«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2024-5: Η «ευλογία του Ιορδάνου»

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Β', ἔτους 2024-2025.

 Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου στόν Ἰορδάνη: Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ τελευταία ἑορτή τοῦ Δωδεκαημέρου. Ἦταν πάντοτε συνδεδεμένη μέ τήν ἑορτή τῆς Γεννήσεως. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἐτελοῦντο μαζί, τήν 5η καί 6η Ἰανουρίου, ὡς «Θεοφάνεια» ἤ «Ἐπιφάνεια»: ἑορτές τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο (οἱ ὅροι προσιδιάζουν περισσότερο στήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων). Ὁ Κύριος ἀρχίζει τό δημόσιο κοσμοσωτήριο ἔργο Του μέ τή Βάπτισή Του στόν Ἰορδάνη, κατά τήν ὁποία: α) Γίνεται σαφής «φανέρωσις» (ἀποκάλυψη, ἐμφάνιση) τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἡ Φωνή ἀπό τόν οὐρανό ἀποκαλύπτει τόν Πατέρα, ὁ Υἱός βαπτίζεται στόν Ἰορδάνη καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμφανίζεται «ἐν εἴδει» Περιστερᾶς. Οἱ πραγματικότητες, πού ἀποκαλύπτονται στή Βάπτιση (Φωνή καί Περιστερά), δέν εἶναι κτιστές, ἀλλά ἄκτιστες, πού σημαίνει μή ὁρατές ἤ ἀκουστές ἀπό τούς μή «κεκαθαρμένους τῇ καρδίᾳ» (πρβλ. «μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται», Ματθ. 5,8). Ἀπό τούς παρόντες, μόνο ὁ Πρόδρομος καί ὅσοι τυχόν ἦσαν σέ πνευματική κατάσταση παρόμοια μέ αὐτή τοῦ Προδρόμου ἄκουσαν τή Φωνή καί εἶδαν τήν Περιστερά. Οἱ ὑπόλοιποι εἶδαν τόν Χριστό μόνο κατά τήν ἀνθρώπινη φύση Του. Ἡ Φωνή ἦταν «ἄρρητα ρήματα» καί ἡ Περιστερά δέν ἦταν φυσική, δηλ. δέν ἐμφανίστηκαν ἐκεῖ «γινόμενα καί ἀπογινόμενα κτίσματα» (βλ. τήν ἔκφραση «ὡσεί περιστεράν», Μάρκ. 1,10, δηλ. κάτι πού ἔμοιαζε μέ Περιστερά). β) Παρέχεται ὑπόδειγμα τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Τό βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου ἦταν «βάπτισμα μετανοίας» (κάτι ἀντίστοιχο μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως), δέν ἦταν «Βάπτισμα σωτηρίας». Ὁ Ἰωάννης δίδασκε σαφῶς ὅτι ὁ Χριστός θά βαπτίζει μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, δηλ. μέ διαφορετικό Βάπτισμα. Ὄντως, ὁ Χριστός μέ τήν ἔλευσή Του, μέ τή Βάπτισή Του, μέ τήν ἐντολή Του, ἐγκαθιστᾶ «Βάπτισμα σωτηρίας», «ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος». γ) Ἁγιάζονται τά ὕδατα καί γίνονται φορεῖς καί ἀγωγοί τῆς θείας Χάρης. Κατά κάποιον τρόπο, ὁ Κύριος τελεῖ τόν πρῶτο Ἁγιασμό τῶν ὑδάτων, εἰσερχόμενος ὁ Ἴδιος στά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνου! Ἔκτοτε, τελοῦμε τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ καί τό ἁγιασμένο ὕδωρ γίνεται μεταδότης τῆς θείας Χάρης, φυγαδευτήριο δαιμόνων, ἴαμα ἀσθενειῶν καί ἀποτροπή κάθε κακοῦ. Εἰδικά στόν Ἰορδάνη ἡ ἁγιαστική παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἐνεργεῖ ἀκόμη καί προδρομικά. Ἔτσι, ὁ Ἰορδάνης εἶχε «εὐλογία» καί ἐνεργοῦσε ἡ ἁγιαστική δύναμη τοῦ Χριστοῦ ἀπ’ αὐτόν ἀκόμη καί πρίν βαπτιστεῖ ἐντός του ὁ Κύριος, δηλ. στήν Παλαιά Διαθήκη. Ἀκόμη καί τότε ὁ Ἰορδάνης ἁγίαζε καί θαυματουργοῦσε! Γι’ αὐτό, στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ εὐχόμεθα νά μεταδοθεῖ στό ἁγιαζόμενο ὕδωρ «ἡ εὐλογία τοῦ Ἰορδάνου».

Προφητεῖες καί Προφῆτες τῆς Βαπτίσεως: Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου προαγγέλεται ἥδη στήν Παλαιά Διαθήκη. Σχετικές προφητικές ἀναφορές ὑπάρχουν π.χ. στόν προφήτη Ἡσαΐα (765-700 π.Χ.). Στόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων ὑπάρχουν δύο βιβλικά Ἀναγνώσματα, πού ἀναφέρονται ἀκριβῶς στήν ἁγιαστική δύναμη τοῦ Ἰορδάνου, τό ἕνα ἀμέσως καί τό ἄλλο ἐμμέσως. Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου ἀποκάλυψε ἀκριβῶς ἀπό ποῦ ἀντλεῖται καί ἀπό ποῦ προέρχεται αὐτή ἡ δύναμη. Τά περιστατικά, πού περιγράφουν τά Ἀναγώσματα, ἀνάγονται καί τά δύο στήν ἐποχή τοῦ προφήτη Ἠλία καί τοῦ μαθητοῦ του προφήτου Ἐλισσαίου (10ος-9ος αἰ. π.Χ.). Ὁ Ἠλίας (π. 904-850 π.Χ.) εἶναι, προφανῶς, ὁ μεγαλύτερος προφήτης τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μετά τόν ἅγιο Πρόδρομο. Ἔζησε καί ἀσκήτεψε σέ διάφορα μέρη: Βόρειο Βασίλειο, Σαμάρεια, περιοχή Μονῆς Χοζεβᾶ, ὄρος Σινᾶ κ.ἄ. Ἤλεγξε τόν ἀσεβή βασιλέα Ἀχαάβ (871-852 π.Χ.), ἔπαψε τή βροχή γιά τριάμυσι χρόνια, κατέβασε φωτιά ἀπό τόν οὐρανό, ἀνέστησε νεκρό, διαιροῦσε τά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνη κ.ἄ. Δέν ὑπέστη σωματικό θάνατο, ἀλλά διατηρεῖται στή ζωή, γιά νά ἐπανέλθη πρό τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Χριστοῦ. Ἐπίσης, ἐμφανίστηκε μαζί μέ τόν Μωυσῆ στή Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου. Ὁ μαθητής καί διάδοχός του προφήτης Ἐλισσαῖος (π. 885-790 π.Χ.) ἔδρασε στήν περιοχή τῆς Ἰεριχοῦς στό Βόρειο Βασίλειο. Καθάρισε τά ὕδατα τῆς πόλης, ἀνέστησε ἐπίσης νεκρό, θεράπευσε τόν λεπρό Νεεμάν, πολλαπλασίασε τό λάδι πτωχῆς χήρας κ.ἄ.

Ἡ θεραπεία τοῦ Νεεμάν (Δ΄ Βασ. 5, 9-14): Ὁ Νεεμάν ἦταν ἕνας πανίσχυρος ἀξιωματοῦχος τῆς ἐποχῆς του: ἀρχιστράτηγος τοῦ βασιλέως τῆς Συρίας. Ὅμως, ἔπασχε ἀπό φοβερή ἀσθένεια, τή λέπρα, χωρίς, ἴσως, νά βρίσκεται στήν κατάσταση τῶν λεπρῶν τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ὡς ἀλλοεθνής καί ἀλλόθρησκος, δέν γνώριζε τόν ἀληθινό Θεό ἤ ἴσως ἐλάχιστα εἶχε ἀκούσει γι’ Αὐτόν. Ἦταν, ὅμως, καλοπροαίρετος, ἀνοικτός στίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, πίστευε στά θαύματα καί δέν εἶχε ἀπολυτοποιήσει τή λογική (δέν ἦταν ὅπως «λογοκρατούμενος» ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς μας). Ὅταν ἄκουσε ὅτι στό Ἰσραήλ, ἕνας Προφήτης θαυματουργεῖ καί θεραπεύει, ἔσπευσε νά τόν συναντήσει, χωρίς νά τό θεωρεῖ ὑποτιμητικό, καί τό ἔκανε μέ κάθε ἐπισημότητα. Φαινομενικά, ὁ Προφήτης τοῦ φέρεται ὑποτιμητικά. Ἀρνεῖται νά τόν συναντήσει καί τοῦ στέλνει μήνυμα μέ τόν ὑπηρέτη του. Μήνυμα παράδοξο, ἀλλά ὅμως ἀποτελεσματικό, σωτηριῶδες! Ὁ Νεεμάν, ἔχοντας στοιχεῖα ἐγωϊσμοῦ καί ὄντας ἄπειρος τῶν πνευματικῶν θεμάτων ἀντιδρᾶ καί θυμώνει. Περίμενε ὅτι ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ὁ Προφήτης, θά ἐνεργοῦσε ὅπως περίμενε ἐκεῖνος. Ὅμως, ὁ Θεός ἐνεργεῖ ὅπως ὁ Ἴδιος θέλει καί ὄχι ὅπως θέλουμε ἐμεῖς! Ὅταν, ὅμως, οἱ ὑπηρέτες του τόν διορθώνουν, δέν τούς περιφρονεῖ. Ξανασκέπτεται τό θέμα καί δέν ἐπιμένει στή γνώμη του (δέν εἶναι ἰσχυρογνώμων). Ἀλλάζει γνώμη καί ἀποφασίζει νά ἐφαρμόσει τήν ὁδηγία τοῦ Προφήτη. Ἔτσι, βαπτίζεται στόν Ἰορδάνη καί θεραπεύεται! Ὁ Ἰορδάνης ἐδῶ ἐνεργεῖ καί θαυματουργεῖ, ἤ μᾶλλον ὁ Χριστός μέσῳ τοῦ Ἰορδάνου ἐνεργεῖ καί θαυματουργεῖ! Ὁπωσδήποτε, ἐνεργεῖ, θαυματουργεῖ, ἁγιάζει κ.λπ., μετά τή Βάπτιση τοῦ Κυρίου. Τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου (ἀλλά καί τοῦ Νεεμάν!) ἀκολουθοῦν ὅσοι μέχρι σήμερα βαπτίζονται συμβολικά στόν Ἰορδάνη («χατζήδες» = «προσκυνητές»). Ἡ περίπτωση τοῦ Νεεμάν μνημονεύεται ἀπό τόν ἴδιο τόν Κύριο στήν Καινή Διαθήκη: «Πολλοί λεπροί ἦσαν ἐπί Ἐλισσαίου τοῦ προφήτου ἐν τῷ Ἰσραήλ, καί οὐδείς αὐτῶν ἐκαθαρίσθη εἰ μή Νεεμάν ὁ Σύρος» (Λουκ. 4,27).

Ἡ ἀνάληψη τοῦ προφήτη Ἠλία (Δ΄ Βασ. 2, 6-14): Ὁ προφήτης Ἠλίας στήν προκρειμένη περίπτωση προφανῶς εἶχε λάβει μήνυμα ἀπό τόν Θεό, ὅτι πρόκειται σύντομα νά ἀναληφθεῖ, νά φύγει ἀπό τόν κόσμο. Ζήτησε τότε ἀπό τόν μαθητή του Ἐλισσαῖο νά χωριστοῦν, ἀλλά ἐκεῖνος ἀρνήθηκε ἐπίμονα. Ἔτσι, ἔφτασαν μαζί στίς ὄχθες τοῦ Ἰορδάνη. Ὁ Ἠλίας χτύπησε τά ὕδατα μέ τό ἔνδυμά του, ἐκεῖνα χωρίστηκαν καί πέρασαν ἀπέναντι. Τό ἀκόμη πιό θαυμαστό σημεῖο, πού θά ἀκολουθήσει, θά συμβεῖ στήν ἀπέναντι ὄχθη, στήν ἡσυχία τῆς ἐρήμου, ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχει κόσμος! Ὁ Ἐλισσαῖος ζήτησε σάν τελευταία δωρεά ἀπό τόν Ἠλία νά τοῦ δοθεῖ διπλή Χάρη ἀπ’ αὐτήν πού εἶχε ὁ ἐκεῖνος. Στό «σκληρό» αἴτημα ὁ Ἠλίας ἀπαντᾶ ὅτι, αὐτό θά γίνει μόνο ἄν τόν δεῖ νά ἀναλαμβάνεται. Ὁ Ἠλίας γνώριζε καλά γιά τήν ἔλευση τοῦ Πυρίνου Ἅρματος. Γνώριζε, ἐπίσης, ὅτι τό Ἅρμα θά εἶναι ἄκτιστο. Ὡς ἄκτιστο, ὁρᾶται μόνο ἀπό τούς «κεκαθαρμένους τῇ καρδίᾳ» καί ἀπ’ ὄσους ἔχουν φτάσει στήν κατάσταση τῆς θεώσεως (ἁγιότητος - θεοπτίας), ἀλλά δέν ἦταν ἀπόλυτα βέβαιος ὅτι ὁ Ἐλισσαῖος εἶχε φτάσει σ’ αὐτή τήν κατάσταση. Ἄν εἶχε φτάσει, θά ἔβλεπε τό Ἅρμα· διαφορετικά, δέν θά ἔβλεπε τίποτε, θά ἔβλεπε μόνο τόν Προφήτη νά ἐξαφανίζεται ἀπό τά μάτια του. Ὄντως, ὁ Ἐλισσαῖος εἶδε τό ὅραμα καί ἐξεπλάγη (προφανῶς ἦταν ἡ πρώτη θεοπτική ἐμπειρία του). Ἀπό τήν ἔκπληξη καί ἀπό τήν ἔνταση τῆς ἐμπειρίας σκίζει τά ροῦχα του. Ἡ ἀναφώνηση «πάτερ, πάτερ» εἶναι ἔνδειξη τῆς στενῆς σχέσης μεταξύ πνευματικοῦ πατρός καί πνευματικοῦ υἱοῦ. Ἡ ἔκφραση «ἅρμα Ἰσραήλ καί ἱππεύς αὐτοῦ», σέ σχέση, βέβαια, μέ τή θέα τοῦ Πυρίνου Ἅρματος, ἀναφέρεται στόν προφήτη Ἠλία: «ἅρμα» ἐδῶ σημαίνει «δύναμη» τοῦ Ἰσραήλ καί «ἱππεύς» σημαίνει «ὁδηγός» του. Ἀφοῦ ὁ Ἐλισσαῖος «συνῆλθε» ἀπό τή φοβερή ἐμπειρία, ἔπρεπε νά περάσει ἀπέναντι. Καί τί κάνει; Ὅ,τι ἀκριβῶς ἔκανε καί ὀ προφήτης Ἠλίας: παίρνει τή «μηλωτή» (τό ἐπανωφόρι) τοῦ Ἠλία, πού ἔπεσε ἀπό ψηλά, καί κτυπᾶ τά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνου, ἀλλά ἐκεῖνα δέν χωρίζονται! Ὅταν, ὅμως, ἐπικαλεῖται τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ τοῦ Ἠλία καί τοῦ δικοῦ του Θεοῦ καί κτυπᾶ πάλι, τά ὕδατα χωρίζονται καί περνᾶ ἀπέναντι! 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Β΄, ἔτος 2024-2025).