Ο άνθρωπος ώς «άρσεν και θήλυ»

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΒ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΒ', ἔτους 2017-2018.

Προέλευση καί σχέση τῶν φύλων: Ἡ «πάλη» (ἤ ἡ σχέση) τῶν δύο φύλων, ὡς διαχρονικό στοιχεῖο τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας. Γνωρίζουμε τό στοιχεῖο αὐτό, συνήθως, ἀπό τήν πλευρά τοῦ μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου. Πιό ὁλοκληρωμένη εἰκόνα μᾶς παρέχει ἡ Ἁγία Γραφή καί ἡ Πατερική Παράδοση. Ἰδιαίτερα διαφωτιστική εἶναι ἐν προκειμένῳ ἡ μαρτυρία τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως. Τό «οὐ καλόν» τοῦ ἀνθρώπου (Γεν. 2,18) καί ἡ δημιουργία τῆς γυναίκας. Ἡ «ὕπνωσις» τοῦ Ἀδάμ καί τό ἀνεξιχνίαστο τῆς γυναικείας προσωπικότητος. Ἡ «ἐκ τῆς πλευρᾶς» τοῦ Ἀδάμ δημιουργία τῆς Εὔας, ὡς ἔνδειξη ἰσοτιμίας. Ἡ ἀλληλοσυμπληρωματική σχέση τῶν φύλων. Ἡ πτώση, ὡς διαταραχή τῆς ἁρμονίας τῶν δύο φύλων: ὑποταγή τῆς γυναίκας στόν ἄνδρα (ἀνδροκρατία) ἤ καί σέ κάποιες περιπτώσεις τό ἀντίθετο (γυναικοκρατία). Ἡ ἐν Χριστῷ ἀποκατάσταση τῆς ἰσοτιμίας τῶν φύλων: «οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ· πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. 3,28). Ὁ χαρακτῆρας τῆς ἰσοτιμίας καί οἱ διακριτοί ρόλοι. Ἡ ὕποπτη προέλευση τοῦ σύγχρονου φεμινιστικοῦ κινήματος.

Γάμος καί σεξουαλικότητα: Μέ βάση τή μαρτυρία τοῦ ἀποστόλου Παύλου ὅτι ὁ Γάμος εἶναι «μυστήριον μέγα» (Ἐφ. 5,32), ἀλλά καί μέ βάση ἄλλες Βιβλικές μαρτυρίες, ἡ Ἐκκλησία δέχεται τόν Γάμο, ὡς ἕνα ἀπό τά ἑπτά Μυστήριά της. Ὁ ἐκκλησιαστικός Γάμος ἔχει τίς ρίζες του στή ἀρχική δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου καί στήν προπτωτική σχέση τῶν φύλων, ἀλλά δέν ταυτίζεται μέ τή σχέση αὐτή. Ἐκεῖ, ὑπῆρχε ἕνα εἴδος «πνευματικοῦ γάμου» (σχέσης), στόν ὁποῖο ἀπουσίαζε ἐντελῶς ἡ σεξουαλικότητα. Κατά τήν ὁμόφωνη μαρτυρία τῶν Πατέρων, οἱ Πρωτόπλαστοι δέν εἶχαν σαρκικές σχέσεις. Οἱ σχέσεις αὐτές εἶναι μεταπτωτικό φαινόμενο. Ἐκεῖ, «γάμος» καί παρθενία ταυτίζονταν: «Μετά τήν ἔκπτωσιν τήν ἐκ τοῦ παραδείσου, τότε τά τῆς συνουσίας ἀρχήν λαμβάνει. Πρό γάρ τῆς παρακοῆς ἀγγελικόν ἐμιμοῦντο βίον, καί οὐδαμοῦ συνουσίας λόγος» (ἅγ. Χρυσόστομος). Αὐτό σημαίνει, ὅτι ὁ ἐκκλησιαστικός Γάμος, ἄν καί «μυστήριον μέγα», εἶναι φαινόμενο μεταπτωτικό, δηλ. ἀποτέλεσμα τῆς πτώσεως, ὅπως ὁ θάνατος: «Ὅπου γάρ θάνατος ἐκεῖ καί γάμος» (ἅγ. Χρυσόστομος)! Ἐδῶ, ὁ Γάμος ἐμπεριέχει τή σεξουαλικότητα καί δέν ταυτίζεται μέ τήν παρθενία. Ἀκριβέστερα, ὁ μεταπτωτικός Γάμος εἶναι στοιχεῖο τῆς δίμορφης (κακῆς καί καλῆς) πραγματικότητος τῶν «δερματίνων χιτώνων». «Μίξις», «σύλληψις» καί «τόκος» εἶναι στοιχεῖα «δερματίνων χιτώνων», οἱ δέ «δερμάτινοι χιτῶνες» (Γεν. 3,21) εἶναι ταυτοχρόνως στοιχεῖο κακό, σέ σύγκριση μέ τήν «θεοΰφαντον στολήν» τῶν Πρωτοπλάστων, ἀλλά καί καλό, γιατί παρέχονται ἀπό τόν Θεό γιά τήν προστασία μας καί μέ ἀπώτατο στόχο τή σωτηρία. Ὡς στοιχεῖο τοῦ παρόντος αἰῶνος, ὁ Γάμος δέν συνεχίζει νά ὑφίσταται στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, κατά τή σαφή μαρτυρία τοῦ Κυρίου (Ματθ. 22,30). Ἐπίσης, κατά τούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, τό Μυστήριο τοῦ Γάμου λύεται αὐτομάτως μέ τόν θάνατο τοῦ ἑνός ἐκ τῶν δύο συζύγων. Ἐπι πλέον, ὁ Κύριος κατά τήν Ἐνανθρώπησή Του δέν προῆλθε ἀπό σχέση γάμου (σαρκική μίξη) καί δέν προσέλαβε τή σεξουαλικότητα. Μέ τίς παραπάνω προϋποθέσεις, γίνεται κατανοητό γιατί ἡ χρήση τῆς σεξουαλικότητος δέν εἶναι τόσο «φυσική», ὅσο φαίνεται ἐκ πρώτης ὄψεως, καί γιατί ἡ χρήση της, θεολογικῶς, μόνο ἐντός τοῦ Γάμου εἶναι θεμιτή. Ὡστόσο, ἡ σεξουαλικότητα εἶναι βαθιά ριζωμένη στόν μεταπτωτικό ἄνθρωπο, στόν ὁποῖο γίνεται ἤ «ὁδός σωτηρίας» ἐντός τοῦ Γάμου (ὅπου ρυθμίζεται καί λειτουργεῖ μέ κάποιες προϋποθέσεις) ἤ «ὁδός ἀπωλείας» ἐκτός τοῦ Γάμου (ὅπου μεταβάλλεται, κατά κανόνα, σέ ἰσχυρότατο πάθος). Κάποιες ἐξωχριστιανικές θεωρήσεις ταυτίζουν τήν οὐσία τοῦ ἀνθρώπου μέ τή σεξουαλικότητά του, ὅπως ὁ Sigmund Freud (1856-1939), κατά τόν ὁποῖο βασική ἀρχή τῆς ζωῆς εἶναι ἡ «ὁρμή πρός ἡδονήν» («libido»). Σκοπός τοῦ Γάμου εἶναι, μεταξύ ἄλλων, ἡ ὑπέρβαση τῆς σεξουαλικότητας, ἡ μεταστοιχείωσή της σέ ἀπαθή ἤ ἀνιοδιοτελή ἀγάπη ἤ ἡ μεταβολή της ἀπό ἐμπαθή σέ ἀπαθή ἐνέργεια. Μεταστοιχειώσεις τῆς libido παρατηροῦνται καί ἐκτός Ὀρθοδοξίας, ὅπως π.χ. στόν «ἁγνό» ἤ «ἰδεώδη ἔρωτα» τοῦ Ρομαντισμοῦ κ.ἄ. Ὁλόκληρος ὁ ἀνθρώπινος πολιτισμός ἀπό μιά ἄποψη εἶναι προϊόν μεταστοιχείωσης τῆς καταπιεσμένης libido.

Ἡ «ὁδός» τῆς παρθενίας: Στόν μεταπτωτικό ἄνθρωπο Γάμος καί παρθενία εἶναι πλέον δύο διαφορετικοί «ὁδοί» σωτηρίας. Ἐξ αὐτῶν, ἀνώτερη καί τελειότερη εἶναι σαφῶς ἡ «ὁδός» τῆς παρθενίας. Ἡ παρθενία εἶναι μίμησις τῆς προπτωτικῆς καταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου καί ταυτοχρόνως μίμησις Χριστοῦ. Εἶναι ἡ ὁδός τῶν τελείων, ὁ δέ Γάμος εἶναι ἡ «ὁδός» τῶν πολλῶν, ἀφοῦ «οὐ πάντες χωροῦσιν τόν λόγον τοῦτον, ἀλλ’ οἷς δέδοται» (Ματθ. 19,11) καί ἀφοῦ «ἕκαστος ἴδιον ἔχει χάρισμα ἐκ Θεοῦ, ὁ μέν οὕτως, ὁ δέ οὕτως» (Α' Κορ. 7,7). Μέ βάση τά παραπάνω καί σέ ἀντίθεση μέ ὅ,τι συνήθως πιστεύεται, ἡ παρθενία εἶναι κατάσταση περισσότερο φυσική ἀπ’ ὅ,τι ὁ Γάμος ἤ οἱ «φυσικές» σαρκικές σχέσεις. Ἡ παρθενία στρέφει ὁλόκληρη τή μέριμνα τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό: «Θέλω ὑμᾶς ἀμερίμνους εἶναι. Ὁ ἄγαμος μεριμνᾷ τά τοῦ Κυρίου, πῶς ἀρέσῃ τῷ Κυρίῳ· ὁ δέ γαμήσας μεριμνᾷ τά τοῦ κόσμου, πῶς ἀρέσῃ τῇ γυναικί, καί μεμέρισται» (Α' Κορ. 7, 32-34). Εἶναι κατάσταση ὄχι μόνο τοῦ σώματος, ἀλλά καί τῆς ψυχῆς ἤ τῆς «καρδίας» (Ματθ. 5,28), δηλ. τοῦ ὅλου ἀνθρώπου. Ἡ παρθενία, ἡ ἀγαμία, ἡ ἄσκηση κ.λπ. ἔχουν νόημα μόνο ἐν Χριστῷ (ὅταν γίνονται γιά τόν Χριστό καί μέ τή βοήθεια τοῦ Χριστοῦ). Ἡ ἐκτός Χριστοῦ καταπίεση τῆς σεξουαλικότητος μᾶλλον ψυχολογικά προβλήματα (complex) δημιουργεῖ, ἡ δέ ἐξωχριστιανική ἄσκηση διαφόρων θρησκευτικῶν ἤ φιλοσοφικῶν συστημάτων, ὁδηγεῖ στούς ἐντελῶς διαφορετικούς σκοπούς καί ἀποτελέσματα τῶν συστημάτυων αὐτῶν. Ἡ ἐν Χριστῷ παρθενία εἶναι θεσμοθετημένη ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, ὁ δέ θεσμός πού τήν ἐκφράζει εἶναι ὁ Μοναχισμός. Ὁ αὐθεντικός Μοναχισμός εἶναι ἡ ἐμπροσθοφυλακή τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ ἀγγελική τάξις, εἶναι τό φῶς τῶν ἐν τῷ κόσμῳ πιστῶν.

Παρεκκλίσεις μεταξύ Γάμου καί παρθενίας: Ἐπειδή ἡ τελειότέρη «ὁδός» σωτηρίας εἶναι καί ἡ δυσκολότερη, ὁ πιστός τοῦ Χριστοῦ ὀφείλει νά δοκιμάζει τόν ἑαυτό του καί μόνο «ὁ δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω» (Ματθ. 19,12), ἔπειτα δέ, «ἕκαστον ὡς κέκληκεν ὁ Θεός, οὕτως περιπατείτω ... Δέδεσαι γυναικί; μή ζήτει λύσιν· λέλυσαι ἀπό γυναικός; μή ζήτει γυναῖκα» (Α' Κορ. 7, 17-27). Κατ’ ἐπίδρασιν ἀκραίων ἀσκητικῶν τάσεων, ἀλλά καί νοηρῶν ψυχολογικῶν παραγόντων (συμπλεγμάτων) ἐμφανιζομένων μέ τό πρόσχημα τῆς εὐλαβείας, παρατηροῦνται κατά καιρούς τάσεις περιφρονήσεως τοῦ Γάμου ἤ τῶν ἐντός αὐτοῦ σαρκικῶν σχέσεων. Οἱ σχέσεις αὐτές ἔχουν σκοπό τήν τεκνογονία, ἀλλά δέν συνδέονται ἀποκλειστικῶς μέ αὐτήν. Κατ’ ἐξοχήν σκοπός τοῦ Γάμου δέν εἶναι ἡ τεκνογονία, ἀλλά ἡ ἐν Χριστῷ τελείωση τῶν συζύγων (καί τῶν τέκνων τους), δηλ. ἡ σωτηρία. Ἡ ἀποχή ἀπό τίς σχέσεις μέ σκοπό τήν προσευχή καί τήν ἄσκηση εἶναι ἐνέργεια ἰδιαίτερα ὠφέλιμη, ὡστόσο, κατά τόν ἀπ. Παῦλο, πρέπει νά ἀσκεῖται μέ δύο ἀπαραίτητες προϋποθέσεις: α) μέ τή συγκατάθεση καί τῶν δύο συζύγων, καί β) προσωρινά καί γιά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα (π.χ. στίς περιόδους τῶν ἐκκλησιαστικῶν νηστειῶν). Διαφορετικά, ἡ ἀποχή γίνεται πύλη εἰσόδου τοῦ Σατανᾶ στήν οἰκογένεια: «Τῇ γυναικί ὁ ἀνήρ τήν ὀφειλήν ἀποδιδότω, ὁμοίως δέ καί ἡ γυνή τῷ ἀνδρί. Ἡ γυνή τοῦ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει ἀλλά ὁ ἀνήρ· ὁμοίως δέ καί ὁ ἀνήρ τοῦ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει ἀλλά ἡ γυνή. Μή ἀποστερεῖτε ἀλλήλους, εἰ μήτι ἄν ἐκ συμφώνου πρός καιρόν ἵνα σχολάσητε τῇ προσευχῇ καί πάλιν ἐπί τό αὐτό ἦτε, ἵνα μή πειράζῃ ὑμᾶς ὁ Σατανᾶς» (Α' Κορ. 7,3-5). Ἡ ἀποχή στίς περισσότερες περιπτώσεις εἶναι ἐνέργεια τοῦ Σατανᾶ, μέ σκοπό νά δημιουργηθεῖ ἀπόσταση ἤ ψυχρότητα μεταξύ τῶν συζύγων καί νά προκύψουν ὀλέθρια ἀποτελέσματα (ἐξωσυζυγικές σχέσεις, διάλυση τοῦ Γάμου κ.ἄ.). Ἔντονες τάσεις ὑποτιμήσεως τοῦ Γάμου ἐμφανίστηκαν τόν δ' μ.Χ. αἰ., μέ ἀποτέλεσμα νά καταδικαστοῦν ἀπό τήν ἐν Γάγγρᾳ τῆς Παφλαγονίας Σύνοδο τό 340 μ.Χ. Εἰδικότερα, καταδικάζονται α) ὅσοι ἀποστρέφονται («βδελύττονται») ἤ κατηγοροῦν ἤ ὑποτιμοῦν τόν Γάμο καί β) ὅσοι, ἀσκώντας παρθενία ἤ ἀγαμία, ὑπερηφανεύονται ἔναντι ὅσων ἀκολουθοῦν τήν «ὁδό» τοῦ Γάμου.