«Το μυστήριο του Χριστού» 2023-4: Οι Θεοφάνειες του Ασάρκου Λόγου

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΣΤ' τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Εἰσαγωγικά: Ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται κατ’ ἀρχήν στήν Παλαιά Διαθήκη. Ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου εἶναι ἡ πρώτη Ἀποκάλυψη - Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἔπειτα ἀποκαλύπτεται στούς Προφῆτες καί Δικαίους τῆς ἐποχῆς, προετοιμάζοντας τή Σάρκωση τοῦ Λόγου Του, τήν ἐν Χριστῷ Ἀποκάλυψη. Στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Θεός ἐμφανίζεται ὡς ἕνας καί μοναδικός, ἀφήνει ὅμως νά διαφανεῖ ἀμυδρά ἡ τριαδικότητά του, τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό ὁποῖο γίνεται εὐρύτατα γνωστό στήν Καινή Διαθήκη. Ἀπό τά τρία θεῖα πρόσωπα, ἐνῶ πολλοί πιστεύουν ὅτι στήν Παλαιά Διαθήκη ἐνεργεῖ ὁ Πατήρ, ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση μαρτυρεῖ σαφῶς ὅτι ἐνεργεῖ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὡς Ἄσαρκος Λόγος, μέ τήν προϋπόθεση ὅτι ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ εἶναι χριστοκεντρική καί ταυτόχρονα τριαδοκεντρική καί ὅτι σέ κάθε Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὁ Πατήρ «εὐδοκεῖ», ὁ Υἱός «αὐτουργεῖ» καί τό Ἅγιο Πνεῦμα «συνεργεῖ». Μέ αὐτά τά δεδομένα, ὅλες οἱ ἐμφανίσεις τοῦ Θεοῦ στήν Παλαιά Διαθήκη εἶναι ἐμφανίσεις τοῦ Υἱοῦ Του, ὡς Ἀσάρκου Λόγου. Τό ἴδιο ἀκριβῶς θεῖο πρόσωπο, τό ὁποῖο ἐμφανίζεται στήν Καινή Διαθήκη μέ Σῶμα (ὡς Λόγος Σεσαρκωμένος), ἐμφανίζεται στήν Παλαιά χωρίς τό Σῶμα Του, δηλ. χωρίς τήν ἀνθρώπινη φύση, τήν ὁποία προσέλαβε ἀργότερα καί ἐν χρόνῳ. Ἔτσι, ἐκτός τῶν γνωστῶν ἐκφράσεων «Θεός», «Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν», «Θεός Ἀβραάμ, Ἰσαάκ καί Ἰακώβ», «Κύριος» κ.ἄ., συναντᾶμε καί τίς ἐκφράσεις «Ἄγγελος», «Ἄγγελος Κυρίου», «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος», «Σοφία» τοῦ Θεοῦ κ.ἄ. Ὁ ὅρος «Ἄγγελος» τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι ταυτόσημος μέ τόν ὅρο «Λόγος» τῆς Καινῆς. Ὁ «Ἄγγελος» ἤ ὁ «Λόγος» εἶναι ἐκεῖνος, ὁ Ὁποῖος ἐξαγγέλλει, λέγει, ἀποκαλύπτει, φανερώνει τόν Πατέρα. Σέ ἀντίθεση μέ ὅ,τι ἰσχύει στούς ἀνθρώπους, ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι «ἐνυπόστατος» (ἰδιαίτερη ὑπόσταση) καί ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐπίσης «ἐνυπόστατος». Ἔτσι ἑρμηνεύει τίς Ἀποκαλύψεις τοῦ Θεοῦ π.χ. ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «Οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπό τήν νεφέλην ἦσαν, καί πάντες διά τῆς θαλάσσης διῆλθον ... καί πάντες τό αὐτό βρῶμα πνευματικόν ἔφαγον, καί πάντες τό αὐτό πόμα πνευματικόν ἔπιον· ἔπινον γάρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δέ πέτρα ἦν ὁ Χριστός» (Α΄ Κορ. 10, 1-4). «Πίστει Μωϋσῆς μέγας γενόμενος ἠρνήσατο λέγεσθαι υἱός θυγατρός Φαραώ, μᾶλλον ἑλόμενος συγκακουχεῖσθαι τῷ λαῷ τοῦ Θεοῦ ἤ πρόσκαιρον ἔχειν ἁμαρτίας ἀπόλαυσιν, μείζονα πλοῦτον ἡγησάμενος τῶν Αἰγύπτου θησαυρῶν τόν ὀνειδισμόν τοῦ Χριστοῦ» (Ἑβρ. 11, 24-26).

Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ὡς Δημιουργός: Κατά τήν αὐτομαρτυρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς («ἡ Γραφή ἑρμηνεύεται διά τῆς Γραφῆς»!), ἡ δημιουργία εἶναι ἔργο τοῦ Θεοῦ, διά τοῦ Λόγου Του καί διά τοῦ Πνεύματός Του: «Τῷ Λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοί ἐστερεώθησαν καί τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» (Ψαλμ. 32,6). «Αἱ χεῖρες σου ἐποίησάν με καί ἔπλασάν με» (Ψαλμ. 118,73). Στό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο ἀναφέρεται ὅτι «πάντα δι’ αὐτοῦ (τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ) ἐγένετο, καί χωρίς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδέ ἕν ὅ γέγονεν» (1,3) καί «ὁ κόσμος δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καί ὁ κόσμος αὐτόν οὐκ ἔγνω» (1,10), στό δέ Σύμβολο τῆς Πίστεως ὑπάρχει ἡ φράση «δι’ οὗ (τοῦ Υἱοῦ) τά πάντα ἐγένετο». Στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή ὑπάρχει ἡ φράση «δι’ οὗ (τοῦ Υἱοῦ) καί τούς αἰῶνας ἐποίησεν» (1,2), ἀναφερόμενη στή δημιουργία τοῦ χρόνου, ἡ ὁποία προηγεῖται τῆς δημιουργίας τοῦ ὑπολοίπου κόσμου. Στό βιβλίο τῆς Γενέσεως ἐναλλάσσεται ὁ πληθυντικός μέ τόν ἑνικό ἀριθμό («ποιήσωμεν ἄνθρωπον» - «ἐποίησεν αὐτόν» 1, 26-27), ὑπονοώντας, τουλάχιστον, ὅτι ὁ Θεός (Πατήρ) δέν δημιουργεῖ μόνος Του (ὡς «αὐτουργός»). Ἡ «εἰκόνα» τοῦ Θεοῦ, σύμφωνα μέ τήν ὁποία δημιουργήθηκε ὁ ἄνθρωπος, εἶναι ὁ Υἱός (ἡ «εἰκών τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου», Κολ. 1,15) καί τό ἀρχέτυπο τοῦ σώματος, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο δημιουργήθηκε τό σῶμα τοῦ Ἀδάμ, εἶναι τό Σῶμα πού προσέλαβε ὁ Υἱός κατά τήν Ἐνανθρώπησή Του). Ἡ Πατερική Παράδοση, ἐπίσης, ἀποδίδει τή δημιουργία στόν Υἱό: «Ὁ Θεός Λόγος εἶναι πού ἔφερε τά πάντα στήν ὕπαρξη ἀπό τήν ἀνυπαρξία ... Αὐτός εἶναι πού δημιούργησε μέ Σοφία ὅλο τόν ἀόρατο καί νοητό κόσμο. Αὐτός εἶναι πού μέ χέρια ἀχειροποίητα ἔπλασε καί διαμόρφωσε τόν ἄνθρωπο» (ἅγ. Κύριλλος Ἱεροσολύμων). Τά «ἄχραντα πόδια Του» ἄκουσε ἡ Εὔα νά «βαδίζουν» (μέ «κρότο»!) στόν Παράδεισο τό δειλινό καί κρύφτηκε ἀπό φόβο (Τροπάριο Κασσιανῆς).

Ἡ φλεγόμενη Βάτος: Ἀπό τίς χαρακτηριστικότερες θεοφάνειες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι ἡ ἐμφάνιση τοῦ Θεοῦ στόν Μωϋσῆ, ἐνώπιον τῆς φλεγόμενης καί μή καιόμενης βάτου (Ἐξ. 3, 1-17). Ἐκεῖ ὁ Θεός ἀποκαλύπτει τό ὄνομά του, «ὄνομα αἰώνιον» (15), τό ὄνομα «Ὁ Ὤν» («Γιαχβέ»). Τό χωρίο χρησιμοποιεῖται κατά κόρον ἀπό τούς αἱρετικούς «Μάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶ», ὅμως ἡ προσεκτική ἑρμηνεία του δέν τούς εὐνοεῖ καθόλου! Ἐκεῖ, στήν πρώτη ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στόν Μωϋσῆ, ἐμφανίζεται ὁ «Ἄγγελος Κυρίου» (2) μέσα σέ μιά φλεγόμενη βάτο, ἡ ὁποία δέν καίγεται. Στή συνέχεια ὁ «Ἄγγελος» αὐτός ἀποκαλεῖται «Κύριος» (4,7,15,16), «Θεός» (6,11,12,13), «Θεός τοῦ πατρός σου» (6), «Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν» (13,15,16) καί «Θεός Ἀβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ» (6,15,16). Γιατί ὁ «Ἄγγελος Κυρίου» ἀποκαλεῖται «Κύριος», «Θεός», «ὁ Ὤν» («Γιαχβέ») κ.λπ.; Προφανῶς, ἐπειδή δέν εἶναι ἕνας ἀπό τούς κτιστούς Ἀγγέλους, ἀλλά εἶναι ὁ «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος», τόν Ὁποῖο εἶδε ὁ Ἡσαΐας (9, 6-7), ὁ Ὁποῖος ἀποκαλεῖται «Θεός ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἄρχων εἰρήνης, πατήρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος» καί ὁ Ὁποῖος «Παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν». Ἔτσι ἀκριβῶς ἑρμηνεύει τίς θεοπτίες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί Πατερική Παράδοση: «Τοῦτον ἐνταῦθα καί Ἄγγελον ὠνόμασε καὶ Θεόν. Θεόν μέν, τοῦτο τήν φύσιν ὄντα· Ἄγγελον δέ, ἵνα γνῶμεν ὡς οὐχ ὁ Πατήρ ἐστιν ὁ ὀφθείς, ἀλλ' ὁ Μονογενής Υἱός· τίνος γάρ Ἄγγε­λος ὁ Πατήρ; ὁ δέ Υἱός, καί Θεός, καί Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος· αὐτός γάρ ἡμῖν ἀπήγγειλε τοῦ Πατρός τά μυστήρια· “ἅ γαρ ἤκουσα”, φησί, “παρά τοῦ Πατρός μου, ἐγνώρισα ὑμῖν”· οὕτω καί τόν κεκληκότα τόν Ἀβραάμ καί Ἄγγελον ὠνόμασε καί Θεόν» (Θεοδώρητος Κύρου). Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι τό ὄνομα «Ὁ Ὤν» ἀναγράφεται στό φωτοστέφανο τοῦ Χριστοῦ στήν Ὀρθόδοξη ἁγιογραφία. 

ΚΕΙΜΕΝΑ: 

«Οὐ θέλω δέ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπό τήν νεφέλην ἦσαν, καί πάντες διά τῆς θαλάσσης διῆλθον, καί πάντες εἰς τόν Μωϋσῆν ἐβαπτίσαντο ἐν τῇ νεφέλῃ καί ἐν τῇ θαλάσσῃ, καί πάντες τό αὐτό βρῶμα πνευματικόν ἔφαγον, καί πάντες τό αὐτό πόμα πνευματικόν ἔπιον· ἔπινον γάρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δέ πέτρα ἦν ὁ Χριστός» (Α΄ Κορ. 10, 1-4).

«Πίστει Μωϋσῆς μέγας γενόμενος ἠρνήσατο λέγεσθαι υἱός θυγατρός Φαραώ, μᾶλλον ἑλόμενος συγκακουχεῖσθαι τῷ λαῷ τοῦ Θεοῦ ἢ πρόσκαιρον ἔχειν ἁμαρτίας ἀπόλαυσιν, μείζονα πλοῦτον ἡγησάμενος τῶν Αἰγύπτου θησαυρῶν τόν ὀνειδισμόν τοῦ Χριστοῦ» (Ἑβρ. 11, 24-26).

«Καταφιλήσω τούς ἀχράντους σου πόδας, ἀποσμήξω τούτους δέ πάλιν, τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις· ὧν ἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τό δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσίν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη» (Τροπάριον Κασσιανῆς, Δοξαστικόν Ἀποστίχων Ὄρθρου Μ. Τετάρτης).

«Μωυσῆς ἦν ποιμαίνων τά πρόβατα Ἰοθόρ ...  καί ἤγαγε τά πρόβατα ὑπό τήν ἔρημον καί ἦλθεν εἰς τό ὄρος Χωρήβ. Ὤφθη δέ αὐτῷ Ἄγγελος Κυρίου ἐν πυρί φλογός ἐκ τοῦ βάτου, καί ὁρᾷ ὅτι ὁ βάτος καίεται πυρί, ὁ δέ βάτος οὐ κατεκαίετο. Εἶπε δέ Μωυσῆς· Παρελθών ὄψομαι τό ὅραμα τό μέγα τοῦτο, ὅτι οὐ κατακαίεται ὁ βάτος. Ὡς δέ εἶδε Κύριος ὅτι προσάγει ἰδεῖν, ἐκάλεσεν αὐτόν ὁ Κύριος ἐκ τοῦ βάτου λέγων· Μωυσῆ, Μωυσῆ. Ὁ δέ εἶπε· Τί ἐστι; Ὁ δέ εἶπε· Μή ἐγγίσῃς ὧδε. Λῦσαι τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου· ὁ γάρ τόπος, ἐν ᾧ σύ ἕστηκας, γῆ ἁγία ἐστί. 6 Καί εἶπεν· Ἐγώ εἰμι ὁ Θεός τοῦ πατρός σου, Θεός Ἁβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ. Ἀπέστρεψε δέ Μωυσῆς τό πρόσωπον αὐτοῦ· εὐλαβεῖτο γάρ κατεμβλέψαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Εἶπε δέ Κύριος πρός Μωυσῆν· Ἰδών εἶδον τήν κάκωσιν τοῦ λαοῦ μου τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ καί τῆς κραυγῆς αὐτῶν ἀκήκοα ... Καί νῦν δεῦρο ἀποστείλω σε πρός Φαραώ βασιλέα Αἰγύπτου ... Καί εἶπε Μωυσῆς πρός τόν Θεόν· Τίς εἰμι ἐγώ, ὅτι πορεύσομαι πρός Φαραώ βασιλέα Αἰγύπτου; ... Εἶπε δέ ὁ Θεός Μωυσῇ λέγων· Ὅτι ἔσομαι μετά σοῦ, καί τοῦτό σοι τό σημεῖον, ὅτι ἐγώ σε ἐξαποστέλλω ἐν τῷ ἐξαγαγεῖν σε τόν λαόν μου ἐξ Αἰγύπτου καί λατρεύσετε τῷ Θεῷ ἐν τῷ ὄρει τούτῳ. Καί εἶπε Μωυσῆς πρός τόν Θεόν· Ἰδού ἐγώ ἐξελεύσομαι πρός τούς υἱούς Ἰσραήλ, καί ἐρῶ πρός αὐτούς· ὁ Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν ἀπέσταλκέ με πρός ὑμᾶς. Ἐρωτήσουσί με· Τί ὄνομα αὐτῷ; Τί ἐρῶ πρός αὐτούς; Καί εἶπεν ὁ Θεός πρός Μωυσῆν λέγων· Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν. Καί εἶπεν· Οὕτως ἐρεῖς τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ· Ὁ ὤν ἀπέσταλκέ με πρός ὑμᾶς. Καί εἶπεν ὁ Θεός πάλιν πρός Μωυσῆν· Οὕτως ἐρεῖς τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ· Κύριος ὁ Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν, Θεός Ἁβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ ἀπέσταλκέ με πρός ὑμᾶς· τοῦτό μού ἐστιν ὄνομα αἰώνιον καί μνημόσυνον γενεῶν γενεαῖς. Ἐλθών οὖν συνάγαγε τήν γερουσίαν τῶν υἱῶν Ἰσραήλ καί ἐρεῖς πρός αὐτούς· Κύριος ὁ Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν ὦπταί μοι, Θεός Ἀβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ, λέγων· ἐπισκοπῇ ἐπέσκεμμαι ὑμᾶς καί ὅσα συμβέβηκεν ὑμῖν ἐν Αἰγύπτῳ. Καί εἶπεν· Ἀναβιβάσω ὑμᾶς ἐκ τῆς κακώσεως τῶν Αἰγυπτίων...» (Ἐξοδ. 3, 1-17)

«Παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν, υἱός καί ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχή ἐγενήθη ἐπί τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καί καλεῖται τό ὄνομα αὐτοῦ Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος, Θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ἰσχυρός, Ἐξουσιαστής, Ἄρχων εἰρήνης, Πατήρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ... Μεγάλη ἡ ἀρχή αὐτοῦ, καί τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ὅριον ἐπί τόν θρόνον Δαυίδ καί τήν βασιλείαν αὐτοῦ κατορθῶσαι αὐτήν καί ἀντιλαβέσθαι αὐτῆς ἐν κρίματι καί ἐν δικαιοσύνῃ ἀπό τοῦ νῦν καί εἰς τόν αἰῶνα» (Ἡσ. 9, 6-7). 

(«Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α', ἔτος 2023-2024).