Η μετάνοια ως πύλη της σωτηρίας

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΣΤ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Η΄, ἔτους 2013-2014.

Ἀπό τήν ὑπακοή στή μετάνοια: Ὁ Δ' λόγος τῆς Κλίμακας ἀναφέρεται στήν ὑπακοή. Ἡ ὑπακοή εἶναι κατ’ ἐξοχήν μοναχική, ἀλλά καί «κοσμική» ἀρετή. Εἶναι μία ἀπό τίς τρεῖς βασικές μοναχικές ὑποσχέσεις: ὑπακοή, παρθενία καί ἀκτημοσύνη. Ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ ὁδός τῆς ἐπιστροφῆς στόν Θεό. Ἄν ἡ παρακοή ἐπέφερε τήν πτώση («διά τῆς παρακοῆς τοῦ ἑνός ἀνθρώπου ἁμαρτωλοί κατεστάθησαν οἱ πολλοί», Ρωμ. 5,19), ἡ ὑπακοή ἐπιφέρει τή σωτηρία. Ἡ ὑπακοή εἶναι μίμησις Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἔγινε «ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ σταυροῦ» (Φιλ. 2,8). Ὑπακοή σημαίνει προσαρμογή τοῦ ἐπαναστατημένου ἀνθρώπινου θελήματος στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Στόν μοναχισμό ὁρατός ἐκφραστής τοῦ θείου θελήματος καί εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὁ Γέροντας (Ἡγούμενος). Ἡ ὑπακοή εἶναι ἐλεύθερη ἐπιλογή μας: δέν εἶναι ἐξωτερικός καταναγκασμός καί πραγματική δουλεία, ἀλλά ἑκούσια «δουλεία».

Ὁ «Περί μετανοίας» λόγος: Τόν «Περί ὑπακοῆς» λόγο, ἀκολουθεῖ ὁ «Περί μετανοίας» λόγος τῆς Κλίμακας. Σ’ αὐτόν ὁ ἱερός συγγραφέας παρεμβάλλει ἐκτενέστατη διήγηση γιά μιά Μονή, πού ὀνομαζόταν «Φυλακή», καί γιά τούς «ἁγίους καταδίκους» (μοναχούς), πού μόναζαν ἐκεῖ. Μέ τή διήγηση αὐτή θέλει νά δείξει ὅτι ἡ μετάνοια εἶναι κατάσταση πού ἐκδηλώνεται μέ ἔργα. Ἄν ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ ὁδός πρός τή σωτηρία, ἡ μετάνοια εἶναι ἡ πύλη τῆς σωτηρίας. Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς μετανοίας: Ἡ ἀποστασία (πτώση) εἶναι γιά ὅλους μας δεδομένη κατάσταση, γι’ αὐτό κανείς δέν σώζεται ἄνευ μετανοίας.

Ἡ ἔννοια καί οὐσία τῆς μετανοίας: Ὁ Κύριος ἄρχισε τό ἐπίγειο κήρυγμά του, ἀναφερόμενος στή μετάνοια: «ἀπό τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καί λέγειν· μετανοεῖτε· ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 4,17). Ἡ μετάνοια εἶναι κίνηση ἐπιστροφῆς ἀπό τό «παρά φύσιν» στό «κατά φύσιν», ἀπό τήν ἁμαρτία στήν καθαρότητα. Εἶναι μεταστροφή - ἀλλαγή τοῦ ὅλου ἀνθρώπου καί σέ βάθος. «Μετανοῶ = ἀλλάζω «νοῦ», νοοτροπία, τρόπο ζωῆς. Ἡ μετάνοια εἶναι συμφωνία μέ τόν Θεό γιά μιά νέα ζωή καί ἀνανέωση τοῦ Βαπτίσματος («δεύτερο βάπτισμα», κατά τούς Πατέρες). Τό πρῶτο Βάπτισμα εἶναι μεταξύ ἄλλων καί «Βάπτισμα μετανοίας», δηλ. ἐμπεριέχει καί τό στοιχεῖο τῆς μετανοίας («ἀποταγῆς» τοῦ σατανᾶ καί «συντάξεως» μέ τόν Χριστό). Ἡ αὐθεντική μετάνοια ἐκδηλώνεται μέ ἔργα ἀρετῆς. Οἱ αἰτίες τῶν ἁμαρτημάτων: α) ἡ ἀνθρώπινη ἀμέλεια, β) ἡ σκόπιμη ἐγκατάλειψη τοῦ Θεοῦ καί γ) ἡ ἀποστροφή τοῦ Θεοῦ. Ἁμαρτία καί ἀπόγνωση: ἡ ἀπόγνωση εἶναι ἔργο τοῦ διαβόλου. Ἡ ἐλπίδα στό ἄπειρο ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐνέργεια τῶν δαιμόνων πρίν καί μετά τήν ἁμαρτία. Ὁ καιρός τῆς μετανοίας: ὅταν τό τραῦμα ἀπό τήν ἁμαρτία εἶναι ἀκόμη νωπό. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο λειτουργεῖ (ἐλέγχει) ἡ ἀνθρώπινη συνείδηση. Ἡ «πληροφορία» γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας: α) διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί β) διά τῆς βαθείας ταπεινώσεως. Τά σημεῖα τῆς αὐθεντικῆς μετανοίας: τό νά θεωροῦμε τόν ἑαυτό μας πάντοτε χρεώστη (ἔνοχο) γιά τίς ἁμαρτίες μας καί ἄξιο γιά ὅσες θλίψεις μᾶς συμβαίνουν. Μετάνοια καί ταπείνωση: ἡ ταπείνωση ὡς συντομώτερη ὁδός ἐπιστροφῆς στόν Θεό (μετανοίας).

Μετάνοια καί Ἐξομολόγηση: Ἡ μετάνοια ὡς προϋπόθεση τῆς Ἐξομολογήσεως καί ἡ Ἐξομολόγηση ὡς ὁλοκλήρωση τῆς μετανοίας. Μέ τήν Ἐξομολόγηση ἡ μετάνοια προσλαμβάνει μυστηριακό χαρακτῆρα καί ὁλοκληρώνεται. Ἡ Ἐξομολόγησις ὡς «μέτρον» τοῦ αὐθεντικοῦ χριστιανοῦ. Τό «συγχωρεῖν ἁμαρτίας» ὡς ἀποκλειστικό ἔργο τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐξουσία τοῦ «δεσμεῖν τε καί λύειν» καί ἡ μεταβίβασή της στούς διαδόχους τῶν Ἀποστόλων. Ἡ διπλή λειτουργία τῆς Ἐξομολογήσεως: α) συγχώρηση ἁμαρτημάτων καί β) πνευματική καθοδήγηση. Ὁ θεραπευτικός χαρακτῆρας τῆς Ἐξομολογήσεως καί ἡ διαστροφή του (νομική κατανόηση) στόν δυτικό χριστιανισμό: ἐκεῖ ὁ Θεός ἀλλάζει διαθέσεις ἔναντι τοῦ ἀνθρώπου! Ὁ καιρός τῆς Ἐξομολογήσεως: συνήθως, πρό τῆς Θ. Κοινωνίας. Ἡ αὐθεντικότητα τῆς Ἐξομολογήσεως: «καθαρά» καί ὑποκριτική Ἐξομολόγησις. Ἡ ἀναγκαιότητα καί ὁ ρόλος τοῦ Πνευματικοῦ πατρός - Ἐξομολόγου: ὁδηγός ἀπό τήν Αἴγυπτο (κατάσταση τῶν παθῶν) στή γῆ τῆς ἐπαγγελίας (ἀπάθεια - σωτηρία). Ἡ μονιμότητα τοῦ Πνευματικοῦ. Ἡ ἐπιλογή τοῦ σωστοῦ Πνευματικοῦ: ὅπως ἀναζητοῦμε τόν κατάλληλο ἰατρό. Ἡ ὑπακοή στόν Πνευματικό καί ὁ χαρακτῆρας της. Προτροπή τοῦ ἁγίου Πορφυρίου (+1991): «Νά ἐξομολογεῖσαι τακτικά καί καλά, γιατί, καί Πατριάρχης νά εἶσαι, ἄν δέν ἐξομολογεῖσαι, δέν σώζεσαι»!