Τα εμπόδια της προσευχής

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΒ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΓ', ἔτους 2018-2019.

Ἡ προσευχή, ὡς «βία φύσεως»: Ἡ προσευχή εἶναι μιά πνευματική ἐργασία καί, ὡς ἐργασία, προϋποθέτει κόπο, προϋποθέτει «βία φύσεως», ὅπως καί κάθε πνευματικό ἔργο. «Ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καί βιασταί ἁρπάζουσιν αὐτήν» (Ματθ. 11,12). Ὑπάρχουν πραγματικά ἐμπόδια προσευχῆς, προερχόμενα ἀπό τρεῖς κυρίως αἰτίες, τούς τρεῖς ἐχθρούς τοῦ ἀγωνιζομένου γιά τή σωτηρία του Χριστιανοῦ. Αὐτοί εἶναι «ἡ σάρξ, ὁ κόσμος καί ὁ κοσμοκράτωρ» (ἅγ. Γρηγόριος Παλαμᾶς).

Ἡ «σάρξ», ὡς ἐμπόδιο προσευχῆς: Ὁ ὅρος «σάρξ» ἀναφέρεται ἐδῶ στόν ὅλο ἄνθρωπο, ὄχι μόνο στό σῶμα ἀλλά καί στήν ψυχή, ἔχει τήν ἔννοια τοῦ «ἑαυτοῦ». Τό πρῶτο ἐμπόδιο προσευχῆς, λοιπόν, εἶναι ὁ ἑαυτός μας, ὁ κακός ἑαυτός μας. Γενικά, ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος ἀποστρέφεται τήν προσευχή. Ὡστόσο, ἕνας μέρος τοῦ βαθύτερου ἑαυτοῦ μας τήν ἀναζητᾶ καί τήν ἐπιδιώκει. Ἕνα ἄλλο μέρος, ὅμως, τό ὁποῖο, συνήθως, ὑπερισχύει, τήν ἀποστρέφεται. Ἔτσι, ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος ἐμφανίζεται καί ἐδῶ διχασμένος. Ἡ προσευχή ἀπαιτεῖ προσοχή στραμμένη πρός τόν Θεό. Ὡστόσο, πτώση εἶναι ἀκριβῶς ἡ «ἀποστασία» τοῦ νοῦ ἀπό τόν Θεό: «Νοῦς ἀποστάς τοῦ Θεοῦ ἤ κτηνώδης γίνεται ἤ δαιμονιώδης» (ἅγ. Γρηγόριος Παλαμᾶς).

Ὁ «κόσμος», ὡς ἐμπόδιο προσευχῆς: Στόν μεταπτωτικό ἄνθρωπο ἡ προσοχή εἶναι στραμμένη πρός τόν κόσμο, μέσω, ὅμως, τοῦ ἑαυτοῦ του. Ἔτσι, ὁ κόσμος ἀντιμετωπίζεται ἰδιοτελῶς καί ἐμπαθῶς. Ἐπιπλέον, σέ κατάσταση ἀποστασίας δέν βρίσκεται μόνο ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά καί ὁ κόσμος, ἀφοῦ μετά τήν πτώση «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19), ὁ δέ διάβολος εἶναι πλέον ὁ «ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31) ἤ ὁ «κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφεσ. 6, 12). Κατά συνέπειαν, ὁλόκληρο τό περιβάλλον, ἐντός τοῦ ὁποίου ζοῦμε, εἶναι ἀποτρεπτικό ὡς πρός τήν προσευχή (τό ἀνθρώπινο περιβάλλον, οἱ συνθῆκες καί οἱ ρυθμοί τῆς ζωῆς, ἡ μέριμνα γιά τήν ἐπιβίωση, οἱ ἐπιδράσεις τῶν μέσων ἐνημερώσεως κ.ἄ.). «Κόσμος ἐστιν ἡ διαγωγή ἡ σαρκική καί τό φρόνημα τῆς σαρκός», «ὁ κόσμος πόρνη ἐστί» (ἅγ. Ἰσαάκ Σύρος). «Τά πάθη εἶναι αἱ ὑπό τοῦ κόσμου τούτου διά τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου προσβολαί ἐναντίον τοῦ ἀνθρώπου» (ἅγ. Ἰουστῖνος Πόποβιτς). Χαρακτηριστικό τῆς ἐποχῆς μας εἶναι ἡ λεγόμενη «ἐκκοσμίκευση», δηλ. ἡ κατανόηση καί ἑρμηνεία τοῦ κόσμου διά τοῦ κόσμου, χωρίς καμμία ἀναφορά στόν Θεό. Ἐκκοσμίκευση, σημαίνει πρακτική ἀθεΐα, πρακτική ἄρνηση τοῦ Θεοῦ, ἐκτόπιση τοῦ Θεοῦ ἀπό τήν προσωπική καί κοινωνική ζωή. Ἐπιπλέον, ἡ διά τῆς προσευχῆς ἐπιστροφή τοῦ νοῦ ἀπό τήν προσκόληση στόν κόσμο καί διά τοῦ ἑαυτοῦ μας πρός τόν Θεό εἶναι ἔργο κοπιαστικό. Οἱ Πατέρες ὁμιλοῦν γιά κυκλική κίνηση τοῦ νοῦ: «Νοῦς μέν γάρ μή σκεδαννύμενος ἐπί τά ἔξω, μηδέ ὑπό τῶν αἰσθητηρίων ἐπί τόν κόσμον διαχεόμενος, ἐπάνεισι μέν πρός ἑαυτόν· δι’ ἑαυτοῦ δέ πρός τήν περί Θεοῦ ἔννοιαν ἀναβαίνει» (Μ. Βασίλειος). «Εἴσω γενόμενος ἀπό τῆς ὕλης καί τῶν ὑλικῶν καί εἰς ἐμαυτόν ὡς οἷόν τε συστραφείς» (Γρ. Θεολόγος).

Ὁ «κοσμοκράτωρ», ὡς ἐμπόδιο προσευχῆς: Ὅταν κάποιος πρόκειται νά προσευχηθεῖ, ἕνας συναγερμός δαιμονικῶν δυνάμεων γίνεται, γιά τήν ἀποτροπή του ἀπό αὐτό τό ἔργο. Κατά συνέπειαν, τό ἰσχυρότερο ἐμπόδιο τῆς προσευχῆς εἶναι «ὁ κοσμοκράτωρ», δηλ. ὁ διάβολος. Αὐτός ἐνεργεῖ μέ πολλούς καί ποικίλους τρόπους, πρό τῆς προσευχῆς καί κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς. Πρό τῆς προσευχῆς ἐνεργεῖ: α) Διά τῆς ἁμαρτίας: ὁ ἐφάμαρτος βίος δημιουργεῖ ἀρνητικές συνθῆκες προσευχῆς. β) Διά τῶν λογισμῶν τῆς κακίας (πονηρῶν, αἰσχρῶν καί βλάσφημων λογισμῶν). Ὑπάρχει ἀλληλεπίδραση μεταξύ κακῶν λογισμῶν καί ἁμαρτίας: ἡ ἁμαρτία τρέφει τούς λογισμούς, ἀλλά καί γεννᾶται ἀπό τούς λογισμούς. γ) Διά τῆς ἀναβολῆς: ὁ διάβολος ὑποβάλλει συνεχῶς προφάσεις ἀναβολῆς τῆς προσευχῆς. Κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς διά τοῦ περισπασμοῦ: α) Μέσῳ λογισμῶν κακίας. β) Μέσῳ ματαίων λογισμῶν. γ) Μέσῳ ἀγαθῶν ἤ εὐλαβῶν λογισμῶν (πόλεμος «ἐκ τῶν δεξιῶν») δ) Μέσῳ ἐπιδράσεων στό σῶμα (πονοκεφάλου, ἐξαντλήσεως, ἀτονίας κ.ἄ.). ε) Μέσῳ αἰσθητῶν ἐνεργειῶν (θορύβων, κρότων, κινήσεων κ.ἄ.). στ) Μέσῳ φαινομένων πλάνης (ψευδοχαρισμάτων, «ἀποκαλύψεων, φώτων, «ἀγγελοφανειῶν», «ἁγιοφανειῶν», «θεοφανειῶν» κ.ἄ.). Κατά συνέπειαν, «οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις» (Ἐφεσ. 6,12).