«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Ο Ιησούς και ο Ζακχαίος

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΑ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ διήρχετο ὁ Ἰησοῦς τὴν Ἱεριχώ· 2 καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ὀνόματι καλούμενος Ζακχαῖος, καὶ αὐτὸς ἦν ἀρχιτελώνης, καὶ οὗτος ἦν πλούσιος, 3 καὶ ἐζήτει ἰδεῖν τὸν Ἰησοῦν τίς ἐστι, καὶ οὐκ ἠδύνατο ἀπὸ τοῦ ὄχλου, ὅτι τῇ ἡλικίᾳ μικρὸς ἦν. 4 Καὶ προδραμὼν ἔμπροσθεν ἀνέβη ἐπὶ συκομορέαν, ἵνα ἴδῃ αὐτόν, ὅτι ἐκείνης ἤμελλε διέρχεσθαι. 5 Καὶ ὡς ἦλθεν ἐπὶ τὸν τόπον, ἀναβλέψας ὁ Ἰησοῦς εἶδεν αὐτὸν καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν· Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι· σήμερον γὰρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δεῖ με μεῖναι. 6 Καὶ σπεύσας κατέβη, καὶ ὑπεδέξατο αὐτὸν χαίρων. 7 Καὶ ἰδόντες πάντες διεγόγγυζον λέγοντες ὅτι παρὰ ἁμαρτωλῷ ἀνδρὶ εἰσῆλθε καταλῦσαι. 8 Σταθεὶς δὲ Ζακχαῖος εἶπε πρὸς τὸν Κύριον· Ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καὶ εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν. 9 Εἶπε δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς ὅτι σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο, καθότι καὶ αὐτὸς υἱὸς Ἀβραάμ ἐστιν. 10 Ἦλθε γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός» (Λουκ. 19, 1-10).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Κάποτε, περνοῦσε ὁ Ἰησοῦς μέσα ἀπό τήν Ἱεριχῶ. 2 Καί τότε κάποιος, πού ὀνομαζόταν Ζακχαῖος, καί ἦταν ἀρχιτελώνης καί πλούσιος, 3 ζητοῦσε νά δεῖ τόν Ἰησοῦ ποιός εἶναι, ἀλλά δέν μποροῦσε ἀπό τό πλῆθος καί ἐπειδή ἦταν κοντός. 4 Ἔτρεξε, λοιπόν, μπροστά καί ἀνέβηκε σέ μιά συκομορέα (δένδρο τῆς περιοχῆς), γιά νά τόν δεῖ, γιατί ἀπό κεῖ θά περνοῦσε. 5 Καί μόλις ᾖλθε σέ κεῖνο τό μέρος, σήκωσε τά μάτια του ὁ Ἰησοῦς, τόν εἶδε καί τοῦ εἶπε· Ζακχαῖε, κατέβα γρήγορα, γιατί σήμερα πρέπει νά μείνω στό σπίτι σου. 6 Καί ὁ Ζακχαῖος κατέβηκε ἀμέσως καί ὑποδέχτηκε τόν Ἰησοῦ μέ χαρά. 7 Ὅλοι τότε, πού εἶδαν τό γεγονός, γόγγυζαν καί ἔλεγαν ὅτι μπῆκε νά φιλοξενηθεῖ στό σπίτι ἑνός ἁμαρτωλοῦ. 8 Ὁ Ζακχαῖος, ὅμως, στάθηκε μπροστά στόν Ἰησοῦ καί τοῦ εἶπε· Νά, τά μισά ἀπό τά ὑπάρχοντά μου, Κύριε, τά δίνω στούς φτωχούς· κι ἄν τύχει καί ἀδίκησα κάποιον, τοῦ τό ἐπιστρέφω τετραπλάσιο. 9 Τότε τοῦ εἶπε ὁ Ἰησοῦς· Σήμερα ἔγινε σωτηρία σέ τοῦτο τό σπίτι, γιατί καί αὐτός εἶναι τέκνο τοῦ Ἀβραάμ. 10 Γιατί ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ᾖλθε γιά νά ἀναζητήσει καί νά σώσει ἐκεῖνο πού χάθηκε».

Ἡ δουλεία στήν ἁμαρτία: Μιά συνάντηση περιγράφει τό παραπάνω ἀνάγνωσμα, ἀπό τήν ὁποία προκύπτει μιά ριζική ἀλλοίωση: ἡ μεταστροφή ἀπό τήν ἁμαρτία στή σωτηρία! Ὁ Ζακχαῖος: ἀρχιτελώνης καί πλούσιος. Οἱ τελῶνες ἦταν τό συνώνυμο τοῦ ἁμαρτωλοῦ. Στά ἱερά κείμενα ἀναφέρονται συνήθως μαζί: «ἁμαρτωλοί καί τελῶναι»! Ὡς φοροεισπράκτορες (ἐκπρόσωποι τῆς πολιτείας - ἐφοριακοί, κατά τά σημερινά δεδομένα), προέβαιναν σέ σοβαρές ἀδικίες καί πλούτιζαν. Εἶδικότερα, «τελώνης» σήμαινε κλέπτης, ἄδικος, ἐκμεταλλευτής καί «ἀρχιτελώνης» σήμαινε ἀρχικλέπτης! Ὁ Ζακχαῖος ἐξωτερικά εἶναι πλούσιος, ἐπιτυχημένος, εὐτυχής. Ἐσωτερικά, ὅμως, ἀσθενεῖ βαρύτατα: νοσεῖ τή νόσο τῆς πλεονεξίας καί τῆς φιλαργυρίας, ἀνήκοντας σ’ ἐκείνους πού δύσκολα εἰσέρχονται στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ! Ἡ νόσος του, κατά τούς Πατέρες, χαρακτηρίζεται ἀπό τό «ἀκόρεστον» καί τό «ἀνικανοποίητον»: ὅσο περισσότερα ἔχει κάποιος, τόσο περισσότερα θέλει νά ἔχει. Ἔτσι ὁ φιλάργυρος: α) Διακόπτει τήν κοινωνία του μέ τόν Θεό, ἀφοῦ κάθε ἁμαρτία ἤ πάθος εἶναι ἕνα ἐμπόδιο ἤ τεῖχος μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Στή συγκεκριμένη περίπτωση «θεός» εἶναι τό χρῆμα: ἡ πλεονεξία εἶναι εἰδωλολατρία, κατά τόν ἀπ. Παῦλο (Κολ. 3,5). β) Διακόπτει τή σχέση του μέ τήν κοινωνία τῶν ἀνθρώπων. Ἐκμεταλλεύεται τήν κοινωνία καί ἐκείνη τόν ἀπομονώνει πλήρως. Ὅλοι («πάντες»!) γογγύζουν καί δυσανασχετοῦν, ὅταν ὁ Κύριος ἀποφασίζει νά μπεῖ στό σπίτι του. Ὁ Ζακχαῖος εἶναι βαθύτατα ἀντικοινωνικός, ὅπως οἱ ἀπροσάρμοστοι, οἱ ἀναρχικοί, οἱ σχιζοφρενεῖς, οἱ ἀκραῖοι ἀτομιστές, οἱ ἀδιάφοροι κ.ἄ. Τόν χαρακτηρίζει τό ἀντίθετο τῆς κοινωνικότητας, ὁ ἀτομισμός! γ) Προφανῶς, διακόπτει τή σχέση του ἀκόμη καί μέ τή στενότερη κοινωνία, τήν οἰκογένεια. Συνήθως, δέν δημιουργεῖ δική του οἰκογένεια, ἀλλά καί ὅταν δημιουργεῖ, γίνεται σ’ αὐτήν φορτικός, κουραστικός, τύραννος. δ) Διακόπτει τήν κοινωνία μέ τόν ἑαυτό του, μέ τόν βαθύτερο ἑαυτό του, τόν αὐθεντικό. Ὁ αὐθεντικός ἑαυτός μας εἶναι ὁ ἀπαθής, ὁ εὑρισκόμενος σέ κοινωνία μέ τόν Θεό καί σέ κοινωνία ἀγάπης μέ τούς συνανθρώπους. Τά πάθη, ἡ ἁμαρτία, ὁ ἀτομισμός, τό κακό εἶναι τό «εἰδεχθές προσωπεῖον», τό ὁποῖο καλύπτει τόν βαθύτερο ἑαυτό μας καί ἐπιχειρεῖ νά ἀποπνίξει τό αὐθεντικό μας πρόσωπο. Τότε ὁ ἄνθρωπος ζεῖ ἕναν βαθύτατο διχασμό. Τά πάθη δέν ἀναπαύουν καί δέν ἱκανοποιοῦν τό ἐσώτατο εἶναι μας, ἀλλά προκαλοῦν μόνο ψευδαισθήσεις ἱκανοποίησης καί χαρᾶς.

Ἡ συνάντηση μέ τόν Χριστό: Ἐδῶ ἀκριβῶς γεννᾶται ὁ πόθος τῆς ὑπέρβασης καί ἡ ἀναζήτηση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ζακχαῖος ἐπιθύμησε καί ἀναζήτησε («ἐζήτει»), καί ἀφοῦ ἐπιθύμησε καί ἀναζήτησε, προσπάθησε νά δεῖ τόν Χριστό: ἀνέβηκε στή συκομορέα, ἀνέβηκε ψηλότερα ἀπ’ ὅπου ἦταν (κυριολεκτικά καί μεταφορικά), ἀψηφώντας τά πάντα καί προσέχοντας μόνο σέ ἕνα, στόν προκείμενο σκοπό: νά δεῖ τόν Ἰησοῦ. Ἡ ἐπιθυμία καί ἡ προσπάθεια ἐπιφέρουν τήν ἄμεση ἀνταπόκριση τοῦ Χριστοῦ, πάνω ἀπό κάθε προσδοκία τοῦ Ζακχαίου: δέν βλέπει ἁπλῶς τόν Χριστό, ἀλλά Ἐκεῖνος τόν καλεῖ σέ ἰδιαίτερη συνάντηση («σπεύσας κατάβηθι»), καί ζητᾶ νά εἰσέλθει στόν οἶκο του, κυριολεκτικά καί μεταφορικά (στόν «οἶκο τῆς ψυχῆς»). Ἡ συνάντηση αὐτή, σκάνδαλο γιά ὅλους σχεδόν τούς ἄλλους, ἐπιφέρει τή πλήρη ἀλλοίωση τοῦ Ζακχαίου, ὁ ὁποῖος συνειδητοποιεῖ ὅτι ὁ Χριστός εἶναι τό πολυτιμότερο ἀγαθό ἀπ’ ὅλα τά χρήματα καί τά «κτήματα» (περιουσιακά στοιχεῖα, πλοῦτο). Ὄντως, ἡ μεταστροφή τοῦ ἁμαρτωλοῦ εἶναι τό μεγαλύτερο θαῦμα, μεγαλύτερο καί ἀπό τίς ἀναστάσεις τῶν νεκρῶν! Καί, ὅπως κάθε θαῦμα, γίνεται μόνο ὑπό τοῦ Χριστοῦ ἤ διά τοῦ Χριστοῦ! Ἡ μεταστροφή γίνεται ἀπόφαση καί πράξη: ὁ Ζακχαῖος θυσιάζει τό μεγαλύτερο μέρος τῶν ὑπαρχόντων του, μοιράζοντας τά μισά στούς πτωχούς καί ἀπό τά ὑπόλοιπα ἀποθιστώντας τίς ἀδικίες του στό τετραπλάσιο! Συνειδητοποιεῖ ὅτι πραγματικός πλοῦτος δέν εἶναι ὁ πλοῦτος τῶν χρημάτων καί τῶν κτημάτων, ἀλλά ὁ Χριστός!

Τά ἀποτελέσματα τῆς συνάντησης: Εἰδικότερα, ἡ συνάντηση μέ τόν Χριστό ἐπιφέρει μεταβολές στήν κατάσταση τοῦ Ζακχαίου, ὅπως: α) Κοινωνία μέ τόν Θεό. Ὅταν αἵρεται τό μεγαλύτερο ἐμπόδιο μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου (στήν προκειμένη περίπτωση ἡ φιλαργυρία καί ἡ πλεονεξία), τότε αἵρονται καί ὅλα τά ἄλλα (τά πάθη «κοινωνοῦν» μεταξύ τους, ὅπως καί οἱ ἀρετές) καί τότε ἡ κοινωνία μέ τόν Θεό ἀποκαθίσταται. Ὅσο παρεμβάλλονται «εἴδωλα», μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου, τόσο ἡ κοινωνία μέ τόν Θεό εἶναι ἀνέφικτη. Καί εἴδωλα εἶναι ὁ πλοῦτος, ἡ δόξα, οἱ αἰσθητές ἡδονές ἤ ἀκόμη πρόσωπα, πράγματα, κατάστασεις καί ἰδεολογίες, πού ἀπολυτοποιοῦμε. Ἡ πίστη, μιά ἰδιότητα φυσική στόν ἄνθρωπο, πού πολλές καταστάσεις τή συρικνώνουν καί τήν ἀποπνίγουν, μπορεῖ νά προκαλέσει τήν ἐπιθυμία τοῦ Θεοῦ καί ἐκείνη νά νικήσει κάθε ἄλλη ἐπιθυμία. β) Κοινωνία μέ τούς ἀνθρώπους. Ἡ πλήρης ἀντικοινωνικότητα τοῦ Ζακχαίου, μετατρέπεται σέ ἔμπρακτη ἀγάπη πρός τούς συνανθρώπους. Ὁ νέος Ζακχαῖος ἐνδιαφέρεται (ἴσως γιά πρώτη φορά) γιά τούς πτωχούς καί ἀποκαθιστᾶ τίς ἀδικίες, πού εἶχε διαπράξει, δηλ. ἀποκαθιστᾶ τίς σχέσεις του μέ τήν κοινωνία. Σπάει ὁ ἀτομισμόςτου καί μεταβάλλεται σέ κοινωνικότητα. Συνειδητοποιεῖ τήν πραγματική ἀξία τοῦ πλούτου: ὅτι εἴμαστε ἁπλοί διαχειριστές του, ὅτι ἐμεῖς φεύγουμε καί ἐκεῖνος μένει, μεταβαίνοντας σέ ἄλλα χέρια, ὅτι μᾶς ἀρκοῦν μόνο τά ἀπαραίτητα κ.λπ. γ) Κοινωνία μέ τόν ἑαυτό του. Ὁ Ζακχαῖος ἀνακαλύπτει τόν αὐθεντικό του ἑαυτό, κάτι πού ἦταν θαμένο κάτω ἀπό τό «εἰδεχθές προσωπεῖον». Τό προσωπεῖο φεύγει: ὁ φορέας του ἀπό «προσωπεῖο» γίνεται «πρόσωπο». Ὁ διχασμός τοῦ προσώπου ἀποκαθίσταται. Ἡ ἀσθένεια θεραπεύεται. «Σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο»! Γαλήνη, εἰρήνη, χαρά καί εὐτυχία ἐπικρατοῦν «ἔνδοθεν» (ἐντός τῆς ψυχῆς) καί «ἔξωθεν» (στίς κοινωνικές σχέσεις). Ὁ Ζακχαῖος ἦταν «υἱός Ἀβραάμ», ἀλλά εἶχε φύγει ἀπό τό πατρικό σπίτι, ὅπως ὁ ἄσωτος τῆς παραβολῆς. Τώρα ἐπιστρέφει «εἰς τά ἴδια», στό φυσικό του περιβάλλον, καί γίνεται πραγματικός «υἱός Ἀβραάμ». 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).