«Ορθοδοξία καί Ζωή»: Αόρατος Πόλεμος και ανθρώπινος προορισμός

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΚΒ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, περιόδου ΙΕ', ἔτους 2020-2021. 

Ἕνα κορυφαῖο πνευματικό ἔργο: Ἡ ὁλοκλήρωση τῶν συναντήσεων τῆς φετεινῆς περιόδου τοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή», μέ θέμα ἕνα κορυφαῖο πνευματικό ἔργο, τόν Ἀόρατο Πόλεμο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου (1749-1809). Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀνακαλύπτει σέ ἕναν ἄλλο θεολογικό καί «πνευματικό χῶρο, ἐντός τοῦ σχολαστικοῦ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ, ἕνα ἕργο, πολύ οἰκεῖο στήν Ὀρθόδοξη Ἀσκητική Παράδοση, τό ἔργο τοῦ Μοναχοῦ Lorenzo Scupoli (1530-1610) μέ τίτλο «Πνευματικός Πόλεμος» («Combattimento Spirituale») καί τολμᾶ νά τό μεταφράσει, νά τό διορθώσει, νά τό ἀποκαθάρει ἀπό κάθε ξένο στοιχεῖο καί νά τό προσαρμόσει στά Ὀρθόδοξα δεδομένα, γιά τήν πνευματική ὀφέλεια τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων καί γιά τόν φωτισμό τοῦ Γένους. Σ’ αὐτό περιγράφεται ὁ πόλεμος, πού γίνεται γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ ἀνθρώπινου προορισμοῦ, δηλ. γιά τή σωτηρία μας, ἤ μᾶλλον ἡ ἴδια ἡ διαδικασία τῆς σωτηρίας περιγράφεται ἀπό τήν ἀρνητική της πλευρά (τῆς ἐπιγνώσεως τῶν «μεθοδειῶν τοῦ διαβόλου»), ὡς ἕνας πνευματικός πόλεμος. Ἡ μέθοδος αὐτή εἶναι πολύ γνωστή, τόσο στήν Ἁγία Γραφή, ὅσο καί στήν Ὀρθόδοξη Πατερική καί Ἀσκητική Παράδοση, ὅπου τό μυστήριο τῆς σωτηρίας περιγράφεται μέ στρατιωτικούς καί πολεμικούς ὅρους. Ἡ ἐπιτυχία αὐτοῦ τοῦ πολέμου δέν ἐξαρτᾶται μόνο ἀπό τή διάθεση τοῦ ἀνθρώπου νά ἐμπλακεῖ σ’ αὐτόν καί νά ἀγωνιστεῖ, ἀλλά καί ἀπό τή γνώση τῶν συνθηκῶν καί τῶν συντελεστῶν τοῦ πολέμου. Προφανῶς, ὁ πρῶτος συντελεστής εἶναι ὁ ἐχθρός, ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται μέ τήν τριπλή μορφή, α) τοῦ ἑαυτοῦ μας, τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἑαυτοῦ, τοῦ κακοῦ ἑαυτοῦ μας, τῆς ἐν ἡμῖν οἰκούσης ἁμαρτίας, β) τοῦ «κόσμου», ὁ ὁποῖος μετά τήν ἀνθρώπινη πτώση «ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α' Ἰω. 5,19), δηλ. τοῦ φρονήματος τῆς ἀποστασίας, τοῦ φρονήματος τῶν πολλῶν, πού ἀντιτίθεται στό φρόνημα τοῦ Χριστοῦ, καί γ) τοῦ «κοσμοκράτορος», δηλ. τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος μετά τήν πτώση κυριάρχησε στόν κόσμο. Σέ ἔσχατη ἀνάλυση, ὁ ἀόρατος πόλεμος γίνεται ἐναντίον τοῦ διαβόλου: οἱ τρεῖς «ἐχθροί» συνοψίζονται σέ ἕναν, στόν κατ’ ἐξοχήν «ἐχθρό», τόν διάβολο καί τά στρατεύματά του, τούς δαίμονες. Ὁ ἀόρατος πολέμος εἶναι «πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου» (Ἐφ. 6, 12).

Οἱ συνθῆκες τοῦ πολέμου: Ὁ ἐμπλεκόμενος σέ κάθε πόλεμο, ἀφοῦ ὑπολογίσει τή δύναμη τοῦ ἐχθροῦ, πρέπει νά ὑπολογίσει καί τή δική του κατάσταση: τή θέση του, τίς δυνάμεις του, τά ὅπλα του, τίς συνθῆκες, τούς συμμάχους του κ.τ.λ. Ὁ ἅγιος Νικόδημος τονίζει ὅτι ὁ ἀόρατος πόλεμος ἀρχίζει μέ τό Βάπτισμα, διεξάγεται δέ «ἕως θανάτου». «Καιρός τοῦ πολέμου εἶναι ὅλη μας ἡ ζωή»! Μάλιστα, στά ἔσχατα τοῦ ἀνθρώπου, ἐντείνεται καί κορυφώνεται. Μέ τό Βάπτισμα ὁ ἄνθρωπος ἐντάσσεται σέ «στρατείαν», σέ ἕνα στράτευμα ἤ σέ μιά ἐκστρατεία. Τό στράτευμα εἶναι ἡ («στρατευομένη») Ἐκκλησία. Συμπολεμιστές ἔχει ὅλους τούς ἄλλους Χριστιανούς καί Ἀρχιστράτηγο τόν ἴδιο τόν Χριστό: μετέχει στόν «στρατό τοῦ Βασιλέως τῶν οὐρανῶν»! Ὁ Χριστός ἤδη ἔχει νικήσει τόν ἐχθρό καί ἔχει συντρίψει τό κράτος του πάνω στόν Σταυρό, τώρα δέ πολεμεῖ (συμπολεμεῖ) μόνο γιά ’μᾶς. Ἡ νίκη εἶναι ἀντικειμενικῶς δεδομένη. Σ’ αὐτήν μετέχουμε ὅσο εἴμαστε ἑνωμένοι μέ τόν Χριστό καί ὅσο Τόν ἀκολουθοῦμε. Ἀξιωματικοί τοῦ πολέμου εἶναι οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας καί σύμμαχοι εἶναι τά ἀγγελικά στρατεύματα. Ἡ ἤττα ἔρχεται μόνο ὅταν κάποιος α) ἐγκαταλείψει τή μάχη καί λιποτακτήσει ἤ β) βρεθεῖ, χωρίς νά τό συνειδητοποιήσει, νά μάχεται μόνος του καί ἐκτός τοῦ Χριστοῦ.

Τά πνευματικά ὅπλα: Κανένας πόλεμος δέν γίνεται χωρίς ὅ πλα. Ὁ ἅγιος Νικόδημος μᾶς παρέχει συνεχῶς ὅπλα καί μεθόδους, μέ τά ὁποῖα ἐξασφαλίζεται ἡ νίκη. Τό πρῶτο ἀπό αὐτά εἶναι ἡ ἀποστροφή τοῦ δικοῦ μας θελήματος καί ἡ τέλεια ὑπακοή στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Οἱ Πατέρες ὁμιλοῦν γιά ἀσθένεια τοῦ ἀνθρώπινου θελήματος μετά τήν πτώση, τό ὁποῖο ἀπό «θέλημα φυσικό» ἔγινε «θέλημα γνωμικό». «Γνωμικό θέλημα» εἶναι τό ἀντιστρατευόμενο στόν Θεό θέλημα, ἡ προσωπική «γνώμη», ἡ ἔκφραση τῆς αὐτονομήσεως τοῦ ἀνθρώπου ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πάθους τῆς φιλαυτίας. Μιλώντας γιά τά τέσσερα γενικά ὅπλα, πού εἶναι α) ἡ ἐξάλειψη τῆς αὐτοπεποιθήσεως), β) ἡ ἐμπιστοσύνη καί ἡ ἐλπίδα στόν Θεό, γ) ὁ διαρκής ἀγώνας καί δ) ἡ προσευχή, ἀναφέρθηκε ὁ ἅγ. Νικόδημος ἰδιαίτερα στή φιλαυτία, τήν πηγή καί τή ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. Φιλαυτία εἶναι ἡ ὑπέρμετρη «φιλία» (ἀγάπη) πρός τόν ἑαυτό μας, πού φθείρει τήν ἀγάπη πρός τό Θεό καί πρός τόν συνάνθρωπο. Ἀπό αὐτήν προέρχονται οἱ γίγαντες τῶν παθῶν: ἡ φιλαργυρία, ἡ φιληδονία καί ἡ φιλοδοξία. Τά πάθη τρέφονται ἀπό τήν ἡδονή, πού προκαλοῦν τά αἰσθητά πράγματα. Ἡ πρώτη, ἐπιφανειακή καί ἐσφαλμένη γνώση τῶν πραγμάτων, ἀπό τήν κατ’ αἴσθησιν ἡδονή ἤ τήν ὀδύνη πού προκαλοῦν, προλαμβάνει καί αἰχμαλωτίζει τή θέληση καί, μέσω αὐτῆς ὁλόκληρο τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀναφέρεται ἐκτενῶς στή «φυλακή τῶν αἰσθήσεων», δηλ. στήν ἄγρυπνη προσοχή τοῦ νοῦ («νήψη») γιά τό τί εἰσέρχεται σ’ αὐτόν ἀπό τήν ὅραση, τήν ἀκοή, τήν ὄσφρηση, τή γεύση καί τήν ἀφή. Ὡστόσο, πρέπει νά προσεχθεῖ ἰδιαίτερα καί ἡ ἐσωτερική αἴσθηση, ἡ φαντασία. Ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, γενικά, ἀπορρίπτει τή φαντασία, ὡς «παρά φύσιν» λειτουργία ἤ ἰδιότητα τοῦ ἀνθρώπου, ἀνοικεία τοῦ Θεοῦ, οἰκεία τοῦ διαβόλου, γέφυρα εἰσόδου τῶν δαιμόνων στόν ἔσω ἄνθρωπο καί πηγή κάθε πλάνης. Ἡ ἐσφαλμένη γνώση, ἡ κακή ἐπεξεργασία τῶν δεδομένων τῶν αἰσθήσεων, οἱ «ἕξεις» τοῦ κακοῦ, ἡ λειτουργία τῆς φαντασίας, ἡ ἀρρωστημένη θέληση, ἡ ἀσθένεια τοῦ «νοῦ», τά πάθη καί ἡ ἐπενέργεια τῶν δαιμόνων, προκαλοῦν τούς ποικίλους λογισμούς. Λογισμοί εἶναι σκέψεις, συνδυασμένες μέ πάθη («σύνθετοι λογισμοί»). Οἱ λογισμοί ἀπό τόν «νοῦ» κατέρχονται στήν «καρδία», τήν μολύνουν καί τήν καθιστοῦν «κέντρο παραφυσικό», δηλ. κατοικητήριο παθῶν καί δαιμόνων. Γενικά, οἱ λογισμοί καθορίζουν τή ζωή μας. Ὑπάρχουν μάταιοι καί πονηροί (κακοί, αἰσχροί καί βλάσφημοι) λογισμοί, θεραπεύονται δέ, κυρίως, μέ τήν ἐξαγόρευση στό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, καί ἔπειτα μέ ἄλλους τρόπους, ὅπως ἡ προσευχή.

Ἡ δύναμη τῆς προσευχῆς: Ἡ προσευχή εἶναι τό ἰσχυρότερο ἴσως πνευματικό ὅπλο στόν ἀόρατο πόλεμο. Εἶναι ἀπό τούς ἀμεσώτερους τρόπους κοινωνίας μέ τόν Θεό, στά δέ ἀνώτερα στάδιά της ταυτίζεται μέ τήν ἴδια τή θεραπεία τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας, μέ τήν ἴδια τή διαδικασία τῆς σωτηρίας. Ἡ ἀνώτερη βαθμίδα της εἶναι ἡ λεγόμενη «νοερά προσευχή», πού γίνεται μέ τήν ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, μέσω τῆς συνεχοῦς ἐπανάληψης μικρῆς εὐχητικῆς φράσεως, ὅπως τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Ἡ προσευχή αὐτή, σέ συνδυασμό μέ τή γενικότερη διαδικασία τῆς «καθάρσεως», ἀποκαθαίρει τόν «νοῦ» ἀπό κάθε λογισμό καί τήν «καρδία» ἀπό κάθε πάθος. Τότε ὁ «νοῦς» ἑνώνεται μέ τήν «καρδία», ἡ δέ προσευχή τελεῖται πλέον ἐντός τῆς «καρδίας» διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀδιαλείπτως, ἡμέρα καί νύκτα. Αὐτή εἶναι ἡ «κατά φύσιν» (ἡ φυσική) κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, πού ταυτίζεται μέ τήν προπτωτική κατάσταση ἤ τό ἄφθαρτο «κατ’ εἰκόνα». Ὡστόσο, ἡ κατάσταση αὐτή δέν εἶναι ὁ ἔσχατος προορισμός τοῦ ἀνθρώπου.

Κοινωνία Θεοῦ καί θέωση: Ὁ ἄνθρωπος δέν δημιουργήθηκε γιά νά παραμείνει στό «κατ’ εἰκόνα» καί στό «κατά φύσιν», ἀλλά γιά νά ἐπιτύχει τό «καθ’ ὁμοίωσιν» καί τό «ὑπέρ φύσιν». «Καθ’ ὁμοίωσιν» καί «ὑπέρ φύσιν» κατάσταση εἶναι ἡ θέωση. Εἶναι ἡ κατάσταση μετά τή «νοερά προσευχή», κατά τήν ὁποία διακόπτεται κάθε προσευχή καί ὁ ἄνθρωπος μετέχει στή Δόξα τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία βλέπει ὡς θεῖο καί ἄκτιστο Φῶς. Μετέχει, δέν σημαίνει ὅτι βλέπει ἁπλῶς, ἀλλά ὅτι γίνεται ὅλος φωτεινός καί φωτοειδής, «ἐκλάμπει ὡς φωστήρ», καθίσταται «λάμπων, ἀστράπτων, ἠλλιωμένος» κ.λπ. Τό Φῶς αὐτό εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Θεός. Εἰδικότερα, εἶναι ἡ ἄκτιστη Ἐνέργεια ἤ Δόξα τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπό τήν, ἐπίσης, ἄκτιστη Οὐσία Του καί ταυτίζεται μέ τό Φῶς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου. Ἡ κατάσταση αὐτή εἶναι ἡ ἀνώτατη βαθμίδα, στήν ὁποία μπορεῖ νά φτάσει ὁ ἄνθρωπος, εἶναι ἡ κατάσταση τῶν Ἁγίων. Στήν παροῦσα ζωή εἶναι προσωρινή καί κατά διαστήματα «ἁρπαγή» τῶν Ἁγίων σ’ αὐτήν, γι’ αὐτό ὀνομάζεται καί «ἀρραβών τοῦ μέλλοντος αἰῶνος», ἐνῶ στή μέλλουσα ζωή θά εἶναι μόνιμη. Ὁ ἀόρατος πόλεμος, στόν ὁποιο μᾶς ἐκπαιδεύει ὁ ἅγιος Νικόδημος, ἀποσκοπεῖ σ’ αὐτή ἀκριβῶς τήν κατάσταση. Μᾶς ὁδηγεῖ σταδιακά καί μεθοδικά στήν ἐκπλήρωση τοῦ προορισμοῦ μας, πού εἶναι ἡ θέωση, ἡ πραγματική (τεκμαρτή) κοινωνία μέ τόν Θεό, ὁ ἐν Χριστῷ δοξασμός. 

Δεῖτε βιντεοσκοπημένο τό Θέμα στόν παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.youtube.com/watch?v=PeAj7vIaBhM