«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Η μαρτυρία Ιωάννου του Προδρόμου

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Η' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, βλέπει ὁ Ἰωάννης τὸν Ἰησοῦν ἐρχόμενον πρὸς αὐτόν, καὶ λέγει· Ἴδε ὁ Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου. Οὗτός ἐστιν ὑπὲρ οὗ ἐγὼ εἶπον· Ὀπίσω μου ἔρχεται ἀνὴρ ὃς ἔμπροσθέν μου γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου ἦν. Κἀγὼ οὐκ ᾔδειν αὐτόν, ἀλλ’ ἵνα φανερωθῇ τῷ Ἰσραήλ, διὰ τοῦτο ἦλθον ἐγὼ ἐν ὕδατι βαπτίζων. Καὶ ἐμαρτύρησεν Ἰωάννης λέγων ὅτι· Τεθέαμαι τὸ Πνεῦμα καταβαῖνον ὡς περιστερὰν ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἔμεινεν ἐπ’ αὐτόν· κἀγὼ οὐκ ᾔδειν αὐτόν, ἀλλ’ ὁ πέμψας με βαπτίζειν ἐν ὕδατι ἐκεῖνός μοι εἶπεν· Ἐφ’ ὃν ἂν ἴδῃς τὸ Πνεῦμα καταβαῖνον καὶ μένον ἐπ’ αὐτόν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ. Κἀγὼ ἑώρακα, καὶ μεμαρτύρηκα ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ» (Ἰω. 1, 29-34).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Κάποτε, εἶδε ὁ Ἰωάννης τόν Ἰησοῦ νά ἔρχεται σ’ αὐτόν καί εἶπε· “Νά, ὁ Ἀμνός τοῦ Θεοῦ, πού σηκώνει τήν ἁμαρτία τοῦ κόσμου. 30 Αὐτός εἶναι ἐκεῖνος γιά τόν ὁποῖο εἶπα, ὅτι, μετά ἀπό μένα ἔρχεται κάποιος, πού εἶναι ἀνώτερός μου, γιατί ὑπῆρχε πρίν ἀπό μένα. 31 Οὔτε ἐγώ ὁ ἴδιος τόν ἤξερα, ἀλλά γιά νά γίνει φανερός στό Ἰσραήλ, γι’ αὐτό ἦλθα ἐγώ νά βαπτίζω μέ νερό”. 32 Καί ὁ Ἰωάννης ἔδωσε μαρτυρία, καί εἶπε· “Εἶδα τό Πνεῦμα νά κατεβαίνει σάν περιστέρι ἀπό τόν οὐρανό καί ἔμεινε πάνω του. 33 Ἐγώ δέν τόν ἤξερα, ἀλλά ἐκεῖνος πού μέ ἔστειλε νά βαπτίζω μέ νερό, ἐκεῖνος μοῦ εἶπε· Σέ ὅποιον δεῖς νά κατεβαίνει τό Πνεῦμα καί νά μένει πάνω του, αὐτός εἶναι πού βαπτίζει μέ Πνεῦμα Ἅγιο. 34 Καί ἐγώ εἶδα καί μαρτύρησα ὅτι αὐτός εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ”».

Στόν ἀπόηχο τῶν μεγάλων Ἑορτῶν: Γιά μία ἀκόμη φορά ἑορτάσαμε δύο μεγάλες Ἑορτές, τή Γέννηση τοῦ Κυρίου καί τή Βάπτιση. Καί μία μικρότερη, τήν Περιτομή μέ τή μνήμη τοῦ Μ. Βασιλείου καί τήν ἔναρξη τοῦ Νέου (κοσμικοῦ) Ἔτους. Ἡ εὐαγγελική περικοπή ἐντάσσεται στόν ἀπόηχο τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων. Οἱ δύο Ἑορτές συνδέονται μεταξύ τους ἀπό τούς πρωτοχριστιανικούς χρόνους, ὅταν ἡ Γέννηση ἑορταζόταν τήν παραμονή τῆς Βαπτίσεως καί οἱ δύο μαζί ὀνομάζοντο «Θεοφάνεια» (φανέρωση τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο). Ὁ χαρακτηρισμός «Θεοφάνεια» προσιδιάζει περισσότερο στή Γέννηση τοῦ Κυρίου. Ὁ Χριστιανός ὀφείλει νά γνωρίζει τήν οὐσία τῶν ἑορτῶν καί νά μήν ἑορτάζει κοσμικῶς, δηλ. ἐπιφανειακῶς.

Ἡ Γέννηση τοῦ Κυρίου: «Μητρόπολις τῶν ἑορτῶν» κατά τόν ἅγ. Χρυσόστομο, ἡ μεγαλύτερη μετά τό Πάσχα. Μετά τήν πτώση τοῦ ἀνθρώπου ἀρχίζει ἤδη νά ἐφαρμόζεται ἕνα σχέδιο γιά τή σωτηρία του, τό ὁποῖο ὑπῆρχε ἤδη προαιωνίως, ὡς «μυστήριον χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένον» (Ρωμ. 14,24) ἤ «τό ἀπ’ αἰῶνος ἀπόκρυφον καί ἀγγέλοις ἄγνωστον μυστήριον» ἤ «τό μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριον», ὅτι «Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί» (Α΄ Τιμ. 3,16). Τό μυστήριο αὐτό ἔχει προδρομικά στάδια - φάσεις, ὅπως τό λεγόμενο «πρωτευαγγέλιο» ἀμέσως μετά τήν πτώση (Γεν. 3,15), ἡ ἐμφάνιση τοῦ Ἀσάρκου Λόγου στήν Παλαιά Διαθήκη, οἱ θεοπτίες τῶν Προφητῶν καί τῶν Δικαίων τῆς ἐποχῆς, ὁ Νόμος, ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ σέ ἕναν Λαό (Ἰσραήλ), ἡ ἀποστολή τῶν Προφητῶν κ.ἄ. Ἡ κορύφωση, ὅμως τοῦ σχεδίου αὐτοῦ, πού ἀποκαλεῖται θεία Οἰκονομία», γίνεται μέ τή Σάρκωση τοῦ Θεοῦ Λόγου. Τότε συντελεῖται τό «πάντων καινόν καινότατατον, τό μόνον καινόν ὑπό τόν ἥλιον». Στό ἕνα καί μοναδικό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ (τοῦ Θεοῦ Λόγου) ἑνώθηκαν δύο τέλειες φύσεις, ἡ θεία καί ἡ ἀνθρώπινη χωρίς τή ἁμαρτία. Ἀπό τήν ἕνωση αὐτή πηγάζει ἡ δική μας σωτηρία. Ἔκτοτε ὅσοι ἀκολουθοῦν τόν Χριστό, μετέχοντας στό Σῶμα Του, ὑπερβαίνουν τίς συνέπειες τῆς πτώσεως, πού εἶναι ἡ αἰχμαλωσία στήν ἁμαρτία καί στόν διάβολο καί ὁ θάνατος. Ὡστόσο κάποιοι Πατέρες δέχονται ὅτι ἡ Σάρκωση τοῦ Λόγου θά γινόταν ἀκόμη καί ἄν δέν εἶχε συμβεῖ ἡ πτώση. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος, γιά τόν ὁποῖο πανηγυρίζουμε τή Γέννηση τοῦ Κυρίου, ὡς πηγή τῆς σωτηρίας μας.

Ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου: Παραπλήσια σέ σπουδαιότητα ἑορτή εἶναι ἡ Βάπτιση. Τά εὐεργετικά ἀποτελέσματα τῆς Σαρκώσεως τοῦ Κυρίου ἐκδηλώνονται σταδιακά, συνδεόμενα μέ τά μεγάλα γεγονότα τῆς ἐπίγειας ζωῆς Του, ὅπως ἡ Βάπτιση, τό Πάθος, ἡ Ἀνάσταση. Στή Βάπτιση ἀποκαλύπτεται γιά πρώτη φορά τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος: α) ὁ Βαπτιζόμενος Υἱός ἐν σαρκί, β) τό Ἅγιο Πνεῦμα «ἐν εἴδει» Περιστερᾶς καί γ) ὁ ἄναρχος Πατήρ «ἐν εἴδει» Φωνῆς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ. Ἐκτός ἀπό τόν Βαπτιζόμενο Υἱό, πού ὁρᾶται ἡ κτιστή (ἀνθρώπινη) φύση Του, ὑπάρχει ἀποκαλύψη ἀκτίστων θείων Ἐνεργειῶν, πού φανερώνουν ἡ μία τόν Πατέρα (Φωνή) καί ἡ ἄλλη τό Ἅγιο Πνεῦμα (Περιστερά). Ἐπιπλέον, ἡ Βάπτιση ἔχει κοσμοσωτήριες διαστάσεις ἀφοῦ καθαίρει τήν ἀνθρώπινη φύση ἀπό τήν ἁμαρτία, συντρίβει τή δύναμη τοῦ διαβόλου κ.λπ. Ἐπίσης, ὁ Κύριος μᾶς παρέχει μέ τό προσωπικό τοῦ παράδειγμα (Βάπτισμα) τύπο τῆς σωτηρίας μας μέσῳ τοῦ δικοῦ μας ἁγίου Βαπτίσματος.

Ὁ Τίμιος Πρόδρομος: Τό πρόσωπο τοῦ Προδρόμου εἶναι μεταίχμιο μεταξύ Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης. Εἶναι ὁ «μείζων» (μεγαλύτερος) τῶν Προφητῶν καί ὁ «μείζων» τῶν ἀνθρώπων (μετά τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο). Στήν προκειμένη περίπτωση τιμᾶται γιά τή σχέση του μέ τόν Χριστό, καθώς καί γιά τή θέση του στό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας. Εἶναι, α) ὁ Πρόδρομος τοῦ Κυρίου, β) ὁ Βαπτιστής καί γ) ὁ ὑποδεικνύων τόν Κύριο («Ἴδε ὁ Ἀμνός τοῦ Θεοῦ»). Αὐτό ἀκριβῶς ἐκφράζει καί ἡ θέση του στό Τέμπλο τῶν Ναῶν, δίπλα στόν Κύριο.

Τό νόημα τοῦ Εὐαγγελίου: Τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται σέ συνάντηση τοῦ Κυρίου μέ τόν Πρόδρομο μετά τή Βάπτιση. Σ’ αὐτήν ὁ τίμιος Πρόδρομος ἐπαναλαμβάνει τή μαρτυρία του περί τοῦ Ἰησοῦ. Εἰδικότερα: α) Μαρτυρεῖ ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι ὁ «Ἀμνός τοῦ Θεοῦ» καί ὁ «Υἱός τοῦ Θεοῦ». Ὁ ὅρος «Ἀμνός» ὑποδηλώνει τή Θυσία τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποία ὁ Ἰωάννης γνώριζε μέ τό προφητικό του χάρισμα, ὡς «μείζων» τῶν Προφητῶν. Ὁ ὅρος «Υἱός» σημαίνει ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι τέλειος Θεός, ἔχει ὁλόκληρη τή θεία φύση. «Υἱός» εἶναι ἐκεῖνος πού ἔχει τήν ἴδια ἀκριβῶς φύση μέ τόν πατέρα. β) Μαρτυρεῖ ὅτι ὁ Ἰησοῦς προϋπῆρχε ὡς Θεός: εἶναι «ἔμπροσθέν» του καί «πρῶτος» του. Δέν ἄρχισε νά ὑπάρχει ἀπό τή Γέννησή του στόν κόσμο: τότε ἄρχισε νά ὑπάρχει ὡς ἄνθρωπος, τότε ἔλαβε ἀρχή μόνο ἡ ἀνθρώπινη φύση Του. Ὡς Θεός, προϋπῆρχε, χωρίς νά ἔχει ἀρχή. γ) Ὁ Ἰησοῦς «αἴρει» (σηκώνει, ἀναλαμβάνει καί ἐξαλείφει) τίς ἁμαρτίες ὅλου τοῦ κόσμου, χωρίς ὁ ἴδιος νά ἔχει καμία ἀπολύτως ἁμαρτία. Αὐτό γίνεται διαχρονικῶς μέχρι σήμερα καί «ἕως τῆς συντελείας». Τό γεγονός προτυπώνεται στήν ἑβραϊκή τελετή γιά τόν «ἀποδιοπομπαῖο τράγο», πού ἀναλάμβανε τίς ἁμαρτίες τοῦ Λαοῦ. Τό τυπικό καί συμβολικό ἐκεῖνο γεγονός στήν περίπτωση τοῦ Ἰησοῦ γίνεται πραγματικότητα. δ) Ὁ ἴδιος (ὁ Πρόδρομος) ἔχει ἀποσταλεῖ ἀπό τόν Θεό γιά νά φανερωθεῖ ὁ Ἰησοῦς στόν Λαό, δηλ. γιά νά προετοιμάσει τήν ἔλευσή Του, γιά νά τόν ὑποδείξει - ἀποκαλύψει στόν κόσμο. ε) Ἡ προετοιμασία τῆς «ὁδοῦ» τοῦ Χριστοῦ γίνεται διά τοῦ «βαπτίσματος». Ὡστόσο τό «βάπτισμα» τοῦ Ἰωάννου ἦταν προπαρασκευαστικό, ἦταν «βάπτισμα ἐν ὕδατι» ἤ «ὕδατος» ἤ «βάπτισμα μετανοίας», δηλ. ἦταν κάτι ἀντίστοιχο τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως (προπαρασκευαστικοῦ τῆς Θείας Κοινωνίας). Περιεχόμενο τοῦ βπτίσματος τοῦ Ἰωάννου καί προϋπόθεση τῆς ὑποδοχῆς τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ «μετάνοια» (μεταστροφή, μεταβολή τρόπου ζωῆς καί νοοτροπίας). στ) Ὁ Χριστός δέν βαπτίζει πλέον «ἐν ὕδατι», ἀλλ’ «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ». Αὐτός τελεῖ τό πραγματικό (σωστικό) Βάπτισμα, τό «ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος». Αὐτός, πού ἔχει τό Πνεῦμα μονίμως ἑνωμένο μαζί του («μένον ἐπ’ αὐτόν»), χορηγεῖ τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅπου πρέπει («ὁ Παράκλητος ὅν ἐγώ πέμψω ὑμῖν παρά τοῦ Πατρός», Ἰω. 15,26). Πρακτικῶς, γιά νά συναντήσουμε τόν Κύριο, ἰδιαίτερα στίς μεγάλες ἑορτές Του, χρειάζεται προεργασία, ἀντίστοιχη μέ τό ἔργο τοῦ Προδρόμου. Προεργασία, διά μετανοίας καί διά τῆς μυστηριακῆς Ἐξομολογήσεως. Ὁ Πρόδρομος μαρτυρεῖ συνεχῶς καί ὑποδεικνύει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ἡ Ζωή, ἡ Ἀνάστασις, ἡ Χαρά, ἡ Ἀλήθεια, ἡ Λύση ὅλων τῶν προβλημάτων, ἡ Σωτηρία. Σέ τίποτε ἄλλο δέν μπορεῖ νά ἐλπίζει ὁ ἄνθρωπος, οὔτε στόν ἑαυτό του, οὔτε στούς ἄλλους, οὔτε στόν κόσμο, οὔτε στά ἐπιτεύγματά του, οὔτε στήν τεχολογία, οὔτε στήν ἐπιστήμη του, οὔτε στά ὑπάρχοντά του, οὔτε στήν ἐξουσία του, παρά μόνο στόν Ἰησοῦ Χριστό! 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).