Τα σαρκικά πάθη και η θεραπεία τους

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΙΓ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Ἡ πορνεία ὡς πάθος καί ἁμάρτημα: Κατά τούς Πατέρες, τά δύο πρῶτα πάθη πού προέρχονται ἀπό τή Φιληδονία, εἶναι ἡ γαστριμαργία καί ἡ πορνεία. Αὐτά συνδέονται στενά μεταξύ τους: τό πρῶτο πάθος τρέφει τό δεύτερο. Πορνεία εἶναι ἡ «παράχρησις» (παθολογική ἤ κακή χρήση) τῆς σεξουαλικότητας. Ὑπάρχει καλή καί κακή χρήση τῆς σεξουαλικότητας, ὅπως ὑπάρχει καλή καί κακή χρήση τῆς ἡδονῆς. Κατά τούς Πατέρες, ἡ σεξουαλικότητα δέν εἶναι ἔμφυτη στήν ἀνθρώπινη φύση, δηλ. δέν εἶναι κάτι «φυσικό» γιά τόν ἄνθρωπο, μέ τήν ἔννοια πού δίνει ἡ Πατερική Παράδοση στό «φυσικό». Ἡ σεξουαλικότητα ἐμφανίζεται μετά τήν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων καί δέν εἶναι ἡ αἰτία τῆς πτώσης τους: «ὅτε διά τῆς παραβάσεως θάνατος εἰς τόν κόσμον εἰσῆλθε, τότε ἔγνω Ἀδάμ τήν γυναῖκα αὐτοῦ» (Ἰω. Δαμασκηνός). Οἱ Πρωτόπλαστοι ἦσαν γυμνοί «καί οὐκ ἠσχύνοντο» (Γεν. 2,25), «ἀπαθείας γάρ ἄκρας τοῦτό ἐστιν» (Ἰω. Δαμασκηνός). Ὁ Χριστός, ἄν καί ἀνέλαβε τά «φυσικά καί ἀδιάβλητα» πάθη, δέν ἀνέλαβε τή ἀνθρώπινη σεξουαλικότητα, γιατί αὐτή εἶναι μέν «φυσικό» (=κοινό μετά τήν πτώση), ἀλλά ὄχι ἀναγκαῖο στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ὡστόσο, ἄν καί ἡ παρθενία συνιστᾶ κανόνα τελειότητος, ἡ ὕπαρξη ἤ ἡ ὀρθή χρήση τῆς σεξουαλικότητας δέν συνιστᾶ ἁμαρτία. Ἡ σεξουαλικότητα εἶναι μιά πανίσχυρη δύναμη στόν ἄνθρωπο (καί στά ζῶα), πού συμβάλλει στή διαιώνιση τοῦ εἴδους. Στά ζῶα αὐτή ἡ δύναμη εἶναι ἄλογη, δηλ. ἐνστικτώδης, ἐνῶ στόν ἄνθρωπο μπορεῖ νά εἶναι «ἔλλογος» («κατήκοος τῷ λόγῳ», ἐλεγχόμενη ἀπό τόν λόγο), δηλ. ἡ σεξουαλικότητα εἶναι μιά δύναμη πού μποροῦμε νά τήν ἐλέγξουμε. Ἡ χρήση της δέν συνιστᾶ πορνεία, α) ὅταν λειτουργεῖ ἐντός τοῦ Γάμου καί β) ὅταν ἀπολυτοποιεῖται ἡ ἡδονή, πού προέρχεται ἀπ’ αὐτήν. Ἡ πορνεία δέν εἶναι ἀποκλειστικά σαρκικό πάθος, ἀλλά καί ψυχικό, γιατί δέν ὑπάρχουν ἀποκλειστικά σωματικές ἡδονές. Γι’ αὐτό, τό πνεῦμα (δαιμόνιο) τῆς πορνείας πολεμᾶ ἀκόμη καί ὑπερήλικες.

Ἡ θεραπεία τῆς πορνείας στόν Μοναχισμό: Ὁ πόλεμος κατά τοῦ πνεύματος τῆς πορνείας εἶναι ὁ ἰσχυρότερος καί μεγαλύτερος σέ διάρκεια στή ζωή τοῦ Χριστιανοῦ. Ἡ πορνεία θεραπεύεται μέ δύο δραστικά φάρμακα: α) μέ τή νηστεία καί β) μέ τήν ἐγκράτεια. Ὅταν ἡ ἐγκράτεια εἶναι μόνιμη ἀποχή ἀπό τή σεξουαλικότητα, ἀποκαλεῖται παρθενία. Κατά τούς Πατέρες, ἡ παρθενία εἶναι κατάσταση φυσικότερη ἀπό τήν (ὀρθή) χρήση τῆς σεξουαλικότητας καί ἀποτελεῖ κανόνα τελειότητος. Ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας γνωρίζει δύο «ὁδούς» ἁγιασμοῦ: α) τήν παρθενία (Μοναχισμό), καί β) τόν Γάμο. Ὁ Μοναχισμός εἶναι τελειότερη «ὁδός» ἁγιασμοῦ ἀπό τόν Γάμο καί ἀποτελεῖ μίμηση ἀγγελικῆς πολιτείας, ἀλλά καί ἐπιστροφή στόν προπτωτικό παρθενικό βίο. Αὐτή ἀκολούθησαν οἱ μεγαλύτεροι Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας: ἡ Θεοτόκος, ὁ Τίμιος Πρόδρομος, ὁ ἀπ. Παῦλος κ.ἄ. Ὅμως, δέν εἶναι «ὁδός» ἐφικτή γιά ὅλους. Στόν Μοναχισμό ἡ παρθενία εἶναι ἐλεύθερη ἐπιλογή καί ὑπόσχεση.

Ἡ θεραπεία τῆς πορνείας στόν Γάμο: Ὁ Γάμος εἶναι ὁ μόνος χῶρος, στόν ὁποῖο εἶναι ἐπιτρεπτή ἡ χρήση τῆς σεξουαλικότητας. Ὁ ἴδιος ὁ Γάμος ἀποτελεῖ ἀπό μιά ἄποψη θεραπεία τῆς πορνείας. Ὁ Χριστός καθαγίασε τόν Γάμο μέ τήν παρουσία Του στόν Γάμο τῆς Κανά, ὅπως καθαγίασε καί τίς σεξουαλικές σχέσεις σ’ αὐτόν. Ὁ Γάμος εἶναι «μυστήριον μέγα» κατά τόν ἀπ. Παῦλο. Οἱ σχέσεις στόν Γάμο μεταβάλλονται σέ πορνεία, α) ὅταν δέν ἐλέγχονται ἤ β) ὅταν ἀποκλειστικός σκοπός τους εἶναι ἡ ἡδονή. Ἡ ἐγκράτεια στόν Γάμο συνιστᾶ ἔλεγχο τῆς σεξουαλικότητας. Ἡ ἐγκράτεια αὐτή δέν εἶναι μόνιμη, ἀλλά πρέπει νά γίνεται, κατά τόν ἀπ. Παῦλο, α) «ἐκ συμφώνου» (μέ τή συμφωνία τῶν δύο συζύγων) καί β) «πρός καιρόν» (γιά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα), «ἵνα μή πειράζῃ ὁ σατανᾶς». Καταλληλότερες περίοδοι ἐγκράτειας καί ἐλέγχου τῆς σεξουαλικότητας εἶναι οἱ νηστεῖες τῆς Ἐκκλησίας. Σκοπός τῆς σεξουαλικότητας δέν εἶναι ἡ τεκνογονία (εἶναι μᾶλλον ἀποτέλεσμα τῆς σεξουαλικότητας), ἀλλά ἡ βαθύτερη κοινωνία τῶν συζύγων. Ἔτσι, ἐντός τοῦ Γάμου ἡ σεξουαλικότητα ἀποκτᾶ ἄλλη προοπτική, ἐντάσσεται στήν προοπτική τῆς σωτηρίας, ὑπηρετεῖ τήν σωτηρία. Στήν προπτική αὐτή ἡ ἡδονή ὑποχωρεῖ σέ δευτερεύουσα θέση.

Ἡ θεραπεία τῆς πορνείας ἐκτός τοῦ Γάμου: Ἡ Ἐκκλησία συνιστᾶ τήν πλήρη ἀποχή ἀπό τίς σεξουαλικές σχέσεις (ἐγκράτεια) πρίν καί ἔξω ἀπό τόν Γάμο, ὡς θεραπεία τοῦ πάθους τῆς πορνείας. Ἔξω ἀπό τόν Γάμο οἱ σχέσεις αὐτές συνιστοῦν πορνεία, γιατί α) ἀποσκοποῦν συνήθως στήν ἱκανοποίηση μιᾶς ἰσχυρῆς ἡδονῆς, ἡ ὁποία, βέβαια, ἀποκόπτει ἀπό τόν Θεό καί β) κινοῦνται ἀποκλειστικά σέ ἀνθρώπινο ἐπίπεδο καί στεροῦνται τῆςΧάριτος τοῦ Θεοῦ. Γενικά, ἡ χρήση τῆς σεξουαλικότητας δημιουργεῖ ἰσχυρούς δεσμούς μέ πρόσωπα. Γιά νά εἶναι οἱ δεσμοί αὐτοί ὑγιεῖς, πρέπει α) νά ἐντάσσονται στό πλαίσιο τῆς μονογαμίας καί β) νά μήν γίνονται «πρός ἡδονήν». Ἡ ἡδονή συσκοτίζει καί ἐμποδίζει τή βαθύτερη γωριμία τῶν ἀνθρώπων. Γι’ αὐτό καί οἱ σεξουαλικές σχέσεις ὄχι μόνο δέν συμβάλλουν στή βαθύτερη γνωριμία τῶν μελλονύμφων, ὅπως πιστεύεται, ἀλλά τήν ἐμποδίζουν, λόγω τοῦ σκοτασμοῦ πού ἐπιφέρει ἡ ἡδονή.