Ο μακαριστός Γεώργιος Καψάλης και το έργο του

Ο ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΨΑΛΗΣ (1987-2020)

ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Στίς 4 Ἀπριλίου 2020 ἔφυγε ἀπό τόν παρόντα κόσμο γιά τήν αἰωνιότητα, γιά τή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν, σέ ἡλικία μόλις 33 ἐτῶν, ἕνας λαμπρός νέος καί ἐξαίρετος ἐπιστήμονας μέ πολλές προοπτικές ὁ μακαριστός πλέον Γεώργιος Καψάλης.

Ἄφησε τήν τελευταία του πνοή ἐξαιτίας καρδιολογικῶν προβλημάτων μετά ἀπό ὀλιγοήμερη παραμονή στό Νοσοκομεῖο Εὐαγγελισμός τῶν Ἀθηνῶν. Εὐγενεῖ παραχωρήσει τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κηφισίας κ. Κυρίλλου ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία ἐψάλη στήν Ἱερά Μονή Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου στό Μαρκόπουλο Ἀττικῆς ἀπό τόν Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Ἀβύδου κ. Κύριλλο. Ὁ ἀείμνηστος Γεώργιος γεννήθηκε στό Παναρίτι Κορινθίας τό 1987, ὅπου μεγάλωσε καί ἔζησε τά παιδικά του χρόνια. Ἀπό μικρός διακρίθηκε γιά τήν πίστη του στόν Θεό, γιά τήν εὐλάβεια, γιά τήν ὀξύνοιά του καί γιά τήν ἀγάπη του πρός τή μάθηση.

Τελειώνωντας τό Γυμνάσιο στήν ἰδιαίτερη πατρίδα του, ἀποφάσισε νά ἐγγραφεῖ καί νά συνεχίσει τή μαθητεία του στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Κορίνθου (2002-2005), σχολεῖο τό ὁποῖο ἀγάπησε μέ ὅλη του τήν ψυχή καί ἀγαπήθηκε ἀπό καθηγητές καί συμμαθητές του. Μέχρι πρόσφατα ἐργαζόταν ἐντατικά γιά τόν συντονισμό τῶν ἀποφοίτων του, σέ συνεργασία μέ τόν τελευταῖο Διευθυντή κ. Βλάσσιο Ἀνδρικόπουλο. Μετεῖχε ἐνεργά στίς ἐκδηλώσεις τῶν Ἀποφοίτων τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Κορίνθου καί κατά τίς τελευταῖες ἐκλογές τῆς Ἑνώσεως ἐξελέγη μέλος τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου.

Συνέχισε τίς σπουδές του στό Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας καί Θρησκειολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, στό ὁποῖο εἰσῆλθε μέ τίς σχετικές ἐξετάσεις καί ἀπό τό ὁποῖο ἀποφοίτησε μέ βαθμό Ἄριστα. Παράλληλα ὁλοκλήρωσε τίς σπουδές του στήν ἀγγλική καί στή γερμανική γλώσσα.

Θέλοντας νά διευρύνει τίς γνώσεις του καί σέ ἄλλα γνωστικά ἀντικείμενα, εἰσῆλθε μέ κατατακτήριες ἐξετάσεις στό Τμῆμα Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου Πατρῶν, τοῦ ὁποίου ἀνεδείχθη πτυχιοῦχος. Τό ἐρευνητικό του ἐνδιαφέρον ἐστιάστηκε στήν Ἠθική, στήν Ἐφαρμοσμένη Ἠθική καί στή Φιλοσοφία τῆς Θρησκείας. Παράλληλα μετεῖχε σέ ἡμερίδες καί συνέδρια καί ἦταν ἐνεργό μέλος τῆς Ἑλληνικής Ἑταιρείας Ἠθικῆς.

Ὡστόσο, δέν ἐγκατέλειψε τίς Θεολογικές σπουδές, πού ἀποτέλεσαν τό κατ’ ἐξοχήν ἐρευνητικό του ἐνδιαφέρον. Συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στήν κατεύθυνση τῆς «Ἐκκλησιαστικῆς Γραμματείας» καί ἔλαβε μεταπτυχιακό Δίπλωμα, ἐκπονώντας μεταπτυχιακή ἐργασία μέ τίτλο «Ὁ διάλογος τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ μέ τόν Πατριάρχη Πύρρο», ἡ ὁποία ἐκδόθηκε τό 2017 (ἐκδόσεις Ἐλίκρανον, Ἀθήνα).

Στήν ἐργασία αὐτή ὁ μακαριστός Γεώργιος ἀσχολήθηκε μέ μία μεγάλη πατερική καί ἀσκητική προσωπικότητα, τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή (580-662) καί μέ ἕνα χαρακτηριστικό κείμενο τῆς Πατερικῆς γραμματείας, τό ὁποῖο σχολιάζει καί ἀναλύει, τόν διάλογο τοῦ ἁγίου Μαξίμου μέ τόν αἱρετικό (Μονοθελήτη) πρώην Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Πύρρο (638-641, 654).

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔζησε σέ μιά ταραγμένη ἐποχή, μέ ἔντονες θεολογικές ἀντιπαραθέσεις. Ὑπέστη σκληρές διώξεις γιά τή διδασκαλία του, ἡ ὁποία ἦταν προϊόν τῆς προσωπικῆς θεοπτικῆς του ἐμπειρίας, ἀλλά καί τῆς κοινῆς θεοπτικῆς ἐμπειρίας ὅλων τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας. Ἦταν ἡ αὐθεντική ἐκκλησιαστική πίστη, ἡ ὁποία ἐπικυρώθηκε ἀπό τήν ΣΤ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (Κωνστανινούπολη, 680-681 μ.Χ.) μετά τήν κοίμηση τοῦ ἁγίου Μαξίμου (662).

Εἰδικότερα, μετά τήν Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (Χαλκηδόνα, 451 μΧ.) ἑκατομμύρια μονοφυσιτῶν ἤ μονοφυσιτιζόντων χριστιανικῶν πληθυσμῶν στήν Αἴγυπτο καί ἀλλοῦ ἀρνήθηκαν τή Σύνοδο καί ἔμειναν ἐκτός Ἐκκλησίας, σχηματίζοντας ἰδιαίτερες χριστιανικές κοινότητες, τίς λεγόμενες «Ἀντιχαλκηδόνιες ἤ «Προχαλκηδόνιες Ἐκκλησίες», πού ὑφίστανται μέχρι σήμερα. Ἔκτοτε οἱ Βυζαντινοί Αὐτοκράτορες ἀναζητοῦσαν τρόπους προσέγγισης αὐτῶν τῶν πληθυσμῶν, μέσῳ τοῦ συμβιβασμοῦ, συνήθως, στά θέματα τῆς πίστεως. Ἡ θεολογική φόρμουλα πού ἐπινόησε γιά τόν σκοπό αὐτό ὁ προκάτοχος τοῦ Πύρρου αἱρετικός Πατριάρχης Σέργιος (610-638) ἦταν ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχουν μέν δύο τέλειες φύσεις, ὅπως δεχόταν ἡ Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, ἀλλά μία μόνο θέληση (Μονοθελητισμός) καί μία ἐνέργεια (Μονοενεργητισμός). Τή νέα θεολογική θέση θέλησαν νά ἐπιβάλλουν μέ διατάγματά τους οἱ Αὐτοκράτορες τῆς ἐποχῆς, τήν ἀπεδέχθη δέ καί ὁ διάδοχος τοῦ Σεργίου Πατριάρχης Πύρρος.

Τήν ἐποχή τοῦ διαλόγου ὁ Πύρρος ἦταν ἔκπτωτος τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου. Στόν διάλογο μεταφέρει ὅλα τά ἐπιχειρήματα τῶν ὁμοφρόνων του, ὅπως ὅτι πηγή τοῦ θελήματος εἶναι τό πρόσωπο καί ὄχι ἡ φύση, ὅτι ἄν ὑπάρχει διακεκριμένο ἀνθρώπινο θέλημα στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ αὐτό θά ἐναντιώνεται στό θεῖο θέλημα, ὅτι τό ἀνθρώπινο θέλημα θά εἶναι ἠναγκασμένο καί ὄχι ἐλεύθερο κ.ἄ. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἀπάντησε ὅτι, κατά τήν ὁμόφωνη Πατερική, ἀλλά καί τή γενικότερα ἀποδεκτή ἄποψη, πηγή  τῆς θελήσεως (καί τῆς ἐνέργειας) εἶναι ἡ φύση καί ὄχι τό πρόσωπο ἤ ἡ ὑπόσταση, ἡ δέ διαφορετική ἄποψη ἀκυρώνει πλήρως τή διδασκαλία τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἀφοῦ, ὅπου εἰσάγεται μιά θέληση, εἰσάγεται ἀναγκαστικά καί μία φύση. Ἐπίσης, ἀπάντησε ὅτι τό ἀνθρώπινο θέλημα τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι ὑπενάντιο στό θεῖο, ἀλλά ὑποτάσσεται καί ἀκολουθεῖ αὐτό ἐλευθέρως, ὅτι στόν Χριστό δέν ὑπάρχει «γνωμικό θέλημα» κ.ἄ. Ἄλλωστε, ἡ θεολογική πρόταση τοῦ Πύρου, τοῦ Σεργίου καί τῶν ὁμοφρόνων τους δέν ἐπέφερε τό ἀναμενόμενο ἀποτέλεσμα, τήν ἕνωση μέ τούς μονοφυσιτίζοντες. Στόν διάλογο ἀνεδείχθη σαφῶς ἡ θεολογική ὑπεροχή τοῦ ἁγίου Μαξίμου, μέ ἀποτέλεσμα νά συντριβοῦν κυριολεκτικά τά ἐπιχειρήματα τοῦ Πύρρου καί ὁ ἴδιος νά προσχωρήσει στήν ὀρθή πίστη. Δυστυχῶς ὅμως, μετά ἀπό κάποιο διάστημα καί προκειμένου νά ἐπανέλθει στόν πατριαρχικό θρόνο, ἐπέστρεψε στίς προηγούμενες αἱρετικές ἀπόψεις του. Μετά ἀπό δεύτερη σύντομη (τετράμηνη) παραμονή στον πατριαχικό θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως τό 654, ὁ Πύρρος ἀπεβίωσε ξαφνικά, καταδικάστηκε δέ ὡς αἱρετικός ἀπό τήν ΣΤ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (680-681), ἡ ὁποία καταδίκασε ἐπίσης τόν Μονοθελητισμό καί τόν Μονοενεργητισμό καί ἐπικύρωσε τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μαξίμου καί ἄλλων Πατέρων τῆς ἐποχῆς.

Τά θέματα αὐτά συνέχισαν νά βρίσκονται τό ἐπίκεντρο τοῦ θεολογικοῦ ἐνδιαφέροντος τοῦ μακαριστοῦ Γεωργίου Καψάλη, ἀφοῦ οἱ χριστιανικές κοινότητες πού προέκυψαν ἀπό τήν ἀπόρριψη τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, οἱ λεγόμενες «Ἀντιχαλκηδόνιες ἤ «Προχαλκηδόνιες» ἤ «Ἀνατολικές Ἐκκλησίες», ὑφίστανται μέχρι σήμερα, ἡ δέ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διεξάγει ἐπίσημο Θεολογικό Διάλογο μέ αὐτές. Τήν πορεία καί τά πορίσματα αὐτοῦ τοῦ Διαλόγου ἀνέλαβε νά ἀξιολογήσει ὁ μακαριστός Γεώργιος, ἐκπονώντας τή διδακτορική διατριβή του μέ θέμα: «Ὁ Θεολογικός Διάλογος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίες μέ τίς ἀρχαῖες Ἀνατολικές Ἐκκλησίες», ὡς Ὑποψήφιος Διδάκτορας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ἐπιβλέπων τῆς Διδακτορικῆς του Διατριβῆς ἦταν ὁ Ἐπίσκοπος Ἀβύδου Κύριλλος καί μέλη ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς Ἐλπιδοφόρος καί ὁ Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος.

Ὁ Διάλογος μέ τίς «Ἐκκλησίες» αὐτές, δηλαδή τήν Κοπτική, τήν Αἰθιοπική, τη Συροϊακωβιτική, τήν Ἀρμενική καί τήν Ἰνδική (τοῦ Μαλαμπάρ), πού ἀριθμοῦν σήμερα στό σύνολό τους περίπου 70 ἑκατομμύρια πιστῶν, διεξήχθη σέ δύο φάσεις, μία ἀνεπίσημη (1964-1979) καί μιά ἐπίσημη (1985-1993). Ἡ πρώτη ἄρχισε μέ συνάντηση τῶν ἐκπροσώπων τῶν δύο πλευρῶν στό Aarchus τό 1964. Ἀκολούθησαν παρόμοιες συναντήσεις τό 1967 (Bristol), τό 1970 (Geracle) καί τό 1971 (Addis-Abeba). Ὁ ἐπίσημος Θεολογικός Διάλογος ἄρχισε τό 1985 στό Chambesy, ἀκολούθησαν δέ τρεῖς ἀκόμη ἐπίσημες συναντήσεις τό 1989 (Νιτρία), τό 1990 (Chambesy) καί τό 1993 (Chambesy) καί ἄλλες ἀνεπίσημες στά ἐνδιάμεσα. Οἱ δύο πλευρές κατέληξαν σέ συμφωνία ὡς πρός τό Χριστολογικό καί σημαντικότερο μέρος, σέ κοινή ἀποδοχή τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (370-444) καί τῶν μετά τήν Γ΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων (Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ καί Ζ΄) καί σέ κοινή καταδίκη τῶν αἱρεσιαρχῶν Νεστορίου (395-451) καί Εὐτυχοῦς (π. 378-451). Ὡστόσο, ὁ δρόμος πρός τήν πλήρη κοινωνία φαίνεται νά εἶναι μακρύς. Προβλήματα ὑπάρχουν πολλά, στά ὁποῖα ἐπιχείρησε νά ἀπαντήσει ὁ μακαριστός Γεώργιος μέ τό ἔργο του, ὅπως ἄν ὑπάρχουν πραγματικές διαφορές στή διδασκαλία ἤ μόνο διαφορές στήν ὁρολογία, ἄν ὑπάρχει δυνατότητα διατύπωσης νέου κοινῶς ἀποδεκτοῦ Χριστολογικοῦ Ὅρου, ἄν ἐπιτρέπεται οἱ κοινότητες αὐτές νά ἀποκαλοῦνται Ἐκκλησίες, ἄν ὑπάρχει δυνατότητα ἄρσεως ἀναθεμάτων πού ἔχουν ἐπιβληθεῖ ἀπό Οἰκουμενική Σύνοδο, ποιά ἡ θέση τῶν καταδικασμένων ἡγετῶν τῶν Ἀντιχαλκηδονίων Διοσκόρου (+454) καί Σεβήρου (+538), τό ζήτημα τῆς ἐπίσημης συναρίθμησης τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τό ζήτημα τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν σέ περίπτωση ἑνώσεως κ.ἄ.

Δυστυχῶς ἡ σπουδαία αὐτή ἐργασία, ὁλοκληρωμένη ἤδη, δέν πρόφθασε νά ἐγκριθεῖ ὡς διδακτορική διατριβή καί δεν εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας, λόγῳ τῆς ἀπροσδοκήτου κοιμήσεως τοῦ μακαριστοῦ Γεωργίου Καψάλη. Ὁ Γεώργιος ἐργάστηκε σκληρά γι’ αὐτήν. Συνέλεξε στοιχεῖα ἀνέκδοτα, πού εἶναι δύσκολο νά βρεθοῦν. Ἐργάστηκε σέ διάφορα μέρη τοῦ κόσμου, στό ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Συνόδου στήν Ἀθήνα, στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, στήν Κύπρο, σέ διάφορες πόλεις τῆς Εὐρώπης. Συμβουλεύτηκε τά προσωπικά ἀρχεῖα προσωπικοτήτων πού μετεῖχαν στόν Διάλογο, ἐπιζώντων ἤ κεκοιμημένων. Εὐχή καί προσδοκία ὅλων μας εἶναι νά ἐγκριθεῖ καί νά ἐκδοθεῖ αὐτή ἡ διατριβή εἰς μνήμην του.

Γενικά, ὁ μακαριστός Γεώργιος ἦταν ἄνθρωπος ἰδιαίτερα ἀγαπητός σέ ὅλους. Διακρινόταν γιά τό λαμπρό ἦθος του καί γιά τόν σπάνιας ποιότητας χαρακτῆρα του. Θά τόν ἐνθυμούμεθα πάντοτε μέ ἀγάπη, θά τόν μνημονεύομε καί εὐχόμεθα ὁ Κύριος νά ἀναπαύει τήν ψυχή του μετά τῶν Ἁγίων καί τῶν Δικαίων, ἡ δέ μνήμη του νά εἶναι αἰωνία.

Πρωτ. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας

9/5/2020