«Το μυστήριο του Χριστού» 2023-4: Η ερμηνεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης στή θεία Λατρεία

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ' τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Ἡ χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση μαρτυρεῖ σαφῶς ὅτι τό θεῖο πρόσωπο, πού ἐνεργεῖ στήν Παλαιά Διαθήκη εἶναι τό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, ὅπου ἐκεῖ ἐμφανίζεται ὡς Ἄσαρκος Λόγος. Τό «μυστήριο τοῦ Χριστοῦ» ἐνεργεῖται ἤδη στήν Π. Διαθήκη. Ἀπό Ὀρθόδοξη ἄποψη, ἡ Π. Διαθήκη ἑρμηνεύεται χριστολογικά καί μόνο χριστολογικά. «Ἡ μή χριστολογική ἑρμηνεία τῆς Π. Διαθήκης εἶναι αἵρεσις καί πλάνη». Μή χριστολογική ἑρμηνεία εἶναι π.χ. ἡ ἐπιστημονική ἑρμηνεία. Μή χριστολογική ἑρμηνεία κάνουν συνήθως οἱ αἱρέσεις. Ἡ μή χριστολογική ἑρμηνεία ὁδηγεῖ σέ ἀδιέξοδα. Ἡ χριστολογική (ὀρθόδοξη) ἑρμηνεία, ἀντίθετα, ἐξασφαλίζει (καί ἀποδεικνύει) τήν ἀπόλυτη ἑνότητα μεταξύ Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης, ἀφοῦ τό ἴδιο ἀκριβῶς Πρόσωπο, ὁ ἴδιος Θεός, ἐνεργεῖ καί στίς δύο περιπτώσεις. Ἡ ἴδια ἡ Καινή Διαθήκη ἑρμηνεύει χριστολογικά τήν Παλαιά. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρμηνεύουν, ἐπίσης, χριστολογικά. Τό ἴδιο ἀκριβῶς κάνει καί ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ὑμνολογία ἐκφράζει τήν Ἀλήθεια καί τή Θεολογία τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι μέρος τῆς θεόπνευστης Παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας. Τά ὑμνολογικά κείμενα εἴτε εἶναι ἔργα μεγάλων Πατέρων καί Ἁγίων, εἴτε ἐπικυρώθηκαν καί καθαγιάστηκαν κατά τή χρήση τους ἀπό μεγάλους Πατέρες καί Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας. «Ὅπως προσεύχεσαι, ἔτσι καί πιστεύεις, καί ὅπως πιστεύεις ἔστι καί προσεύχεσαι»: «lex orandi est lex credenti» («ὁ κανόνας τῆς προσευχῆς εἶναι ὁ κανόνας τῆς πίστεως»). Ἡ ἐκκλησιαστική ὑμνολογία ἑρμηνεύει χριστολογικά χαρακτηριστικές Θεοφάνειες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπως: 

Ἡ παράδοση τοῦ Νόμου στό ὄρος Σινά: 

«Σήμερον ἡ ἱερά Μήτηρ, καί τοῦ Ἱεροῦ ὑψηλοτέρα, ἐπί τό Ἱερόν παραγέγονεν, ἐμφανίζουσα τῷ κόσμῳ, τόν τοῦ κόσμου Ποιητήν, καί Νόμου πάροχον, ὅν καί ἐν ἀγκάλαις ὑποδεξάμενος, ὁ πρεσβύτης Συμεών, γεραίρων ἐκραύγαζε» (Ἀκολουθία Ὑπαπαντῆς).

«Ὁ Παλαιός ἡμερῶν, ὁ καί τόν Νόμον πάλαι ἐν Σινᾷ δούς τῷ Μωσεῖ, σήμερον βρέφος ὁρᾶται, καί κατά Νόμον, ὡς Νόμου Ποιητής, τόν Νόμον ἐκπληρῶν, ναῷ προσάγεται» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Σήμερον ὁ πάλαι τῷ Μωσεῖ, ἐν Σινᾷ Νόμον ἐπιδούς, τοῖς νομικοῖς ὑποκύπτει θεσμοῖς, δι' ἡμᾶς εὔσπλαγχνος γεγονώς. Νῦν ὁ καθαρός Θεός, ὡς παιδίον ἅγιον, μήτραν διανοίξαν ἁγνήν, ἑαυτῷ ὡς Θεός συγκομίζεται» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Δέχου Συμεών, ὅν ὑπό τόν γνόφον, Μωσῆς νομοθετοῦντα, προεώρα ἐν Σινᾷ, βρέφος γενόμενον, νόμῳ ὑποταττόμενον. Οὗτός ἐστιν, ὁ διά Νόμου λαλήσας οὗτός ἐστιν, ὁ ἐν Προφήταις ῥηθείς, ὁ σαρκωθείς δι' ἡμᾶς, καί σώσας τόν ἄνθρωπον» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Ἐν Σιναίῳ τῷ ὄρει κατεῖδέ σε ἐν τῇ βάτῳ Μωϋσῆς, τήν ἀφλέκτως τό πῦρ τῆς θεότητος, συλλαβοῦσαν ἐν γαστρί. Δανιήλ δέ σέ εἶδεν ὄρος ἀλατόμητον ῥάβδον βλαστήσασαν, Ἡσαΐας κέκραγε τήν ἐκ ῥίζης Δαυίδ» (Ἀκολ. Δευτέρας γ΄ Ἤχου). 

Ἡ διάσωση τῶν Τριῶν Παίδων ἀπό τήν Κάμινο: 

«Παῖδας εὐαγεῖς ἐν τῇ καμίνῳ, ὁ Τόκος τῆς Θεοτόκου διεσώσατο» (Καταβασία Θεοτόκου).

«Ὁ Παῖδας ἐκ καμίνου ῥυσάμενος, γενόμενος ἄνθρωπος, πάσχει ὡς θνητός» (Ἀκολ. Πάσχα).

«Σέ τόν ἐν πυρί δροσίσαντα, Παῖδας θεολογήσαντας, καί Παρθένῳ, ἀκηράτῳ, ἐνοικήσαντα, Θεόν Λόγον ὑμνοῦμεν, εὐσεβῶς μελῳδοῦντες· Εὐλογητός ὁ Θεός, ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Εὐλογεῖτε Παῖδες, τῆς Τριάδος ἰσάριθμοι, δημιουργόν Πατέρα Θεόν· ὑμνεῖτε τόν συγκαταβάντα Λόγον, καί τό πῦρ εἰς δρόσον μεταποιήσαντα» (Ἀκολ. Ὑψώσεως Σταυροῦ).

«Ἄφραστον θαῦμα! Ὁ ἐν καμίνῳ ῥυσάμενος, τούς Ὁσίους Παῖδας ἐκ φλογός, ἐν τάφῳ νεκρός, ἄπνους κατατίθεται» (Ἀκολ. Μ. Παρασκευῆς).

«Ἄφραστον θαῦμα! ὁ ἐν καμίνῳ ῥυσάμενος, τούς Ὁσίους Παῖδας ἐκ φλογος, φάτνῃ πενιχρᾷ, βρέφος ἀνακέκλιται» (Ἀκολ. 24ης Δεκεμβρίου).

«Ἐκ φλογός τοῖς Ὁσίοις, δρόσον ἐπήγασας, καί δικαίου θυσίαν, ὕδατι ἔφλεξας, ἅπαντα γάρ δρᾷς Χριστέ, μόνῳ τῷ βούλεσθαι» (Ἀκολ. Τυρινῆς).

«Ὁ τούς Παῖδας δροσίσας ἐν καμίνῳ, καί παρθένον φυλάξας, μετά τόκον τήν σέ Τεκοῦσαν, εὐλογητός εἶ, Κύριε, ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν» (Ἀκολ. Σαββάτου Τυρινῆς).

«Φλογώσεως ὁ Παῖδας ῥυσάμενος, σάρκα προσλαβόμενος, ἦλθεν ἐπί γῆς· καί Σταυρῷ προσηλωθείς, σωτηρίαν ἡμῖν ἐδωρήσατο» (Ἀκολ. Σταυροπροσκυνήσεως). 

Ἡ διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης: 

«Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης, ὑγρόν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι· ἑκών δέ τεχθείς ἐκ Κόρης, τρίβον βατήν, πόλου τίθησιν ἡμῖν» (Ἀκολ. Χριστουγέννων).

«Κύματι θαλάσσης, τόν κρύψαντα πάλαι, διώκτην τύραννον, ὑπό γῆς ἔκρυψαν, τῶν σεσωσμένων οἱ παῖδες» (Ἀκολ. Μ. Παρασκευῆς).

«Κύματι θαλάσσης τόν κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον, φάτνῃ κρυπτόμενον, κτεῖναι ζητεῖ ὁ Ἡρῴδης» (Ἀκολ. 24ης Δεκεμβρίου). 

Ἄλλες περιπτώσεις Θεοφανείας: 

«Νηπιάζει δι’ ἐμέ ὁ Παλαιός τῶν ἡμερῶν» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς)

«Ὁ Παλαιός ἡμερῶν, νηπιάσας σαρκί, ὑπό Μητρός Παρθένου τῷ Ἱερῷ προσάγεται» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Θεός ὤν εἰρήνης, Πατήρ οἰκτιρμῶν, τῆς Μεγάλης Βουλῆς σου τόν Ἄγγελον, εἰρήνην παρεχόμενον ἀπέστειλας ἡμῖν» (Ἀκολ. Χριστουγέννων).

«Σήμερον Συμεών ἐν ταῖς ἀγκάλαις, τόν Κύριον τῆς Δόξης ὑποδέχεται, ὅν ὑπό τόν γνόφον πρώην ὁ Μωϋσῆς ἐθεάσατο, ἐν τῷ ὄρει τῷ Σινᾷ πλάκας δόντα αὐτῷ. Οὗτός ἐστιν, ὁ ἐν τοῖς Προφήταις λαλῶν, καί τοῦ Νόμου Ποιητής, οὗτός ἐστιν ὅν ὁ Δαυῒδ καταγγέλλει, ὁ τοῖς πᾶσι φοβερός, ὁ ἔχων τό μέγα καί πλούσιον ἔλεος» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Ὅτε σέ Σταυρῶ προσήλωσαν παράνομοι, τόν Κύριον τῆς Δόξης, ἐβόας πρός αὐτούς. Τί ὑμᾶς ἐλύπησα; ἤ ἐν τίνι παρώργισα; πρό ἐμοῦ, τίς ὑμᾶς ἐρρύσατο ἐκ θλίψεως; καί νύν, τί μοι ἀνταποδίδοτε; πονηρά ἀντί ἀγαθῶν, ἀντί στύλου πυρός Σταυρῶ μέ προσηλώσατε, ἀντί νεφέλης, τάφον μοί ὠρύξατε, ἀντί τοῦ μάννα, χολήν μοί προσηνέγκατε, ἀντί τοῦ ὕδατος, ὄξος μέ ἐποτίσατε» (Ἀκολ. Μ. Παρασκευῆς).

«Δεῦτε καί ἡμεῖς, ᾄσμασιν ἐνθέοις, Χριστῷ συναντηθῶμεν, καί δεξώμεθα αὐτόν, οὗ τό σωτήριον ὁ Συμεών ἑώρακεν. Οὗτός ἐστιν, ὅν ὁ Δαυῒδ καταγγέλλει οὗτός ἐστιν, ὁ ἐν Προφήταις λαλήσας, ὁ σαρκωθείς δι' ἡμᾶς, καί Νόμῳ φθεγγόμενος» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

«Σήμερον γεννᾶται ἐκ Παρθένου, ὁ δρακί τήν πᾶσαν ἔχων κτίσιν ... Ἐκ μαζῶν γάλα τρέφεται, ὁ ἐν τῇ ἐρήμῳ μάννα ὀμβρίσας τῷ Λαῷ» (Ἀκολ. Μ. Παρασκευῆς).

«Τάδε λέγει Κύριος τοῖς Ἰουδαίοις· Λαός μου τί ἐποίησά σοι ... καί τί μοι ἀνταπέδωκας; ἀντί τοῦ μάννα χολήν, ἀντί τοῦ ὕδατος ὄξος, ἀντί τοῦ ἀγαπᾷν με, Σταυρῷ με προσηλώσατε» (Ἀκολ. Μ. Πέμπτης).

«Ὁ τοῖς Χερουβίμ ἐποχούμενος, καί ὑμνούμενος ὑπό τῶν Σεραφίμ, σήμερον τῷ θείῳ Ἱερῷ κατά νόμον προσφερόμενος, πρεσβυτικαῖς ἐνθρονίζεται ἀγκάλαις, καί ὑπό Ἰωσήφ εἰσδέχεται δῶρα θεοπρεπῶς, ὡς ζεῦγος τρυγόνων τήν ἀμίαντον Ἐκκλησίαν, καί τῶν ἐθνῶν τόν νεόλεκτον λαόν, περιστερῶν δέ δύο νεοσσούς, ὡς ἀρχηγός Παλαιᾶς τε καί Καινῆς» (Ἀκολ. Ὑπαπαντῆς).

 

Συμπέρασμα: «Καί ταῦτα μέν τά χωρία τά πρός ἀπόδειξιν, ὅτι ἅπασαι αἱ θεῖαι ἐμφάνειαι αἱ γενόμεναι κατά τήν παλαιάν οἰκονομίαν ἀναφέρονται εἰς ἕν καί τό αὐτό πρόσωπον, ὅπερ ἀπεκάλυπτεν ἑαυτό ὡς αὐτό ἐβούλετο». «Ἐκ τῶν μέχρι τοῦδε εἰρημένων φρονοῦμεν, ὅτι ἀπεδείχθη σαφῶς, ὅτι ὁ ἀποκαλυφθείς ἐν τῇ Π.Δ. Θεός ὑπό τό ὄνομα Ἰεχωβᾶ ὁ Ὤν ἦτο τό δεύτερον πρόσωπον τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός, ὁ δι’ ἡμᾶς καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν ἐνανθρωπήσας Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, οὗ τῷ ἐλέει πάντες σωθείημεν. Ἀμήν» (Ἁγ. Νεκταρίου, Κατήχησις).

 

(«Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α', ἔτος 2023-2024).