«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Ο κίνδυνος της αυτοπεποιθήσεως

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ζ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021.

 Εἰσαγωγικά: Ὁ ἀόρατος πόλεμος, στόν ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ ἅγιος Νικόδημος, εἶναι ὁ πόλεμος ἐναντίον τοῦ διαβόλου. Συνήθως, ὅμως, ὁ διάβολος δέν μᾶς πολεμᾶ «πρόσωπον πρός πρόσωπον», ἀλλά κυρίως, μέσῳ τῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν μας. Ἡ ἁμαρτία ἐπιφέρει τόν θάνατο, ὁ δέ «ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου» εἶναι ὁ διάβολος (Ἑβρ. 2,14). Διάβολος, ἁμαρτία καί θάνατος εἶναι στοιχεῖα ἄρηκτα συνδεδεμένα. Ὡστόσο, ὑπάρχει διαφορά μεταξύ «ἁμαρτίας» καί «πάθους». «Ἁμαρτία» εἶναι, βέβαια, κάθε ἀπόκλιση ἀπό τό θεῖο θέλημα, ἀλλά «πάθος» εἶναι ἡ ἐπαναλαμβανόμενη ἁμαρτία, ἐκείνη πού ἔχει ρίξει βαθειές ρίζες στήν ἀνθρώπινη προσωπικότητα. «Πάθος» εἶναι, ἐπίσης, κάθε προσκόληση (ἰσχυρή σύνδεση) μέ πρόσωπα ἤ πράγματα τοῦ κόσμου τούτου. Κατά συνέπεια, τό πάθος εἶναι ἀσθένεια πολύ βαρύτερη τῆς ἁμαρτίας, ὁ δέ πνευματικός πόλεμος στρέφεται κυρίως ἐναντίον τῶν παθῶν. Ὑπάρχουν ἰσχυρότερα καί ἀσθενέστερα πάθη, ὅπως καί πάθη, πού γεννῶνται ἀπό ἄλλα. καί πάθη. τά ὁποῖα στή συνέχεια γεννοῦν ἄλλα πάθη. Ἡ Πατερική Παράδοση ὁμόφωνα δέχεται ὅτι ὅλα τά πάθη προέρχονται ἀπό τή Φιλαυτία (τήν «ἄλογο» ἀγάπη πρός τόν ἑαυτό μας). Κατά τόν ἅγ. Νικόδημο, ἡ Φιλαυτία εἶναι «ἡ προκαταρκτική αἰτία καί ρίζα, καί ἀρχή ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν καί κακῶν». Ἀπό αὐτήν προέρχονται οἱ τρεῖς «γίναντες τῶν παθῶν»: ἡ Φιλαργυρία, ἡ Φιληδονία καί ἡ Φιλοδοξία (τά τρία «Φ») καί ἀπό αὐτές ὅλα τά ἄλλα πάθη.

Θεραπεύοντας τήν ἀνθρώπινη Φιλαυτία: Ἄν «ἀρχή πάντων τῶν παθῶν ἡ Φιλαυτία» (ἅγ. Μάξιμος), τότε αὐτή εἶναι καί ὁ πρῶτος ἐχθρός στόν ἀόρατο πόλεμο, τό δέ πρῶτο ὅπλο εἶναι ἡ «ἀπιστία» (ἀπουσία ἐμπιστοσύνης) στόν ἑαυτό μας. Ἡ αὐτοπεποίθηση, ὡς σημεῖο ἀποστασίας: «Ἐπικατάρατος ὅς τήν ἐλπίδα ἔχει ἐπ’ ἄνθρωπον» (Ἱερ. 17,5). Ἡ Φιλαυτία γεννᾶ τήν Οἴηση («μεγάλην ὑπόληψιν» τοῦ ἑαυτοῦ μας), ἡ ὁποία προέρχεται «ἐκ τοῦ Ἀδάμ» (ἀπό τήν πτώση). Αὐτή, ὡς λεπτότατο καί κρύφιο πάθος κλείνει τήν «πρώτη πόρτα» τοῦ νοῦ γιά τήν εἴσοδο τῆς θείας Χάρης. Ὁ Θεός ἀποστρέφεται ὅσους νομίζουν ὅτι εἶναι μεγάλοι καί σοφοί: «Οὐαί οἱ συνετοί ἐν ἑαυτοῖς καί ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες» (Ἡσ. 5,21). «Μή γίνεσθε φρόνιμοι παρ’ ἑαυτοῖς» (Ρωμ. 12,16). Τρόποι θεραπείας τῆς αὐτοπεποίθησης: α) Ἡ συνεχής μελέτη τῆς μηδαμηνότητάς μας. «Οὗτος μάλιστα ὁ ἑαυτόν εἰδώς, ὁ μηδέν ἑαυτόν εἶναι νομίζων» (Ἰω. Χρυσόστομος). «Δέν ὑπάρχει σπουδαιότερο, ἀπό τό νά γνωρίζει κάποιον τή δική του ἀδυναμία καί ἀγνωσία, καί δέν ὑπάρχει χειρότερο, ἀπό τό νά ἀγνοεῖ τά παραπάνω» (ἅγ. Πέτρος Δαμασκηνός). β) Ἡ συνεχής ἐπίκληση τῆς βοήθειας τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἀπόκτηση γνήσιας αὐτογνωσίας καί γενικότερα. Ἡ αὐτονομία ἤ αὐτενέργεια, ὡς ἔνδειξη Φιλαυτίας. γ) Ἡ συνειδητοποίηση τῆς ἀδυναμίας ἐνώπιον τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν μας. δ) Ὁ παραδειγματισμός ἀπό τά σφάλματα καί τίς πτώσεις μας. Θεραπεύοντας τή Φιλαυτία, ἀποκτοῦμε παραγματική αὐτογνωσία. Ἡ «καρδία», ὡς κατοικητήριο παθῶν καί δαιμόνων. Τό «εἰδεχθές προσωπεῖον» καί ἡ διαδικασία τῆς σωτηρίας, ὡς διαδικασία ἀποβολῆς του. Οἱ κοινωνικές ἐπιπτώσεις τοῦ «εἰδεχθοῦς προσωπείου»: οἱ σχέσεις τοῦ μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου εἶναι σχέσεις «προσωπεῖον πρός προσωπεῖον». Ἡ ἀνάγκη ἀποβολῆς τῆς «πνευματικῆς μάσκας» («τοῖς ἀγαπῶσι τόν Θεόν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν», Ρωμ. 8,28) καί ἡ ἐπίπονη ἀνακάλυψη τοῦ αὐθεντικοῦ προσώπου. Γινόμαστε ἄνθρωποι (αὐθεντικοί ἄνθρωποι), ὅσο ὁμοιάζουμε στόν Χριστό καί ὅσο κοινωνοῦμε μέ τόν Χριστό: «Θά γίνω ἄνθρωπος («ἄνθρωπος ἔσομαι»!), ὅταν μαρτυρήσω γιά τόν Χριστό καί ὅταν ἑνωθῶ μαζί Του» (ἅγ. Ἰγνάτιος). «Ἀγαπητοί ... οὔπω ἐφανερώθη τί ἐσόμεθα· οἴδαμεν δέ ὅτι ἐάν φανερωθῇ (ὁ Χριστός), ὅμοιοι αὐτῷ ἐσόμεθα» (Α΄ Ἰω. 3,2).

Ἡ πεποίθηση καί ἐλπίδα στόν Θεό: Ἡ «ἀπιστία» στόν ἑαυτό μας δέν πρέπει νά ὁδηγεῖ σέ ἀπελπισία καί ἀπογοήτευση. Τότε θά τραποῦμε σέ φυγή καί θά κυριευθοῦμε ἀπό τούς ἀοράτους ἐχθρούς μας. Παράλληλα, πρέπει νά ὁπλιστοῦμε μέ τή ζῶσα καί «ἐντελῆ» (ὁλοκληρωτική) ἐλπίδα καί πεποίθηση στόν Θεό, ἀπό τόν Ὁποῖο προέρχεται κάθε καλό, κάθε δώρημα, κάθε βοήθεια καί κάθε νίκη. Μέσα (λογισμοί), πού ἐνισχύουν τήν ἐλπίδα στόν Θεό, εἶναι: α) Ὁ Θεός εἶναι Παντοδύναμος, ἄρα δύναται νά μᾶς παρέχει κάθε βοήθεια. β) Ὁ Θεός εἶναι Πάνσοφος, ἄρα γνωρίζει τά ἀναγκαῖα μέσα - ὅπλα γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν μας. γ) Ὁ Θεός εἶναι Πανάγαθος, ἄρα θέλει καί εἶναι πάντα ἕτοιμος νά μᾶς σώσει. Ἐκδηλώσεις ἤ ἐχέγγυα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ: - Ἔγινε ἄνθρωπος γιά τή σωτηρία μας - «Ἔτρεχε τριαντατρεῖς χρόνους ζητῶντας τό ἀπολωλός». - «Ἔχυσεν ὅλον Του τό Αἷμα» γιά νά μᾶς δώσει ζωή. - Συνεχίζει νά ἀναζητᾶ τό «ἀπολωλός πρόβατον» καί τήν «εὐαγγελικήν δραχμήν» - «Κρούει πάντοτε τήν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου, ἐπιθυμῶντας νά ἐμβῇ μέσα καί νά δειπνήσῃ» μαζί μας (Ἀποκ. 3,20). Ὁ Κύριος, σεβόμενος ἀπόλυτα τήν ἀνθρώπινη ἐλευθερία, δέν ἐπεμβαίνει καταναγκαστικά σέ βοήθειά μας (δέν σώζει «βίᾳ καί δυναστείᾳ»), ἀλλά μόνο ὅταν ἐμεῖς τό ζητήσουμε καί προσφύγουμε στήν προστασία Του. Μόνο ὅταν τοῦ τό ἐπιτρέψουμε, ἐπεμβαίνει! δ) Ἡ προσφυγή στή μαρτυρία τῶν Γραφῶν γιά τίς παρελθοῦσες ἐνέργειες καί εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ: «Ἐμβλέψατε εἰς ἀρχαίας γενεάς καί ἴδετε· Τίς ἐνεπίστευσε Κυρίῳ, καί κατησχύνθη:» (Σ. Σειρ. 2,10). Ἡ ἐπιγραφή τοῦ βασιλέωςς Αὐγάρου στήν ἀχειροποίητη εἰκόνα τοῦ Κυρίου, κατά τήν Παράδοση: «Χριστέ ὁ Θεός ὁ εἰς σέ ἐλπίζων, οὐκ ἀποτυγχάνει ποτέ». Ὡστόσο, ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν ἀπόκτηση τῆς τέλειας ἐλπίδας στόν Θεό εἶναι ἡ τέλεια «ἀπελπισία» τοῦ ἑαυτοῦ μας. «Ἡ ὑπόληψις τοῦ ἑαυτοῦ» μας εἶναι τόσο ἔντονα προσκολλημένη σέ μᾶς καί εἶναι τόσο λεπτό καί δυσδιάκριτο πάθος, ὥστε «σχεδόν πάντοτε ζῆ ἀποκρύφως μέσα εἰς τήν καρδίαν μας», ἀκόμη κι ἄν νομίζουμε ὅτι ἀποκτήσαμε τήν «ἀπελπισίαν τοῦ ἑαυτοῦ μας» καί τήν ἐλπίδα στόν Θεό. Ἄρα, ἡ μεγαλύτερη μάχη τοῦ ἀοράτου πολέμου εἶναι ἡ μάχη κατά τῆς αὐτοπεποιθήσεως καί τῆς Φιλαυτίας. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση ὁμόφωνα ἐπιμένει στήν ἀνάγκη τοῦ ἀγώνα κατά τοῦ πάθους αὐτοῦ, ἐπειδή ἀκριβῶς «ὁ ἔχων τήν Φιλαυτίαν, δῆλον ὅτι ἔχει πάντα τά πάθη», ἐνῶ «ὁ ταύτην ἐκκόψας, συνέκοψε πάντα τά πάθη τά ἐξ αὐτῆς» (ἅγ. Μάξιμος).

 

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=XJIk1x1I5Kw&t=116s