Από το Μικρό στο Μεγάλο Σχίσμα

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος ΣΤ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Θ', ἔτους 2014-2015.

Τό Μικρό Σχίσμα τοῦ 867: Τό filioque ἦταν ἄγνωστο στήν Ἀνατολή μέχρι τό 867. Ὁ ἅγ. Μάξιμος Ὁμολογητής (580-662) τόν ζ' αἰ. καθησυχάζει τούς Ὀρθοδόξους τῆς Ἀνατολῆς ὅτι ὅσοι χρησιμοποιοῦν τήν ἔκφραση «καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ» δέν εἶναι αἱρετικοί. Ἡ Εἰκονομαχία καί οἱ συνέπειές της: οἱ Φράγκοι δυσκολευόνται νά ἀποδεχθοῦν τήν Ζ' Οἰκουμενική Σύνοδο (787), ἀλλά ὁ Πάπας εἶναι ὑποστηρικτής της. Οἱ Πατριάρχες Κων/πόλεως Ἰγνάτιος (846-858, 867-877) καί Φώτιος (858-867, 877-886). Ἡ ἐκθρόνιση τοῦ Ἰγνατίου (858) καί ἡ ἄνοδος τοῦ Φωτίου στόν Οἰκουμενικό θρόνο. Ἡ ἀντίδραση τοῦ Πάπα Νικολάου Α' (858-867) γιά τήν «ἀθρόον» χειροτονία τοῦ Φωτίου. Ἡ σύγκλιση τῆς λεγομένης «Πρωτοδευτέρας» Συνόδου (861). Τά γεγονότα στή νεοσύστατη Ἐκκλησία τῆς Βουλγαρίας. Ἡ «Ἐγκύκλιος ἐπιστολή» τοῦ Φωτίου «Πρός τούς τῆς Ἀνατολῆς ἀρχιερατικούς θρόνους» (867). Ἡ Σύνοδος τοῦ 867 καί ἡ καθαίρεση τοῦ Πάπα Νικολάου (τό λεγόμενο «Μικρό Σχίσμα»).

Τό Παπικό πρωτεῖο: Κύριο θέμα στή διαμάχη Ἀνατολῆς καί Δύσεως στήν ἐποχή τοῦ Μικροῦ Σχίσματος ἦταν τό Παπικό πρωτεῖο. Τό πρωτεῖο δέν σχετίζεται μέ τό filioque καί μέ τά φραγκικά ἐκκλησιαστικά ἔθιμα (ἄζυμα, γενική ἀγαμία τοῦ κλήρου κ.ἄ.). Ἡ κανονική δικαιοδοσία τοῦ Παπικοῦ θρόνου στή Δύση καί τά «πρεσβεῖα τιμῆς». Τό «πρωτεῖο» τοῦ ἀπ. Πέτρου καί ἡ εἰδική σχέση τοῦ ἑκάστοτε Πάπα μέ τόν ἀπ. Πέτρο: ὁ Πάπας ὡς «Petrus ipse». Ἡ πρώτη ἐμφάνιση τοῦ πρωτείου στήν Γ' Οἰκουμενική Σύνοδο (431): «Πέτρος, ὁ ἔξαρχος καί κεφαλή τῶν ἀποστόλων, ὁ θεμέλιος τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας ... ἕως τοῦ νῦν καί ἀεί ἐν τοῖς αὐτοῦ διαδόχοις καί ζῇ καί δικάζει». Πλαστά κείμενα γιά τήν ἐνίσχυση τοῦ Παπικοῦ πρωτείου: α) Οἱ «Ψευδοϊσιδώρειες Διατάξεις» (θ' μ.Χ. αἰ.) καί β) ἡ «Ψευδοκωνσταντίνειος Δωρεά» (η' μ.Χ. αἰ.). Ἡ χρήση τοῦ Παπικοῦ πρωτείου ἐναντίον τῆς ἐπεκτατικῆς πολιτικῆς τῶν Φράγκων. Προέκταση τοῦ πρωτείου εἶναι τό Παπικό ἀλάθητο, τό ὁποῖο θεσμοθετήθηκε στήν Α' Σύνοδο τοῦ Βατικανοῦ (1870): ὁ Πάπας θεωρεῖται ἀλάθητος ὅταν ὁμιλεῖ ex cathedra, δηλ. ὅταν ἀπευθύνεται στήν «Καθολική Ἐκκλησία» (ἤ ὅταν ἀπευθύνεται «Urbi et Orbi», «στήν Πόλη καί στήν Οἰκουμένη»).

Ἡ ἄρση τοῦ Μικροῦ Σχίσματος: Πολιτικές ἐξελίξεις καί μεταβολές στήν Ἀνατολή: Ἡ δολοφονία τοῦ αὐτοκράτορος Μιχαήλ Γ' (842-867) καί ἡ ἄνοδος στόν θρόνο τοῦ Βασιλείου Α' (867-886). Ἡ ἐκθρόνιση τοῦ Φωτίου καί ἡ ἀποκατάσταση τοῦ Ἰγνατίου (867). Ἡ παπόφιλη Σύνοδος τοῦ 869 ἐπί Πάπα Ἀδριανοῦ Β' (867-872), ἡ καθαίρεση τοῦ Φωτίου καί ἡ προσωρινή ἄρση τοῦ Σχίσματος. Ἡ ἀποκατάσταση τοῦ Φωτίου (877) καί ἡ μεγάλη Σύνοδος τοῦ 879/880 (Η' Οἰκουμενική), ἐπί ὀρθοδόξου Πάπα Ἰωάννου Η' (872-882). Ἡ ἔμμεση, ἀλλά σαφής καταδίκη τοῦ filioque καί ἡ ὁριστική ἄρση τοῦ Σχίσματος. Ὁ Παπικός θρόνος στό μεσοδιάστημα μεταξύ Μικροῦ καί Μεγάλου Σχίσματος: ἀπεγνωσμένοι ἀγῶνες κατά τῆς φραγκικῆς κυριαρχίας. Ἡ ἐνίσχυση τοῦ Παπικοῦ πρωτείου. Ὁ θεσμός τῶν Καρδιναλίων καί ὁ σκοπός του. Ἡ λεγόμενη «ἐποχή τῆς πορνοκρατίας τοῦ Παπισμοῦ» (904-963 ἤ 867-1009). Ἡ ἄνοδος στόν Παπικό θρόνο τοῦ Ἰταλοφράγκου Σεργίου Δ' (1009-1012) καί ἡ διακοπή τῆς κοινωνίας μέ τούς Πατριάρχες τῆς Ἀνατολῆς (οὐσιαστική ἔναρξη τοῦ Μεγάλου Σχίσματος: 1009).

Τό Μέγα Σχίσμα τοῦ 1054: Οἱ Νορμανδοί καταλαμβάνουν τή κάτω Ἰταλία (1040). Ὁ Πάπας Λέων Θ' (1049-1054) ἐπιβάλλει τά λατινικά ἔθιμα καί καταργεῖ τήν Ἀρχιεπισκοπή Σιπόντου τοῦ Πατριαρχείου Κων/πόλεως. Σέ ἀντίποινα, ὁ Πατριάρχης Μιχαήλ Α' Κηρουλάριος (1043-1059) κλείνει τούς λατινικούς Ναούς στήν Κων/πολη. Ἡ σύγκρουση τοῦ Πάπα μέ τά νορμανδικά στρατεύματα καί ὁ ἐγκλεισμός του σέ φρούριο (1053). Ἡ Παπική ἀντιπροσωπεία στήν Κων/πολη ἀπό τούς Καρδινάλιο Οὐμβέρτο, Διάκονο καί Καρδινάλιο Φρειδερῖκο καί Μητροπολίτη Ἀμάλφης Πέτρο. Ὁ Λίβελλος Ἀναθέματος τοῦ 1054. Ἡ ἀντίδραση τοῦ Πατριάρχου Μιχαήλ: Ἡ Ἐνδημοῦσα Σύνοδος τοῦ 1054 καί ὁ ἀναθεματισμός τοῦ Παπικοῦ Λιβέλλου. Ἀντιρρήσεις στήν Ἀνατολή γιά τήν κανονικότητα τοῦ Λιβέλλου καί ἡ ἐπικράτηση στή Δύση τῆς γραμμῆς τοῦ πανίσχυρου καί ἀδιάλλακτου Καρδιναλίου Οὐμβέρτου: Οἱ Πάπες Στέφανος Θ' (1057-1058) καί Γρηγόριος Ζ' Ἰλδεμβράνδης (1073-1085). Ἡ ἀμοιβαία ἄρση τῶν ἀναθεμάτων τοῦ 1054 ἀπό τούς Πάπα Παῦλο ΣΤ' (1963-1978) καί Πατριάρχη Ἀθηναγόρα Α' (1948-1972) τό 1965.

Ὁ Παπισμός μετά τό Μέγα Σχίσμα τοῦ 1054: Ὁ Παπισμός ὑπό τόν πλήρη ἔλεγχο τῶν Φράγκων. Ἡ μεγαλύτερη ἀπομάκρυνση ἀπό τήν Παράδοση τῆς ἑνωμένης Ἐκκλησίας. Ὁ Μεσαίωνας (στ'- ιε' αἰ.), ὡς φυσική καί «πνευματική» πραγματικότητα. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς λεγόμενης «Σχολαστικῆς Θεολογίας». Ἡ Σχολαστική, ὡς «ὑπέρβαση» τῆς Βιβλικῆς καί Πατερικῆς Θεολογίας καί ἡ πλάνη ὅτι ὑπάρχει πρόοδος στήν κατανόηση τῶν δογμάτων (τῆς περί Θεοῦ ἀληθείας). Ἡ πλάνη γιά τή λήξη τῆς Πατερικῆς ἐποχῆς καί ἡ ἐπίδρασή της στή σύγχρονη «μεταπατερική Θεολογία» στόν Ὀρθόδοξο χῶρο. Ὁ κατακερματισμός τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης. Ἡ μετατροπή τῆς ἐμπειρικῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας σέ θεολογική διανόηση ἤ θρησκευτική φιλοσοφία. Ἡ αὐθεντία τοῦ Ἀριστοτέλη καί ἡ θέση του στή μεσαιωνική Σχολαστική παράδοση: Ἀπό τήν αὐθεντία τῶν Πατέρων στήν αὐθεντία «τοῦ φιλοσόφου». Οἱ «πνευματικές» μορφές τοῦ Μεσαίωνα: Θωμᾶς ὁ Ἀκινάτης (1225-1274), Ἄνσελμος Καντουαρίας (1033-1063), Πέτρος Ἀβελάρδος (1079-1142), Ἀλβέρτος ὁ Μέγας (1193-1280). Ἡ «Ἱερά Ἐξέταση» («Sacra Inquisitio, ιγ'-ιη' αἰ.): Ὁ «σωφρονιστικός» θεσμός τοῦ μεσαιωνικοῦ Παπισμοῦ. Οἱ «σωφρονιστικές μέθοδοι» τοῦ μεσαιωνικοῦ Παπισμοῦ: τά βασανιστήρια καί ἡ καύση τῶν ἀντιφρονούντων στήν πυρά!

Οἱ Σταυροφορίες: Ἐκστρατεῖες μέ τήν εὐλογία τοῦ Πάπα γιά τήν ἀπελευθέρωση τῶν Ἁγίων Τόπων. Ὁ πραγματικός στόχος: Ἡ κατάληψη τῆς Κων/πόλεως καί ἄλλων περιοχῶν ἀπό τούς Φράγκους βασιλεῖς. Τό πρόσχημα: Ἡ ἀπελευθέρωση τῶν Ἁγίων Τόπων ἀπό τούς Μουσουλμάνους κατακτητές τους. Οἱ κυριότερες Σταυροφορίες: Ἡ Α' Σταυροφορία (1095-1099) ἐπί Πάπα Οὐρβανοῦ Β' (1088-1099). Ἡ Β' Σταυροφορία (1147-1149) ἐπί Πάπα Εὐγενίου Γ' (1145-1153). Ἡ Γ' Σταυροφορία (1187-1192) ἐπί Πάπα Γρηγορίου Η' (1187). Ἡ Δ' Σταυροφορία (1202-1204) ἐπί Πάπα Ἰνοκεντίου Γ' (1198-1216). Ὁ πραγματικός στόχος τῶν Σταυροφόρων παραγματοποιήθηκε μέ τήν κατάληψη τῆς Κων/πόλεως τό 1204. Οἱ συνέπειες τῆς Δ' Σταυροφορίας: Ὁ ἑλληνισμός ὑπόδουλος στή Δύση (Φραγκοκρατία). Ἡ ἀνακατάληψη τῆς Κων/πόλεως τό 1261. Ἡ συγγνώμη τοῦ Πάπα Ἰωάννου Παύλου Β' (1978-2006) στήν Ἀθήνα γιά τίς Σταυροφορίες (2001).

Ἄλλες αἱρέσεις τοῦ Παπισμοῦ: Ι) Μεταγενέστερες δογματικές αἱρέσεις καί πλάνες: α) Τό «Καθαρτήριον πῦρ» («Purgatorium»). β) Ἡ ἠθική τῶν ἀξιόμισθων ἔργων καί οἱ «λυσίποινες ἀφέσεις» («συγχωροχάρτια»). γ) Ἡ ἄρνηση τῶν ἀκτίστων θείων ἐνεργειῶν καί ἡ πίστη σέ κτιστή Χάρη. δ) Ἡ λατινική «Μαριολατρία» (ὑπερτίμηση ἤ «θεοποίηση» τοῦ προσώπου τῆς Θεοτόκου). ε) Τό Παπικό ἀλάθητο (1870 ἑξ.). ΙΙ) Τά φραγκικά ἐκκλησιαστικά ἔθιμα: α) Τά ἄζυμα τῆς Θείας Εὐχαριστίας. β) Ὁ χρόνος τῆς «μετουσιώσεως» τῶν τιμίων Δώρων. γ) Ὁ Κληρικαρισμός στά Μυστήρια καί ὁ τύπος τῆς ἐπικλήσεως. δ) Ὁ τύπος τελέσεως τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος καί ἡ ἀναβολή τοῦ Χρίσματος, ε) Ἡ στέρηση τῆς Θείας Κοινωνίας στά νήπια καί τῆς Κοινωνίας τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου στούς λαϊκούς. στ) Ἡ εἰσαγωγή ἀγαλμάτων στή θεία λατρεία. ζ) Ἡ γενική ἀγαμία τοῦ Κλήρου. η) Ἡ κόμη καί τό γένιο τῶν Κληρικῶν.

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΠΑΠΕΣ

ΜΕΤΑΞΥ ΜΙΚΡΟΥ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ:

Νικόλαος Α' (†)*: 858-867, (Μικρό Σχίσμα, 867)

Ἀδριανός Β': 867-872, (Παπόφιλη Σύνοδος, 869)

Ἰωάννης Η': 872-882, (Η' Οἰκουμενική Σύνοδος, 879-880)

.........................

(«Πορνοκρατία»:  904-963 ἤ 867-1009)

.........................

Σέργιος Δ': 1009-1012, (Ἀποδοχή τοῦ filioque)

Βενέδικτος Η': 1012-1024, (Προσθήκη filioque στό Σύμβολο Πίστεως)

.........................

Λέων Θ' (†): 1049-1054, (Μέγα Σχίσμα, 1054)

Βίκτωρ Β': 1055-1057, (Ἀποδέκτης τοῦ Σχίσματος)

Στέφανος Θ': 1057-1058, (Ἀποδέκτης τοῦ Σχίσματος)

.........................

Γρηγόριος Ζ' (†): 1073-1085, (Ἀποδέκτης τοῦ Σχίσματος)

(†)*: Ἅγιος κατά τήν Παπική «ἐκκλησία».