Η νηστεία της Εκκλησίας

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Η' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Η΄, ἔτους 2013-2014.

Ἡ γαστριμαργία καί ἡ θεραπεία της: Ὁ «Περί γαστριμαργίας» (ΙΔ') λόγος τῆς Κλίμακος. Ἡ γαστριμαργία στήν ἱεράρχηση τῶν παθῶν: Ἐκ τῆς Φιλαυτίας προέρχονται οἱ «γίγαντες τῶν παθῶν» (Φιλοδοξία, Φιλαργυρία, Φιληδονία). Μορφές Φιληδονίας εἶναι: α) ἡ γαστριμαργία καί β) ἡ πορνεία. Ἡ γαστριμαργία ὡς «μήτηρ» τῆς πορνείας. Ἡ νηστεία ὡς δραστικό φάρμακο θεραπείας τῆς γαστριμαργίας. Ἡ Μ. Τεσσαρακοστή ὡς κατ’ ἐξοχήν περίοδος νηστείας.

Οὐσία καί προέλευση τῆς νηστείας: Νηστεία: νή + ἐσθίω: ἀ-ποχή τροφῶν. Πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ στόν Παράδεισο: «πρεσβυτέρα τοῦ Νόμου». Ἡ ἀξία τῆς νηστείας στήν Παλαιά Διαθήκη. Ὅλες οἱ θρησκεῖες ἀντιλαμβάνονται τήν ἀξία τῆς νηστείας. Ἡ τεσσαρακονθήμερη νηστεία τοῦ Κυρίου. Ὁ Κύριος διδάσκει περί ἀληθοῦς νηστείας (Ματθ. 6, 16-18). Τό παράδειγμα μεγάλων νηστευτῶν Ἁγίων: Πρόδρομος, Ἠλίας κ.ἄ. Ἀληθής καί ψευδής νηστεία.

Ἡ ψευδής νηστεία: α) Ἡ ἐπιδεικτική: ὅταν γίνεται «πρός τό θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις». β) Ὅταν δέν συνδυάζεται μέ ἄλλες ἀρετές. γ) Ὅταν γίνεται αὐτοσκοπός: «νηστεία γιά τή νηστεία» - νηστεία χωρίς νόημα. δ) Ὅταν ταυτίζεται μέ τή δίαιτα καί ἀποβλέπει σέ ξένους πρός τήν Ὀρθόδοξη Πνευματικότητα σκοπούς: π.χ. ὅταν γίνεται γιά τό ἀδυνάτισμα, ἤ γιά τήν «ἀποτοξίνωση» τοῦ ὀργανισμοῦ κ.λπ. ε) Ὅταν συνδυάζεται μέ αἱρετικές ἤ ἀποκρυφιστικές ἀντιλήψεις καί τεχνικές (π.χ. γιόγκα, «ἐνεργειακή διατροφή» τῆς Νέας Ἐποχῆς).

Ἡ ἀληθής νηστεία: α) Ὅταν ἀποβλέπει στήν κάθαρση ἀπό τά πάθη καί στόν ἁγιασμό τοῦ ἀνθρώπου. β) Ὅταν γίνεται μέ ταπείνωση καί διάκριση. γ) Ὅταν ἀκολουθεῖ τούς κανονισμούς τῆς Ἐκκλησίας. δ) Ὅταν συνδυάζεται μέ ἄλλες ἀρετές: «Νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν, εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ· ἀληθής νηστεία, ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους, καί ἐπιορκίας, ἡ τούτων ἔνδεια, νηστεία ἐστίν, ἀληθής καί εὐπρόσδεκτος» (ὕμνος Τριωδίου). Σωματική καί πνευματική νηστεία: «Νηστεύοντες ἀδελφοί σωματικῶς, νηστεύσωμεν καί πνευματικῶς, λύσωμεν πάντα σύνδεσμον ἀδικίας, διαρρήξωμεν στραγγαλιάς, βιαίων συναλλαγμάτων, πᾶσαν συγγραφήν ἄδικον διασπάσωμεν, δώσωμεν πεινῶσιν ἄρτον, καί πτωχούς ἀστέγους εἰσαγάγωμεν εἰς οἴκους» (ὕμνος Τριωδίου). Δικαιολογίες γιά τήν ἀποφυγή τῆς νηστείας: α) Τά «εἰσερχόμενα» καί τά «ἐξερχόμενα». β) Νηστεία καί ὑγεία: ἡ μετά διακρίσεως νηστεία δέν βλάπτει, ἀλλά ὀφελεῖ τό σῶμα.

Τά ἀποτελέσματα τῆς νηστείας: α) Ἐκτέμνει τά πάθη: τά ψυχικά καί τά σωματικά. β) Συμβάλλει στήν ἀντιμετώπιση τῆς ἁμαρτίας. γ) Εἶναι ἰσχυρό ὅπλο κατά τοῦ διαβόλου: «Τοῦτο τό γένος (τῶν δαιμόνων) ἐν οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ» (Μαρκ 9,29). δ) Καθαρίζει τόν νοῦ ἀπό ἐμπαθεῖς λογισμούς. ε) Στρέφει τόν νοῦ καί τόν ὅλο ἄνθρωπο πρός τόν Θεό, συμβάλλοντας στήν καθαρά προσευχή. στ) Συνάπτει μέ τόν Θεό καί μᾶς καθιστᾶ «Παραδείσου οἰκήτορας». ζ) Τέλος, συμβάλλει στήν ὑγεία τοῦ σώματος.

Οἱ μορφές τῆς νηστείας: Ἡ ἱεράρχηση τῶν τροφῶν: Κρέας → «Τυρός καί ὠά» (τυρί καί αὐγά) → «Ἰχθύς» (ψάρι) → «Ἔλαιον» (λάδι) → «Ἅπαντα» (κάθε τροφή). Ὅταν νηστεύεται ἕνα εἶδος (π.χ. ψάρι) νηστεύονται καί ὅλα τά πάνω ἀπ’ αὐτό εἴδη (τυρί, αὐγά, κρέας). Μορφές νηστείας: α) Ἡ τέλεια νηστεία (ἀποχή ἀπό κάθε τροφή): π.χ. Μ. Παρασκευή, Καθαρά Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη. β) Ἡ ξηροφαγία (νηστεία «ἐλαίου»). γ) Ἡ νηστεία «ἰχθῦος. δ) Ἡ νηστεία «τυροῦ (γαλακτοκομικῶν) καί ὠῶν». ε) Ἡ νηστεία κρέατος (π.χ. ἑβδομάδα Τυρινῆς). Καταλύσεις καί ἀπολυτές περίοδοι.

Ὁ χρόνος τῆς νηστείας: α) Ἡ Τετάρτη καί ἡ Παρασκευή (ξηροφαγία). β) Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή καί ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα (ξηροφαγία, ἐκτός Σαββάτου καί Κυριακῆς). γ) Ἡ νηστεία τῶν Χριστουγέννων («τυροῦ καί ὠῶν», καί «ἰχθῦος» μετά τήν 17η Δεκεμβρίου). δ) Ἡ νηστεία τῆς Θεοτόκου (Δεκαπενταυγούστου - ξηροφαγία, ἐκτός Σαββάτου καί Κυριακῆς). ε) Ἡ νηστεία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων («τυροῦ καί ὠῶν»). στ) Μεμονωμένες ἡμέρες νηστείας - ξηροφαγίας (π.χ. ἡ 6 Ἰανουαρίου, ἡ 29 Αὐγούστου, ἡ 14 Σεπτεμβρίου).

Γενικό συμπέρασμα: «Ἵνα πάντα συνελών εἴπω, εἰ κρατήσεις γαστρός, οἰκήσεις παράδεισον· εἰ δέ οὐ κρατήσεις, γέγονας θανάτου παρανάλωμα» (Μ. Βασιλείου, Λόγος Ἀσκητικός Α').