«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Η Παραβολή του άφρονος πλουσίου

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Γ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Εἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην· Ἀνθρώπου τινὸς πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα· 17 καὶ διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ λέγων· Τί ποιήσω, ὅτι οὐκ ἔχω ποῦ συνάξω τοὺς καρπούς μου; 18 Καὶ εἶπε· Τοῦτο ποιήσω· καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας καὶ μείζονας οἰκοδομήσω, καὶ συνάξω ἐκεῖ πάντα τὰ γεννήματά μου καὶ τὰ ἀγαθά μου, 19 καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου· ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου. 20 Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Θεός· Ἄφρον, ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας τίνι ἔσται; 21 Οὕτως ὁ θησαυρίζων ἑαυτῷ, καὶ μὴ εἰς Θεὸν πλουτῶν. Ταῦτα λέγων ἐφώνει· Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω» (Λουκ. 12, 16-21).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: Ὁ Κύριος εἶπε τήν ἑξῆς παραβολή. Ἑνός πλούσιου ἀνθρώπου τά κτήματα ἔφεραν μεγάλη σοδειά. 17 Καί σκεφτόταν μέσα του, λέγοντας· Τί νά κάνω, πού δέν ἔχω ποῦ νά μαζέψω τούς καρπούς μου; 18 Καί εἶπε· Αὐτό θά κάνω· θά γκρεμίσω τίς ἀποθῆκες μου καί θά χτίσω μεγαλύτερες, καί ἐκεῖ θά μαζέψω ὅλα τά γεννήματά μου καί τά ἀγαθά μου. 19 Καί θά πῶ στήν ψυχή μου· Ψυχή, ἔχεις μαζέψει πολλά ἀγαθά, πού σοῦ φτάνουν γιά πολλά χρόνια. Ἀναπαύσου, λοιπόν, τρῶγε, πίνε καί εὐφραίνου. 20 Ὁ Θεός ὅμως τοῦ εἶπε· «Ἀνόητε, αὐτή τή νύχτα ζητοῦν τήν ψυχή σου. Ὅσα λοιπόν ἑτοίμασες, σέ ποιόν θά ἀνήκουν τώρα;». 21 Αὐτά παθαίνει ἐκεῖνος πού θησαυρίζει μόνο γιά τόν ἑαυτό του καί δέν πλουτίζει ὅπως θέλει ὁ Θεός. Καί λέγοντας αὐτά τόνιζε· Ὅποιος ἔχει αὐτιά γιά νά ἀκούει, ἄς ἀκούει.

Τό πλαίσιο τῆς παραβολῆς: Τό παράδειγμα τοῦ «ἄφρονος πλουσίου» σέ ἐποχές δεινῆς οἰκονομικῆς κρίσεως; Ἡ παραβολή δέν ἀφορᾶ μόνο σέ πλουσίους, ἀλλά σέ ὅλους. Ἀφορμή: κάποιος ζητᾶ ἀπό τόν Κύριο νά παρέμβει στή διανομή τῆς πατρικῆς περιουσίας, ὁ δέ Κύριος ἐπισημαίνει τόν κίνδυνο τῆς πλεονεξίας: «ὁρᾶτε καί φυλάσσεσθε ἀπό πάσης πλεονεξίας» (Λουκ. 12, 15). Πρόκειται γιά κατάσταση (κακό, νόσο) κοινή, πού ἀφορᾶ σέ ὅλους. Ἀμέσως μετά ἀναφέρεται στή μέριμνα. Τήν παραβολή ἑρμηνεύει ὡραιότατα ὁ Μ. Βασίλειος σέ εἰδική ὁμιλία του («Εἰς τό καθελῶ μου τάς ἀποθήκας»).

Ὁ σκοπός τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν: Ὁ ἄνθρωπος τῆς παραβολῆς ἀποκαλεῖται «ἄφρων» (ἀνόητος) ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό, ἐπειδή χειρίζεται ἐσφαλμένα (ἀτομιστικά, ἐγωκεντρικά, μέ ἀσπλαχνία) τόν πλοῦτο του (τά ὑλικά ἀγαθά). Αὐτό ἀκριβῶς τόν καταστρέφει, τόν κολάζει. Ὁ πλοῦτος καθ’ αὐτόν δέν εἶναι κακό, ἀλλά καλό. Ἡ χρήση του εἶναι καλή ἤ κακή, σώζει ἤ κολάζει. Ἡ ὕλη, ὡς δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, εἶναι καλό. Ἡ αἵρεση τῶν Μανιχαίων παλαιότερα πίστευε ὅτι κάθε ὑλικό εἶναι κακό καί κάθε «πνευματικό» εἶναι καλό, ὅτι τό σῶμα εἶναι τό κακό μέρος τοῦ ἀνθρώπου καί ἡ ψυχή τό καλό. Ὁ Μ. Βασίλειος διερωτᾶται ἀπό ποῦ πίστευε ὁ ἄνθρωπος τῆς παραβολῆς ὅτι προέρχεται ὁ πλοῦτος. Ἄν πίστευε ὅτι προέρχεται τυχαῖα, τότε εἶναι «ἄθεος», καί ὡς ἄθεος εἶναι γιά ἕναν ἀκόμη λόγο «ἄφρων», κατά τό «εἶπεν ἄφρων ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, οὐκ ἔστι Θεός» (Ψαλμ. 13,1)! Ἄν πίστευε ὅτι προέρχεται ἀπό τόν Θεό, τότε γιατί δίνει ὁ Θεός τόν πλοῦτο; Γιά τόν ἰδιοποιεῖται κάποιος ἤ γιά νά τόν διαχειρίζεται; Γιά τήν ἀκρίβεια, εἴμαστε διαχειριστές τῶν ὑλικῶν, πού δωρίζει ὁ Θεός, καί ὄχι ἰδιοκτῆτες. Ἤρθαμε γυμνοί στόν κόσμο καί γυμνοί φεύγουμε. Τά ὑλικά δέν μᾶς συνοδεύουν στήν αἰωνιότητα. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος προσκολλᾶται σ’ αὐτά, τόσο ἀπομακρύνεται ἀπό τόν Θεό (καί, βέβαια, ἀπό τόν συνάνθρωπο): «ὅπου ἐστιν ὁ θησαυρός ὑμῶν, ἐκεῖ ἔσται καί ἡ καρδία ὑμῶν» (Ματθ. 6,21). Συνήθως, λόγῳ τῆς ἐνέργειας τοῦ πάθους τῆς πλεονεξίας ἤ τῆς φιλαργυρίας, ὁ πλοῦτος εἶναι ἐμπόδιο στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ὁ Κύριος εἶπε ὅτι «δυσκόλως οἱ τά χρήματα ἔχοντες εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελεύσονται ... εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον διά τρυμαλιᾶς ραφίδος εἰσελθεῖν ἤ πλούσιον εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν» (Μαρκ. 10, 23-25). Ὡστόσο, «τά ἀδύνατα παρά ἀνθρώποις δυνατά παρά τῷ Θεῷ ἐστιν» (Λουκ. 18,27), γι’ αὐτό ὑπάρχουν καί πλούσιοι πού ἁγίασαν, ὅπως ὁ Ἀβραάμ («Ἀβραάμ ἦν πλούσιος σφόδρα», Γεν. 13,2). Τά ὑλικά εἶναι γιά νά καλύπτουμε τίς ἀνάγκες μας καί νά διαθέτουμε τό περίσσευμα στούς ἄλλους: ἄν κρατούσαμε μόνο μᾶς χρειάζεται καί δίναμε τό περίσσευμα δέν θά ὑπῆρχε πτωχός!

Ὁ πλούσιος τῆς παραβολῆς: Εἶναι ἤδη ἐλεημένος ἀπό τόν Θεό: εἶναι πλούσιος. Καί ἐλεεῖται ἐπιπλέον: «εὐφόρησεν ἡ χώρα» του. Ἡ εὐφορία τῆς γῆς δέν εἶναι δικό του ἐπίτευγμα, ἀλλά ἐξαρτᾶται ἀποκλειστικά ἀπό τή βούληση τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖνος παρέχει τά ἀγαθά Του ἀδιακρίτως σέ ὅλους: ἀνατέλει τόν ἥλιο καί βρέχει σέ δικαίους καί ἀδίκους, ἀγαθούς καί πονηρούς (Ματθ. 5,45). Ἐπιπλέον, προσπαθεῖ νά νύξει τήν καρδιά τοῦ πλουσίου στή φιλανθρωπία. Ὅμως, αὐτός ἰδιοποιεῖται ὅλα τά προσφερόμενα, τά θεωρεῖ δικά του, συμπεριφέρεται ὡς ἰδιοκτήτης καί ὄχι ὡς διαχειριστής. Ὁ πλοῦτος τοῦ προκαλεῖ ἀγωνία, ἀντί γιά εὐφορία, ὅμοια μέ αὐτήν τοῦ ἀγωνιζομένου γιά τήν ἐπιβίωση. Πιστεύει ὅτι ὁ πλοῦτος τρέφει τήν ψυχή. Μέ τί τρέφεται, ὅμως ἡ ψυχή; Ὁ πλούσιος καί ἐδῶ πλανᾶται οἰκτρά, ὡς «ἄφρων» (ἀνόητος). Ἐπιπλέον, οἱ ὑπολογισμοί του καί ἡ «λύση» πού ἐπινοεῖ στήν ἀγωνία του, ἀγνοοῦν ἕναν ἀπροσδόκητο ἐπισκέπτη, τόν θάνατο!

Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ θανάτου: Ὁ πλοῦτος προκαλεῖ συνήθως λήθη τοῦ θανάτου. Ὁ «ἄφρων» πιστεύει ὅτι θά ζεῖ αἰωνίως, ἐνῶ ὁ θάνατος εἶναι ἡ μόνη βεβαιότητα στήν παροῦσα κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου. Κανείς δέν γνωρίζει τήν ὥρα καί τή στιγμή τῆς ἐλεύσεώς του. Ἔρχεται, ὅπως ὁ Κύριος, «ὡς κλέπτης ἐν νυκτί» (Α΄ Θεσ. 5,2) καί ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά εἶναι συνεχῶς ἕτοιμος νά τόν συναντήσει: «Γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε ποίᾳ ὥρᾳ ὁ Κύριος ὑμῶν ἔρχεται ... Εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἄν καί οὐκ ἄν εἴασε διορυγῆναι τήν οἰκίαν αὐτοῦ» (Ματθ. 24, 42-43). Ἡ μνήμη καί ἡ ὀρθή στάση ἔναντι τοῦ θανάτου μεταβάλλει ὁλόκληρη τή θεώρηση τῆς ζωῆς, θέτει τά ἀνθρώπινα στήν ὀρθή τους βάση. Στήν περίπτωση τοῦ πλουσίου ὁ θάνατος ἔρχεται σχεδόν ταυτόχρονα μέ τήν εὐφορία τῆς γῆς. Κάποιοι ζητοῦν νά πάρουν τήν ψυχή του! Ποιοί, ὅμως, καί γιατί;

Ἡ νόσος τῆς φιλαργυρίας: Ὁ πλούσιος τῆς παραβολῆς νοσεῖ τή νόσο (πάθος) τῆς φιλαργυρίας ἤ τῆς πλεονεξίας. Τό πάθος αὐτό ἔχει βαθειές ρίζες στήν ἀνθρώπινη προσωπικότητα. Εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς πτώσεως καί χαρακτηριστικό τῆς μεταπτωτικῆς καταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ λεγομένου «παλαιοῦ ἀνθρώπου». Μέ τήν πτώση κυριάρχησαν στήν ἀνθρώπινη ζωή τά πάθη, ὡς βαρύτατη νόσος καί ἐμπόδια κάθε κοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό. Ἰδιαίτερα, κυριάρχησε τό πάθος τῆς φιλαυτίας, ἡ πηγή καί ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. Ἀπό τή φιλαυτία προέρχονται οἱ λεγόμενοι «γίγαντες τῶν παθῶν», ἡ φιλοδοξία, ἡ φιληδονία καί ἡ φιλαργυρία (τά «τρία φ»). Ἡ φιλαργυρία ἀνήκει στά γιγαντιαῖα πάθη καί ἐνυπάρχει, περισσότερο ἤ λιγότερο, σέ ὅλους, γι’ αὐτό τό παράδειγμα (πρός ἀποφυγήν!) τοῦ ἄφρονος πλουσίου εἶναι συνεχῶς ἐπίκαιρο. Χαρακτηριστικό της εἶναι τό «ἀκόρεστον», κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Συνήθως, ἐκδηλώνεται ὡς ἔνστικτο τῆς αὐτοσυντηρήσεως καί ὡς μέριμνα, κατ’ ἐξοχήν χαρακτηριστικά τοῦ μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου: ὁ μεταπτωτικός βίος χαρακτηρίζεται ἀκριβῶς ἀπό τήν κυριαρχία τῆς μέριμνας καί τοῦ ἐνστίκτου τῆς αὐτοσυντηρήσεως. Γιά τό μεταπτωτικό (τό λεγόμενο «κοσμικό») φρόνημα, «ἄφρων» εἶναι ἐκεῖνος πού δέν φροντίζει γιά τήν ἐπιβίωσή του καί γιά τό μέλλον του. Ἐδῶ ὁ Κύριος ζητᾶ τήν ἀνατροπή τῶν δεδομένων τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς! Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση γνωρίζει πολύ καλά ὅτι τά πάθη σχετίζονται στενά μέ τήν ἐνέργεια τῶν δαιμόνων: οἱ δαίμονες ἐνεργοῦν τά πάθη καί αὐτοί κυριαρχοῦν στήν ἀνθρώπινη προσωπικότητα μέσῳ τῶν παθῶν. Αὐτό ἀκριβῶς συμβαίνει στήν περίπτωση τοῦ πλουσίου τῆς παραβολῆς: οἱ δαίμονες, ἀπό τούς ὁποίους ἤδη κυριαρχεῖται, χωρίς προφανῶς νά τό γνωρίζει, εἶναι ἐκεῖνοι πού ζητοῦν τήν ψυχή του τήν ὥρα τοῦ θανάτου («ἄφρον, ταύτῃ τῇ νυκτί τήν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπό σοῦ»!). Στήν Ὀρθόδοξη (βυζαντινή) εἰκόνα τῆς «οὐρανοδρόμου κλίμακος» εἰκονίζεται χαρακτηριστικά ἡ «πτώση τοῦ φιλαργύρου». Πλησίον του εἰκονίζονται δαίμονες, πού κρατοῦν ἕνα κιβώτιο μέ τήν ἐπιγραφή «ὁ θησαυρός τοῦ φιλαργύρου»!

Ὁ κατά Θεόν πλουτισμός: Πῶς θεραπεύται ἡ φιλαργυρία; Μέ πολλούς τρόπους: α) Διά τοῦ Χριστοῦ καί μόνο διά τοῦ Χριστοῦ. β) Μέ τή μετάνοια, δηλ. μέ τήν ἀλλαγή τῆς νοοτροπίας μας καί τῆς ζωῆς μας, μέ τήν ἀποβολή τοῦ φρονήματος τοῦ «παλαιοῦ ἀνθρώπου» καί τοῦ «κόσμου» καί μέ τήν προσαρμογή μας στό φρόνημα τοῦ «νέου ἀνθρώπου» καί στό «φρόνημα τοῦ Χριστοῦ». γ) Μέ τήν κατά Θεόν ἄσκηση καί τή μυστηριακή ζωή. δ) Μέ τήν καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν. Οἱ ἀρετές φθείρουν τά πάθη. Οἱ ἀρετές εἶναι στοιχεῖα ὁμοιώσεως μέ τόν Θεό. Οἱ ἀρετές εἶναι πραγματικός πλοῦτος («κατά Θεόν» πλουτισμός). Οἱ ἀρετές εἶναι ἄφθαρτα καί ἀναλλοιώτα ἀγαθά. Οἱ ἀρετές εἶναι πλουτισμός, πού μᾶς συνοδεύει στήν αἰωνιότητα. Εἰδικότερα, τό πάθος τῆς φιλαργυρίας θεραπεύται μέ τή φιλανθρωπία, τήν ἐλεημοσύνη καί σέ τελειότερες καταστάσεις μέ τήν ἀκτημοσύνη. Γι’ αὐτό στά ἱερά κείμενα ὑπάρχουν συνεχεῖς προτροπές γιά φιλανθρωπία καί ἐλεημοσύνη. Αὐτές οἱ ἀρετές ἀνοίγουν τίς πύλες τοῦ Παραδείσου καί ὁδηγοῦν στήν αἰώνια καί ἀληθινή ζωή.

 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).