Η οικείωση της εν Χριστώ σωτηρίας

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΑ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΒ', ἔτους 2017-2018.

Τά ἀποτελέσματα τοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ: Τό ἔργο τοῦ Κυρίου, ἰδιαίτερα ἡ Ἀνάσταση, ἔχει σωστικές συνέπειες γιά ὅλο τόν κόσμο: ὁ Κύριος ἀνέστη ὡς «ἀπαρχή τῶν κεκοιμημένων» (Α' Κορ. 15,20). Ὡστόσο, οἱ συνέπειες αὐτές δέν ἐνεργοῦν καταναγκαστικά. Παρέχονται ὡς ἀντικειμενική δυνατότητα, ἡ ὁποία πρέπει νά καταστεῖ ὑποκειμενική πραγματικότητα. Ἡ σωτηρία ἑκάστου προϋποθέτει τήν ἐκ μέρους του προσοικείωση τῆς ἀντικειμενικῶς δεδομένης σωτηρίας.

Ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου: Στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ σωτηρία νοεῖται ὡς θεραπεία τῆς νοσούσης προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου, δεδομένου ὅτι ἡ ἁμαρτία κατανοεῖται κυρίως ὡς ἀσθένεια. Τό μυστήριο τῆς σωτηρίας περιγράφεται κυρίως μέ ὅρους ἰατρικούς καί θεραπευτικούς. Ἀντίθετα, ἡ Δύση κατενόησε τήν ἁμαρτία ὡς παράβαση καί παρακοή (ἤ καί ὡς προσβολή τοῦ Θεοῦ), τό Εὐαγγέλιο ὡς Νόμο, τόν Θεό ὡς Νομοδότη, Δικαστή καί Τιμωρό, τόν ἁμαρτωλό ὡς ἔνοχο, τόν θάνατο ὡς ἐκ Θεοῦ τιμωρία. Ἡ νομική αὐτή θεώρηση εὔκολα ὁδηγεῖ στήν ἀντίληψη περί ἀξιομισθίας τῶν ἔργων καί περί «δι’ ἔργων» σωτηρίας. Στήν Ὀρθοδοξία, ὁ Χριστός κατανοεῖται ὡς «Ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν», ὁ ἁμαρτωλός ὡς ἀσθενής, ἡ Ἐκκλησία ὡς Θεραπευτήριο κ.λπ. Ἄν ἡ θεραπεία προϋποθέτει τήν ἐπίγνωση τῆς ἀσθενείας, δηλ. τῆς ἁμαρτωλότητος, καί τήν ἐμπιστοσύνη στόν Ἰατρό, δηλ. τήν πίστη, τότε ἡ σωτηρία συντελεῖται κυρίως «διά πίστεως». Θεραπεία σημαίνει α) ἐξάλειψη τῶν ἀσθενειῶν τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος, δηλ. τῶν παθῶν καί τῶν ἁμαρτιῶν, καί β) ἀποκατάσταση τῶν ἀσθενούντων γνωστικῶν ὀργάνων, διά τῶν ὁποίων ὁ ἄνθρωπος κοινωνεῖ τοῦ Θεοῦ. Ἡ διαδικασία αὐτή ἔχει τρία στάδια: α) κάθαρση, β) φωτισμός, γ) θέωση.

Ἡ ἐνέργεια τῶν ἱερῶν Μυστηρίων: Ἄν στή διαδικασία τῆς θεραπείας κυρίαρχη θέση ἔχει ὁ Ἰατρός (ὁ Χριστός), τότε δέν ὑπάρχει θεραπεία (σωτηρία), ἐκτός τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστός, ὅμως, ἐνεργεῖ διά τῶν Μυστηρίων Του, τά ὁποῖα εἶναι πράξεις σωστικές, εἶναι οἱ μοναδικοί τρόποι, μέ τούς ὁποίους μποροῦμε νά ἑνωθοῦμε πραγματικά μέ τόν Χριστό. Ἐπειδή τά Μυστήρια ἐνεργοῦν ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, ἡ σωτηρία συντελεῖται μόνο ἐντός τῆς Ἐκκλησίας. Μόνο στό Θεραπευτήριο (Νοσοκομεῖο), ὅπου ὑπάρχει ὁ Ἰατρός, οἱ νοσοκόμοι (κληρικοί), τά φάρμακα κ.λπ., μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ ἡ θεραπεία. Γι’ αὐτό, κατά τούς Πατέρες, «ἐκτός Ἐκκλησίας δέν ὑπάρχει σωτηρία». Μεταξύ τῶν Μυστηρίων διακρίνονται τό Βάπτισμα καί ἡ Θεία Εὐχαριστία. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος εἶχε τονίσει τήν ἀναγκαιότητα τῶν δύο αὐτῶν Μυστηρίων: «Ἐάν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καί πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ἰω. 3,5). «Ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐάν μή φάγητε τήν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί πίητε αὐτοῦ τό αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωήν ἐν ἑαυτοῖς. Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καί πίνων μου τό αἷμα ἔχει ζωήν αἰώνιον» (Ἰω. 6, 53-54). ·

Ἡ ὁδός τῶν ἐντολῶν: Στή διαδικασία τῆς σωτηρίας, καί ἰδιαίτερα τῆς καθάρσεως, ἔχουν τή θέση τους καί οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ. Αὐτές δέν εἶναι ἀξιόμισθες («ὅταν ποιήσητε πάντα τά διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὅ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν», Λουκ. 17,10) καί δέν συνιστοῦν σύστημα ἠθικῆς. Εἶναι προϊόν τῆς πρός τόν Χριστό ἀγάπης («ὁ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με», Ἰω. 14,21) ἤ ἐκδήλωση τῆς «δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένης» πίστεως (Γαλ. 5,6). Σύγχρονοι θεολόγοι τίς ὑποτιμοῦν, ταυτίζοντάς τε μέ διάφορα συστήματα ἠθικῆς. Ὄντως, ἡ ἠθική εἶναι ἀνθρώπινο κατασκεύασμα καί διαφέρει ριζικά τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας. Σκοπός της εἶναι ἡ βελτίωση τῆς ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς (τό νά γίνει ὁ ἄνθρωπος καλύτερος), ἐνῶ σκοπός τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας εἶναι ἡ ὑπέρβαση τοῦ θανάτου (τό νά ζήσει ὁ ἄνθρωπος «εἰς ζωήν αἰώνιον»). Ὡστόσο, στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση οἱ ἐντολές εἶναι «ὁδός» ἑνώσεως μέ τόν Θεό: «Ὁ τηρῶν τάς ἐντολάς αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) ἐν αὐτῷ μένει καί αὐτός ἐν αὐτῷ» (Α' Ἰω. 3,24). «Ἡ πρός τόν Θεόν ἀφομοίωσίς τε καί ἕνωσις ταῖς τῶν σεβασμιωτάτων ἐντολῶν ἀγαπήσεσι καί ἱερουργίαις μόνως τελεῖται» (ἅγ. Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης). Οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ διαφέρουν ἀπό τίς ἐντολές ἑνός συστήματος ἠθικῆς, γιατί ὁ Ἴδιος κατοικεῖ ἐντός τους: «Κύριος εἰς τάς ἰδίας ἐγκέκρυπται ἐντολάς καί τοῖς ζητοῦσιν αὐτόν κατ' ἀναλογίαν εὑρίσκεται» (ἅγ. Μᾶρκος Ἀσκητής). Ἄν καί ἀποτελοῦν ἔργο «βιαστῶν» καί προϊόν «βίας» γιά τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν (Ματθ. 11,12), εἶναι «φορτίον ἐλαφρόν» (Ματθ. 11,30) καί «βαρεῖαι οὐκ εἰσίν» (Α' Ἰω. 5,3).