«Το μυστήριο του Χριστού» 2023-4: Η θεία Αποκάλυψη στην Παλαιά Διαθήκη

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος Ε' τοῦ Προγράμματος Ὀρθόδοξης Κατήχησης «Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στήν Παλαιά Διαθήκη: Ὁ Θεός γίνεται γνωστός μόνο ὅπου ἀποκαλύπτεται ὁ Ἴδιος. Ἀποκαλύπτεται δέ στούς Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, στούς Ἀποστόλους τῆς Καινῆς καί στούς Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας. Τά ἔργα αὐτῶν τῶν ἱερῶν προσώπων, δηλαδή ἡ Παλαιά Διαθήκη τῶν Προφητῶν, ἡ Καινή τῶν Ἀποστόλων καί ἡ Ἱερά Παράδοση τῶν Ἁγίων, εἶναι μάρτυρες τῆς Ἀποκαλύψεως (ἤ «πηγές», ὅπως κάποιες φορές ἀποκαλοῦνται). Οἱ πρῶτες μαρτυρίες περί Θεοῦ μπεριέχονται στήν Παλαιά Διαθήκη. Ἐκείνη μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε τόν κόσμο. Μᾶς πληροφορεῖ, ἐπίσης, γιά τή δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἀρχική κατάστασή του καί τήν πτώση του. Μέχρι τήν πτώση ὁ ἄνθρωπος εἶχε κοινωνία μέ τόν Θεό: Τόν ἔβλεπε, Τόν ἄκουε, συνομιλοῦσε μαζί Του. Μετά τήν πτώση, ὅμως, ἡ κοινωνία αὐτή διακόπτεται ἐντελῶς. Ὡστόσο, μέσα στό καθολικό «σκότος» καί στήν «σκιά θανάτου», ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται σέ σπάνιες περιπτώσεις σέ κάποια πρόσωπα, πού ζοῦσαν κατά τό θέλημά Του, χωρίς ὅμως νά τό γνωρίζουν, ἀκολουθώντας τή φυσική τάξη. Ἀπό κάποια στιγμή, ὅμως, ὁ Θεός ἀρχίζει νά ἀποκαλύπτεται συστηματικά, φανερώνοντας τόν Ἑαυτό Του καί τό θελημά Του καί «κατασκευάζοντας» μέ αὐτό τόν τρόπο Προφῆτες καί Δικαίους. Κατ’ ἀρχήν ἐμφανίζεται στόν Ἀβραάμ καί στούς Πατριάρχες τοῦ παλαιοῦ Ἰσραήλ (Ἰσαάκ, Ἰακώβ καί στούς υἱούς τοῦ Ἰακώβ). Ἀπό τούς ἀπογόνους τῶν Πατριαρχῶν αὐτῶν δημιουργεῖ ἕναν Λαό, στόν ὁποῖο ἐπίσης ἀποκαλύπτεται. Μέσῳ αὐτοῦ τοῦ Λαοῦ (Ἰσραήλ) προετοιμάζει τό πλήρωμα (τήν κορύφωση) τῆς Ἀποκαλύψεώς Του, πού εἶναι τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Σέ ἀντίθεση μέ ὅ,τι ἴσχυε στό περιβάλλον τῆς ἐποχῆς (πολυθεΐα - εἰδωλολατρία), ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται ὅτι εἶναι ἕνας καί μοναδικός. Ὡστόσο, ἀφήνει νά διαφανεῖ πολύ ἀμυδρά ἡ ἀλήθεια, πού γνωρίζουμε μετέπειτα, ὅτι αὐτός ὁ ἕνας καί μοναδικός Θεός, κατά μυστηριώδη τρόπο, εἶναι τρία πρόσωπα: Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιο Πνεῦμα. Ἄν ἰσχύει αὐτό, τότε ποιό πρόσωπο ἀποκαλύπτεται στήν Παλαιά Διάθήκη; Κανένα πρόσωπο, καί τά τρία πρόσωπα ἤ ἕνα ἀπό τά πρόσωπα αύτά; Καί ἄν ἀποκαλύπτεται ἕνα πρόσωπο, ποιό εἶναι τό πρόσωπο αὐτό; Διάχυτη εἶναι ἡ ἀντίληψη ὅτι στήν Παλαιά Διαθήκη ἐνεργεῖ ὁ Πατήρ, στήν Καινή ὁ Υἱός καί στήν Ἐκκλησία (μετά τήν Πεντηκοστή) τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὡστόσο, ἡ εὐλογοφανής αὐτή ἀντίληψη δέν εἶναι Ὀρθόδοξη!

Τό δόγμα τῆς δημιουργίας: Ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου εἶναι ἡ πρώτη ἐνέργεια καί ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ. Παράλληλα, εἶναι ἡ πρώτη ἀλήθεια τῆς πίστεώς μας, κατά τήν ὁποία ὁ κόσμος (ὁρατός καί ἀόρατος) δημιουργήθηκε ἐκ τοῦ μηδενός («ἐξ οὐκ ὄντων»). Ἡ ἀλήθεια αὐτή εἶναι ἀσύληπτη ἀνθρωπίνως, παλαιότερα καί πάντοτε. Παλαιότερα, ἐπειδή ἀνατρέπει ἐκ βάθρων τήν ἀρχαία ἑλληνική ὀντολογία καί κοσμολογία, κατά τήν ὁποία ὁ κόσμος εἶναι αἰώνιος, χωρίς ἀρχή καί τέλος (ἄκτιστος). Πάντοτε, ἐπειδή ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τήν πάγια φιλοσοφική ἀρχή ὅτι «τίποτε δέν προέρχεται ἀπό τό μηδέν» («ex nixilo nixil est»)! Ἡ ἀλήθεια περί δημιουργίας εἰσάγει τήν πρώτη καί θεμελιώδη θεολογική διάκριση μεταξύ κτιστῶν καί ἀκτίστων: «Πάντα τά ὄντα ἤ κτιστά ἐστιν ἤ ἄκτιστα» (ἅγ. Ἰω. Δαμασκηνός). Ἄκτιστος εἶναι μόνο ὁ Θεός (ἡ Οὐσία Του, οἱ Ὑποστάσεις Του καί οἱ Ἐνέργειές Του) καί κτιστά εἶναι ὅλα τά ἐκτός τοῦ Θεοῦ, δηλ. ὁ κόσμος, ὁ ὁρατός (πνευματικός) καί ὁ ἀόρατος: «Ἐκτός Θεοῦ ἄκτιστον οὐδέν» (ἅγ. Γρηγ. Παλαμᾶς). Ποιό πρόσωπο ἐνεργεῖ τή δημιουργία; Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ δημιουργία εἶναι χριστοκεντρική καί ταυτόχρονα τριαδοκεντρική, ἐπειδή τά πρόσωπα τοῦ Θεοῦ εἶναι μεταξύ τους ἀδιαίρετα καί ἀχώριστα: ὅπου εἶναι τό ἕνα, εἶναι καί τά ἄλλα, καί ὅπου ἐνεργεῖ τό ἕνα, ἐνεργοῦν καί τά ἄλλα. Ἐπίσης, ἡ Ἐνέργεια καί ἡ Βούληση τῶν τριῶν προσώπων εἶναι κοινές. Ὡστόσο, ὁ ρόλος κάθε προσώπου στό ἔργο τῆς δημιουργίας, ὅπως καί σέ κάθε Ἐνέργεια ἤ Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, εἶναι διαφορετικός, κατά τούς Πατέρες: ὁ Πατήρ «εὐδοκεῖ», ὁ Υἱός «αὐτουργεῖ» καί τό Ἅγιο Πνεῦμα «συνεργεῖ». Αὐτό σημαίνει, ὅτι «αὐτουργός» τῆς δημιουργίας εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ καί ὄχι ὁ Θεός Πατήρ. 

(«Τό μυστήριο τοῦ Χριστοῦ», Πρόγραμμα Ὀρθόδοξης Κατήχησης, Τρίπολη, Πνευματικό Κέντρο Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως, πλατεία Ἐθνάρχου Μακαρίου. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α', ἔτος 2023-2024).