«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Νηστεία και σαρκικά πάθη

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΗ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Εἰσαγωγικά: Ἡ Μεγάλη Τερσσαρακοστή, περίοδος νηστείας, μετανοίας, προσευχῆς, κατανύξεως, σιωπῆς, ταπεινώσεως, πνευματικῆς προετοιμασίας γιά τή μεγάλη ἑορτή τοῦ Πάσχα. Ἰδιαίτερα δέ, περίοδος αὐστηρῆς νηστείας. Ἡ νηστεία καί ἡ διπλή ὠφέλειά της: στήν ψυχή καί στό σῶμα. Πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ: ἡ παράβασή της στέρησε τόν Παράδεισο καί ἡ ἐφαρμογή της ἐπανεισάγει σ’ αὐτόν. Τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου (ἡ σαρανταήμερος νηστεία Του) καί οἱ περί νηστείας ὁδηγίες Του. Τό παράδειγμα μεγάλων νηστευτῶν Ἁγίων: Προδρόμου, προφήτη Ἠλία κ.ἄ. «Ἀληθής» καί «ψευδής νηστεία». «Ἀληθής»: α) ἡ συνδυασμένη μέ ὅλες τίς ἀρετές (συγχώρηση, ἀγάπη, ταπείνωση κ.ἄ.), β) ἡ «κακοῦ ἀλλοτρίωσις». «Ψευδής»: α) ἡ ἐπιδεικτική («πρός τό θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις»), β) ἡ ἀνεξάρτητη ἀπό ἄλλες ἀρετές, γ) ὅταν γίνεται αὐτοσκοπός καί ὄχι μέσο γιά τή σωτηρία μας, δ) ὅταν δέν γίνεται γιά τόν Χριστό, ἀλλά γιά ἄλλους λόγους (π.χ. ἡ δίαιτα).

Ἡ ὠφέλεια τῆς νηστείας: α) Καθαρίζει τήν ψυχή καί τό σῶμα ἀπό τά πάθη. β) Ἐξασθενεῖ τή δύναμη τῆς ἁμαρτίας. γ) Εἶναι ἰσχυρότατο ὅπλο κατά τοῦ διαβόλου, ἰδιαίτερα ὅταν συνδυάζεται μέ τήν προσευχή: «Τοῦτο τό γένος (τῶν δαιμόνων) οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ» (Ματθ. 17,12). δ) Καθαρίζει τόν νοῦ ἀπό μάταιους καί πονηρούς λογισμούς. ε) Συμβάλλει στήν περισυλλογή τοῦ νοῦ καί στήν καθαρά προσευχή, στ) Ἑνώνει μέ τόν Χριστό, ἐπαυξάνοντας τίς ἀρετές καί ἰδιαίτερα τήν πρός τόν Θεό ἀγάπη. Εἰδικότερα,  συμβάλλει στήν κάθαρση τοῦ ἐπιθυμητικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς, ἀπό τό ὁποῖο προέρχονται τά σαρκικά πάθη καί ἁμαρτήματα, καθώς καί οἱ αἰσχροί λογισμοί.

Τά σαρκικά πάθη καί ἡ θεραπεία τους: Ἕνα μέρος τοῦ Ἀοράτου Πολέμου εἶναι ἡ ἀντιμετώπιση τῶν σαρκικῶν παθῶν καί ἁμαρτημάτων. Αὐτά ἐμφανίζονται μέ μεγαλύτερη ἔνταση ἔναντι τῶν ἄλλων παθῶν καί μέ τό πρόσχημα τῶν «φυσικῶν» ἐνεργειῶν τοῦ ἀνθρώπου. Ὡστόσο, ὅσο μεγαλύτερη ἔνταση ἔχουν, τόσο δεσμεύουν τόν ἄνθρωπο μέ «στοιχεῖα τοῦ κόσμου τούτου», τόσο τόν ἀποξενώνουν ἀπό τόν Θεό καί τόσο ἐξασθενοῦν τή διάθεσή του νά τά θεραπεύσει. Σαρκικά ἁμαρτήματα εἶναι κάθε σαρκική σχέση ἔξω ἀπό τό Μυστήριο τοῦ Γάμου: ἡ μοιχεία, ἡ πορνεία, οἱ προγαμιαῖες σχέσεις, τά «κατά μόνας» σαρκικά ἁμαρτήματα καί οἱ αἰσχροί λογισμοί. Οἱ σαρκικές ἐπιθυμίες δέν εἶναι τόσο «φυσικές», ὅσο νομίζουμε. Δέν εἶναι στοιχεῖα τοῦ αὐθεντικοῦ καί τέλειου ἀνθρώπου. Γι’ αὐτό, ὁ Κύριος, ὡς «τέλειος ἄνθρωπος», δέν προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη σεξουαλικότητα. Κατά τόν ἅγιο Νικόδημο, ἡ ἀντιμετώπιση τῶν σαρκικῶν παθῶν γίνεται σέ τρεῖς φάσεις: α) πρό τοῦ πειρασμοῦ, β) κατά τόν πειρασμό καί γ) μετά τόν πειρασμό.

α) Ὁ πρό τοῦ πειρασμοῦ πόλεμος: Αὐτός εἶναι ὁ πόλεμος κατά τῶν αἰτίων τοῦ πειρασμοῦ. Στήν προκειμένη περίπτωση ἰσχύει τό ἀξίωμα τῆς ἰατρικῆς: «ἡ καλύτερη θεραπεία εἶναι ἡ πρόληψη»! Αἴτια δέ τῶν σαρκικῶν πειρασμῶν εἶναι: 1) Οἱ συναναστροφές μέ πρόσωπα, πού τούς προκαλοῦν. Ἔτσι, ὅταν ἀντιληφθοῦμε, ὅτι κάποιο πρόσωπο εἶναι πηγή πειρασμοῦ, διακόπτουμε κάθε συναναστροφή, ἀλλά καί κάθε ἐπαφή μαζί του. Ἄν ὁ πόλεμος κατά τῶν ἄλλων παθῶν γίνεται μέ τήν ἀντίσταση, ὁ πόλεμος κατά τῶν σαρκικῶν παθῶν γίνεται μέ τή φυγή. Τυχόν διαφορετική ἀντιμετώπιση, ὑποκρύπτει κακῶς νοούμενη αὐτοπεποίθηση, ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό μας. «Μή πιστεύσῃς τῷ ἐχθρῷ σου εἰς τόν αἰῶνα» (Σ. Σειρ. 12,10), σημαίνει «μήν ἐμπιστευθεῖς ποτέ τόν ἑαυτό σου», κατά τόν ἅγ. Νικόδημο. Ὅπου εἶναι ἐφικτό, ἡ φυγή ἀπό τήν ἐστία τοῦ πειρασμοῦ πρέπει νά εἶναι πλήρης: ἀποφυγή συναναστροφῆς, ἀποφυγή συνομιλίας (ἀκόμη καί ἀπό τηλεφώνου), ἀποφυγή ἐνθυμήσεως (ἀποβολή τῶν περί αὐτοῦ λογισμῶν). Ὅπου αὐτό δέν εἶναι ἐφικτό, ἡ συμπεριφορά μας πρέπει νά εἶναι ψυχρή. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά πρόσωπα συγγενῆ, ἀλλά καί γιά πρόσωπα εὐλαβῆ καί ἐνάρετα. 2) Οἱ αἰσθήσεις, ἰδιαίτερα ἡ ὅραση καί ἡ ἀκοή. Τό περιβάλλον μας κατακλύζεται ἀπό αἰσχρές εἰκόνες καί ἀπό ἀνάλογα ἀκούσματα. Ἡ «φυλακή τῶν αἰσθήσεων» θεραπεύει αὐτή τήν αἰτία τοῦ πειρασμοῦ. 3) Ἡ ἐμπαθής μας κατάσταση. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Χριστοῦ, καλεῖται νά ὑπερβεῖ ὄχι μόνο τήν «παρά φύσιν» κατάστασή του, ἡ ὁποία προῆλθε ἀπό τήν πτώση τοῦ Ἀδάμ, ἀλλά καί τήν «κατά φύσιν» κατάσταση, φθάνοντας στήν «ὑπέρ φύσιν», δηλ. στό «καθ’ ὁμοίωσιν» τοῦ Θεοῦ ἤ στή θέωση. Αὐτό, βέβαια, ἐπιτυγχάνεται μόνο διά τοῦ Χριστοῦ καί διά τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ: «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν ούδέν» (Ἰω. 15,5)! 4) Ὁ διάβολος. Ὅταν τά σαρκικά πάθη ἐνισχύονται μέ τήν ἐπενέργεια τῶν δαιμόνων τῆς πορνείας, τότε ἀποκτοῦν ἐξαιρετική δύναμη. Ὅμως, ὑπάρχουν σαρκικές ἐπιθυμίες, αἰσθήσεις, λογισμοί, συμπάθειες ἤ ἀντιπάθειες, πού προκαλοῦνται ἀπό τούς δαίμονες ἀποκλειστικά. Ὁ πόλεμος κατά τῶν παθῶν στήν προκειμένη περίπτωση εἶναι πόλεμος ἐναντίον τοῦ ἴδιου τοῦ σατανᾶ, ὁ ὁποῖος φυγαδεύεται «ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ», κατά τή διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου. 5) Ἡ ἀργία καί ἡ ὀκνηρία, ἀλλά καί τά συναφῆ: ἡ γαστριμαργία, ἡ πολυφαγία, ἡ πολυποσία, ἡ οἰνοποσία, ἡ εὐμάρεια, ἡ πολυτέλεια, αἰτίες πού θεραπεύονται μέ τή νηστεία καί τήν ἄσκηση. Ὡστόσο, ὑπάρχουν καί ἄλλες μή ἐμφανεῖς αἰτίες τῶν σαρκικῶν παθῶν. 6) Ἡ ἀνυπακοή στούς προεστῶτες, στούς πνευματικούς πατέρες, ἀλλά καί στούς οἰκείους καί τούς ἀδελφούς. Στήν ἐποχή μας ἐπικρατεῖ πνεῦμα πλήρους ἀνυπακοῆς: καθένας κάνει «ὅ,τι θέλει» καί ἐλάχιστοι ἔχουν πρόθεση νά ὑποτάξουν τό θέλημά τους στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ὡστόσο, οἱ Ἅγιοι κάνουν ὑπακοή καί στούς κατώτερους, ἀκόμη καί σέ μικρά παιδιά! 7) Ἡ κατάκριση. Ὁ Χριστιανός ὀφείλει νά ἀσκεῖται στό νά μήν κρίνει κανέναν, ὄχι μόνο μέ τόν λόγο, ἀλλά οὔτε μέ τόν λογισμό του (ὀφείλει νά ἀποβάλλει κάθε λογισμό κατακρίσεως). 8) Ἡ ματαιοδοξία. Ὅταν ὁ ἀθλητής τοῦ Χριστοῦ ἀσκεῖται σέ κάποια ἀρετή ἤ ἀποκτᾶ κάποιο χάρισμα, πολεμεῖται ἀπό ἕνα λεπτό εἶδος ὑπερηφανείας ἤ ματαιοδοξίας, τό ὁποῖο ἐπιχειρεῖ νά καταστρέψει κάθε ἐπίτευμά του. Τότε παραχωρεῖται σαρκικός πειρασμός, μέ σκοπό τήν ἐπίγνωση τοῦ κινδύνου καί τή θεραπεία τοῦ κακοῦ, ὅπως συμβαίνει καί στίς προηγούμενες περιπτώσεις (τῆς ἀνυπακοῆς καί τῆς κατακρίσεως). 

β) Ὁ κατά τόν πειρασμό πόλεμος: Στόν καιρό τοῦ πειρασμοῦ πρέπει νά ἀναζητοῦμε τήν προέλευσή του, τήν αἰτία του δηλ. ἄν προέρχεται ἀπό ἐσωτερική ἤ ἀπό ἐξωτερική αἰτία καί νά ἐνεργοῦμε ἀναλόγως. Ἐξωτερικές αἰτίες εἶναι οἱ συναναστροφές καί οἱ αἰσθήσεις, θεραπεύονται δέ μέ τήν ἀποφυγή τῶν συναναστροφῶν καί μέ τή «φυλακή τῶν αἰσθήσεων», ὅπως εἴδαμε. Ἐσωτερικές αἰτίες εἶναι ἡ «καλοζωΐα τοῦ σώματος» (ἡ ἄνεση, ἡ καλοπέραση, ἡ πολυτέλεια, ἡ πολυφαγία κ.λπ.), ἀλλά καί οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί καί οἱ πειρασμοί τοῦ διαβόλου. Θεραπεύονται μέ τή νηστεία καί τήν ἄσκηση, ἀλλά καί μέ τή μελέτη ἱερῶν βιβλίων: τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ, τῆς Κλίμακος, τοῦ Εὐεργετινοῦ, τῆς Φιλοκαλίας «καί ἄλλων τοιούτων», κατά τόν ἅγ. Νικόδημο. Ἰσχυρό ὅπλο εἶναι, βέβαια, ἡ προσευχή, μέσω τῆς ὁποίας καταφεύγουμε στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ἀναθέτουμε σ’ Αὐτόν τό ὅλο πρόβλημα καί ἐπικαλούμεθα τή βοήθειά Του. Παράλληλα, πρσφεύγουμε σέ εὐλαβεῖς λογισμούς, ἀναφερόμενους στή ζωή, στό Πάθος καί στίς πληγές τοῦ Ἐσταυρωμένου Ἰησοῦ, στήν ὥρα τοῦ θανάτου μας, στήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως κ.λπ. Μέ τέτοιους λογισμούς ἀντιμετωπίζονται οἱ αἰσχροί λογισμοί καί ὄχι μέ διάλογο μαζί τους, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀτελέσφορος καί ἐπικίνδυνος. Ἄν αὐτοί ἐπιμένουν, ἄς τούς περιφρονοῦμε ὡς ξένους καί ἄς συνεχίζουμε νά ἀγωνιζόμεθα μέ τούς παραπάνω τρόπους.

γ) Ὁ μετά τόν πειρασμό πόλεμος: Μετά τόν πειρασμό, κανείς δέν πρέπει νά ἐμπιστεύεται συναναστροφές μέ ἐμπαθῆ πρόσωπα, γιατί ὁ πειρασμός σύντομα θά ἐπανέλθει. Ὀφείλει, ἐπίσης, νά μήν ἐμπιστεύεται καθόλου τόν ἑαυτό του καί νά ἀποφεύγει τίς αἰτίες τῶν πειρασμῶν. Εἶναι αὐτονόητο, ὅτι ἀποκαλύπτουμε κάθε πτώση, ἀλλά καί κάθε πειρασμό στόν Πνευματικό μας. Στό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως ἐνεργεῖ ἡ θεία Χάρη. Ἡ νίκη ἐναντίον τῶν πειρασμῶν δέν ἐπιτυγχάνεται μέ ἀνθρώπινες δυνάμεις, ἀλλά μέ τή θεία Χάρη. Σκοπός τῆς ζωῆς μας εἶναι ἡ ἀπόκτηση, ἀλλά καί ἡ διατήρηση τῆς θείας Χάρης καί ὅλες οἱ προσπάθειές μας πρός αὐτό τόν σκοπό πρέπει νά τείνουν. Ὅταν ἔρχεται ἡ θεία Χάρη, φυγαδεύονται τά πάθη, ὅπως φεύγει τό σκοτάδι ὅταν ἔρχεται τό φῶς. Τότε ὁ ὅλος ἄνθρωπος πλέει σ’ ἕνα πέλαγος χαρᾶς, εἰρήνης, ἐλευθερίας καί ζωῆς. Ζεῖ ἀπό τώρα τήν κατάσταση τοῦ «μέλλοντος αἰῶνος», τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=TH3I_5hpVas