (ὁράσεως, ἀκοῆς, γεύσεως, ὀσφρήσεως, ἀφῆς) καί τῆς ἐσωτερικῆς αἰσθήσεως (φαντασίας). Οἱ αἰσθήσεις ὡς «θυρίδες» ἐξόδου καί διασκορπισμοῦ τοῦ νοῦ καί ὡς «πύλες» εἰσόδου κάθε κακοῦ ἐντός τοῦ ἀνθρώπου: «ἀνέβη θάνατος διά τῶν θυρίδων ὑμῶν» (Ἱερ. 9,21). β) Ἡ ἐσωτερική ἡσυχία. Ἡ εἰρήνη δέν διαταράσσεται μόνο ἀπό ἐξωτερικές αἰτίες, ἀλλά πολύ περισσότερο ἀπό ἐσωτερικές: ἡ ἐξωτερική ἡσυχία ἁπλῶς συμβάλλει στήν ἔλευση τῆς ἐσωτερικῆς εἰρήνης. Τά ἐσωτερικά αἴτια, πού διαταράσσουν τήν ἀνθρώπινη προσωπικότητα, εἶναι οἱ λογισμοί καί τά πάθη. Κατά συνέπειαν, ἡ αὐθεντική προσευχή προϋποθέτει ἕναν παράλληλο ἀγῶνα ἐναντίων τῶν ἁμαρτιῶν, τῶν παθῶν καί τῶν λογισμῶν, καθώς καί τή «φυλακή» τῆς ἐσωτερικῆς αἰσθήσεως (τῆς φαντασίας). Μεταξύ τῶν δύο ἀγώνων, ἐναντίον τῶν παθῶν καί ὑπέρ τῆς προσευχῆς, ὑπάρχει ἀλληλεπέδραση: ἡ προσευχή φθείρει τήν ἁμαρτία καί τά πάθη, ἡ δέ κατάλυση τῆς ἁμαρτίας ἐνισχύει τήν προσευχή. Τελικά, ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ, ἡ «πάντα νοῦν ὑπερέχουσα» (Φιλιπ. 4,7), εἶναι δωρεά - χάρισμα Θεοῦ: ἡ ἡσυχία εἶναι καί προϋπόθεσις, ἀλλά καί καρπός τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς.

Τό ὄργανο τῆς προσευχῆς: Κατ’ ἀρχήν, ἡ προσευχή εἶναι λειτουργία τοῦ ἀνθρωπίνου λόγου: τοῦ προφορικοῦ καί τοῦ ἐνδιαθέτου, τῆς γλώσσης καί τῆς διανοίας. Εἶναι «λογική προσευχή» καί «λογική λατρεία» τοῦ Θεοῦ. Ὡστόσο, σκοπός τῆς προσευχῆς δέν εἶναι νά παραμείνει λογική, ἀλλά νά καταστεῖ «νοερά» ἤ «καρδιακή». «Καρδιακή» δέν σημαίνει συναισθηματική προσευχή, ὡστόσο πρόκειται γιά διαδικασία στήν ὁποία μετέχει καί τό συναίσθημα καί ἡ βούληση.