Εισαγωγή στη νέα θεματική ενότητα

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Α' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου ΙΓ', ἔτους 2018-2019.

Εἰσαγωγικά: Στό δέκατο τρίτο ἔτος λειτουργίας τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή». Τί εἶναι τό Πρόγραμμα: Μιά προσπάθεια σπουδῆς στήν Ὀρθόδοξη πίστη, πού ἀπευθύνεται: α) σέ νέους (ἀναζητητές - προσανατολιζομένους), β) σέ πρόσωπα κάθε ἡλικίας (ἤδη προσανατολισμένους). Τό γενικό περιεχόμενό του: α) Διάλογος καί ἐπικοινωνία μέ τή νεότητα (μέ σκοπό τή συμβολή στόν ὀρθό προσανατολισμό). β) Ἀπαντήσεις σέ προβληματισμούς καί ἀναζητήσεις τῆς ἐποχῆς μας. Ἰδιαίτερα, ἀπαντήσεις στά διαχρονικά καί πανανθρώπινα ἐρωτήματα. Εἰδικότερα, θέωρηση τῶν ἐρωτημάτων αὐτῶν ὑπό τό φῶς τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης, δηλ. μέ βάση τήν (αὐτο) Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, μέ βάση ὅσα ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἀποκαλύπτει γιά τόν ἄνθρωπο. Δέν εἶναι ἐλεύθερος ἐξ ἀρχῆς (φιλοσοφικός) στοχασμός πάνω στά προβλήματα αὐτά (ὡστόσο, εἶναι διάλογος μέ ὅ,τι ἐνδεχομένως θέτει κάθε στοχασμός). γ) Οἱ βασικές ἀρχές τῆς Ὀρθόδοξης πίστης καί ζωῆς. Ἡ προσπάθεια προσέγγισης τῆς οὐσίας τῆς πίστεως, τῆς οὐσίας τῆς Ἐκκλησίας, τῆς οὐσίας τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἀπόπειρα κίνησης ἀπό τό γράμμα στό πνεῦμα, ἀπό τήν ἐπιφάνεια στό βάθος, ἀπό τό φαινόμενο στό «ἀπόθετον κάλλος». Ὁ ἀποκαλυπτόμενος Θεός ἀφ’ ἑνός μέν ἀπαντᾶ στά οὐσιώδη ἐρωτήματα (καί ὄχι στά ἐπουσιώδη καί δευτερεύοντα, μέ σκοπο τήν ἱκανοποίηση τῆς ἀνθρώπινης περιέργειας), ἀφ’ ἑτέρου δέ ὁδηγεῖ τόν ἐσκοτισμένο ἄνθρωπο πρός τόν αὐθεντικό προορισμό του. Ἡ Ἀποκάλυψη εἶναι, βέβαια, παρελθοντικό (ἱστορικό) γεγονός, εἶναι δεδομένη στό παρελθόν, δέν μᾶς παρέχει κάθε φορά νέα στοιχεῖα καί δέν φανερώνει νέες ἀλήθειες. Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος ἐμφανίστηκε σέ συγκεκριμένο τόπο καί χρόνο («ἐπί Ποντίου Πιλάτου»). Ὡστόσο, ὁ Ἴδιος ὑποσχέθηκε ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα θά ὁδηγήσει «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» (Ἰω. 16,13). Αὐτό, ὅμως, δέν σημαίνει ὅτι κάθε φορά ἀποκαλύπτονται νέες ἀλήθειες, γιατί τό Ἅγιο Πνεῦμα ὁδήγησε ἤδη «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» τούς Ἀποστόλους στό γεγονός τῆς Πεντηκοστῆς καί συνεχίζει νά ὁδηγεῖ κάθε πιστό «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» κάθε φορά πού ἐπαναλαμβάνεται τό γεγονός τῆς Πεντηκοστῆς στίς θεοπτικές ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων. Γι’ αὐτό ἡ Ἀλήθεια τῆς Ἀποκαλύψεως ταυτίζεται μέ τήν «ἅπαξ παραδοθεῖσαν τοῖς ἁγίοις πίστιν» (Ἰουδ. 1).

Ἡ παρελθοῦσα θεματική ἑνότητα: Σέ προηγούμενες θεματικές ἑνότητες ἀσχοληθήκαμε μέ ἐνδιαφέροντα θέματα, ὅπως τό περί Θεοῦ ἐρώτημα, τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ, ἡ Θεία Λειτουργία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, οἱ ἀλήθειες τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως κ.ἄ. Πρόσφατα ἀσχοληθήκαμε μέ τό ἀνθρωπολογικό ἐρώτημα, τό ἐρώτημα «τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος». Εἴδαμε πῶς θεωρεῖ τόν ἄνθρωπο ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση καί σέ τί διαφέρει ἡ θεώρηση αὐτή ἀπό τήν αὐτοκατανόηση τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως γίνεται μέσῳ τῶν ἐπιστημῶν, τῆς φιλοσοφίας, τοῦ ἐλεύθερου στοχασμοῦ, τῶν διάφορων μεθόδων αὐτογνωσίας κ.ἄ. Κλειδί γιά τήν ὀρθή κατανόηση εἶναι ἡ διάκριση μεταξύ προπτωτικοῦ καί μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου, τήν ὁποία ἀγνοοῦν οἱ ἐπιστῆμες καί ἡ φιλοσοφία. Μέ δεδομένη τή διάκριση αὐτή, ὅ,τι θεωροῦμε συνήθως «φυσιολογικό» καί «κατά φύσιν» στόν ἄνθρωπο εἶναι τό «παρά φύσιν» καί τό μή φυσιολογικό, κατά τήν Ὀρθόδοξη θεώρηση. Ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος νοσεῖ βαρύτατα ὑπό τήν κυριαρχία τῶν παθῶν, ὑπό τήν δουλεία τοῦ διαβόλου καί ὑπό τό κράτος τοῦ θανάτου. Ἐπί τοῦ ἀνθρώπου τούτου «ἐβασίλευσεν ὁ θάνατος» (Ρωμ. 5,14) μέ πολλές καί διάφορες μορφές (ὅλα τά ἔργα τοῦ μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου, τοῦ ἐκτός τοῦ Θεοῦ, εἶναι νεκρά!). Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ριζικῆς θεραπείας - ἀποκαταστάσεως, ἡ ὁποία στή θεολογική γλῶσσα καλεῖται «σωτηρία», «λύτρωσις» κ.λπ. Ὁ μοναδικός «Ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν», στήν προκειμένη περίπτωση εἶναι ὁ Χριστός, οἱ δέ μέθοδοι θεραπείας πού παρέχει εἶναι: α) ἡ ὁδός τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, β) ἡ ὁδός τῶν ἐντολῶν Του καί γ) ἡ ὁδός τῆς προσευχῆς. Πολλές φορές οἱ τρεῖς αὐτές μέθοδοι συμπύσσονται σέ μία, στήν ὁδό τῶν ἐντολῶν, ἐντός τῆς ὁποίας συμπεριλαμβάνονται τά Μυστήρια καί ἡ προσευχή.

Ἡ νέα (ΙΓ΄) θεματική ἑνότητα: Τό γενικό θέμα τῆς παρούσης ἑνότητος: «Ἡ προσευχή στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση», ὡς συνέχεια τοῦ θέματος τῆς προηγούμενης ἑνότητος. Ἄν ὁ ἄνθρωπος χρήζει ριζικῆς θεραπείας καί ἀποκαταστάσεως, τότε ἀπαραίτητο στοιχεῖο στή διαδικασία αὐτή εἶναι ἡ προσευχή. Πρόκειται γιά μιά ξεχασμένη μέθοδο στή σύγχρονη ἐκκοσμικευμένη κοινωνία: ὁ σύγχρονος ἐξωστρεφής καί πολυπράγμων ἄνθρωπος ἔχει πάψει πρό πολλοῦ νά προσεύχεται. Γιά νά ἐπανακτήσει, ὡστόσο, τήν αὐθεντικότητά του, πρέπει νά ἐπανεύρει τήν ὁδό τῆς προσευχῆς. Ἡ προσευχή ὡς μέσο, ἀλλά καί ὡς μορφή κοινωνίας μέ τόν Θεό. Ἐπί μέρους ὄψεις τοῦ γενικοῦ θέματος τῆς προσευχῆς: - Ἡ ἔννοια καί ἡ οὐσία τῆς προσευχῆς (ἡ μαρτυρία τῶν Γραφῶν). - Οἱ ρίζες της καί οἱ προϋποθέσεις της: Ἡ προπτωτική προσευχή (δοξολογική) καί ἡ μεταπτωτική προσευχή (ἡ προσευχή τῆς μετανοίας). - Ἡ προσευχή ὡς πανανθρώπινο φαινόμενο. – Χριστιανική καί ἐξωχριστιανική προσευχή. - Εἴδη προσευχῆς. - Ἡ κοινή προσευχή (ἡ Ἐκκλησία προσευχομένη) καί ἡ προσωπική (ἡ «ἐν τοῖς ταμεῖοις»). - Ἡ «λογική λατρεία» (προσευχή). - Ἡ νοερά καί ἡ καρδιακή ἤ ἀδιάλειπτη προσευχή. - Πεπλανημένες θεωρήσεις τῆς προσευχῆς (οἱ περί προσευχῆς ἀντιλήψεις Βαρλαάμ τοῦ Καλαβροῦ). - Ὁ τόπος, ὁ χρόνος καί ὁ τρόπος τῆς προσευχῆς. - Οἱ προϋποθέσεις τῆς προσευχῆς (ἡ ἡσυχία, ἡ ταπείνωσις κ.ἄ.). - Ἡ αὐθεντική (εἰσακουόμενη) καί ἡ μή αὐθεντική (μή εἰσακουόμενη) προσευχή. - Τό περιεχόμενο τῆς προσευχῆς: Δέησις, εὐχαριστία, δοξολογία, ἐξομολόγησις, μετάνοια, αἴτησις κ.ἄ. - Ἡ ὑπέρ τῶν ἄλλων προσευχή. - Ἡ ὑπέρ τῶν κεκοιμημένων προσευχή. - Ἡ ὑπέρ τοῦ κόσμου προσευχή. - Ὑποδείγματα αὐθεντικῆς προσευχῆς (ἡ «Κυριακή προσευχή», ἡ «Εὐχή τοῦ Ἰησοῦ» κ.ἄ.). Ἡ πρός τήν Θεοτόκο καί τούς Ἁγίους προσευχή (ἡ μεσιτεία καί οἱ πρεσβεῖες τῶν Ἁγίων). - Τά ἐμπόδια τῆς προσευχῆς. - Προσευχή καί φαινόμενα πλάνης. - Προσευχή καί πνευματικές ἐμπειρίες: Αἴσθησις Χάριτος, αὐτογνωσία, δάκρυα, ἀγγελοφάνειες, ἁγιοφάνειες, θεοτοκοφάνειες. - Ἡ προσευχή τοῦ «μέλλοντος αἰῶνος» (προσευχή καί θέωσις).