Η αγάπη, το πλήρωμα των αρετών

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Ι' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Η΄, ἔτους 2013-2014.

Ἡ τριάς τῶν κορυφαίων ἀρετῶν: Πίστις, ἐλπίς καί ἀγάπη. Ὁ «Περί ἀγάπης, ἐλπίδος καί πίστεως» (Λ') λόγος τῆς Κλίμακος. Ἡ σύνδεση τῶν τριῶν ἀρετῶν μεταξύ τους: κατά τό παράδειγμα τοῦ ἡλιακοῦ δίσκου, τῆς ἀκτίνας καί τοῦ φωτός (Κλῖμαξ, λ', 2-3). Ἡ ἀσύγκριτη ὑπεροχή τῆς ἀγάπης: «μείζων δέ τούτων ἡ ἀγάπη» (Α' Κορ. 13,13). Πλήρωμα πασῶν τῶν ἀρετῶν. Ἡ εὐρύτητα καί ἡ καθολικότητα τῆς ἀγάπης: Ἡ ἀγάπη δέν εἶναι ἁπλῶς καί μόνο μιά συναισθηματική κατάσταση, ἀλλά στάση ζωῆς τοῦ ὅλου ἀνθρώπου. Ἡ μονιμότητα τῆς ἀγάπης ἤ ἡ ἀγάπη ὡς κατάστασις τοῦ «μέλλοντος αἰῶνος»: «ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει» (Α' Κορ. 13,8).

Τά θεολογικά θεμέλια τῆς ἀγάπης: Ἡ ἀγάπη ὡς «ὄνομα» τοῦ Θεοῦ: «Ὁ Θεός ἀγάπη ἐστι» (Α' Ἰω. 4,16). Ἡ ἀγάπη ὡς ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ: Ἀγάπη εἶναι ἡ ἄκτιστη θεία ἐνέργεια, διά τῆς ὁποίας ὁ Θεός ἀγαπᾶ τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο. Ἡ ἀγάπη ὡς φυσική κατάσταση τοῦ «κατ’ εἰκόνα» Θεοῦ δημιουργημένου ἀνθρώπου. Ἡ αὐθεντική λειτουργία τῆς ἀγάπης πρό τῆς πτώσεως: Ὁ προπτωτικός ἄνθρωπος ἀγαποῦσε πρῶτα τόν Θεό, καί διά τοῦ Θεοῦ ἀγαποῦσε, ἀπαθῶς καί ἀνιδιοτελῶς, τόν συνάνθρωπο καί ὁλόκληρη τή δημιουργία. Ἡ ἐκδήλωση τῆς θείας ἀγάπης στό μυστήριο τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου ἤ ἡ ἀγάπη ὡς θυσία: «Οὕτω γάρ ἠγάπησεν ὁ Θεός τόν κόσμον, ὥστε τόν Υἱόν αὐτοῦ τόν μονογενῆ ἔδωκεν» (Ἰω. 3,16).

Ἡ ἔκπτωση τῆς αὐθεντικῆς ἀγάπης: Μετά τήν πτώση, μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου παρεμβάλλονται τά πάθη. Ἡ ἄρηκτη σύνδεση τοῦ περί ἀγάπης λόγου μέ τόν περί παθῶν λόγο. Ἡ πτώση συνίσταται στή διαστροφή τῆς γνήσιας ἀγάπης, τῆς ἐστραμμένης πρός τόν Θεό, σέ ἰδιοτελῆ ἀγάπη, ἐσταμμένης πρός τόν ἑαυτό μας καί διά τοῦ ἑαυτοῦ μας ἐστραμμένης ἐμπαθῶς πρός πράγματα τοῦ κόσμου. Ἀπό τά πράγματα καί τά πρόσωπα τοῦ κόσμου, ἡ ἰδιοτελής ἀγάπη ἀπευθύνεται ἐμπαθῶς μόνο πρός τά εὐχάριστα καί, ἔτσι, διακρίνει τά μέν πράγματα σέ ἀγαπώμενα καί μισούμενα, τά δέ πρόσωπα σέ «φίλους» καί «ἐχθρούς». Ἡ ὕπαρξη τῶν παθῶν ἐμποδίζει τήν παρουσία γνήσιας καί ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης στόν ἄνθρωπο. Ἡ κάθαρσις ἀπό τά πάθη προηγεῖται τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης.

Πρός τήν ἀποκατάσταση τῆς αὐθεντικῆς ἀγάπης: Ἡ οὐσία τῆς χριστιανικῆς «ἠθικῆς» (τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἤ τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) ἔγκειται στή μεταβολή τῆς ἰδιοτελοῦς καί ἀπαιτούσης ἱκανοποίησιν ἀγάπης, σέ ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη, ἡ ὁποία «οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς» (Α' Κορ. 13,5). Ἡ ἀποκατάσταση τῶν δύο διαστάσεων τῆς ἀγάπης (κάθετης καί ὁριζόντιας): α) ἀγάπης πρός τόν Θεό καί β) ἀγάπης πρός τόν κόσμο (τόν συνάνθρωπο). Ἡ ἀλληλεξάρτηση τῶν δύο μορφῶν ἀγάπης: Ἡ ἀγάπη πρός τούς ἀδελφούς, ὡς ἔνδειξις τῆς παρουσίας τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεό. Οἱ δύο «μεγάλαι ἐντολαί»: α) «ἀγαπήσεις Κύριον τόν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ τῇ ψυχῇ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου» καί β) «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Ἰω. 22, 37-38). Οἱ βαθμίδες τῆς ἀγάπης: ἀπό τίς ἀτελέστερες μορφές πρός τίς τελειότερες. Ἡ ἀνιδιοτελής καί «οὐ ζητοῦσα τά ἑαυτῆς» ἀγάπη ὡς τελεία μορφή ἀγάπης. Ἡ ταύτιση τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης μέ τήν «τελεία ἀγάπη». Ἡ ἀγάπη πρός τούς ἐχθρούς, ὡς ἔκφραση τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης. Ἡ ἔνταση τῆς ἀγάπης καί ὁ «θεῖος ἔρως»: ἡ ἀγάπη ὡς «μέθη ψυχῆς». Ἡ αὐθεντική ἀγάπη ὡς μετοχή στήν ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ (θέωσις): «Ἀγάπη κατά μέν ποιότητα ὁμοίωσις Θεοῦ, καθ᾿ ὅσον βροτοῖς ἐφικτόν» (Κλῖμαξ, λ',7), «ἀγάπη, καί ἀπάθεια, καί υἱοθεσία, τοῖς ὀνόμασι, καί μόνοις διακέκριται» (Κλῖμαξ, λ',9).