«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Ο Κύριος και ο πλούσιος νέος

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Δ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἄνθρωπός τις προσῆλθε τῷ Ἰησοῦ πειράζων αὐτὸν καὶ λέγων· Διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω; 19 Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Τί μὲ λέγεις ἀγαθόν; Οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς, ὁ Θεός. 20 Τάς ἐντολὰς οἶδᾳς· μὴ μοιχεύσης, μὴ φονεύσῃς, μὴ κλέψης, μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου. 21. Ὁ δὲ εἶπε· Ταῦτα πάντα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου. 22 Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· Ἔτι ἕν σοι λείπει· πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ διάδος πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. 23 Ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα περίλυπος ἐγένετο· ἦν γὰρ πλούσιος σφόδρα. 24 Ἰδών δὲ αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς περίλυπον γενόμενον εἶπέ· πως δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰσελεύσονται εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ. 25 Εὐκοπώτερον γάρ ἐστι κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς ῥαφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν. 26 Εἶπον δὲ οἱ ἀκούσαντες· Καὶ τὶς δύναται σωθῆναι; 27 Ὁ δὲ εἶπε· Τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν» (Λουκ. 18, 18-27).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Κάποτε πλησίασε τόν Ἰησοῦ ἕνας ἄνθρωπος, πειράζοντάς τον καί λέγοντας· Καλέ μου διδάσκαλε, τί πρέπει νά κάνω γιά νά κληρονομήσω τήν αἰώνια ζωή; 19 Καί ὁ Ἰησοῦς τοῦ εἶπε· Γιατί μέ ἀποκαλεῖς καλό; Κανένας δέν εἶναι καλός, παρά μόνο ἕνας, ὁ Θεός. 20 Τίς ἐντολές τίς γνωρίζεις· μήν μοιχεύσεις, μή σκοτώσεις, μήν κλέψεις, μήν πάρεις ψεύτικο ὅρκο, τίμα τόν πατέρα σου καί τή μητέρα σου. 21 Καί ἐκεῖνος εἶπε· Ὅλα αὐτά τά ἔχω τηρήσει πιστά ἀπό τά μικρά μου χρόνια. 22 Καί ὅταν ἄκουσε αὐτά ὁ Ἰησοῦς, τοῦ εἶπε· Ἕνα ἀκόμη σοῦ λείπει· ὅλα ὅσα ἔχεις πούλησέ τα καί μοίρασέ τα στούς φτωχούς, καί θά ἔχεις θησαυρό στόν οὐρανό καί ἔλα νά μέ ἀκολουθεῖς. 23 Ἀλλά ἐκεῖνος, ὅταν ἄκουσε αὐτά, ἔπεσε σέ μεγάλη λύπη· γιατί ἦταν πάρα πολύ πλούσιος. 24 Ὅταν τόν εἶδε ὁ Ἰησοῦς πού λυπήθηκε τόσο πολύ, εἶπε· Πόσο δύσκολα ἐκεῖνοι πού ἔχουν χρήματα θά μποῦν στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ! 25 Γιατί εἶναι πιό εὔκολο νά περάσει ἕνα καραβόσχοινο ἀπό τήν τρύπα τῆς βελόνας, παρά πλούσιος μπεῖ στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ! 26 Τότε εἶπαν ἐκεῖνοι πού τόν ἄκουσαν· Καί ποιός μπορεῖ νά σωθεῖ; 27 Καί ὁ Ἰησοῦς εἶπε· Τά ἀδύνατα γιά τούς ἀνθρώπους εἶναι δυνατά γιά τό Θεό».

Τό πλαίσιο τῆς παραβολῆς: Ἐνῶ ὁ Κύριος διδάσκει μέ παραβολές, τόν πλησιάζει ἕνας πλούσιος «νεανίσκος» (παράλληλη διήγηση, Ματθ. 19,22) καί τόν ρωτᾶ γιά τήν αἰώνια ζωή. Τί εἶναι, ὅμως, ἡ αἰώνια ζωή; Εἶναι ἡ μετά τοῦ Θεοῦ κοινωνία, ἡ ἕνωση μέ τόν Χριστό: «Ἐγώ εἰμι ... ἡ ζωή» (Ἰω. 11,25), ὁ Χριστός, καί «ὁ Χριστός μένει εἰς τόν αἰῶνα» (Ἰω. 12,34). Ἡ ἀποστασία ἀπό τόν Θεό, ἡ στέρηση τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἁπλή ἐπιβίωση, προσωρινή διατήρηση στήν παροῦσα κατάσταση, καί ὄχι ὄντως ζωή. Ὁ νεανίσκος ἀποκαλεῖ τόν Ἰησοῦ «ἀγαθό» (καλό), μέ σκοπό νά τόν πειράξει («πειράζων αὐτόν»). Προφανῶς, δέν φαντάζεται ποιός ἀκριβῶς εἶναι: Τόν θεωρεῖ ἕναν κοινό ἄνθρωπο, ἕναν μελετητή τοῦ Νόμου, ἕναν ἱεροκήρυκα τῆς ἐποχῆς, πού μπορεῖ νά τόν ἐλέγξει, νά τόν κρίνει, νά τόν δοκιμάσει. Ὁ Κύριος ἀπαντᾶ ὀρθά, ὅτι ἀγαθός σέ ἀπόλυτο βαθμό εἶναι μόνο ὁ Θεός. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ἀκόμη καί οἱ Ἅγιοι, εἶναι σχετικῶς καλοί ἤ κακοί, ἀφοῦ ἔχουν ἀδυναμίες καί ἐλαττώματα: «οὐδείς ἀναμάρτητος»! «Σχετικά καλός» σημαίνει καλύτερος σέ σύγκριση («ἐν σχέσει») μέ κάποιον πού εἶναι χειρότερος. Στή συνέχεια τοῦ ὑποδεικνύει δύο «ὁδούς» γιά τήν αἰώνια καί ἀληθινή ζωή: α) τήν ὁδό τῶν ἐντολῶν καί β) τήν ὁδό τῆς τελειότητος. Ἀντιστοιχοῦν στούς δύο τύπους Χριστιανῶν: α) ἐκείνων πού ζοῦν στόν μέσα κόσμο καί β) τῶν «τελείων», δηλ. τῶν μοναχῶν, ὅσων (ὑποτίθεται) ἔχουν ἀπαρνηθεῖ κάθε σχέση μέ τόν κόσμο.

Ἡ ὁδός τῶν ἐντολῶν: Στά ἱερά κείμενα γίνεται συνεχῶς λόγος περί ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἤ τοῦ Χριστοῦ. Ὅμως, στίς μέρες μας ὁ περί ἐντολῶν λόγος εἶναι ἀντιπαθής, συνδεόμενος μέ κατάστασεις καταπίεσης καί περιορισμοῦ τῆς ἐλευθερίας. Νεοτεριστές θεολόγοι τόν ἀποφεύγουν συστηματικά. Ὡστόσο, οἱ ἐντολές ὑπάρχουν παντοῦ: στήν ὀργάνωση τῆς κοινωνίας μέσω τῶν νόμων τοῦ κράτους, στήν κοσμική ἠθική ρυθμίζοντας τίς ἀνθρώπινες σχέσεις κ.ἄ. Οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, ὅμως, δέν εἶναι τῆς ἴδιας κατηγορίας, οὔτε ἔχουν τόν ἴδιο σκοπό. Οἱ νόμοι τοῦ κράτους ἀποβλέπουν στή διατήρηση τῆς δομῆς τῆς κοινωνίας. Οἱ ἐντολές τῆς ἠθικῆς ἀποβλέπουν στή βελτίωση τοῦ ἀνθρώπου, στό νά γίνει κάποιος καλύτερος. Οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, ὅμως, ἀποβλέπουν στήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου καί στήν «αἰώνιο ζωή», στό νά ζήσει ὁ ἄνθρωπος «εἰς ζωήν αἰώνιον»! Μέ ἄλλα λόγια, ὁδηγοῦν σέ κοινωνία καί ἕνωση μέ τόν Θεό: «Ἡ πρός τόν Θεόν ἀφομοίωσίς τε καί ἕνωσις ... ταῖς τῶν σεβασμιωτάτων ἐντολῶν ἀγαπήσεσι καί ἱερουργίαις μόνως τελεῖται» (ἅγ. Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης). Ἀλλοῦ ὁ Κύριος εἶπε: «Ὁ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με· ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ Πατρός μου, καί ἐγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν» (Ἰω. 14,21). «Ἐάν τις ἀγαπᾶ με, τόν λόγον μου τηρήσει, καί ὁ Πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρ' αὐτῷ ποιήσωμεν» (Ἰω. 14, 23-24). Κατά τόν εὐαγγελιστή Ἰωάννη, «ὁ τηρῶν τάς ἐντολάς αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) ἐν αὐτῷ μένει καί αὐτός ἐν αὐτῷ» (Α' Ἰω. 3, 24). Ἡ ἀπέχθεια πρός τίς ἐντολές προέρχεται ἀπό τό ὅτι συγχέωνται μέ τίς ἐντολές τοῦ νόμου ἤ τῆς ἠθικῆς. Ὅμως, οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ ἔχουν Χάρη καί εἶναι σχετικά εὔκολες στήν ἐφαρμογή τους: «Ὁ γάρ ζυγός μου χρηστός καί τό φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν» (Ματθ. 11,30). «Αἱ ἐντολαί αὐτοῦ βαρεῖαι οὐκ εἰσίν» (Α' Ἰω. 5,3). Αὐτό συμβαίνει ἐπειδή ὁ «Κύριος εἰς τάς ἰδίας ἐγκέκρυπται ἐντολάς καί τοῖς ζητοῦσιν αὐτόν κατ' ἀναλογίαν εὑρίσκεται» (ἅγ. Μᾶρκος Ἀσκητής). Ὡστόσο, οἱ ἐντολές εἶναι ἀποτελεσματικές μόνο ὑπό προϋποθέσεις, ὅπως: α) Ὅταν δέν αὐτονομοῦνται καί δέν θεωροῦνται αὐτοσκοπός. Ὁ ἄνθρωπος δέν σώζεται «ἐξ ἔργων», ἀλλά «χάριτι»: «Ὅταν ποιήσητε πάντα τά διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὅ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν» (Λουκ. 17,10). Ἀκόμη καί ὁ Νόμος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἄν καί προερχόμενος ἀπό τόν Θεό, δέν ἔσωζε, ἀλλά ἑτοίμαζε τόν δρόμο τοῦ Χριστοῦ (ἦταν «παιδαγωγός εἰς Χριστόν»). β) Ὅταν  συνδέονται ἀπαραίτητα μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἐντολές εἶναι ἔκφραση τοῦ θελήματος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά καί τῆς δικῆς μας ἀγάπης πρός τό πρόσωπό Του. Διαφορετικά, λειτουργοῦν ὅπως οἱ ἐντολές ἑνός κοινοῦ ἠθικοῦ συστήματος. γ) Ὅταν συνδέονται μέ τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας: Βάπτισμα, Ἐξομολόγηση, Θεία Εὐχαριστία. Προϋποθέτουν τό Βάπτισμα, κρίνουν στήν Ἐξομολόγηση, προετοιμάζουν γιά τή Θεία Εὐχαριστία.

Ἡ ὁδός τῆς τελειότητος: Οἱ ἐντολές, γενικά, ἀπευθύνονται σέ ὅλους. Κάποιες, ὅμως, ἀπευθύνονται σέ λίγους, στούς «τελείους», ὅπως ἡ ἐντολή γιά τήν πώληση τῶν ὑπαρχόντων («εἰ θέλεις τέλειος εἶναι», Ματθ. 19,21) ἤ ἡ ἐντολή τῆς ἀγαμίας («ὁ δυνάμενος χωρεῖν χορείτω», Ματθ. 19,12). Τήν ὁδό τῶν τελείων ἀκολούθησαν οἱ Μοναχοί τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ὁδός τοῦ μοναχισμοῦ ἔχει εὐαγγελική καί ἀποστολική (ἀκόμη καί προφητική) προέλευση: μόνο ἐξωτερικά ὀργανώθηκε ἀπό τόν 4ο μ.Χ. αἰ. Συνίσταται στίς ὑποσχέσεις (ἀρετές) τῆς ἀκτημοσύνης, τῆς ἀγαμίας (παρθενίας) καί τῆς ὑπακοῆς. Ὁ Μοναχός ἀκολουθεῖ τόν Χριστό παντελῶς ἐλεύθερος ἀπό κάθε δεσμό μέ τόν κόσμο καί μέ τό φρόνημα τοῦ κόσμου. Τοῦτο, ὅμως, δέν εἶναι εὔκολο καί ἀπαιτεῖ σκληρό ἀγώνα. Γι’ αὐτό, «οὐ πάντες χωροῦσι τόν λόγον τοῦτον, ἀλλ’ οἷς δέδοται» (Ματθ. 19,11).

Τό ἐμπόδιο τοῦ πλούτου: Ὁ νέος τῆς διηγήσεως ἀπέρχεται λυπούμενος καί στερεῖται, ὅπως φαίνεται, τήν αἰώνια ζωή, ὄχι τόσο ἐπειδή δυσκολεύεται νά ἀκολουθήσει τήν ὁδο τῶν τελείων, ἀλλά ἐπειδή ἔχει κάτι, πού ἀκυρώνει τήν ἀποτελεσματικότητα ὅλων τῶν ἐντολῶν. Αὐτό εἶναι ὁ πλοῦτος ἤ μᾶλλον ἡ σχέση του μέ τόν πλοῦτο, ἡ ἐμπαθής σχέση μέ τόν πλοῦτο. Ὁ νέος εἶναι στενά δεμένος μέ τόν πλοῦτο του, εἶναι ἀπόλυτα ἐξαρτώμενος ἀπό αὐτόν, νοσεῖ τό πάθος τῆς φιλαργυρίας ἤ τῆς πλεονεξίας. Ὅπου, ὅμως, ἀκμάζουν τά πάθη, καί μάλιστα τά γιγαντιαῖα (φιλαργυρία, φιληδονία, φιλοδοξία), δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει κοινωνία μέ τόν Θεό. Οἱ ἐντολές μεταξύ ἄλλων καθαίρουν τά πάθη, ἔχουν θεραπευτικό χαρακτήρα, ἀνακαινίζουν τόν ἄνθρωπο «ἔσωθεν», ἀπό τά βάθη του. Ἐνδέχεται, ὅμως, νά τηροῦνται τυπικά καί ἐσφαλμένα. Τότε χάνουν ὅλη τήν ἀποτελεσματικότητά τους. Δημιουργοῦν ἁπλῶς μιά θετική ἐξωτερική εἰκόνα στόν τηρητή τους (ὅπως ἀκριβῶς κάνουν καί τά διάφορα συστήματα ἠθικῆς), ἐνῶ ἐσωτερικά ἀκμάζουν τά σκληρά πάθη. Πρόκειται γιά τό φαινόμενο τοῦ «φαρισαϊσμοῦ», πού στηλίτευσε ἔντονα ὁ Κύριος: οἱ Φαρισαῖοι τηροῦσαν ὅλες τίς ἐντολές, ὅμως δέν εἶχαν καμία διάθεση νά θεραπεύσουν τά πάθη τους, δηλ. νά ἐκπληρώσουν τόν σκοπό τῶν ἐντολῶν. Τό παράδειγμα τοῦ πλούτου εἶναι ἐν προκειμένῳ χαρακτηριστικό: ὁ πλούσιος πολύ δύσκολα εἰσέρχεται στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ὅσοι πλούσιοι σώθηκαν δέν εἶχαν καμία ἐξάρτηση ἀπό τόν πλοῦτο τους. Εἶχαν θεραπεύσει τά πάθη τους, εἰδικότερα δέ τά πάθη τῆς φιλαργυρίας καί τῆς πλεονεξίας. 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: 

«Ὁ μέν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός Θεός Λόγος, ἑκάστῃ μυστικῶς ἐνυπάρχει τῶν οἰκείων ἐντολῶν· ὁ δέ Θεός καί Πατήρ, ὅλος ἐστίν ἀχωρίστως ἐν ὅλῳ τῷ οἰκείῳ Λόγῳ φυσικῶς. Ὁ τοίνυν δεχόμενος θείαν ἐντολήν καί ποιῶν αὐτήν, τόν ἐν αὐτῇ τοῦ Θεοῦ δέχεται Λόγον. Ὁ δέ τόν Λόγον διά τῶν ἐντολῶν δεξάμενος, δι’ αὐτοῦ τόν ἐν αὐτῷ φυσικῶς ὄντα συνεδέξατο Πατέρα, καί τό ἐν αὐτῷ φυσικῶς ὄν συνεδέξατο Πνεῦμα. Ἀμήν γάρ, φησι, λέγω ὑμῖν, ὁ λαμβάνων ὅν τινα πέμψω, ἐμέ λαμβάνει· ὁ δέ ἐμέ λαμβάνων, λαμβάνει τόν πέμψαντά με. Ὁ γοῦν ἐντολήν δεξάμενος καί ποιήσας αὐτήν, λαβών ἔχει μυστικῶς τήν ἁγίαν Τριάδα» (Μαξίμου Ὁμολογητου, Κεφάλαια Σ΄ Περί θεολογίας καί τῆς ἐνσάρκου Οἰκονομίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, PG, τ. 90, 1156-1157). 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).