«Ορθοδοξία και Ζωή» 2022-2023: Η Χριστολογική ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ΄ τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΖ΄, ἔτους 2022-2023. 

Εἰσαγωγικά: Στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Θεός δέν ἀποκαλύπτει τήν ἄκτιστη, ἀπρόσιτη καί ἀμέθετη γιά μᾶς Οὐσία Του, τήν ὁποία οὐδείς γνωρίζει, ἐκτός τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἀλλά τήν ἐπίσης ἄκτιστη Ἐνέργειά Του ἤ τίς ἄκτιστες Ἐνέργειές Του. Ὡστόσο, μέσῳ αὐτῶν τῶν ἀκτίστων Ἐνεργειῶν ἀποκαλύπτεται ἕνα Πρόσωπο, ὁ «ἐνεργῶν» τίς θεῖες Ἐνέργειες, «ὁ Κύριος τῆς Δόξης» ἤ «ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν» κ.ἄ. Αὐτό τό Πρόσωπο δέν εἶναι ὁ Θεός Πατήρ, ὅπως πολλοί νομίζουν, ἀλλά ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό Ὁποῖο στήν Π. Διαθήκη ἐμφανίζεται ὡς Ἄσαρκος Λόγος καί ταυτίζεται μέ τόν Σεσαρκωμένο Λόγο τῆς Καινῆς Διαθήκης, τόν Ἰησοῦ Χριστό, μέ τή διαφορά ὅτι στήν πρώτη περίπτωση ἐμφανίζεται χωρίς τήν ἀνθρώπινη φύση Του, ἐνῶ στή δεύτερη ἐμφανίζεται μέ τήν ἀνθρώπινη φύση Του, τήν ὁποία προσέλαβε ἐν χρόνῳ («ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου», Γαλ. 4,4). Στίς περισσότερες περιπτώσεις αὐτός ὁ «Κύριος τῆς Δόξης» ἐμφανίζεται ὡς «Ἄγγελος Κυρίου» ἤ ἁπλῶς ὡς «Ἄγγελος» ἤ ὡς «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος», ὁ Ὁποῖος διακρίνεται σαφῶς ἀπό τούς κτιστούς ἀγγέλους, ἀποκαλούμενος ταυτόχρονα «Κύριος» καί «Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν». Ὁ «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος» καί «Κύριος τῆς Δόξης» τῆς Π. Διαθήκης, «ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τῶν καιρῶν» γεννήθηκε στόν κόσμο ὡς «Παιδίον νέον», σύμφωνα μέ τήν προαιώνια ἀπόφασή Του («βουλήν» Του), σταυρώθηκε γιά τή σωτηρία μας καί «ἀνέστη αὐτεξουσίως» (μέ τή δική Του δύναμη). Οἱ Ἰουδαῖοι τῆς ἐποχῆς Του δέν ἀντελήφθησαν ὅτι τό ἱστορικό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ταυτίζεται ἀπολύτως μέ τόν Θεό τῆς Π. Διαθήκης, τόν Δημιουργό, τόν Νομοθέτη, τόν ἐμφανιζόμενο στούς Προφῆτες, τόν διασώσαντα τόν Λαό στήν Ἐρυθρά θάλασσα κ.λπ., καί ἐσταύρωσαν τόν «Κύριο τῆς Δόξης». Γι’ αὐτό, κάθε ἑρμηνεία πού δέν ταυτίζει τόν Θεό τῆς Καινῆς, τόν Ἰησοῦ Χριστό, μέ τόν Θεό τῆς Παλαιᾶς, τόν «Κύριο τῆς Δόξης», εἶναι ἰουδαϊκή ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης, δηλ. πεπλανημένη - αἱρετική ἑρμηνεία. Ἰουδαϊκή ἑρμηνεία εἶναι ἐν πολλοῖς καί ἡ σύγχρονη ἐπιστημονική ἤ «ἀντικειμενική» ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ κατανοεῖ καί ἑρμηνεύει τήν Π. Διαθήκη χριστολογικά καί μόνο χριστολογικά. «Ἡ μή χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης εἶναι αἵρεσις καί πλάνη» (π. Ἰωάννης Ρωμανίδης). Ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἀλήθειας τῆς Π. Διαθήκης ἐξαρτᾶται ἀπόλυτα ἀπό τή μέθοδο ἑρμηνείας της. Ἡ ὀρθή μέθοδος (ἡ χριστολογική) εἶναι τό «κλειδί» γιά τήν κατανόηση τῆς Π. Διαθήκης καί μᾶς ἀποκαλύπτει τήν Ἀλήθειά της, πού εἶναι ὁ Χριστός. Ἡ πεπλανημένη μέθοδος (ἡ μή χριστολογική) ὁδηγεῖ ἀναπόφευκτα σέ πεπλανημένες ἀντιλήψεις περί τοῦ περιεχομένου τῆς Π. Διαθήκης. Ἡ χριστολογική μαρτυρία τῆς Π. Διαθήκης διαφαίνεται καί ἀπό τά ἴδια τά κείμενά της, ὅπου ὁ ἐμφανιζόμενος ἐκεῖ «Ἄγγελος Κυρίου» ἀποκαλεῖται σαφῶς καί ἐπανειλημμένως «Θεός», δεδομένου ὅτι ὁ Πατήρ οὐδέποτε ἀποκαλεῖται «Ἄγγελος» καί δέν εἶναι κανενός «Ἄγγελος». Στό ἴδιο πνεῦμα ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀναφέρει ὅτι ἡ πνευματική Πέτρα, πού πότιζε τούς πατέρες ἐπί Μωϋσέως, ἦταν ὁ Χριστός (Α΄ Κορ. 10, 1-4) καί ὅτι ὁ Μωϋσῆς θεώρησε «πλοῦτον» γιά τόν ἑαυτό του «τόν ὀνειδισμόν τοῦ Χριστοῦ» (Ἑβρ. 11,26), ἐνῶ ἔζησε πρό (τῆς Ἐνσαρκώσεως) τοῦ Χριστοῦ! Κατά τόν ἴδιο τρόπο ἑρμηνεύει γεγονότα τῆς Π. Διαθήκης ἡ Πατερική καί Ὑμνολογική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ Χριστός ὡς Δημιουργός: Ἥδη ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν Καινή Διαθήκη διευκρινίζει ὅτι ὁ ἀναφερόμενος γενικά καί ἀόριστα Δημιουργός τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως δέν εἶναι Θεός Πατήρ, ὅπως πολλοί νομίζουν, ἀλλά ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ: «πάντα δι’ αὐτοῦ (τοῦ Λόγου) ἐγένετο, καί χωρίς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδέν ὅ γέγονεν» (Ἰω. 1,3), «ὁ κόσμος δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καί ὁ κόσμος αὐτόν οὐκ ἔγνω» (Ἰω. 1,10). Ὁ ἀπ. Παῦλος, ἀναφερόμενος στή Δημιουργία, λέει: «Ἐν αὐτῷ (τῷ Χριστῷ) ἐκτίσθη τά πάντα ἐν τοῖς οὐρανοῖς καί ἐπί τῆς γῆς, τά ὁρατά καί τά ἀόρατα, εἴτε θρόνοι εἴτε κυριότητες εἴτε ἀρχαί εἴτε ἐξουσίαι· τά πάντα δι’ αὐτοῦ καί εἰς αὐτόν ἔκτισται, καί αὐτός ἐστιν πρό πάντων καί τά πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκεν» (Κολ. 1, 16-17). Τό ἴδιο λέει αἰνιγματωδῶς ὁ Δαβίδ στούς Ψαλμούς: «Τῷ Λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοί ἐστερεώθησαν καί τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» (Ψάλμ. 32,6) καί «Αἱ χεῖρές σου ἐποίησάν με καί ἔπλασάν με» (Ψαλμ. 118,73). Οἱ Πατέρες ἑρμηνεύουν ὅτι ὁ Λόγος ἐδῶ, δέν εἶναι ἀνυπόστατος, ὅπως ὁ ἀνθρώπινος λόγος, ἀλλά «ἐνυπόστατος» ἤ «αὐθυπόστατος» (ξεχωριστή ὑπόσταση), καί τό «Πνεῦμα» εἶναι τό «ἐνυπόστατον» ἤ «αὐθυπόστατον» Ἅγιο Πνεῦμα. «Αἱ χεῖρες» τοῦ Θεοῦ εἶναι. ἐπίσης, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Τά παραπάνω χωρία μαρτυροῦν ἐπίσης γιά τή συμμετοχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στή Δημιουργία. Ὄντως, ἐπειδή τά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ἀδιαίρετα καί ἀχώριστα, κανένα δέν ἐνεργεῖ ἀνεξάρτητα ἀπό τά ἄλλα καί ὅπου ἐμφανίζεται τό ἕνα, συνεμφανίζονται καί τά ἄλλα, κατά τό «ὁ ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν Πατέρα» (Ἰω. 14,9). Ὅμως, ὁ ρόλος κάθε Προσώπου στήν ἐξέλιξη τῆς θείας Οἰκονομίας εἶναι διαφορετικός: κατά τούς Πατέρες, ὁ Πατήρ «εὐδοκεῖ», ὁ Υἱός «αὐτουργεῖ» καί τό Ἅγιο Πνεῦμα «συνεργεῖ». Ἔτσι, στήν προκειμένη περίπτωση, ὁ Υἱός «αὐτουργεῖ» τή Δημιουργία, ἐκπληρώνοντας τήν προαιώνια «βουλήν» («εὐδοκίαν», ἀπόφαση) τοῦ Πατρός, «τό δέ Πνεῦμα τό Ἅγιον συμπαρῆν δημιουργόν», κατά τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας. Προφανῶς, ὑπάρχουν πολλές ἄλλες πατερικές μαρτυρίες, ἀναφερόμενες στόν Υἱό ὡς τόν Δημιουργό Θεό, ἀλλά καί κατά τό Σύμβολο τῆς Πίστεως ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Ἐκεῖνος «δι’ οὗ τά πάντα ἐγένετο».

Ἡ Φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ: Στήν χαρακτηριστική αὐτή θεοφάνεια, ὁ Ἀβραάμ «ἱεροτύπως» μυεῖται στό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅπως αὐτό ὑπονοεῖται στούς «τρεῖς ἄνδρες». Αὐτό, ὅμως δέν σημαίνει ὅτι βλέπει τά ἴδια τά Πρόσωπα τῆς Τριάδος. Ὑπάρχει ἰσχυρή ἑρμηνευτική Παράδοση, ὑποστηριζόμενη ἀπό τόν ἅγιο Χρυσόστομο καί ἄλλους Πατέρες (Ἰουστῖνο, Μάξιμο Ὁμολογητή, Ἰω. Δαμασκηνό, Νικόδημο Ἁγιορείτη), ὅτι στόν Ἀβραάμ ἐμφανίστηκε ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, συνοδευόμενος ἀπό δύο Ἀγγέλους. Ἡ ἄποψη αὐτή εὐνοεῖται καί ἀπό τό ἴδιο τό κείμενο, κατά τό ὁποῖο οἱ δύο ἄγγελοι μετά τήν ἐμφάνιση στόν Ἀβραάμ ἀναχωροῦν γιά τά Σόδομα καί Γόμορα. «Ἐπιφαίνεται τῷ Ἀβραάμ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ μετά δύο ἀγγέλων ... οἱ δύο ἄγγελοι ἔρχονται πρός Λωτ». «Ὤφθη σοι ὁ Χριστός, ὤ θαυμάσιε, ὑπ’ ἀγγέλων δορυφορούμενος δύο, καί γέγονας διά φιλοξενίας καί Θεῷ καί ἀγγέλοις ὁμόσκηνος» (Ἰω. Χρυσόστομος). Στόν βίο τοῦ ἁγ. Παϊσίου τοῦ Μεγάλου ἀναφέρεται ὅτι «μίαν φοράν ἐνῶ προσηύχετο εἰς τό κελλίον του παρουσιάσθη ὁ Χριστός μέ δύο ἀγγέλους, καθώς παρουσιάσθη καί εἰς τόν πατριάρχην Ἀβραάμ» (Μ. Συναξαριστής).