Προτεσταντισμός και Ορθόδοξη πίστη

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Η' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Θ', ἔτους 2014-2015.

Χριστός καί Ἐκκλησία: Τό δίλημμα: Χριστός - Ἐκκλησία. Ὁ ὑπερτονισμός τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι τοῦ Χριστοῦ στόν παπισμό. Ἡ Ἐκκλησία ὡς στοιχεῖο τῆς πίστεως: «Πιστεύω ... εἰς μίαν, ἁγίαν, καθολικήν καί ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν». Ἡ Ἐκκλησία προέκτασις αὐτοῦ τούτου τοῦ Χριστοῦ: Ἐκκλησία εἶναι «ὁ παρατεινόμενος Χριστός» (ἅγ. Αὐγουστῖνος). Ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα τοῦ Ζῶντος Χριστοῦ καί ὡς «Κιβωτός σωτηρίας» («extra Ecclesiam nulla salus»). Ὁ ὁρατός καί ὁ ἀόρατος χαρακτῆρας τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ προτεσταντική ἀντίληψη γιά τήν «ἀόρατη Ἐκκλησία». Τό χαρισματικό στοιχεῖο στήν Ἐκκλησία: «Καθιδρυματική» καί «χαρισματική» θεώρηση τῆς Ἐκκλησίας. Τά «κανονικά» καί τά «πραγματικά» ὅρια τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ πολυδιάσπαση τοῦ προτεσταντικοῦ κόσμου. Τό σκάνδαλο τῶν πολλῶν «ἐκκλησιῶν» καί ἡ μία Ἐκκλησία. Ἡ αἱρετική (προτεσταντική) «θεωρία τῶν κλάδων».

Γραφή καί Παράδοσις: Τό δίλημμα: Ἁγία Γραφή - Ἱερά Παράδοση. Ἡ ἀπόδοση κάθε αὐθαιρεσίας τοῦ μεσαιωνικοῦ παπισμοῦ στήν Ἱερά Παράδοση. Ἡ ὑπερτίμηση τῆς Ἁγίας Γραφῆς στόν προτεσταντισμό καί ἡ ἔκρηξη τῶν Βιβλικῶν σπουδῶν στή σύγχρονη ἐποχή. Ἡ σχέση Ἁγ. Γραφῆς καί Ἀποκαλύψεως. Ἡ Γραφή ὡς μάρτυς τῆς Ἀποκαλύψεως. Ἁγ. Γραφή καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἡ προτεραιότητα τοῦ Λόγου ἔναντι τῆς Γραφῆς καί ἡ διάκριση μεταξύ Λόγου καί Γραφῆς. Ἡ Γραφή ὡς λόγος ὄχι τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ὡς λόγος περί τοῦ Θεοῦ ἤ λόγος περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤ λόγος περί Ἀποκαλύψεως. Λόγος τοῦ Θεοῦ καί Ἀποκάλυψις εἶναι ὁ Χριστός. Γραφή καί Παράδοση. Ἡ προτεραιότητα τῆς Παραδόσεως ἔναντι τῆς Γραφῆς. Ἡ οὐσία τῆς Παραδόσεως: Ἡ μαρτυρία περί τοῦ Χριστοῦ καί ὁ τρόπος ζωῆς, ὡς θεωρία (πίστις) καί πρᾶξις, πού ὁδηγεῖ στήν κοινωνία μετά τοῦ Ζῶντος Χριστοῦ. Κέντρο τῆς Παραδόσεως, ὁ Χριστός: Παράδοση εἶναι ἡ Ἀλήθεια καί Ἀλήθεια εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός (Ἰω. 14,6). Ἡ Γραφή ὡς μέρος τῆς Παραδόσεως: «Ἔστι δέ καί ἄλλα πολλά ὅσα ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα ἐάν γράφηται καθ' ἕν οὐδέ αὐτόν οἶμαι τόν κόσμον χωρῆσαι τά γραφόμενα βιβλία» (Ἰω. 21,25). Ἡ ἀξία τῆς Παραδόσεως: «Στήκετε καί κρατεῖτε τάς παραδόσεις ἅς ἐδιδάχθητε» (Β' Θεσ. 2,15). «Στέλλεσθε ὑμᾶς ἀπό παντός ἀδελφοῦ ἀτάκτως περιπατοῦντος καί μή κατά τήν παράδοσιν ἥν παρέλαβον παρ' ἡμῶν» (Β' Θεσ. 3,6). Ἡ ἑνότητα (ταυτότητα περιεχομένου) Γραφῆς καί Παραδόσεως. Ἡ ἐσωτερική ἑνότητα τῆς Παραδόσεως. Ὁ ὁρισμός τῆς Παραδόσεως ἀπό τόν ἅγιο Βικέντιο Λειρίνης (Παράδοση εἶναι «ὅ,τι πανταχοῦ, πάντοτε καί ὑπό πάντων ἐπιστεύθη») καί τό consensus Patrum (ἡ «συμφωνία τῶν Πατέρων»). Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί «παραδόσεις ἀνθρώπων»: «Ἀφέντες γάρ τήν ἐντολήν τοῦ Θεοῦ κρατεῖτε τήν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων» (Μαρκ. 7,8). Παράδοση καί συντηρητισμός (συντηρητισμός: ἡ τάση τοῦ ἀνθρώπου νά μεριμνᾶ γιά τή διατήρηση τοῦ παραδεδομένου). Ἡ Παράδοση ὡς Ἀλήθεια καί ὄχι ὡς συνήθεια. Γραφή καί Ἐκκλησία. Ἡ προτεραιότητα τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία καθορίζει τόν Κανόνα τῆς Γραφῆς. Ἡ Ἐκκλησία κατέχει, διδάσκει καί ἑρμηνεύει τή Γραφή. Ἡ ἐπενέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκτός τῆς Γραφῆς: «Ὑπό Πνεύματος Ἁγίου φερόμενοι ἐλάλησαν ἅγιοι Θεοῦ ἄνθρωποι» (Β' Πέτρ. 1,21). Τό Ἅγιο Πνεῦμα ὁδηγεῖ «εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν»: «Ἔτι πολλά ἔχω λέγειν ὑμῖν, ἀλλ' οὐ δύνασθαι βαστάζειν ἄρτι· ὅταν δέ ἔλθῃ ἐκεῖνος, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν» (Ἰω. 16, 12-13). «Ὁ δέ Παράκλητος, τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, ὅν πέμψει ὁ Πατήρ ἐν τῷ ὀνόματί μου, Ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καί ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἅ εἶπον ὑμῖν» (Ἰω. 14, 25-26).

Πίστις καί ἔργα: Τό δίλημμα: πίστις - ἔργα καί τό ζήτημα τῶν ὑποκειμενικῶν ὅρων τῆς σωτηρίας. Ἡ αἱρετική (παπική) διδασκαλία γιά τά ἀξιόμισθα ἔργα. Ἡ διδασκαλία τοῦ ἀπ. Παύλου ὅτι ὁ ἄνθρωπος σώζεται «διά πίστεως» καί «οὐκ ἐξ ἔργων»: «Χάριτί ἐστε σεσῳσμένοι διά πίστεως· καί τοῦτο οὐκ ἐξ ὑμῶν, Θεοῦ τό δῶρον· οὐκ ἐξ ἔργων» (Ἐφ. 2, 8-9 κ.ἄ.). Ἡ ἀναγκαιότητα τῶν ἔργων γιά τή σωτηρία. Τά ἔργα, ὡς φυσική ἐκδήλωση τῆς πίστεως. Ἡ σώζουσα «πίστις δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη» (Γαλ. 5,6). Ἡ πίστη ἄνευ ἔργων «νεκρά ἐστι» (Ἰακ. 2,17). Ἡ ἐκτροπή τοῦ Προτεσταντισμοῦ πρός τήν ἀξιομισθία τῶν ἔργων. Ἡ προτεσταντική «ἠθική» ὡς «πιετισμός» («εὐσεβισμός») ἤ «πουριτανισμός». Ἡ λεγόμενη «χριστιανική ἠθική» καί ἡ Ὀρθόδοξη θεραπευτική ἀσκητική. Οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ καί ἡ λειτουργία τους. Ὁ «Κύριος εἰς τάς ἰδίας ἐγκέκρυπται ἐντολάς καί τοῖς ζητοῦσιν αὐτόν κατ' ἀναλογίαν εὑρίσκεται» (ἅγ. Μᾶρκος Ἀσκητής). Ἡ ἀγάπη ὡς πλήρωμα τῶν ἐντολῶν. Ἡ ἐξάρτηση ὅλων τῶν ἐντολῶν ἐκ τῆς «ἐντολῆς» τῆς ἀγάπης.

Χάρις καί ἐλευθερία: Τό δίλημμα: Χάρις - ἐλευθερία. Ἡ Δύση, γενικά, βλέπει στήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή ἕνα εἴδος κρυπτοπελαγιανισμοῦ καί ἀκολουθεῖ τήν ἀντίληψη τοῦ ἁγ. Αὐγουστίνου γιά τόν ἀπόλυτο προορισμό, ὑποτιμώντας ἤ ἀκυρώνοντας τή συμβολή τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας στό γεγονός τῆς σωτηρίας. Ὡστόσο, ἡ παπική ἀντίληψη γιά τήν ἀξιομισθία τῶν ἔργων προϋποθέτει τήν πίστη ὅτι ὁ ἄνθρωπος σώζεται μόνο μέ τίς δικές του δυνάμεις. Ὅμως, ἡ ἀκύρωση τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας σημαίνει κατάργηση τῆς ἴδιας τῆς σωτηρίας. Ὅπου δέν ὑπάρχει πραγματική ἐλεύθερη βούληση, δέν ὑπάρχει οὔτε σωτηρία, οὔτε ἁμαρτία. Εἶναι γεγονός, ὅτι ὁ ἄνθρωπος σώζεται «χάριτι», δηλαδή ἡ ἐλευθερία του δέν ἀρκεῖ πρός σωτηρίαν. Ὅμως, ἡ ἐλευθερία εἶναι ἀναγκαῖος ὅρος τῆς σωτηρίας, ἀφοῦ δι’ αὐτῆς εἴτε γίνεται ἀποδεκτή, εἴτε ἀπορρίπτεται ἡ «χάριτι» προσφερομένη σωτηρία. Πρόγνωση καί προορισμός: Ἡ Ὀρθόδοξη διάκριση μεταξύ προγνωστικῆς καί σωστικῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ.

Θεός καί Ἅγιοι: Τό δίλημμα: τιμή στόν Θεό - τιμή στούς Ἁγίους. Ἡ ἔννοια τῆς ἁγιότητας. Ἡ ἁγιότητα τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ ἁγιότητα τῶν μελῶν της. Ὁ «εἷς Ἅγιος» καί οἱ πολλοί ἅγιοι. Γενική καί εἰδική ἔννοια τῆς ἁγιότητας. Ἡ μοναδική μεσιτεία τοῦ Χριστοῦ («εἷς γάρ Θεός, εἷς καί μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστός Ἰησοῦς», Α' Τιμ. 2,5) καί ἡ μεσιτεία τῶν Ἁγίων. Ἡ δύναμη τῆς προσευχῆς τῶν Ἁγίων, ἐν ζωῇ καί μετά θάνατον (Ἀποκ. 8, 3-4). «Πολύ ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη» (Ἰακ. 5,16). Τά «ἔργα» (θαύματα) τοῦ Χριστοῦ καί τά «ἔργα» (θαύματα) τῶν Ἁγίων: «Ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, τά ἔργα ἅ ἐγώ ποιῶ κἀκεῖνος ποιήσει καί μείζονα τούτων ποιήσει» (Ἰω. 12,12). Ἡ πρός τούς Ἁγίους τιμή. Τρόποι - μορφές τιμῆς τῶν Ἁγίων: «ἐν ναοῖς», «ἐν εἰκονίσμασι», «ἐν ὕμνοις», «ἐν προσευχαῖς», ἐν προσκυνήσεσι» κ.λπ. Τιμητική καί λατρευτική προσκύνηση. Ἡ λατρεία (λατρευτική προσκύνηση) τοῦ μόνου Τριαδικοῦ Θεοῦ καί ἡ τιμή (τιμητική προσκύνηση) τῆς Θεοτόκου, τῶν Ἁγίων, τοῦ τιμίου Σταυροῦ, τῶν ἱερῶν εἰκόνων τῶν ἱερῶν λειψάνων κ.λπ.  Οἱ Ἅγιοι ὡς κατηκοιτήρια («ναοί») τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τά λείψανα τῶν Ἁγίων καί ἡ τιμή τους. Ἡ ἐξαιρετική τιμή πρός τήν Θεοτόκο: «Ἰδού γάρ ἀπό τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί» (Λουκ. 1,48). Ἡ Θεοτόκος ὡς Μήτηρ Θεοῦ («Μήτηρ τοῦ Κυρίου», Λουκ. 1,43). Οἱ σωστικές πρεσβείες τῆς Θεοτόκου: «Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς».