«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Η θεραπεία των δέκα λεπρών

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ι' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ εἰσερχομένου τοῦ Ἰησοῦ εἴς τινα κώμην ἀπήντησαν αὐτῷ δέκα λεπροὶ ἄνδρες, οἳ ἔστησαν πόρρωθεν, 13 καὶ αὐτοὶ ἦραν φωνὴν λέγοντες· Ἰησοῦ ἐπιστάτα, ἐλέησον ἡμᾶς. 14 Καὶ ἰδὼν εἶπεν αὐτοῖς· Πορευθέντες ἐπιδείξατε ἑαυτοὺς τοῖς ἱερεῦσι. Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ὑπάγειν αὐτοὺς ἐκαθαρίσθησαν. 15 Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν, ἰδὼν ὅτι ἰάθη, ὑπέστρεψε μετὰ φωνῆς μεγάλης δοξάζων τὸν Θεόν, 16 καὶ ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ εὐχαριστῶν αὐτῷ· καὶ αὐτὸς ἦν Σαμαρείτης. 17 Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· Οὐχὶ οἱ δέκα ἐκαθαρίσθησαν; οἱ δὲ ἐννέα ποῦ; 18 Οὐχ εὑρέθησαν ὑποστρέψαντες δοῦναι δόξαν τῷ Θεῷ εἰ μὴ ὁ ἀλλογενὴς οὗτος; 19 Καὶ εἶπεν αὐτῷ· Ἀναστὰς πορεύου· ἡ πίστις σου σέσωκέ σε» (Λουκ. 17, 12-19).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Κάποτε, ἐνῶ ἔμπαινε ὁ Ἰησοῦς σέ κάποιο χωριό, τόν συνάντησαν δέκα λεπροί, πού, λόγῳ τῆς νόσου τους, στάθηκαν μακριά! 13. Αὐτοί, λοιπόν, φώναξαν δυνατά, λέγοντας· Διδάσκαλε Ἰησοῦ, λυπήσου μας. 14 Ὅταν τούς εἶδε ὁ Ἰησοῦς, τούς εἶπε· Πηγαίνετε νά δείξετε τούς ἑαυτούς σας στούς Ἱερεῖς. Καί ἐνῶ ἐκεῖνοι πήγαιναν, καθαρίστηκαν ἀπό τήν ἀσθένεια. 15 Ἕνας ἀπό αὐτούς, ὅταν εἶδε ὅτι θεραπεύτηκε, γύρισε, δοξάζοντας μέ μεγάλη φωνή τόν Θεό. 16 Καί ἔπεσε στά πόδια τοῦ Ἰησοῦ, εὐχαριστώντας τον. Καί αὐτός ἦταν Σαμαρείτης. 17 Ὁ Ἰησοῦς τότε εἶπε· Μήπως δέν καθαρίστηκαν καί οἱ δέκα; Οἱ ἄλλοι ἐννέα ποῦ εἶναι; 18 Δέ βρέθηκαν νά γυρίσουν γιά νά δοξάσουν τόν Θεό, παρά μόνο αὐτός ὁ ξένος; 19 Καί τοῦ εἶπε· Σήκω καί πήγαινε· ἡ πίστη σου σέ ἔσωσε». 

Ἡ σωματική λέπρα: Παρακολουθώντας τήν πορεία τοῦ βίου τοῦ Ἰησοῦ, μετά τίς ἀναφορές στίς ἀπαρχές του (Γέννηση, Βάπτιση) καί στή διδασκαλία (μετάνοια), τό παρόν ἀνάγνωσμα ἀναφέρεται σέ «ἔργα» (θαύματα) τοῦ Κυρίου, εἰδικότερα δέ, στή θεραπεία δέκα λεπρῶν. Ὁ Κύριος «διῆλθεν εὐεργετῶν καί ἰώμενος πάντας τούς καταδυναστευομένους ὑπό τοῦ διαβόλου» (Πράξ. 10,38). «Αὐτός τάς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαβε καί τάς νόσους ἐβάστασεν» (Ματθ. 8,17). Ἡ λέπρα ἦταν μιά φοβερή, μεταδοτική καί σχεδόν ἀνίατη νόσος τῆς ἐποχῆς (δερματοπάθεια), πού σήμερα ἔχει ἐκλείψει (θεραπεύεται). Οἱ λεπροί ζοῦσαν πλήρως ἀπομονωμένοι («ἔξω τῆς παρεμβολῆς»), μέ ἐντολή τοῦ Θεοῦ. Στόν Ναό δέν μποροῦσαν κἄν νά πλησιάσουν. Ἡ ἁγιότητα καί ἡ Χάρη του (Βασ. Γ΄, 8,10, 9,2) δέν καταργοῦσε τή μεταδοτικότητα τῆς νόσου, τή διάγνωση τῆς ὁποίας ἔκαναν οἱ Ἱερεῖς, μέ ὁδηγίες πού καταγράφονται στήν Παλαιά Διαθήκη. Οἱ Ἱερεῖς διαπίστωναν καί τή θεραπεία τῆς νόσου. Ἡ ἐπανένταξη στήν κοινότητα («παρεμβολή») καί ἡ δυνατότητα εἰσόδου στόν Ναό γινόταν μετά ἀπό συγκεκριμένες τελετουργικές θυσίες. Ὁ Ἰησοῦς, ἀποστέλλοντας τούς θεραπευμένους λεπρούς στούς Ἱερεῖς, σέβεται ἀπόλυτα τή νομική Ἱερωσύνη (ἡ ὁποία ἀπέχει ἀπό τήν ἐκκλησιαστική, ὅσο ἡ σκιά ἀπό τήν πραγματικότητα). Ὄντως, ἀποφεύγει συστηματικά τήν κριτική στούς Ἱερεῖς, ἄν καί οἱ σταυρωτές Του ἦταν μέλη τοῦ Ἱερατείου καί, προφανῶς, θά ὑπῆρχαν καί τότε πολλοί ἀνάξιοι Ἱερεῖς. Ἀντίθετα, δέν ἀποφεύγει τή σκληρή κριτική στούς Γραμματεῖς καί Φαρισαίους! Γραμματεῖς εἶναι οἱ «θεολόγοι» τῆς ἐποχῆς καί Φαρισαῖοι οἱ «εὐσεβεῖς», οἱ «τέλειοι» πιστοί.

Ἀχαριστία καί εὐχαριστία: Στό πρόσωπο τῶν ἐννέα λεπρῶν ὁ Κύριος στηλιτεύει μιά δυσάρεστη κατάσταση, τήν ἀχαριστία. Εἶναι ἕνα φαινόμενο, πού κυριαρχεῖ στόν κόσμο, ὄχι μόνο μεταξύ ὅσων διέπονται ἀπό τό κοσμικό φρόνημα, ἀλλά καί μεταξύ πιστευόντων. Παράλληλα, ἐπιβραβεύει τό ἀντίθετό της, τήν εὐχαριστία, ἀρετή τῶν ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ. Ὄντως, ὁ αὐθεντικός Χριστιανός διέπεται ἀπό τό φρόνημα τοῦ «εὐχαριστεῖν ἐν παντί»: «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἔνεκεν»! Ἡ στάση του εἶναι στάση εὐχαριστίας, ἡ προσευχή του εἶναι προσευχή εὐχαριστίας, ἡ ζωή του εἶναι ζωή εὐχαριστίας. Τό φρόνημα τῆς εὐχαριστίας καλλιεργεῖται, ὅπως κάθε ἀρετή. Συνήθως, ὁ ἄνθρωπος θεωρεῖ δεδομένα ὅσα ἔχει, λησμονώντας ὅτι τά πάντα (ἡ ζωή, ἡ ὑγεία, τά ὑλικά καί τά πνευματικά ἀγαθά) εἶναι δῶρα τοῦ Θεοῦ. Ἡ αἴσθηση τῆς εὐχαριστίας προκύπτει ὅταν συγκρίνουμε τόν ἑαυτό μας μέ ὅσους βρίσκονται σέ χειρότερη θέση ἀπό μᾶς. Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι τό μεγαλύτερο Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας ὀνομάζεται Εὐχαριστία.

Ἡ σώζουσα πίστη: Ὁ εὐγνώμων λεπρός ἐπιβραβεύεται καί γιά τήν πίστη του: «ἡ πίστις σου σέσωκέ σε». Ὅμως, πίστη εἶχαν καί οἱ ἄλλοι λεπροί: κατέφυγαν στόν «Ἰατρό τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν», ἔχοντας τή βεβαιότητα ὅτι μπορεῖ νά τούς θεραπεύσει, φώναξαν δυνατά «Ἰησοῦ ἐπιστάτα, ἐλέησον ἡμᾶς». Ὄντως, ἡ πίστη αὐτή τούς θεράπευσε, ἀλλά μόνο σωματικά. Ἡ πίστη, ὅμως, τοῦ δέκατου λεπροῦ τόν θεράπευσε καί πνευματικά. Αὐτή ἦταν ὁλοκληρωμένη καί σώζουσα πίστη. Ἡ πρώτη ἦταν ἐλλιπής, ἰσχνή, ἰδιοτελής. Δέν «κοινωνοῦσε» μέ τίς ἄλλες ἀρετές (εὐχαριστία, εὐγνωμοσύνη). Οἱ αὐθεντικές ἀρετές «κοινωνοῦν» μεταξύ τους, ὅπως τά συγκοινωνοῦντα δοχεῖα: ἡ μία τρέφει τήν ἄλλη, ἡ μία ἑλκύει τήν ἄλλη. Ὡστόσο, καί ἡ πίστη καλλιεργεῖται: Κύριε, «πρόσθες ἡμῖν πίστιν» (Λουκ. 17,5). Ὁ κάθε πιστός ὀφείλει νά τήν καλλιεργεῖ καί νά τήν ἐπαυξάνει, μεταβαίνοντας «ἐκ πίστεως εἰς πίστιν» (Ρωμ. 1,16). Ὅλοι πάσχουμε ἀπό ὀλιγοπιστία!

Πνευματική λέπρα καί κάθαρση: Ὁ Κύριος σέ κάθε περίπτωση δέν ἀποσκοπεῖ μόνο στή σωματική θεραπεία, ἀλλά καί στήν ψυχική, κυρίως στήν ψυχική: Διπλός ὁ ἄνθρωπος (ἀπό σῶμα καί ψυχή), διπλή ἡ ἀσθένεια, διπλή καί ἡ θεραπεία. Ὅπως ὑπάρχει σωματική λέπρα, ὑπάρχει καί πνευματική. Αὐτή εἶναι ἡ ἁμαρτία (εἰδικότερα τά «βαρέα» ἤ τά λεγόμενα «θανάσιμα» ἁμαρτήματα), καθώς καί τά πάθη. Στήν κατάσταση τῶν πνευματικῶς λεπρῶν εἴμαστε ὅλοι οἱ μεταπτωτικοί ἄνθρωποι. Ἡ πνευματική λέπρα μᾶς καθιστᾶ κατοικοῦντας «ἔξω τῆς παρεμβολῆς» (ἐκτός τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό). Ὡστόσο, ὑπάρχουν πνευματικῶς λεπροί, πού δέν ἔχουν συνειδητοποιήσει ὅτι πάσχουν, ἐπειδή δέν γνωρίζουν κἄν τήν κατάσταση τῆς ὑγείας. Ὅσοι, ὅμως,  ἀντιλαμβάνονται ὅτι πάσχουν, ἀναζητοῦν ἐναγωνίως τή θεραπεία τους. Ἀφοῦ, προφανῶς, ἔχουν ἐξαντλήσει κάθε ἄλλο μέσο χωρίς ἀποτέλεσμα, ἀνακαλύπτουν τόν «Ἰατρό τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων», τόν Χριστό. Αὐτός εἶναι ὁ μόνος Θεραπευτής. Ὡστόσο, ἡ θεραπεία («κάθαρση») δέν γίνεται αὐτομάτως, ἀλλά «καθ’ ὁδόν» (στήν προκειμένη περίπτωση, ἐνῶ οἱ λεπροί βαδίζουν, πηγαίνοντας στούς Ἱερεῖς). Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ θεραπευμένος πρέπει νά ἀκολουθήσει κάποια διαδικασία θεραπείας (ἤ μᾶλλον ἀποθεραπείας), ὅπως ὁ χειρουργημένος ἐπανέρχεται στή φυσική του κατάσταση σταδιακά. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀποκαλοῦν «κάθαρση» (ἀπό τά πάθη) τό πρῶτο στάδιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς (τήν πρώτη «τάξη τῶν σωζομένων). «Κάθαρση» εἶναι ἡ διαδικασία ἀπαλλαγῆς ἀπό τά πάθη καί ἀποκατάστασης τῆς πνευματικῆς ὑγείας μας. Ἐπιτυγχάνεται α) διά τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἐνεργεῖ κυρίως μέσῳ τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, καί β) μέ τήν προσωπική μας προσπάθεια - συμβολή. Ἡ Ἐξομολόγηση π.χ. ἀπαλλάσσει ἀπό τό βάρος τῆς ἁμαρτίας, ἀλλά δέν ἐξαλείφει τίς ρίζες τῶν παθῶν ἤ τά ἴδια τά πάθη. Ἡ Θεία Κοινωνία «καθαίρει» καί προσφέρεται «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Ἡ διαδικασία τῆς καθάρσεως εἶναι ἀσκητική: κάθαρση σημαίνει ἄσκηση, ἀγῶνας κατά τῶν παθῶν, τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ διαβόλου. Στή διαδικασία αὐτή ὁ ἀγνωνιζόμενος ἀποκτᾶ προσωπική πείρα τῶν «μεθοδειῶν τοῦ διαβόλου» καί μαθαίνει νά ἐκφεύγει τίς παγίδες του. Πρακτικῶς, ἡ κάθαρση εἶναι «τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν», ἡ ὁποία διδάσκεται ἀπ’ ὅσους τή γνωρίζουν καλά στούς μαθητεύομενους αὐτῆς τῆς «ἐπιστήμης», δηλαδή ἀπό τούς πνευματικούς πατέρες στά πνευματικά τέκνα. Τά ἱερά κείμενα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριβῶς τά ἐγχειρίδια αὐτῆς τῆς «ἐπιστήμης» καί ἡ Θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μόνο ἀπ’ αὐτή τήν ἄποψη μπορεῖ νά θεωρεῖται ἐπιστήμη. Τέλος τῆς κάθαρσης εἶναι ἡ «ἀπάθεια» καί ὁ «φωτισμός». «Ἀπάθεια» εἶναι ἡ ἀπουσία παθῶν ἤ μᾶλλον ἡ μεταστροφή τους σέ ἀντίστοιχες ἀρετές ἤ ἡ μεταστροφή τῶν ψυχικῶν δυνάμεων πού τά προκαλοῦν στήν ὀρθή λειτουργία τους. «Φωτισμός» εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας τοῦ «νοῦ» καί τῆς δυνατότητάς του νά βλέπει τόν Θεό καί νά κοινωνεῖ μέ Αὐτόν. Στήν κατάσταση αὐτή ὁ «νοῦς» ἀνακτᾶ τό φυσικό του (κτιστό) φῶς. Οἱ εὑρισκόμενοι στόν «φωτισμό» βρίσκονται ἤδη στό δεύτερο στάδιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς (στή δεύτερη «τάξη τῶν σωζομένων»), καί ἡ «ἀπάθεια» εἶναι τό «κατώφλι» γιά τή μετάβαση σ’ αὐτό τό στάδιο. 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).