Προϋποθέσεις της αυθεντικής προσευχής

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΑ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΓ', ἔτους 2018-2019.

Αὐθεντική καί μή αὐθεντική προσευχή: Ὅπως εἶναι γνωστό, ὅλες οἱ προσευχές δέν εἶναι ἀποδεκτές ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ: ὑπάρχουν αὐθεντικές καί μή αὐθεντικές προσευχές, εἰσακουόμενες καί μή εἰσακουόμενες. Ἄρα, ὑπάρχουν προϋποθέσεις τῆς αὐθεντικῆς προσευχῆς: ἐξωτερικές καί ἐσωτερικές. Ἐξωτερικές εἶναι ὁ τόπος, ὁ χρόνος, ἡ στάση, ἡ ἡσυχία, οἱ συνθῆκες γενικότερα κ.ἄ. Ἐσωτερικές εἶναι ὁ ἀγώνας κατά τῶν παθῶν καί τῆς ἁμαρτίας καί ἡ παράλληλη καλλιέργεια ὅλων τῶν εὐαγγελικῶν ἀρετῶν. Ἡ προσευχή συμβαδίζει ἀναγκαστικά μέ τίς ἄλλες ἀρετές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Προσευχή καί μετάνοια: Ἡ προσευχή τοῦ Τελώνη ἔγινε ἀποδεκτή, ὡς προσευχή μετανοίας. Ἡ προσευχή «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με» εἶναι ἰσχυρή, ἐπίσης, ὡς προσευχή μετανοίας. Ἡ μετάνοια εἶναι προϋπόθεση κάθε πνευματικοῦ ἔργου καί κάθε μορφῆς ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό, εἶναι προϋπόθεση σωτηρίας. Αὐτό συμβαίνει, ἐπειδή ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος βρίσκεται σέ κατάσταση ἀποστασίας ἀπό τόν Θεό, γι’ αὐτό ἡ μετάνοια πρέπει νά εἶναι διαρκής κατάσταση τοῦ πιστοῦ. Τό κήρυγμα τοῦ Προδρόμου, τό κήρυγμα τοῦ Ἰησοῦ, τό κήρυγμα τῶν Ἁγίων εἶναι προσκλήσεις διαρκοῦς μετανοίας: «μετανοεῖτε» (συνεχῶς) καί ὄχι «μετανοήσατε» (μία φορά). Ἡ ἀνάγκη συνεχοῦς μετανοίας ἐρείδεται στό ἀντικειμενικό γεγονός ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι καθολικό φαινόμενο στόν μεταπτωτικό κόσμο. Τί εἶναι ἡ μετάνοια: Μεταβολή «νοός», ἀλλαγή νοοτροπίας, ἀλλαγή τρόπου σκέψεως καί θεωρήσεως τῶν πραγμάτων, ἀλλαγή τρόπου ζωῆς. Μετάνοια δέν εἶναι ἡ ἐξωτερική ἀποχή ἀπό τήν ἁμαρτία, ἀλλά ἡ ἐκ βάθους ἀποστροφή της. Προϋποθέσεις τῆς ἀληθοῦς μετανοίας: α) Ἡ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητος, β) Ἡ μεταστροφή (ἀλλαγή τρόπου ζωῆς), γ) Ἡ μυστηριακή Ἐξομολόγηση. Ἡ μετάνοια, ὡς περιεχόμενο τῶν ἐκκλησιαστικῶν προσευχῶν. Ἕνα χαρακτηριστικό παράδειγμα: ὁ Ψαλμός τῆς μετανοίας (ὁ 50ος Ψαλμός) καί τά περιστατικά τῆς συνθέσεώς του.

Προσευχή καί νηστεία: Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος συνέδεσε τήν προσευχή μέ τή νηστεία. Ἡ νηστεία καθιστᾶ τήν προσευχή ἀποτελεσματική. Ἀντίθετα, ἡ πολυφαγία, ὁ κορεσμός, ἡ γαστριμαργία ἀποτελοῦν ἀρνητικές συνθῆκες προσευχῆς: «παχεῖα γαστήρ, λεπτόν οὐ τίκτει νόον». Ἡ νηστεία εἶναι ἡ πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ («συνηλικιότις» τοῦ ἀνθρώπου). Ὁ Κύριος νηστεύει καί διδάσκει περί νηστείας. Ἡ νηστεία δέν εἶναι αὐτοσκοπός, ἀλλά μέσο ἁγιασμοῦ. Ἀποτελέσματά της: - Καθαρίζει ἀπό τήν ἁμαρτία καί θεραπεύει τά πάθη (τά ψυχικά καί τά σωματικά). - Εἶναι ἰσχυρό ὅπλο κατά τοῦ διαβόλου («τοῦτο τό γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ», Ματθ. 17,21). - Ἐνισχύει τήν ἀνθρώπινη θέληση, συμβάλλει στόν αὐτοέλεγχο, καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο «αὑτοκράτορα» (ἡγεμόνα τοῦ ἑαυτοῦ του). - Συμβάλλει στή συγκέντωση τοῦ νοῦ καί, κατ’ ἐπέκτασιν, στήν καθαρά προσευχή. - Καθαρίζει τόν νοῦ ἀπό λογισμούς (πονηρούς, αἰσχρούς, καί βλάσφημους). - Ταπεινώνει ψυχικά καί σωματικά.

Προσευχή καί ταπείνωση: Ὅλες οἱ ἀποδεκτές προσευχές, πού μαρτυροῦνται στά ἱερά κείμενα, εἶναι προσευχές ταπεινώσεως καί συντριβῆς, ἡ δέ προσευχή ἡ συνοδευμένη μέ ὑπερηφάνεια, κατά τό παράδειγμα τοῦ Φαρισαίου, δέν γίνεται ἀποδεκτή. Ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ ὑγεία τῆς ψυχῆς. Εἶναι «ἰδιότητα» τοῦ Θεοῦ: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ ὅτι πρᾶός εἰμι καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ, καί εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Ματθ. 11,29). Ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὡς διδάσκαλος ταπεινώσεως: «Ἑαυτόν ἐκένωσε μορφήν δούλου λαβών ... ἐταπείνωσεν ἑαυτόν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου» (Φιλιπ. 2, 7-8). Ἡ ταπείνωση εἶναι χριστομίμητη ἀρετή: ὁ Κύριος ἄφησε τόν Ἑαυτό Του «ὑπογραμμόν» γιά νά ἀκολουθήσουμε «τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦν» (Α΄ Πέτρ. 2,21). Ἔνιψε τούς πόδας τῶν Μαθητῶν καί «ὁδόν ἡμῖν ἀρίστην τήν ταπείνωσιν ὑπέδειξε ἐν τῷ νίψαι τούς πόδας τῶν Μαθητῶν» (Ἀκολουθία Μ. Πέμπτης). Δίδαξε ὅτι, «οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν ... ἀλλ’ ὅς ἐάν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι ἔσται ὑμῶν διάκονος, καί ὅς ἄν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος ἔσται ὑμῶν δοῦλος» (Ματθ. 20, 26-27). Ὁ ταπεινούμενος μιμεῖται τόν Χριστό: γίνεται χριστοειδής καί χριστόμορφος. Δέν ὑπάρχουν πραγματικοί λόγοι (αἰτίες) καυχήσεως: ὅ,τι καλό ἔχουμε, εἶναι τοῦ Θεοῦ· τό ἀποκλειστικά δικό μας εἶναι οἱ ἁμαρτίες μας. Ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ νά μιμηθοῦμε τόν Χριστό, «ἀλλήλοις ὑποταγέντες καί ἀλλήλων τούς πόδας ἐκπλύνοντες» (Ἀκολουθία Μ. Πέμπτης). Ταπείνωση καί αὐτομεμψία: ἡ  αὐθεντική προσευχή ἀρχίζει μέ αὐτομεμψία.