«Αγ. Γραφή, Εκκλησία, Παράδοση» 2023-4: Ο Ιησούς και η Χαναναία

 

Διάγραμμα – Περίληψη Θέματος ΙΔ' τοῦ Προγράμματος Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς «Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», περιόδου Α', ἔτους 2023-2024. 

Κείμενο Εὐαγγελίου: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἐξῆλθεν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος. 22 Καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἐκραύγασεν αὐτῷ λέγουσα· Ἐλέησόν με, Κύριε, υἱὲ Δαυῒδ· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς δαιμονίζεται. 23 Ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον. Καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτουν αὐτὸν λέγοντες· Ἀπόλυσον αὐτήν, ὅτι κράζει ὄπισθεν ἡμῶν. 24 Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ. 25 Ἡ δὲ ἐλθοῦσα προσεκύνησεν αὐτῷ λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι. 26 Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Οὐκ ἔστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις. 27 Ἡ δὲ εἶπε· Ναί, Κύριε, καὶ γὰρ τὰ κυνάρια ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐτῶν. 28 Τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ· Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις! γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. Καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης» (Ματθ. 15, 21-28).

Μετάφραση Εὐαγγελίου: «Κάποτε ἦλθε ὁ Ἰησοῦς στά μέρη τῆς Τύρου καί Σιδῶνος. 22 Καί μιά γυναῖκα Χαναναία ἀπό ἐκείνη τήν περιοχή βγῆκε καί φώναζε· Ἐλέησέ με, Κύριε, υἱέ τοῦ Δαβίδ. Ἡ κόρη μου βασανίζεται ἄσχημα ἀπό δαιμόνιο. 23 Αὐτός ὅμως, δέν τῆς ἀπάντησε οὔτε μέ μιά λέξη. Καί ᾖλθαν οἱ μαθητές Του καί τόν παρακαλοῦσαν λέγοντας· Ἀπομάκρυνέ την, γιατί φωνάζει ἀκολουθώντας μας. 24 Ὁ Κύριος, ὅμως, ἀποκρίθηκε· Δέν εἶμαι ἀπεσταλμένος παρά μόνο γιά τά πρόβατα τοῦ γένους τοῦ Ἰσραήλ, πού ἔχουν χαθεῖ. 25 Αὐτή τότε (ἡ Χαναναία), ἀφοῦ τόν πλησίασε, τόν προσκύνησε, λέγοντας· Κύριε, βοήθησέ με. 26 Ἐκεῖνος τῆς ἀποκρίθηκε· Δέν εἶναι σωστό νά πάρω τό ψωμί τῶν παιδιῶν καί νά τό ρίξω στά μικρά σκυλιά. 27 Καί αὐτή εἶπε· Ναί, Κύριε, ἀλλά καί τά μικρά σκυλιά τρῶνε ἀπό τά ψίχουλα, πού πέφτουν ἀπό τό τραπέζι τῶν κυρίων τους. 28 Τότε ὁ Ἰησοῦς τῆς ἀποκρίθηκε· Γυναῖκα, εἶναι μεγάλη ἡ πίστη σου· ἄς γίνει, ὅπως θέλεις. Καί θεραπεύτηκε ἀπό ἐκείνη τήν ὥρα ἡ κόρη της». 

Τό πλαίσιο ἑνός θαύματος: Στή διήγηση τῆς Χαναναίας ὁ Κύριος καί πάλι θαυματουργεῖ. Ἡ συγκεκριμένη περίπτωση μᾶς ἀποκαλύπτει κάποιες ἀπό τίς βασικές προϋποθέσεις τοῦ θαύματος. Γιατί συνήθως δέν γίνονται θαύματα; Ἤ γιατί δέν γίνονται τέτοια θαύματα, ὅπως αὐτά τῶν Εὐαγγελίων, ἄν ὁ Χριστός «χθές καί σήμερον ὁ αὐτός καί εἰς τούς αἰώνας» (Ἑβρ. 13,8); Προφανῶς, ἐπειδή δέν ὑπάρχουν οἱ ἀναγκαῖες προϋποθέσεις. Αὐτές ἐδῶ ἀναδεικνύονται σέ εἰδικές συνθῆκες. Σέ ἀντίθεση μέ ἄλλες περιπτώσεις, ἡ θεραπεία τῆς θυγατρός τῆς Χαναναίας γίνεται «ἐκτός ὁρίων», σέ μιά εἰδωλολατρική περιοχή, καί σέ μία ξένη καί ἀλλόπιστη γυναῖκα. Ἡ ἀπολυτοποίηση τῶν ὁρίων εἶναι μεταπτωτικό φαινόμενο, εἶναι «ὀψόνιον» τῆς ἁμαρτίας. Ὁ ἄνθρωπος μετά τήν πτώση του θέτει ὅρια καί ἀγωνίζεται νά τά διασφαλίσει: «ἐγώ» καί οἱ «ἄλλοι», τό «δικό μου» καί τό «δικό σου», ὁ «φίλος» καί ὁ «ἐχθρός», οἱ «ἡμέτεροι» καί οἱ «ξένοι» κ.ἄ. Ἰδιαίτερα, ὑψώνει ἕνα ἀνυπέρβλητο «ὅριο» (τεῖχος), μεταξύ τοῦ ἑαυτοῦ του καί τοῦ Θεοῦ: «μεσότειχον τοῦ φραγμοῦ» τό ἀποκαλοῦν οἱ Πατέρες. Ὁ Θεός ἀντίθετα, διά τῆς ἄνευ ὅρων ἀγάπης, ἐνεργεῖ πρός ὑπέρβασιν τῶν ὁρίων. Κατ’ ἀρχήν, σπάει τό «μεσότειχον τοῦ φραγμοῦ» καί γίνεται ἄνθρωπος. Δρᾶ στήν ἱστορία μέσῳ ἑνός λαοῦ, ὅμως, καλεῖ στή σωτηρία «πάντα τά ἔθνη, ἀρξάμενος ἀπό Ἱερουσαλήμ» (Λουκ. 24,47). Ἡ Θυσία Του προσφέρθηκε «λύτρον ἀντί πολλῶν» (Ματθ. 20,28), πού σημαίνει «ἀντί ὅλων»! Ἡ ἀλαζονεία τῶν ἀνθρώπων ἔφερε τόν διαχωρισμό καί τή σύγχυση («βαβέλ»), ἡ δέ ἐπιδημία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσεν»! Ἐδῶ ὁ Ἰησοῦς ὑπερβαίνει τά (ἐθνικά καί θρησκευτικά) ὅρια, βγαίνοντας («ἐξῆλθεν») σέ μιά εἰδωλολατρική περιοχή, κυριαρχούμενη ἀπό δαιμονικά ἔργα. Ἐλέγχει μέ τήν πράξη του τήν ἀπιστία τῶν Ἰουδαίων καί ἀποδεικνύει ὅτι δέν ἐνδιαφέρεται μόνο γι’ αὐτούς, ἀλλά γιά ὅλους.

Τά στοιχεῖα τῆς Χαναναίας: Ὡστόσο, τά ὅρια ὑπερβαίνονται καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἀπό μιά Χαναναία γυναῖκα. Ἀπό τήν πλευρά τοῦ Ἰησοῦ τά ὑπερβαίνει ἡ ἀγάπη καί ἀπό τήν πλευρά τῆς Χαναναίας ὁ πόνος. Ὁ πάσχων, ὑπερβαίνει συνήθως κάθε ὅριο, ἀναζητώντας τόν κατάλληλο ἰατρό παντοῦ, μακρυά, στήν ἄκρη τοῦ κόσμου. Τό πρόβλημα τῆς Χαναναίας ἦταν πολύ σοβαρό. Δέν ἦταν πρόβλημα ἀσθένειας, ἀλλά δαιμονισμοῦ, σοβαροῦ δαιμονισμοῦ («κακῶς δαιμονίζεται»!). Στήν περίπτωση αὐτή, ὁ διάβολος δέν εἶναι ἁπλά πειραστής, ἤ ἐπισκέπτης, ἀλλά καταληψίας. Ὁ μοναδικός, Ἰατρός πού μποροῦσε νά θεραπεύσει, ἦταν ὁ Χριστός καί ἡ δύναμη, πού ἀνάγκασε τή Χαναναία νά τόν ἀναζητήσει, εἶναι ἡ πίστη. Ἡ πίστη της προῆλθε ἀπό τή φήμη τοῦ Ἰησοῦ («ἡ πίστις ἐξ ἀκοῆς»!, Ρωμ. 10,17), ἀφοῦ «ἐξεπορεύετο ἦχος (φήμη) περί αὐτοῦ εἰς πάντα τόπον» (Λουκ. 4,37): ἄκουσε καί πίστεψε. Ἀποκαλεῖ τόν Ἰησοῦ «Κύριο», δηλαδή Θεό, καί «υἱό Δαβίδ». Ὡστόσο, πολλοί ἀκούουν, ἀλλά δέν πιστεύουν, γιατί δέν ἀρκεῖ ἡ ἐνέργεια (ἐδῶ, ἡ φήμη, ὁ «ἦχος»), ἀλλά χρειάζεται καί τό «εὔηχον σκεῦος». Ἡ φήμη τοῦ Ἰησοῦ καρποφόρησε στό γόνιμο ἔδαφος τῆς ψυχῆς τῆς Χαναναίας, ἀποδίδοντας τήν πίστη, τήν ταπείνωση καί τήν προσευχή. Δεύτερο στοιχεῖο, πού τή διακρίνει, εἶναι ἡ ταπείνωση. Δέν κρύπτει τό πρόβλημά της, δέν προσπαθεῖ νά τό ὡραιοποιήσει, δέν τήν ἐνδιαφέρει ἡ γνώμη τοῦ κόσμου. Τό διατυμπανίζει στό πλῆθος, ἀκολουθώντας τόν Κύριο. Καί τό τρίτο εἶναι ἡ προσευχή. Ἀπευθύνεται στόν Κύριο προσευχητικά: «Ἐλέησόν με, Κύριε, υἱέ Δαυΐδ· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς δαιμονίζεται», «Κύριε, βοήθει μοι». Ἡ προσευχή της συνοδεύεται μέ μιά λατρευτική πράξη: «προσεκύνησεν αὐτῷ». Ὡς πρός τήν οὐσία της, μοιάζει πολύ μέ τήν προσευχή τοῦ τυφλοῦ καί τοῦ τελώνη, πρόσωπα, πού δικαιώθηκαν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὡς πρός τή δομή της, ἐμπεριέχει ὁμολογία πίστεως, προσκύνηση, ἐπίκληση τοῦ θείου ἐλέους, συντριβή, αἴτημα. Ὡς πρός τήν ποιότητά της, εἶναι θερμή, ἔντονη, ἤ ἀκομη καί καί ἐνοχλητική: «ἐκραύγασεν», «κράζει»! Δέν εἶναι ψυχρή καί νωθρή, ἄχρωμη, ἄγευστη καί ἄοσμη.

Ἡ δοκιμασία τῆς Χαναναίας: Πολλοί ἰσχυρίζονται ὅτι ἔχουν πίστη, ταπείνωση, προσευχή καί ἄλλες ἀρετές. Ὅμως, δέν ἔχουν. Ὅταν δοκιμάζονται, ἐμφανίζονται γυμνοί ἀρετῶν ἤ ἔχοντες ἐπίφαση ἀρετῶν! Ὁ Κύριος δοκιμάζει σκληρά τή Χαναναία, προφανῶς γιά νά ἀποκαλύψει τό ὕψος τῶν ἀρετῶν της, ἀλλά καί γιά νά ἐλέγχξει τήν κατάσταση τῶν Ἰουδαίων. Ἐμφανίζεται πολύ σκληρός ἔναντί της. Ἐνῶ ἐκείνη τόν ἀκολουθεῖ κραυγάζοντας, ὁ Κύριος τήν περιφρονεῖ, δέν τῆς δίδει σημασία! Καί ὅσο τήν περιφρονεῖ, τόσο ἐκείνη συνεχίζει, σέ τέτοιο βαθμό, ὥστε ἐπεμβαίνουν οἱ Μαθητές, καί τοῦ λένε· «Διῶξ’ την, γιατί μᾶς ἀκολουθεῖ καί μᾶς ἐνοχλεῖ»! Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κυρίου εἶναι ἀκόμη σκληρότερη· «Ἀποστολή μου εἶναι οἱ πλανημένοι Ἰουδαῖοι· αὐτή δέν μέ ἐνδιαφέρει»! Ὁ Ἰησοῦς ἐνεργεῖ ἐδῶ, ὅπως ἕνας χαρακτηριστικός Φαρισαῖος τῆς ἐποχῆς του. Ἡ πίστη τῆς Χαναναίας δοκιμάζεται, ἀλλά ἀντέχει! Τό ἴδιο συμβαίνει, συνήθως, καί σέ μᾶς: Ἀναζητοῦμε τόν Θεό, παρακαλοῦμε γιά τή βοήθειά του, ζητοῦμε τήν παρέμβασή του γιά λύση σοβαρῶν προβλημάτων μας καί Ἐκεῖνος φαίνεται νά ἀδιαφορεῖ πλήρως, νά μᾶς περιφρονεῖ. Εἶναι τόσο ἔντονη ἡ ἀναζήτησή Του κάποιες φορές καί τόσο χαρακτηριστική ἡ «ἀδιαφορία» Του, ὥστε ὁ ψαλμωδός κραυγάζει: «ἱνατί ὑπνοῖς, Κύριε;» (Ψαλμ. 43,24). Ὅμως, ἐδῶ ἀκριβῶς δοκιμάζεται ἡ πίστη μας. Οἱ Πατέρες ὁμιλοῦν γιά μιά πνευματική κατάσταση, πού ὀνομάζεται «θεοεγκατάλειψη». Εἶναι ἡ φαινομενική ἐγκατάλειψή μας ἀπό τόν Θεό γιά μικρό ἤ μεγάλο διάστημα, ἕνα διάστημα δοκιμασίας τοῦ ἀνθρώπου. Ὡστόσο, ὁ Θεός δέν ἐγκαταλείπει πραγματικά τόν ἀγωνιζόμενο, ἀλλά ἀοράτως βρίσκεται πάντα δίπλα του. Εἶναι ἡ κατάσταση, πού δοκίμασε καί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος πάνω στόν Σταυρό («περί δέ τήν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ λέγων· Ἠλί ἠλί, λιμᾶ σαβαχθανί; τοῦτ’ ἔστι, Θεέ μου Θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες;»!, Ματθ. 27,46) καί πού πρόκειται νά δοκιμάσει κάθε γνήσιος μαθητής Του. Ἡ Χαναναία πέρασε ἐπιτυχῶς τήν δοκιμασία, ἀλλά ἀμέσως ἀκολούθησε ἄλλη: ὁ Κύριος ἐμφανίζεται καί πάλι σκληρός ἔναντί της. Ὅταν πέφτει στά πόδια Του, ζητώντας βοήθεια, Ἐκεῖνος τῆς λέει· «Δέν εἶναι καλό νά παίρνεις τό ψωμί τῶν παιδιῶν καί νά τό δίνεις στά σκυλιά». Τώρα δοκιμάζεται καί ἡ ταπείνωσή της: ὁ Κύριος τήν ἐξουδενώνει, τήν ἀποκάλεσε «σκυλί». Ἀλλά ἡ Χαναναία πέρασε ἐπιτυχῶς καί τό δεύτερο τέστ: ἀποδέχεται τόν χαρακτηρισμό, καί ἐπιστρέφει στό αἴτημα. Ἐπιπλέον, δέν ζητᾶ τό «ψωμί» (ἴση μεταχείριση - «δικαιωματισμός»!), ἀλλά τά «ψίχουλα» (τήν ἔσχατη μεταχείριση).

Τό ἀποτέλεσμα: Ἡ πίστη καί ἡ ταπείνωση (ἡ συντριβή) τῆς Χαναναίας καθιστοῦν τήν προσευχή της καρποφόρο καί ἐπιφέρουν τό ποθούμενο ἀποτέλεσμα: «καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην ὁ Θεός οὐκ ἐξουδενώσει» (Ψαλμ. 50,19)! Τό αἴτημα της γίνεται ἀποδεκτό: «Γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. Καί ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπό τῆς ὥρας ἐκείνης». Ἡ πίστη της δέν γίνεται ἁπλῶς ἀποδεκτή ἀπό τόν Κύριο, ἀλλά ἐπαινεῖται καί ἐγκωμιάζεται: «Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις!». Γιατί, ὅμως, τό κάνει αὐτό ὁ Ἰησοῦς; Μήπως δέν γνώριζε τήν πίστη τῆς Χαναναίας; Προφανῶς, τό κάνει γιά τούς Ἰουδαίους τῆς ἐποχῆς του (τότε τόν ἀκολουθοῦσαν Ἰουδαῖοι, πού εἶχαν δείξει προηγουμένως ἀπιστία), ἀλλά πολύ περισσότερο γιά τούς «Ἰουδαίους» τῆς ἐποχῆς μας, τούς σημερινούς Χριστιανούς (καί ἐμεῖς τόν ἀκολουθοῦμε δείχνοντας συνεχῶς ἀπιστία, οἱ περισσότεροι τουλάχιστον). Τά μηνύματα τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι διαχρονικά. Ἀναφέρονται στό τότε, στό τώρα καί στό αὔριο, στό παρελθόν, στό παρόν καί στό μέλλον, γιατί καί οἱ καταστάσεις ἤ τά προβλήματα, πού θεραπεύει, εἶναι διαχρονικά. Δέν ἀφοροῦν σέ δευτερεύοντα καί περιφερειακά στοιχεῖα τοῦ ἀνθρώπου, μεταβαλλόμενα στήν πορεία τοῦ χρόνου, ἀλλά στήν οὐσία του, πού παραμένει συνεχῶς ἀμετάβλητη. Τά πρόσωπα τοῦ Εὐαγγελίου προβάλλονται γιά νά ταυτιστοῦμε μέ αὐτά καί νά ἀποκτήσουμε τά χαρακτηριστικά τους. Ἐδῶ τό μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Χαναναίας εἶναι προφανῶς, ὅτι ἡ πίστη, ἡ ταπείνωση καί ἡ προσευχή εἶναι οἱ ἀναγκαῖες προϋποθέσεις γιά τήν κοινωνία μας μέ τόν Θεό, ἀλλά καί γιά τή λύση ὅλων τῶν προβλημάτων μας.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:

 

«Ἐξεγέρθητι· ἱνατί ὑπνοῖς, Κύριε; ἀνάστηθι καὶ μὴ ἀπώσῃ εἰς τέλος. Ἱνατί τὸ πρόσωπόν σου ἀποστρέφεις; ἐπιλανθάνῃ τῆς πτωχείας ἡμῶν καὶ τῆς θλίψεως ἡμῶν; Ὅτι ἐταπεινώθη εἰς χοῦν ἡ ψυχὴ ἡμῶν, ἐκολλήθη εἰς γῆν ἡ γαστὴρ ἡμῶν. Ἀνάστα, Κύριε, βοήθησον ἡμῖν καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου» (Ψαλμ. 43, 24-27).

«Ἐρῶ τῷ Θεῷ· Ἀντιλήπτωρ μου εἶ· διατί μου ἐπελάθου; Καὶ ἱνατί σκυθρωπάζων πορεύομαι ἐν τῷ ἐκθλίβειν τὸν ἐχθρόν μου; Ἐν τῷ καταθλᾶσθαι τὰ ὀστᾶ μου ὠνείδιζόν με οἱ ἐχθροί μου, ἐν τῷ λέγειν αὐτούς μοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν· Ποῦ ἐστιν ὁ Θεός σου; Ἱνατί περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου; καὶ ἱνατί συνταράσσεις με; Ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεόν» (Ψαλμ. 41, 10-12).

«Ἱνατί, Κύριε, ἀπωθῇ τὴν ψυχήν μου, ἀποστρέφεις τὸ πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐμοῦ; Πτωχός εἰμι ἐγὼ καὶ ἐν κόποις ἐκ νεότητός μου, ὑψωθεὶς δὲ ἐταπεινώθην καὶ ἐξηπορήθην. Ἐπ’ ἐμὲ διῆλθον αἱ ὀργαί σου, οἱ φοβερισμοί σου ἐξετάραξάν με, ἐκύκλωσάν με ὡσεὶ ὕδωρ ὅλην τὴν ἡμέραν, περιέσχον με ἅμα. Ἐμάκρυνας ἀπ’ ἐμοῦ φίλον καὶ πλησίον καὶ τοὺς γνωστούς μου ἀπὸ ταλαιπωρίας» (Ψαλμ. 87, 15-19).

«Ἡ καρδία μου ἐταράχθη, ἐγκατέλιπέ με ἡ ἰσχύς μου, καὶ τὸ φῶς τῶν ὀφθαλμῶν μου, καὶ αὐτὸ οὐκ ἔστι μετ’ ἐμοῦ. Οἱ φίλοι μου καὶ οἱ πλησίον μου ἐξ ἐναντίας μου ἤγγισαν καὶ ἔστησαν, καὶ οἱ ἔγγιστά μου ἀπὸ μακρόθεν ἔστησαν· καὶ ἐξεβιάζοντο οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχήν μου, καὶ οἱ ζητοῦντες τὰ κακά μοι ἐλάλησαν ματαιότητας, καὶ δολιότητας ὅλην τὴν ἡμέραν ἐμελέτησαν» (Ψαλμ. 37, 11-13).

«Ἀνάστα, Κύριε, σῶσόν με, ὁ Θεός μου» (Ψαλμ. 3,8).

 

(«Ἁγία Γραφή, Ἐκκλησία καί Παράδοση», Πρόγραμμα Μελέτης καί Ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπόλεως. Ὑπεύθυνος π. Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας. Περίοδος Α΄, ἔτος 2023-2024).