«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Το αντικείμενο του Αοράτου Πολέμου

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Δ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021.

Εἰσαγωγικά: Ὁ «Ἀόρατος Πόλεμος», ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα ἔργα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου καί ἕνα ἀπό τά πνευματικότερα ἔργα τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης. Κατηγορήθηκε γιά δυτικές ἐπιδράσεις, ἐπειδή βασίζεται σέ ἀντίστοιχο δυτικό ἔργο. Ὡστόσο, ὁ Ἅγιος προσλαμβάνει ἀπό αὐτό ὅ,τι καλό ὑπάρχει καί τό ἐντάσσει ὀργανικά στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Εἶναι γνήσιος φορέας τοῦ ἀφομοιωτικοῦ πνεύματος τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, σέ ἀντίθεση μέ ὅ,τι συμβαίνει σήμερα, πού προσλαμβάνονται συνήθως τά ὑποπροϊόντα ἄλλων πολιτισμῶν. Περιεχόμενο τοῦ «Ἀοράτου Πολέμου» ἡ μέθοδος ἤ ἡ διαδικασία τῆς σωτηρίας, ὡς «τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν». Αὐτῆς τῆς «τέχνης» καί «ἐπιστήμης» εἶναι βαθύτατος γνώστης ὁ ἅγιος Νικόδημος. Ἡ διαδικασία αὐτή περιγράφεται μέ πολεμικούς ὅρους, ὡς πνευματικός Πόλεμος.

Ἡ ταυτότητα τοῦ «ἐχθροῦ»: Ὁ περιγραφόμενος ἀπό τόν ἅγιο Νικόδημο Πόλεμος δέν εἶναι αἰσθητός, ἀλλά νοητός. Ἀναφέρεται σέ ἀοράτους, πραγματικούς ὅμως καί ἰσχυρούς, ἐχθρούς. Αὐτοί εἶναι «τά διάφορα πάθη καί θελήματα τῆς σαρκός καί οἱ πονηροί καί μισάνθρωποι δαίμονες», ἤ ὅπως ἀναφέρει ἀλλοῦ ὁ Ἅγιος σέ ἀπόλυτη συμφωνία μέ την Πατερική Παράδοση, ἀντικείμενο τοῦ Πολέμου εἶναι οἱ τρεῖς «ἐχθροί»: α) ἡ «σάρξ», β) ὁ «κόσμος» καί γ) ὁ «κοσμοκράτωρ». «Σάρξ» εἶναι ὁλόκληρος ὁ ἄνθρωπος (χρήση τοῦ μέρους ἀντί τοῦ ὅλου) συμπεριλαμβανομένης καί τῆς ψυχῆς, ἤ ἀκριβέστερα ὁ πεπτωκώς ἄνθρωπος, ὁ κακός ἑαυτός μας ἤ ἡ ἐνοικοῦσα στό σῶμα καί στήν ψυχή ἁμαρτία. «Κόσμος» εἶναι τό «κοσμικό φρόνημα», τό φρόνημα τῆς ἀποστασίας ἀπό τόν Θεό, καί «κοσμοκράτωρ» εἶναι ὁ διάβολος, λόγῳ τῆς κυριαρχίας του στόν κόσμο μετά τήν ἀνθρώπινη πτώση. Ἄν στούς δύο πρώτους «ἐχθρούς» ὑποκρύπτεται ὁ τρίτος, τότε οἱ τρεῖς «ἐχθροί» συνοψίζονται σέ ἕναν: κατ’ ἐξοχήν «ἐχθρός» καί ἀντικείμενο τοῦ Ἀοράτου Πολέμου εἶναι ὁ διάβολος καί τά στρατεύματά του, οἱ πονηροί δαίμονες. Ὁ Ἀόρατος Πολέμος γίνεται «πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6,12).

Μιά ἐπικίνδυνη ὑποτίμηση: Πρῶτο μέλημα κάθε ἐμπλεκομένου σέ πόλεμο εἶναι νά «ψηφίζει» (νά ὑπολογίζει μέ ἀκρίβεια) τή δύναμη τοῦ ἐχθροῦ, ἀφοῦ κάθε ὑποτίμηση ἤ ὑπερεκτίμησή της κρίνει τήν ἔκβαση τοῦ πολέμου. Στήν ἐποχή μας ὑπάρχει μιά τάση ὑποτίμησης τῆς δυνάμεως τοῦ διαβόλου, ἀλλά καί διαστροφῆς τῆς περί αὐτοῦ διδασκαλίας. Ἔτσι, σέ σύγχρονα θεολογικά ἔργα (κυρίως ἑτερόδοξα), ἐλάχιστη ἀναφορά γίνεται ἤ ἀπουσιάζει κάθε ἀναφορά στό πρόσωπο καί στίς ἐνέργειες τοῦ διαβόλου. Ἀλλά καί σέ Ὀρθόδοξα θεολογικά ἔργα περιστασιακά μόνο γίνεται λόγος περί διαβόλου. Ἀντίθετα, στήν Ἁγ. Γραφή καί στήν Πατερική γραμματεία γίνεται ἐκτενής λόγος, στή δέ Ἀσκητική γραμματεία ὁ λόγος αὐτός εἶναι ἐκτενέστατος. Αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι, κατ’ ἐπίδρασιν τοῦ δυτικοῦ τρόπου σκέψεως, ἡ Θεολογία μας ἀπό ἐμπειρική γίνεται σέ πολλές περιπτώσεις θεωρητική, γίνεται διανοητική ἐνασχόληση καί θεολογικός στοχασμός. Ἀντί νά βασίζεται στίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ἐντός τοῦ χρόνου καί τῆς ἱστορίας, δηλ. σέ πραγματικά γεγονότα («Θεολογία γεγονότων»), βασίζεται σέ ἰδέες καί συλλογισμούς περί Θεοῦ. Ἡ Ἁγ. Γραφή περιγράφει ἀκριβῶς τίς δυναμικές παρεμβάσεις τοῦ Θεοῦ ἐντός τοῦ κόσμου καί τῆς ἱστορίας. Ὁ Θεός τῆς Βίβλου δέν εἶναι ὁ «θεός» τῶν φιλοσόφων (μιά ἀφηρημένη ἰδέα) , ἀλλά «ὁ Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν, Θεός Ἀβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ» (Ἐξ. 3,16). Ἀντίστοιχα, ἡ θεωρητική προσέγγιση τοῦ διαβόλου, ἀγνοεῖ τίς πραγματικές ἐνέργειές του μέσα στόν κόσμο, καθώς καί τή δράση του στήν ἱστορία καί στήν προσωπική ζωή τῶν πιστῶν. Ἔτσι, ὁ διάβολος ἐκλαμβάνεται ὡς προσωποποίηση τοῦ κακοῦ, ὡς ἀνύπαρκτο πρόσωπο, ὡς μιά εἰκόνα ἤ ἕνα σύμβολο τοῦ κακοῦ. Ἡ ἀντίληψη αὐτή ἀκυρώνει κάθε διάθεση πνευματικοῦ ἀγῶνος (πολέμου) ἐναντίον τῶν δυνάμεων τοῦ σατανᾶ, ἀκολουθώντας πιστά τήν τακτική τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος συνήθως ἐνεργεῖ κρυπτόμενος, ὥστε οἱ ἄνθρωποι νά νομίζουν ὅτι δέν ὑπάρχει. Ἡ μεγαλύτερη ἴσως ἐπιτυχία τοῦ διαβόλου εἶναι νά πείσει τούς πολλούς ὅτι ὁ ἴδιος δέν ὑπάρχει. Ἔτσι, ἀκόμη καί στόν σύγχρονο Σατανισμό (τόν λεγόμενο «Νεοσατανισμό»), τήν πιό ἀκραία δαιμονική κατάσταση, κυριαρχοῦσα ἀντίληψη εἶναι ὅτι διάβολος δέν ὑπάρχει καί ὅτι ὑπάρχει μόνο ὁ Σατανιστής, ὁ ὁποῖος ἔχει τήν ἱκανότητα νά διαχειρίζεται ἰσχυρές καί «ἀπόκρυφες» δυνάμεις! 

Οἱ δαίμονες στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση: Ἀντίθετα, κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ὁ διάβολος ἔχει: α) πραγματική ὕπαρξη καί β) πραγματική δύναμη. Ὁ Θεός, πρό τοῦ ὁρατοῦ κόσμου, δημιούργησε τόν ἀόρατο (τόν κόσμο τῶν Ἀγγέλων). Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἀναφέρθηκε στήν πτώση τοῦ ἑωσφόρου («ἐθεώρουν τόν σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα», Λουκ. 10,18), τήν ὁποία ἀκολούθησε ὁλόκληρο τάγμα Ἀγγέλων. Στό θέμα ἀναφέρεται καί ὁ προφήτης Ἡσαΐας: «Πῶς ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁ ἑωσφόρος; ... Συνετρίβη εἰς τήν γῆν ... Σύ δέ εἶπας ἐν τῇ διανοίᾳ σου· εἰς τόν οὐρανόν ἀναβήσομαι, ἐπάνω τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τόν θρόνον μου, καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ ... ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ» (Ἡσ. 14, 12-14). Στή συνέχεια, ὁ σατανᾶς ἐμπλέκεται ἐνεργῶς στήν ἀνθρώπινη πτώση καί δι’ αὐτῆς κυριαρχεῖ ὁλοκληρωτικά στόν κόσμο. Γίνεται ὁ «ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω. 12,31) ἤ «ὁ κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6,12), ἔκτοτε δέ «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19). Ὁ Κύριος ἦλθε στόν κόσμο, «ἵνα λύσῃ τά ἔργα τοῦ διαβόλου» (Α' Ἰω. 3,8) καί «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον» (Ἑβρ. 2,14). Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος πειράζεται ἀπό τόν διάβολο στήν ἔρημο. Οἱ ἐνέργειες τοῦ διαβόλου συνεχίζονται παράλληλα μέ τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Τά Εὐαγγέλια ὁμιλοῦν γιά θεραπεῖες δαιμονιζομένων, γιά ἀσθένειες ὀφειλόμενες σέ δαιμονική ἐνέργεια, γιά σκέψεις, ὁμιλίες καί πράξεις πού γίνονται κατ’ ἐνέργειαν τοῦ σατανᾶ (π.χ. «εἰσῆλθεν δέ σατανᾶς εἰς Ἰούδαν τόν καλούμενον Ἰσκαριώτην», Λουκ. 22,3). Μέχρι τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ὅλοι οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ἀδάμ (δίκαιοι καί ἁμαρτωλοί) ἐκρατοῦντο δέσμιοι τοῦ διαβόλου. Μέ τήν Ἀνάσταση ἀπελευθερώθηκαν οἱ δίκαιοι, δέθηκε «ὁ ἰσχυρός» καί κατελύθη τοῦ διαβόλου ἡ δύναμη. Ὡστόσο, στούς ἐκτός τοῦ Χριστοῦ ἡ δύναμη αὐτή παραμένει ἀμείωτη. Μόνο ὅσοι εἶναι ἑνωμένοι μέ τόν Χριστό μποροῦν νά ὑπερνικοῦν τίς δυνάμεις τοῦ σατανᾶ. Ὅλοι οἱ ἑνωμένοι μέ τόν Χριστό ἐμπλέκονται δυναμικά στόν Ἀόρατο Πόλεμο μέ τόν «κοσμοκράτορα» τοῦ αἰῶνος τούτου.

Οἱ «μεθοδεῖες» τοῦ διαβόλου: Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ὁ διάβολος δέν διαθέτει μόνο πραγματική δύναμη, ἀλλά καί «μεθοδείας» (Ἐφ. 6,11), δηλ. καλά ἐπεξεργασμένους τρόπους, μέ τούς ὁποίους ἐνεργεῖ. Ὁ ἅγιος Νιοκόδημος μᾶς ἀποκαλύπτει ἀκριβῶς τίς «μεθοδεῖες» τοῦ διαβόλου. Ἄριστος πνευματικός ὁδηγός εἶναι ἐκεῖνος πού γνωρίζει τίς «μεθοδεῖες» τοῦ διαβόλου καί οἱ Ἅγιοι εἶναι ἄριστοι πνευματικοί ὁδηγοί, ἐπειδή ἀκριβῶς γνωρίζουν τίς «μεθοδεῖες» τοῦ διαβόλου. Οἱ κυριώτεροι τρόποι, μέ τούς ὁποίους ἐνεργεῖ ὁ διάβολος, εἶναι: α) Διά τῶν ἁμαρτημάτων (ὁ «ἐκ τῶν ἀριστερῶν» πόλεμος). Εἶναι ἡ συνήθης ἐνέργεια τοῦ διαβόλου, ὅταν προτρέπει στό κακό καί ἐμποδίζει στό καλό. β) Διά τῶν λογισμῶν. Ὅλες οἱ σκέψεις δέν εἶναι ἀποκλειστικά δικές μας. Ἕνα μεγάλο μέρος τους εἶναι ὑποβολές τοῦ διαβόλου, ἰδίως οἱ λεγόμενοι «κακοί λογισμοί» (πονηροί, αἰσχροί, βλάσφημοι κ.λπ.), καθώς καί οἱ λεγόμενοι «μάταιοι λογισμοί». γ) Διά τῶν συνανθρώπων. Πολύ εὔκολα ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά γίνει ὄργανο τοῦ σατανᾶ γιά νά πειράζεται ὁ ἀγωνιζόμενος Χριστιανός. δ) Διά τοῦ «κόσμου» καί τοῦ λεγομένου «κοσμικοῦ φρονήματος». Ὁ πιστός μαθητής τοῦ Χριστοῦ θά ἔλθει σέ ἀναπόφευκτη σύγκρουση μέ τόν «κόσμο», ὁ ὁποῖος «ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19), καθώς καί μέ τό «φρόνημα τοῦ κόσμου τούτου», πού εἶναι ἀσύμβατο μέ τό «φρόνημα τοῦ Χριστοῦ». ε) Διά τῆς ἀποστασίας τῆς πίστεως. Ἡ ὀρθή πίστη εἶναι ἀσφαλής ὁδηγός στόν Χριστό. Κάθε διαστροφή της, δηλ. κάθε «αἵρεσις ἀπωλείας» (Β' Πέτρ. 2,1), ἀποτελεῖ «διδασκαλίαν δαιμονίων» (Α' Τιμ. 4,1). στ) Διά τῶν καλῶν ἔργων, πού γίνονται «ἤ παρά καιρόν, ἤ παρά τόπον, ἤ παρά τό μέτρον». Αὐτός ὁ «ἐκ τῶν δεξιῶν» πόλεμος εἶναι ἡ πιό δυσδιάκριτη καί ἡ πιό ἐπικίνδυνη «μεθοδεία» τοῦ διαβόλου. ζ) Διά φαινομένων πλάνης, ὅταν δημιουργεῖ ψευδαισθήσεις πνευματικῶν ἐμπειριῶν ἤ ὅταν ἐμφανίζεται ὡς «φῶς» ἤ μέ τή μορφή ἱερῶν προσώπων, ἤ ὅταν «μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός» (Β' Κορ. 11,14). η) Μέ ἔμμεσες, ἀλλά αἰσθητές ἐνέργειες, ὅπως π.χ. μέ θορύβους, κρότους κ.ἄ., ἰδιαίτερα κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς. θ) Μέ ἄμεσες αἰσθητές ἐνέργειες, ὅπως συμβαίνει σέ ἁγίους ἀσκητές, ὅταν ἐμφανίζεται ὁ ἴδιος «ἐν μετασχηματισμῷ», μέ σκοπό νά φοβίσει τόν ἀγωνιζόμενο ἤ νά τόν ἀποτρέψει ἀπό τόν ἀγώνα του. Ὡστόσο, τό μήνυμα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου καί ὅλων τῶν Ἁγίων εἶναι ἐν προκειμένῳ, ὅτι ἡ δύναμη τοῦ διαβόλου εἶναι «οὐδέν» μπροστά στή δύναμη τοῦ Χριστοῦ: «μείζων ὁ ἐν ἡμῖν ἤ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ» (Α΄ Ἰω. 4,4). 

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=Y61MrUM3OYM