Εγκύκλιος προς Ορθοδόξους Αντιοχείς (1722 μ.Χ.), Μέρος Α΄

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

ΤΗΣ ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΣΥΝΟΔΟΥ

ΠΡΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΣ

1722 μ.Χ.

ΜΕΡΟΣ Α΄

[Πρόλογος].

Ἀγκαλὰ καὶ δὲν ἔλειψέ ποτε ὁ δεινὸς καὶ ἀρχέκακος ὄφις καὶ κοινὸς τοῦ ἀνθρώπινου γένους πολέμιος Σατὰν ἀπὸ τὸ νὰ πολεμᾷ κατὰ καιροὺς μὲ διαφόρους τρόπους τὴν ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν καὶ νὰ σπουδάζῃ μετὰ προθυμίας τὸν ἀφανισμὸν τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων χριστιανῶν, μεταχειριζόμενος ὄργανα ἁρμόδια εἰς τὴν κακίαν αὐτοῦ ταύτην δυνάμεις τινὰς κακοποιούς, ὅμως ἐξ ἐναν­τίας πάλιν δὲν ἀπολείπει ἡ χάρις καὶ πρόνοια τοῦ ὑπεραγάθου Θεοῦ νὰ ἐξαποστείλῃ κατὰ καιροὺς ἀντιπάλους γενναίους καὶ προθύμους ἀνταγωνιστὰς εἰς τὴν ἁγίαν του Ἐκκλησίαν, ἀντιπολεμοῦντας γενναίως ταῖς σατανικαῖς ἐπηρείαις καὶ ἐπιβουλαῖς τοῦ κοινοῦ ἐχθροῦ τοῦ ἡμετέρου γένους διαβόλου, ὁ ὁποῖος γνωρίζοντας πρῶτον καύχημα καὶ πλοῦτον ἄσυλον τῆς ψυχῆς καὶ εἰς σωτηρίαν ὅπλον ἀναγκαῖον καὶ φυλακτήριον τὸ ὑγιὲς καὶ ὀρθὸν καὶ ἄπταιστον τῆς ἱερᾶς καὶ ἀμωμήτου ἡμῶν τῶν εὐσεβῶν χριστιανῶν πίστεως καὶ τὸ ἐν τοῖς ἱεροῖς ἡμῶν δόγμασι μέχρι κεραίας ἀπαραχάρακτον καὶ ἀνόθευτον, κατὰ τοῦτο μάλιστα τὸ μέρος ὡς κυριώτερον καὶ ἀναγκαιότερον δοκιμάζει νὰ ἐπιβουλεύεται τὸ γένος ἡμῶν. Ὅθεν καὶ ἀνεφύησαν ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ τοσαῦται διάφο­ροι αἱρέσεις καὶ βλασφημίαι περὶ τὸ ὀρθόδοξον ἡμῶν σέβας, σπεύδουσαι νὰ ῥίψουν τοὺς ἁπλουστέρους εἰς τὸ τῆς ψυχικῆς ἀπωλείας βάραθρον, τὰς ὁποίας ἡ προνοητικὴ σοφία τοῦ εὐσπλαγχνικωτάτου Θεοῦ διὰ μέσου τῶν ἱερῶν τῆς Ἐκκλησίας πατέρων ἀνατρέψασα ἐσύστησε τὴν εὐσέβειαν.

Ἀλλὰ καὶ κατὰ τοὺς παρόντας καιροὺς ἀκούομεν εἰς τὰ μέρη αὐτά, ἤτοι εἰς τὰς ἐπαρχίας καὶ πολιτείας τῶν Ὀρθοδόξων χριστιανῶν τὰς ὑποκείμενας ὑπὸ τὸν ἁγιώτατον πατριαρχικὸν καὶ ἀποστολικὸν θρόνον τῆς Ἀντιοχείας, νὰ ἐμφωλεύουσι καὶ νὰ εἶναι ἐγκατεσπαρμένα λεληθότως εἰς τὰς ψυχὰς καὶ διανοίας τῶν χριστια­νῶν τῆς Λατινικῆς κακοδοξίας καὶ κακοφροσύνης τὰ δόγματα ἢ μᾶλλον εἰπεῖν νεωτερίσματα καὶ τῆς ἀληθοῦς πίστεως ἡμαρτημένα καὶ ἀπεσχοινισμένα φρονήματα, τῶν ὁποίων λατινικῶν δογμάτων οἱ ἀρχηγοὶ καὶ διδάσκαλοι εὑρίσκοντες αὐτόθι τινὰς χριστιανοὺς εὐεξαπατήτους δι’ ἀμάθειαν καὶ ἄγνοιαν τῶν ὀρθῶν τῆς Ἐκ­κλησίας δογμάτων, καὶ τούτους διαφόροις σοφίσμασι, μηχαναῖς τε καὶ κακοτεχνίαις ἐξαπατῶντες, καταπείθουσιν αὐτοὺς ἀποστατεῖν μὲν τῆς Ἀνατολικῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας καὶ τῶν ὀρθῶν δογμάτων καὶ πατρικῶν παραδόσεων, πιστεύειν δὲ καὶ ὡς ἀληθῆ παραδέχεσθαι τῆς λατινικῆς ἀπάτης τοὺς νεωτερισμούς. Ὅθεν ὁ τοῦ πατριαρχικοῦ τούτου θρόνου τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἀρχὴν θεόθεν κληρωσάμενος μακαριώτατος καὶ ἁγιώτατος Πατριάρχης Ἀντιοχείας, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπη­τὸς ἡμῶν ἀδελφὸς καὶ συλλειτουργός, κύριος κύριος Ἀθανάσιος, συναλγῶν καὶ συμπάσχων ἐπὶ τῇ τηλικαύτῃ ψυχικῇ ἀπώλεια τῶν ὑποκειμένων αὐτῷ χριστιανῶν, ἐλθών τε ἤδη σωματικῶς ἐν τῇ βασιλευούσῃ τῶν πόλεων καὶ ἀδελφικῶς συγγενόμενος ἡμῖν τε καὶ τῷ μακαριωτάτῳ καὶ ἁγιωτάτῳ πατριάρχῃ Ἱεροσολύμων κυρίῳ κυρίῳ Χρυσάνθῳ, ἤδη ἐν τῇ βασιλευούσῃ διατρίβοντι, καὶ τῇ περὶ ἡμᾶς τῶν συνα­δέλφων ἀρχιερέων συνόδῳ ἐκτραγῳδήσας τε καὶ δηλοποιήσας τὴν τηλικαύτην δυστυ­χίαν καὶ ψυχικὴν βλάβην τῶν εἰρημένων χριστιανῶν, εἰς λύπην οὐ μετρίαν καὶ συμ­πάθειαν καὶ ἡμᾶς προὐκαλέσατο, ὥστε κοινῶς τε καὶ συνοδικῶς μετὰ τῆς αὐτοῦ μακαριότητος σκέψασθαι καὶ βουλεύσασθαι περὶ τοῦ προκειμένου κακοῦ, καὶ περὶ τῆς θεραπείας αὐτοῦ προνοησαμένους γράψαι καὶ φανερῶσαι ὑμῖν πᾶσι τοῖς αὐτόθι χριστιανοῖς, μὴ ἐξαπατᾶσθαι ῥᾳδίως μηδὲ ἀνοίγειν τὰ ὦτα ταῖς τῶν Λατίνων κενοφωνίαις, ἀλλ’ οὐδὲ παραδέχεσθαι τοὺς νεωτερισμοὺς αὐτῶν καὶ ὅσα κατὰ ἀπά­την ψευδῆ καὶ ὀλέθρια δόγματα μὲ σοφιστικὰ ἐπιχειρήματα σπεύδουσι νὰ ἐγκατασπείρουν εἰς τὰς ψυχὰς ὑμῶν, ἀλλὰ ὄντες ὡπλισμένοι μὲ τὰ ὀρθὰ τῆς εὐσεβείας δόγματα καὶ νοήματα νὰ ἀποδιώκετε τὸ ψεῦδος καὶ νὰ μένετε εἰς τὴν ἀληθῆ καὶ πατροπαράδοτόν σας πίστιν.

Λόγος α΄. Περὶ τῆς ἀρχῆς τοῦ Πάπα.

Τὸ δὲ αἴτιον κυρίως, ὁποῦ ἀναγκάζει τοὺς Λατίνους νὰ κάμουσι τὰς τοιαύτας καινοτομίας καὶ τοὺς νεωτερισμούς, δὲν εἶναι ἄλλο παρὰ νὰ συστήσωσι τὴν μοναρχίαν τοῦ Πάπα καὶ νὰ ἀποδείξουν ὅτι μόνος ὁ Πάπας εἶναι, καθὼς αὐτοὶ λέγουσι, καθόλου κεφαλὴ τῆς καθόλου Ἐκκλησίας καὶ βικάριος τοῦ Χριστοῦ καὶ μόνος κύριος καὶ ἐπίσκοπος τῆς οἰκουμένης ὅλης καὶ ὑπεράνω τῶν ἄλλων Πατριαρχῶν καὶ πάντων ἀρχιερέων, καὶ ὅτι δὲν δύναται ποτὲ νὰ ἁμάρτῃ καὶ νὰ ξεπέσῃ εἰς καμμίαν αἵρεσιν, καὶ ὅτι εἶναι ὑπεράνω τῶν Συνόδων, οἰκουμενικῶν τε καὶ τοπικῶν, καὶ ὅσα ἄλλα προνόμια τυραννικῆς ἐξουσίας ἀποδίδουσιν εἰς αὐτόν, τὰ ὁποῖα θέλομεν ἀπαριθμήσει κατωτέρω, σπεύδουσι νὰ δείξουν, ὅτι πάντα δύναται ὁ Πάπας, καὶ ὅσα νομοθετεῖ καὶ διδάσκει εἶναι ἀληθινὰ καὶ βέβαια καί ἀνεξέταστα παρὰ πάντων, καὶ ὅτι εἶναι ἀνάγκη οἱ εὐσεβεῖς νὰ ὑποτάσσωνται καὶ νὰ δέχωνται ταῦτα χωρὶς καμμίαν ἐξέτασιν. Καὶ ἐπάνω εἰς αὐτὴν τὴν ἀλλόκοτον καὶ τετυφωμένην ἀρχὴν τοῦ Πάπα θεμελιώνουσιν ὅλας τὰς καινοτομίας καὶ τοὺς νεωτερισμοὺς αὐτῶν καὶ ἐξαπατῶσι τοὺς ἁπλουστέρους, εὐγάνοντές τους ἀπὸ τὰ εὐσεβῆ δόγματα τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας καὶ σύροντές τους ἀθλίως εἰς τὸν βυθὸν τῆς ἀπωλείας. Ὅθεν καὶ ἡμεῖς πρῶτον περὶ τούτου τοῦ μέρους θέλομεν συντύχει καὶ θέλομεν ἀποδείξει, ὅτι εἶναι ἀνυπόστατος καὶ ψευδὴς ἡ τοιαύτη τυ­ραννικὴ ἐξουσία καὶ μοναρχία τοῦ Πάπα· καὶ ταύτης ὡς ἐπισφαλοῦς ἀρχῆς ἀναιρεθείσης, θέλουν συναναιρεθῇ ἑπομένως καὶ μετ’ εὐκολίας καὶ ὅσα ἐκ ταύτης τῆς ἀρχῆς ἀναφύονται καὶ παραβλαστάνουσι τῆς κακοδοξίας τὰ ζιζάνια.

Λέγουσι λοιπὸν πρῶτον, ὅτι ἐπειδὴ ὁ μακάριος Πέτρος ἦτο πρῶτος καὶ κο­ρυφαῖος τῶν λοιπῶν Ἀποστόλων, καὶ αὐτὸν μόνον ἔκαμεν ὁ Χριστὸς ἄρχοντα πάσης τῆς οἰκουμένης καὶ τὸν ἀφῆκε διάδοχον, διὰ τοῦτο πρέπει καὶ ὁ Πάπας ὡσὰν διάδοχος τοῦ ἀποστόλου Πέτρου νὰ ἔχῃ ὅλα ἐκεῖνα τὰ προνόμια, ὁποῦ εἶχε καὶ ὁ ἀπόστολος Πέτρος. Ἀλλ’ εἰς αὐτὸ ἀποκρινόμεθα, ὅτι ὁ μακάριος Πέτρος δὲν ἔγινε μοναχὸς ἄρχων τῆς οἰκουμένης ἀπὸ τὸν Χριστόν, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι, καθὼς τὸ μαρτυρεῖ καὶ ἡ θεία Γραφή· ὁ μὲν θεῖος Δαβὶδ εἰς τὸν μδ΄ ψαλμὸν λέγων, «καταστήσεις αὐτοὺς ἄρχοντας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν»[1], εἰς τὸ ὁποῖον, καθὼς ἐξηγεῖ ὁ θεῖος Βασίλειος, ἐννοεῖ τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους. Καὶ εἰς ἄλλον πάλιν ψαλμόν, «εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν»[2]. Ὁ δὲ Σωτὴρ εἰς τὸ ἱερὸν εὐαγγέλιον, «πορευθέντες, λέγει, εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα, κηρύξατε τὸ εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτί­σει»[3]. Καὶ ἀλλαχοῦ· «καθὼς ἀπέσταλκέ με ὁ Πατήρ, κἀγὼ πέμπω ὑμᾶς»[4]. Ἀπὸ τὰ ὁποῖα φαίνεται, ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς οἰκουμένης καὶ τὸ κήρυγμα τῆς εὐσεβείας ἦτον κοινὰ εἰς ὅλους τοὺς Ἀποστόλους, καὶ ὄχι ἴδια τοῦ Πέτρου, καθὼς καὶ τὰ ἔργα αὐτῶν μαρτυροῦσι. Διότι γινώσκομεν ὁ Ἰωάννης πῶς ἦτον ἄρχων εἰς τὴν Ἀσίαν καὶ κηρύττων τὸ εὐαγγέλιον καὶ τὰ λοιπὰ τοῦ ἀποστολικοῦ ἐπαγγέλματος ἔργα ἀνεμποδίστως ἐκτελῶν. Τὰ αὐτὰ ἔκαμεν ὁ Ἀνδρέας εἰς Πελοπόννησον, ὁ Πέτρος εἰς Ἀντιόχειαν καὶ Ῥώμην, ὁ Παῦλος εἰς τὴν Ἑλλάδα, ὁ Θωμᾶς εἰς Ἰνδίαν, καὶ ἄλλοι ἀλλαχοῦ. Ἐκ τούτων λοιπὸν φανερὸν γίνεται, ὅτι καθὼς ὁ Πέτρος δὲν ἦτον μονάρχης ἀναμεταξὺ εἰς τοὺς Ἀποστόλους, οὐδὲ ὁ Πάπας δὲν ἔχει καμμίαν πρόφασιν εὔλογον νὰ ἀντιποιῆται τὴν ὑπερήφανον αὐτὴν μοναρχίαν, προβάλλον­τας πῶς εἶναι τοῦ ἁγίου Πέτρου διάδοχος, μάλιστα ὁποῦ καὶ ὅσα προνόμια εἶχεν ὁ ἅγιος Πέτρος, αὐτὰ ταῦτα εἴχασιν καὶ οἱ λοιποὶ ἅγιοι Ἀπόστολοι, τὰ ὁποῖα ἔλαβον καὶ ἠξιώθησαν κοινῶς ὅλοι παρὰ τοῦ διδασκάλου Χριστοῦ. Διὰ τοῦτο καὶ κοινῶς ἐκλέγονται παρ’ αὐτοῦ. Λέγει ὁ Ἰωάννης· «οὐχ ὑμεῖς με ἐξελέξασθε, ἀλλ’ ἐγὼ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου»[5]. Καὶ προσκαλοῦνται ἰσοτίμως. Ματθαῖος: «δεῦτε ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων»[6]. Καὶ ὀνομάζονται ἀπόστο­λοι. Λουκᾶς: «καὶ ἐκλεξάμενος ἀπ’ αὐτῶν δώδεκα, οὓς καὶ Ἀποστόλους ὠνόμασε»[7]. Καὶ ἐξουσίαν λαμβάνουσι ἐν τῇ δευτέρᾳ παρουσίᾳ. Ματθαῖος: «ὅταν καθίσῃ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ, καθίσεθε καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους, κρίνοντες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ»[8]. Καὶ στέλλονται κοινῶς εἰς τὸ νὰ μαθητεύσουν καὶ νὰ βαπτίσουν πάντα τὰ ἔθνη, καὶ τὴν ἐξουσίαν κατὰ πνευ­μάτων ἀκαθάρτων καὶ τοῦ λύειν καὶ δένειν τὰς τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίας κοινὴν λαμβάνουσιν, ἔτι δὲ καὶ αὐτὴν τὴν ἱερωσύνην. Καὶ μαρτυρεῖ ὁ Λουκᾶς· «λάβετε καὶ φάγετε, τοῦτό μού ἐστι τὸ σῶμα, καὶ τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν»[9], ἤγουν ταύτην τὴν ἱερὰν λειτουργίαν καὶ ἀναίμακτον θυσίαν νὰ κάμετε εἰς τὴν ἐνθύμησίν μου. Φανερὸν λοιπὸν εἶναι, ὅτι μηδένα προνόμιον καὶ χάρισμα μο­ναρχικὸν δὲν εἶχεν ὁ μακάριος Πέτρος, ἀλλὰ πάντα κοινῶς εἴχασιν οἱ Ἀπόστολοι καὶ ἐξ ἴσου ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ.

Ἔτι δὲ ψεῦδος φανερὸν εἶναι καὶ ἐκεῖνο ὁποῦ προβάλλουσιν οἱ Λατῖνοι, ὅτι μόνος ὁ Πέτρος ἦτον τῆς οἰκουμένης ἐπίσκοπος. Δὲν ἦτον λοιπὸν μόνος, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι, Καὶ μαρτυρεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστίνος εἰς τὸ κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον λέγων· «τίνι τρόπῳ ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς καὶ θύρα εἴη καὶ ποιμήν; θύρα μὲν ἀνοίγων ἑαυτόν, ποιμὴν δὲ εἰσερχόμενος δι’ ἑαυτοῦ· ὅτι ποιμήν ἐστι δέδωκε καὶ τοῖς ἑαυτοῦ μέρεσιν, ὅτι καὶ ὁ Πέτρος ποιμήν, καὶ ὁ Παῦλος ποιμήν, καὶ οἱ ἐπίλοιποι τῶν Ἀποστόλων ποιμένες, καὶ οἱ καλοὶ ἐπίσκοποι ποιμένες»[10]. Καὶ ἂν οἱ Ἀπόστολοι δὲν ἦσαν ἐπίσκοποι, πῶς ἐχειροτόνησαν ἄλλους ἐπισκόπους, καθὼς φαίνεται εἰς τὰς Πράξεις; Ἔτι δὲ καὶ ὁ Παῦλος ἐχειροτόνησε τὸν Τιμόθεον εἰς τὴν Ἔφεσον καὶ τὸν Τίτον εἰς τὴν Κρήτην. Πρὸς δὲ τούτοις φαίνεται, ὅτι καὶ ὁ Πέτρος τὸν Κλήμεντα ἐχειροτόνησεν ἐπίσκοπον Ῥώμης καὶ ὄχι τῆς οἰκουμένης, καθὼς ὁ ἴδιος Κλήμης ὁμολογεῖ εἰς τὴν ἐπιστολήν, ὁποῦ γρά­φει πρὸς Ἰάκωβον τῶν Ἱεροσολύμων ἐπίσκοπον[11] λέγων· «μιᾷ συνηθροισμένων τῶν ἀδελφῶν πάντων, τῆς χειρός μου λαβόμενος, στὰς ἐν μέσῳ τῇ ἐκκλησίᾳ, ἀκούσατέ μου, ἔφη, τέκνα καὶ ἀδελφοί· τοῦ μὲν ἐμοῦ δρόμου τὸ τέλος ἐγγύς· τοῦτο γὰρ καὶ ἤδη μοι ἔγνωσται. Κλήμεντα δὴ τοῦτον ἐπίσκοπον ὑμῖν χειροτονῶ σήμερον, ᾧ καὶ τὴν ἐμὴν τῶν λόγων ἐπίστευσα καθέδραν». Καὶ κατωτέρω· «διὸ αὐτῷ μεταδίδωμι τὴν ἐξουσίαν τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν· δήσει γὰρ ὃ δεῖ δεθῆναι καὶ λύσει πάντως ὃ δεῖ λυθῆναι, ὡς τὸν τῆς Ἐκκλησίας κανόνα καλῶς εἰδώς». Ἂς μάθωσι λοιπὸν οἱ Παπίσται, ποταπὴν ἐξουσίαν τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν ἔδωκεν ὁ ἅγιος Πέτρος τῷ Κλήμεντι, ὄχι ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε, καθὼς αὐτοὶ τώρα λέγουσι διὰ τὸν Πάπαν, ὅτι ὄμνια πότεστ, ἤγουν πάντα δύναται, ἀλλὰ νὰ λύῃ καὶ νὰ δένει τὰ λύσεως καὶ δεσμοῦ ἄξια, ὡς τὸν κανόνα, λέγει, τῆς Ἐκκλησίας καλῶς εἰδώς· ἤγουν πρέπει νὰ ὑπόκεινται ὅλοι ταῖς Συνόδοις καὶ κανόσι, καὶ ὄχι κα­θώς τινες φαντάζονται, ὅτι ὁ Πάπας εἶναι ἀνώτερος τῶν Συνόδων καὶ κανόνων.

Ἀλλὰ καὶ ὅταν λέγουσιν οἱ Παπίσται, ὅτι μόνος ὁ μακάριος Πέτρος ἦτον βικάριος, ἤγουν ἐπίτροπος, τοῦ Χριστοῦ, ἐλέγχονται ἀπὸ τὸν ἅγιον Ἀμβρόσιον, ὁ ὁποῖος εἰς τὴν ἐξήγησιν τῆς πρὸς Κορινθίους πρώτης ἐπιστολῆς, εἰς τὸ «Θεοῦ γὰρ ἐργάται ἐσμέν» καὶ τὰ ἑξῆς, λέγει. «Τοῦτο προσήκει τοῖς Ἀποστόλοις, οὓς δῆλόν ἐστι Θεῷ συνεργάζεσθαι· εἰσὶ γὰρ Χριστοῦ ἐπίτροποι»[12]. Βλέπεις, ὅτι τοὺς Ἀποστόλους ἁπλῶς λέγει ἐπιτρόπους Χριστοῦ, καὶ ὄχι μόνον τὸν Πέτρον. Ὅταν δὲ πάλιν λέγουσιν οἱ Παπίσται, ὅτι μόνου τοῦ Πέτρου ἐδόθη ἡ προστασία καὶ ἡ κυβέρνησις τῆς οἰκουμέ­νης, τοὺς ἀποκρινόμεθα, ὅτι ψεύδονται, διότι λέγει ὁ θεῖος Χρυσόστομος. «Καθάπερ οἰκίαν μίαν τὴν οἰκουμένην διανειμάμενοι οἱ Ἀπόστολοι, οὕτως ἅπαντα διηκονοῦντο, καὶ τῶν ἁπανταχοῦ ἐπεμέλοντο, ὁ μὲν τοῦτο, ὁ δ’ ἐκεῖνο λαβὼν τὸ μέρος»[13]. Καὶ ἐπειδὴ ὁ Πέτρος δὲν εἶχε μόνος τὴν τοιαύτην προστασίαν, μήτε ὁ Πάπας πρέπει νὰ τὴν ἔχῃ, τουτέστι νὰ εἶναι κυβερνήτης μόνος καὶ ἐπιμελητὴς καὶ αὐθέντης τῆς οἰκου­μένης. Ἀλλὰ καὶ ὅταν διὰ νὰ ὑπερυψώσουν τὸν Πάπαν ἐπιφέρουσιν, ὅτι καθὼς ὑπερεῖχε τῶν λοιπῶν Ἀποστόλων ὁ Πέτρος καὶ οὐδεὶς ἦν ἴσος αὐτῷ, ἔτζι οὐδὲ τῷ Πάπᾳ ἐστί τις ἄλλος ἴσος τῶν λοιπῶν ἀρχιερέων, ἀποκρινόμεθα μὲ τὸν λόγον τοῦ ἁγίου Κυπριανοῦ, ὁποῦ λέγει εἰς τὴν τρίτην πραγματείαν περὶ τῆς ἁπλότητος τῶν ἱερέων. «Τοῦτό γε πάντως ἦσαν καὶ οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, ὅπερ ἦν Πέτρος, τῇ ἴσῃ χάριτι καὶ δωρεᾷ κεκοσμημένοι τῆς τιμῆς καὶ τῆς ἐξουσίας». Καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος τὸν Παῦλον ἰσότιμον λέγει τῷ Πέτρῳ εἰς τὴν ἑρμηνείαν τοῦ α΄ κεφ. τῆς πρὸς Γαλάτας ἐπιστολῆς. «Τί ταύτης ταπεινοφρονέστερον γένοιτ’ ἂν τῆς ψυχῆς; μετὰ τοσαῦτα καὶ τοιαῦτα κατορθώματα, μηδὲν Πέτρου δεόμενος, μηδὲ τῆς ἐκείνου φωνῆς, ἀλλ’ ἰσότιμος ὢν αὐτῷ, ὅμως ἔρχεται ὡς πρὸς μείζονα καὶ πρεσβύτερον»[14].

Διὰ δὲ τὰς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ὁποῦ προβάλλουσι πῶς μόνῳ τῷ Πέτρῳ ἔταξε νὰ δώσῃ ὁ Κύριος, πρέπει νὰ γνωρίσουν καλῶς, ὅτι τὰ κλειδία δὲν σημαίνουσιν ἄλλο παρὰ τὴν ἐξουσίαν καὶ πνευματικὴν δύναμιν, διὰ τῆς ὁποίας λύοντες οἱ πνευματικοὶ τὰς τῶν ἐξομολογουμένων καὶ μετανοούντων ἁμαρτίας, ἀνοίγουσι τοὺς οὐρανοὺς καὶ εἰσέρχονται, καθὼς πάλιν δένοντες κανονικῶς τοὺς ἀν­θρώπους, κλείουσι τοὺς οὐρανοὺς καὶ δὲν δύνανται νὰ εἰσέλθουν. Καὶ τὴν τοιαύτην μεταφορικὴν τῶν κλειδίων σημασίαν σαφηνίζει καὶ ὁ Χρυσόστομος εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον κγ΄ ὁμιλ. κεφ. ζ΄ λέγων. «Πῶς δὲ αὐτοῖς τὰς κλεῖς ἔδωκεν; εἰ γὰρ μὴ μέλλουσι κρίνειν, ἁπάντων ἔσονται ἄκυροι καὶ μάτην τὴν ἐξουσίαν τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν εἰλήφασιν»[15]. Καὶ ἡ ἐν Χαλκηδόνι Σύνοδος εἰς τὸν θ΄ κανόνα, καὶ ὁ Στουδίτης Θεόδωρος λέγει· «οὐχ ὑλικὰς κλεῖς ἐνεχείρισε τῷ μακαρίῳ Πέτρῳ, ἀλλὰ τὴν τοῦ λόγου δύναμιν». Ὅταν δὲ διϊσχυρίζωνται οἱ Παπίσται, ὅτι ὁ Χριστὸς μόνῳ εἶπε τῷ Πέτρῳ, «σοὶ δώσω τὰς κλεῖς»[16], λέγομεν ὅτι μόνῳ τὰ ἔταξεν, ἀλλ’ εὐθὺς δὲν τοῦ τὰ ἔδωκε, διότι δὲν εἶπε, «σοὶ δίδωμι», ἀλλὰ «σοὶ δώσω»· ἔδωκε δὲ ταῦτα μετὰ τὴν ἀνάστασιν τῷ Πέτρῳ σὺν τοῖς λοιποῖς Ἀποστόλοις, ὅταν (εἶπεν) «ἐνεφύσησεν καὶ λέγει αὐτοῖς· λάβετε Πνεῦμα ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε κ.λ.π.»[17]. Καὶ δὲν τὸ εἶπε πρὸς μόνον τὸν Πέτρον, ἀλλὰ πρὸς τοὺς Ἀποστόλους ἅπαντας· τὸ ὁποῖον ῥητὸν ἐξηγῶντας καὶ ὁ Θεοφύλακτος λέγει· «εἰ γὰρ καὶ πρὸς Πέτρον μό­νον εἴρηται τὸ δώσω σοι, ἀλλὰ πᾶσι τοῖς ἀποστόλοις δέδοται»[18]. Καὶ ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος λέγει «τὰς κλεῖς οὐχ ἑνί, ἀλλὰ τῇ ἑνότητι ἔδωκεν ὁ Χριστός».

Λέγουσιν ἔτι οἱ Παπίσται τὸ ῥητὸν τοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν Πέτρον· «σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν»[19], καὶ μὲ τοῦτο ἐφανέρωσε (λέγουσιν) ὁ Χριστός, ὅτι ὁ Πέτρος εἶναι πρῶτος καὶ κύριος τῶν Ἀπο­στόλων. Ἀλλὰ πρέπει νὰ ἠξεύρωμεν, ὅτι ἡ πέτρα, ἐπάνω εἰς τὴν ὁποίαν ᾠκοδόμησεν ὁ Χριστὸς τὴν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ, δὲν εἶναι οὔτε Πέτρος οὔτε Παῦλος οὔτε ἄλλος τις Ἀπόστολος, ἀλλ’ αὐτὸς ὁ Χριστὸς καὶ ἡ πρὸς αὐτὸν εὐσεβὴς ὁμο­λογία καὶ πίστις. Λέγει γοῦν ὁ ἀπόστολος Παῦλος· «ἔπινον ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός»[20]. Καὶ πάλιν· «θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός»[21]. Καὶ ὁ μέγας Ἀθανάσιος εἰς τὴν η΄ ῥῆσιν τῶν παραβολῶν τοῦ εὐαγγελίου τὴν λέγουσαν, «ἄνθρωπός τις ᾠκοδόμησε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ ἐπὶ τὴν πέτραν»[22], λέγει· «τίς ἀν­θρωπος; ὁ ἅγιος Πέτρος· τίς ἡ πέτρα; ὁ Χριστός· τίς ἡ οἰκία; ἡ πίστις», καὶ τὰ ἑξῆς[23]. Καὶ ὁ μέγας Βασίλειος ἑρμηνεύων τὸ β΄ κεφ. τοῦ προφήτου Ἡσαΐου τοιαῦτα λέγει. «Εἰδέναι γάρ, φησί, πῶς δεῖ ἐν οἴκῳ Κυρίου ἀναστρέφεσθαι, ἐκκλησίᾳ, ζῶντος Θεοῦ, ἧς οἱ θεμέλιοί εἰσιν ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις· ᾠκοδόμηται γὰρ ἐπὶ τῷ θεμελίῳ τῆς ἀποστόλων καὶ προφητῶν. Ἓν τῶν ὀρέων ἦν καὶ ὁ Πέτρος, ἐφ’ ἧς πέτρας ἐπηγγείλατο ὁ Κύριος οἰκοδομήσειν αὐτοῦ τὴν Ἐκκλησίαν· πέτρα δὲ ὑψηλὴ ἡ ψυχὴ τοῦ μακαρίου Πέτρου ὠνομάσθη, διὰ τὸ παγίως ἐρριζοῦσθαι τῇ πίστει καὶ στερρῶς καὶ ἀνενδότως ἔχειν πρὸς τὰς ἐκ πειρασμῶν ἐπαγομένας πληγάς». Καὶ πάλιν λέγει· «πάντες οἱ χωροῦντες τὴν τῆς θεότητος γνῶσιν διὰ τὸ μέγεθος τοῦ νοῦ καὶ τῶν ἀπὸ τοῦ νοῦ πράξεων, τετελειωμένοι τῷ ὑγιεῖ βίῳ τὰ ἄκρα εἰσὶ τῆς ὀρέων»[24]. Λοιπὸν ἀπὸ τὸ ῥητὸν αὐτὸ τοῦ ἁγίου ἐμάθομεν, ὅτι ἡ Ἐκκλη­σία τοῦ Χριστοῦ ᾠκοδομήθη ἐπάνω εἰς τὸ θεμέλιον τῶν Ἀποστόλων, τὸ ὁποῖον εἶναι ἡ πρὸς τὸν Χριστὸν ὀρθόδοξος πίστις, καὶ ὅτι τὰ ὄρη τὰ ἅγια εἶναι οἱ Ἀπο­στολοι, οἱ ὁποῖοι ἐπάνω εἰς τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως τοῦ Χριστοῦ ἐθεμελίωσαν τὴν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ, καὶ ὅτι ἕνα ἀπὸ τὰ ἅγια ὄρη ταῦτα ἦτον καὶ ὁ μακάριος Πέτρος, ἤγουν ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἦτον πέτρα ὄχι κυρίως καὶ ἀληθῶς, ἀλλὰ ὡσὰν στερεωμένη εἰς τὴν πίστιν καὶ ὑπομένουσα πάντα πειρασμὸν καὶ θλίψιν καὶ στε­νοχωρίαν. Κατὰ τὸ ὁποῖον σημαινόμενον καὶ ὅλοι ἐκεῖνοι, ὁποῦ χωροῦσι τὴν γνῶ­σιν τῆς θεότητος καὶ πιστεύουσιν ὀρθῶς καὶ εἶναι τετελειωμένοι εἰς τὴν πίστιν, λέγονται ὄρη ἅγια καὶ πέτραι. Λέγει δὲ καὶ ὁ τῆς Σελευκείας θεῖος Βασίλειος εἰς τὸν λόγον ὁποῦ κάμνει, «τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι». «Εἶναι ἀμερὲς τὸ θεῖον καὶ γεννητῆς ἄμοιρον φύσεως· ταύτην τὴν ὁμολογίαν πέτραν καλέσας ὁ Κύριος, Πέτρον ὀνομάζει τὸν πρώτως ταύτην ὁμολογήταντα»[25]. Καὶ ὁ ἅγιος Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης εἰς μίαν του ἐπιστολὴν λέγει, ὅτι ἡ ὁμολογία τοῦ Πέτρου ἦτον ἡ κρηπὶς καὶ τὸ βάθρον καὶ τὸ θεμέλιον, εἰς τὸ ὁποῖον ἐπάνω ᾠκοδόμησεν ὁ Χρι­στὸς τὴν Ἐκκλησίαν του[26]. Ὥστε ἀπὸ τὰ εἰρημένα φανερὸν ἔγινεν, ὅτι ὁ μακά­ριος Πέτρος δὲν ἦτο ἡ κυρίως καὶ ἀληθὴς πέτρα, ἀλλ’ ὁ Χριστὸς μόνος, ἐπάνω εἰς τὴν ὁποίαν ᾠκοδόμησε τὴν Ἐκκλησίαν του.

Λέγουσιν ἀκόμη οἱ Ῥωμάνοι, ὅτι ὁ Χριστὸς εἰς μόνον τὸν Πέτρον εἶπε, «ποίμαινε τὰ πρόβατά μου»[27], καὶ διὰ τοῦτο αὐτὸς μόνος εἶναι κύριος καὶ δεσπότης τῶν ἄλλων Ἀποστόλων, καὶ ἀκολούθως ὁ Πάπας ὡς διάδοχός του εἶναι κύριος τῶν λοιπῶν Πατριαρχῶν καὶ ἀρχιερέων. Ἀλλ’ εἰς τοῦτο πρέπει νὰ ἠξεύρωμεν, ὅτι ποι­μὴν λέγεται ὁ φυλακάτορας καὶ ἐπιμελητὴς τῶν ἀνθρωπίνων ψυχῶν, ὅ τι λογῆς ἦσαν οἱ Ἀπόστολοι καὶ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ὅσοι ἔχουσι τὴν πνευματικὴν φροντίδα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ· ὁ δὲ κυρίως καὶ καθόλου ποιμὴν εἶναι μόνος ὁ Χριστός, καθὼς αὐτὸς λέγει, «ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός»[28]· οἱ δὲ ἅγιοι Ἀπόστολοι ὅλοι ἦσαν ἐξ ἴσου ποιμένες, ὡσὰν παρὰ τοῦ Κυρίου Χριστοῦ ἀπεσταλμένοι εἰς τὴν οἰκουμέ­νην, καὶ παρ’ αὐτοῦ λαβόντες ἐξουσίαν τοῦ ποιμαίνειν καὶ κυβερνᾶν τὰς ψυχὰς τῶν πιστευόντων, καθὼς ὁ Χριστὸς λέγει. «Πορευθέντες εἰς τὸν κόσμον μαθητεύ­σατε πάντα τὰ ἔθνη»[29]. Καὶ πάλιν· «ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας»[30], καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ὁ Λουκᾶς εἰς τὰς Πράξεις· «λέγει λοιπὸν αὐτοῖς ὁ Παῦλος· προσέχετε ἑαυτοῖς καὶ παντὶ τῷ ποιμνίῳ, ἐν ᾧ ὑμᾶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους, ποιμαίνειν τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ»[31]. Νὰ ὁποῦ φανερὰ ὁ Ἀπόστολος αὐτὸς λέ­γει, ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τοὺς ἔκαμεν ἐπισκόπους καὶ ποιμένας. Ποιμένες ἦσαν λοιπὸν καὶ οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι καὶ οἱ αὐτῶν διάδοχοι, καὶ ὄχι μόνον ὁ Πέτρος· ἔτι δὲ καὶ τὸ ποιμαίνειν τὸ ἔλαβον καὶ οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι, καθὼς καὶ ὅλαις ταῖς ἄλλαις χάριτες καὶ δυνάμεις καὶ τὴν τιμὴν καὶ τὴν ἐξουσίαν ἀπὸ τὸν Χριστόν, καὶ ὄχι ἀπὸ τὸν Πέτρον.

Εἰς δὲ τὸ ἐπιχείρημα ὁποῦ προβάλλουσιν οἱ Λατῖνοι, ὅτι μόνου τοῦ Πέτρου εἶπεν ὁ Χριστός, «ποίμαινε τὰ πρόβατά μου», καὶ ὄχι τῶν λοιπῶν Ἀποστόλων, λέγομεν ὅτι ἀγκαλὰ καὶ εἰς μόνον τὸν Πέτρον τὸ εἶπεν, ἀλλὰ ἀκούεται καὶ διὰ ὅλους τοὺς Ἀποστόλους, καθὼς καὶ ἐκεῖνο ὁποῦ εἶπεν εἰς μόνον τὸν Πέτρον· «ἐγὼ ἐπαρακάλεσα, ἵνα μὴ ἐκλείψῃ ἡ πίστις σου»[32], ἐννοεῖται διὰ ὅλους τοὺς Ἀποστόλους καὶ διὰ ὅλην τὴν Ὀρθόδοξον τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, τῆς ὁποίας ἡ πίστις μήτε ἔλειψέ ποτε, μήτε θέλει λείψῃ ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Μάλιστα δὲ ἐπειδὴ μόνος ὁ μακάριος Πέτρος διὰ τῆς ἀρνήσεως ἐξέπεσεν ἀπὸ τὴν τιμὴν καὶ ἀξίαν τῆς ἐπισκοπῆς, διὰ τοῦτο ὁ Χριστὸς πρῶτον μὲ τὴν τριττὴν ἐρώτησιν τοῦ ἰάτρευσε τὴν πληγὴν τῆς ἀρνήσεως, καὶ ἀκολούθως τοῦ ἐνεχείρισε πάλιν τὴν ποιμαντικὴν ἐξουσίαν, λέγοντας ἰδίως εἰς αὐτόν, «ποίμαινε τὰ πρόβατά μου», καθὼς καὶ ὁ Χρυσόστομος Ἰωάννης ἑρμηνεύων τὸ κα΄ κεφ. τοῦ κατὰ Ἰωάννην λέγει. «Ἅμα δὲ καὶ δεικνὺς αὐτῷ, ὅτι χρὴ θαρρεῖν λοιπόν, ὡς τῆς ἀρνήσεως ἐξεληλαμένης, ἐγχειρί­ζεται τὴν προστασίαν τῶν ἀδελφῶν»[33]. Διὰ νὰ ἐλευθερώσῃ, λέγει, ὁ διδάσκαλος τὸν Πέτρον ἀπὸ κάθε λογῆς φόβον, ὁποῦ εἶχε διὰ τὴν ἄρνησιν, καὶ διὰ νὰ τὸν πληρο­φορήσῃ πῶς τὸ ἁμάρτημά του τὸ ἐξάλειψε καὶ τὴν μετάνοιάν του τὴν ἐδέχθη, τοῦ ἐγχειρίζει τὴν προστασίαν τῶν ἀδελφῶν, ἤγουν τὸ πρωτεῖον τῆς τιμῆς καὶ τῆς πρωτοκαθεδρίας, καὶ ὄχι τὴν δεσποτείαν καὶ ἐξουσίαν κατὰ τῶν ἀδελφῶν, ἐπειδὴ καὶ μόνος ὁ Χριστὸς ἐκαλεῖτο κύριος τῶν Ἀποστόλων, καθὼς αὐτὸς λέγει· «ὑμεῖς φωνεῖτέ με ὁ κύριος καὶ ὁ διδάσκαλος, καὶ καλῶς λέγετε, εἰμὶ γάρ»[34]. Μάλιστα καὶ τοὺς παραγγέλλει νὰ μὴν τολμήσῃ τινὰς νὰ ὀνομασθῇ τοιοῦτος λέγων· «ὑμεῖς δὲ μὴ κληθῆτε ῥαββί· εἷς γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ διδάσκαλος, ὁ Χριστός· πάντες γὰρ ὑμεῖς ἀδελφοί ἐστε· καὶ πατέρα μὴ καλέσητε ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς· εἷς γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ πατήρ, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· μηδὲ κληθῆτε καθηγηταί· εἷς γὰρ ὑμῶν ἐστιν ὁ καθη­γητής, ὁ Χριστός»[35]. Καὶ πάλιν θέλοντας νὰ τοὺς δείξῃ, ὅτι τοῦτο εἶναι ἐθνικὸν καὶ ὄχι χριστιανικόν, οὐδὲ τοῦ ἀποστολικοῦ ἐπαγγέλματος, τοὺς λέγει· «οἴδατε ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν· οὐχ οὕτω δὲ ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ’ ὃς ἂν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔστω ὑμῶν διάκονος»[36]. Φανερὸν εἶναι λοιπόν, ὅτι ἐκεῖνοι ὁποῦ ζητοῦσι τοιαύτην ἐξου­σίαν, δὲν εἶναι μαθηταὶ τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ ἐθνικοί, προτιμῶντες μᾶλλον τὴν δό­ξαν τοῦ κόσμου ἢ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ. Οἱ δὲ ἅγιοι Ἀπόστολοι ἦσαν ὅμοιοι καὶ ἰσό­τιμοι κατὰ τὴν ἐξουσίαν μὲ τὸν μακάριον Πέτρον, τὸ ὁποῖον μαρτυρεῖ καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος εἰς τὴν πρὸς Γαλάτας β΄ ἐπιστολήν· «ὁ γὰρ ἐνεργήσας τῷ Πέ­τρῳ εἰς ἀποστολὴν τῆς περιτομῆς, ἐνήργησε καὶ ἐν ἐμοὶ εἰς τὰ ἔθνη»[37]. Καὶ ἂν ὁ Παῦλος δὲν ἦτον ἰσότιμος μὲ τὸν Πέτρον, δὲν ἤθελε τολμήσῃ νὰ τὸν ἐλέγξῃ ἐκεῖ ὁποῦ λέγει· «ὅτε δὲ ἦλθε Πέτρος εἰς Ἀντιόχειαν, κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν»[38]. Καὶ κατωτέρω λέγει· «εἶπον τῷ Πέτρῳ ἔμπροσθεν πάντων· εἰ σὺ Ἰουδαῖος ὑπάρχων ἐθνικῶς ζῇς καὶ οὐκ ἰουδαϊκῶς, τί τὰ ἔθνη ἀναγκάζεις ἰουδαΐζειν»;[39]

Ἔτι λέγουσιν οἱ Λατῖνοι, ὅτι ὁ Χριστὸς εἶπε τῷ Πέτρῳ· «Σίμων, Σίμων, ἰδοὺ ὁ σατανᾶς ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ συνιᾶσαι ὡς τὸν σῖτον· ἐγὼ δὲ ἐδεήθην περὶ σοῦ, ἵνα μὴ ἐκλίπῃ ἡ πίστις σου· καὶ σύ ποτε ἐπιστρέψας, στήριξον τοὺς ἀδελ­φούς σου»[40]. Λοιπὸν λέγουσιν εἰς αὐτό, ὅτι τὸ στηρίζω τοῦτο τὸ εἶπεν ὁ Χριστὸς πρὸς τὸν Πέτρον, θέλοντας νὰ τὸν δείξῃ κύριον καὶ αὐθέντην τῶν Ἀποστόλων, διότι ἕνας ἄνθρωπος ὁποῦ νὰ στηρίζῃ ἄλλον, ἀκολουθᾷ νὰ εἶναι μεγαλήτερος ἀπὸ αὐτόν. Ἀλλ’ ἡμεῖς εἰς τὴν ἐξήγησιν τοῦ ῥητοῦ τούτου λέγομεν, ὅτι ὁ κοινὸς ἐχθρὸς διάβολος, θέλοντας νὰ βλάψῃ καὶ νὰ σκανδαλίσῃ ὄχι μόνον τὸν Πέτρον, ἀλλὰ καὶ τοὺς λοιποὺς Ἀποστόλους, καὶ νὰ σηκώσῃ τὴν ὑποταγὴν καὶ ἀγάπην ὁποῦ εἶχον εἰς τὸν Χριστόν, καθὼς τὸ ἔκαμεν εἰς τὸν Ἰούδαν, διὰ τοῦτο λέγει ὁ Χριστός, «ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ συνιᾶσαι». Καὶ ἐπειδὴ πάλιν, ὅταν ἐρώτησεν ὁ Χριστὸς τοὺς Ἀποστόλους, «ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι;», ἀποκριθεὶς πρῶτος ὁ Πέτρος εἶπε, «σὺ εἶ ὁ Χριστός, ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος»[41], δι’ αὐτὴν τὴν πίστιν καὶ τὴν ὁμολογίαν εἶπεν ὁ Χριστός, «ἐγὼ ἐπαρακάλεσα, ἵνα μὴ ἐκλίπῃ ἡ πίστις σου», ἡ ὁποία καί ποτε δὲν ἔλειψεν, οὔτε θέλει λείψει ἀπὸ τὴν θείαν του Ἐκκλησίαν. Καὶ πάλιν, ἐπειδὴ ὁ Χριστὸς ὡς καρδιογνώστης προγνωρίζοντας τὸν ξεπεσμὸν καὶ τὴν ἄρνησιν τοῦ μακαρίου Πέτρου ὁποῦ ἔμελλεν ὕστερον νὰ πάθῃ, τοῦ προεῖπεν ὅτι, «καὶ σύ ποτε ἐπιστρέψας», ἤγουν ἐπίστρεψον διὰ μετανοίας καὶ πικρῶν δακρύων, ἤγουν ἀφόντις ἐπιστρέψεις καὶ μετανοήσεις ἀπὸ τὸ ἁμάρτημα αὐτὸ τῆς ἀρνήσεως, στήριξον τοὺς ἀδελφούς σου, εὐγάνοντάς τους δηλαδὴ ἀπὸ κάθε ἀμφιβολίαν ὁποῦ ἔχουν διὰ λόγου σου· βεβαίωσαί τους νὰ μένωσιν εἰς τὴν αὐτὴν ἀγάπην καὶ πίστιν, ὁποῦ ἔχεις καὶ ἐσὺ πρός με. Καὶ τοιαύτην ἔννοιαν ἔχει τὸ στήριξον, ἤγουν στηριγμὸν καὶ νουθεσίαν καὶ παραγγελίαν καὶ συμβουλήν, ὄχι ἀρχὴν καὶ ἐξουσίαν καὶ κυριότητα τοῦ Πέτρου πρὸς τοὺς ἄλλους Ἀποστόλους, καθὼς οἱ Λατῖνοι λέγουσιν, ὅτι μόνου τοῦ Πέτρου ἐδόθη νὰ στηρίζῃ καὶ νὰ βεβαιώνῃ τοὺς ἄλλους Ἀποστόλους, καὶ ἀκολούθως καὶ ὁ Πάπας τοὺς ἄλλους Πατριάρχας, καὶ μὲ τὸν τρόπον τοῦτον σπουδάζουσι νὰ τοῦ δώσουν μίαν τυραννικὴν μοναρχίαν. Καὶ ἂν ὁ Πέτρος ἦτον τοιοῦτος, καθὼς λέγουσιν οἱ Λατῖνοι, ὁποῦ αὐτὸς νὰ βεβαιώνῃ τὰ χαρίσματα τοῦ Χριστοῦ πρὸς τοὺς Ἀποστόλους, καὶ χωρὶς τὴν βεβαίωσιν ἐκείνην νὰ μὴν ἔχωσι τὸ κῦρος καὶ τὴν ἰσχύν, ἀκολουθεῖ ὁ Πέτρος νὰ ἦτον οὐ μόνον τῶν λοιπῶν Ἀποστόλων πρῶτος, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ ἀνώτερος, τὸ ὁποῖον οὐδεὶς νοῦν ἔχων ἤθελε τολμήσῃ νὰ τὸ εἰπῇ.

Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, τὰς ὁποίας ἔγραψεν ὁ ἅγιος Λουκᾶς, γίνεται φανερόν, ὅτι ὁ μακάριος Πέτρος δὲν εἶχε καμμίαν ἐξουσίαν καὶ αὐθεντίαν ἐπάνω εἰς τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους, ἀλλὰ μόνον νὰ εἶναι πρῶτος τῇ τάξει καὶ τῇ πρωτοκαθεδρίᾳ. Λέγει καὶ γάρ· «ἀναστὰς Πέτρος ἐν μέσῳ τῶν μα­θητῶν εἶπεν (ἦν τε ὄχλος ὀνομάτων ἐπὶ τὸ αὐτὸ ὡς ἑκατὸν εἴκοσιν)· ἄνδρες ἀδελφοί, ἔδει πληρωθῆναι τὴν γραφὴν ταύτην, ἣν προεῖπε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ στόματος Δαβὶδ περὶ Ἰούδα τοῦ γενομένου ὁδηγοῦ τοῖς συλλαβοῦσι τὸν Ἰησοῦν, ὅτι κατηριθμημένος ἦν σὺν ἡμῖν, καὶ ἔλαβε τὸν κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης»[42], καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ δὲ σκοπὸς τῆς δημηγορίας ταύτης τοῦ Πέτρου ἦτον τοιοῦ­τος· ἐπειδὴ ὁ προδότης Ἰούδας ἀπεβλήθη ἀπὸ τὸν χορὸν τῶν δώδεκα Ἀποστόλων, καὶ μένοντας ὁ ἀριθμὸς ἐλλειπὴς ἔπρεπε νὰ βαλθῇ ἄλλος εἰς τὸν τόπον ἐκείνου, διὰ τοῦτο συνάζονται ὅλοι οἱ Ἀπόστολοι νὰ χειροτονήσουν ἄλλον, καὶ ἄρχεται πρῶτον ὁ Πέτρος καὶ δημηγορεῖ εἰς τὴν σύνοδον. Φανερὸν εἶναι λοιπόν, ὅτι ἂν ὁ Πέτρος ἦτον μόνος ἐπίτροπος καὶ μόνος βικάριος τοῦ Χριστοῦ, καθὼς λέγουσιν οἱ Λατῖνοι, ἤθελεν ἐκλέξῃ καὶ χειροτονήσῃ μοναχός του ἄλλον ἀπόστολον εἰς τὸν τόπον τοῦ Ἰούδα καὶ ἤθελεν εἰπῇ· ἐγὼ ἔτζι θέλω, ἔτζι προστάζω· καθὼς τὸ κάμνει τὴν σήμερον ὁ Πάπας, ὁποῦ λέγει πῶς εἶναι διάδοχος τοῦ Πέτρου, καὶ δὲν ἦτον ἀνάγκη νὰ συναχθῶσιν ὅλοι οἱ Ἀπόστολοι. Ἀλλ’ ἐπειδὴ καὶ ὁ Πέτρος τοιαύτην ἐξουσίαν δὲν εἶχε, διὰ τοῦτο ἐσυνάχθησαν ὅλοι. Καὶ ὁ Πέτρος τοῦτο μὲν ἔκαμεν ὁποῦ πρῶτος ἐδημηγόρησεν εἰς τὴν σύνοδον, ἡ δὲ ψῆφος καὶ ἡ ἐκλογὴ τοῦ Ματθίου ἔγινε κοινῶς ἀπὸ ὅλους τοὺς Ἀποστόλους. Λέγει καὶ γὰρ ὁ Λουκᾶς εἰς τὸ α΄ κεφ. τῶν Πράξεων. «Ἔστησαν δύο», δὲν εἶπεν ἔστησε, διὰ νὰ δείξῃ ὅτι ὅλοι τοὺς ἔστησαν καὶ τοὺς ἐδιάλεξαν· καὶ ποίους; «Ἰωσὴφ τὸν καλούμενον Βαρσαβᾶν, ὃς ἐπεκλήθη Ἰοῦστος, καὶ Ματθίαν». Ἔπειτα λέγει· «καὶ προσευξάμενοι εἶπον· Σὺ Κύριε, καρδιογνῶστα πάντων, ἀνάδειξον ὃν ἐξελέξω ἐκ τούτων τῶν δύο ἕνα, λαβεῖν τὸν κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης καὶ ἀποστολῆς, ἐξ ἧς παρέβη ὁ Ἰούδας. Καὶ ἔδωκαν κλήρους αὐτοῖς, καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπὶ Ματθίαν, καὶ συγκατεψηφίσθη μετὰ τῶν ἕνδεκα ἀποστόλων»[43]. Νὰ λοιπὸν ὁποῦ ὁ μακάριος Πέτρος δὲν ἦτον μονάρχης, μήτε ἐξουσιαστής, ἀλλὰ ἕνας τῆς συνόδου καὶ πρῶτος τῇ τάξει.

Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς Λουκᾶς μαρτυρεῖ εἰς τὸ δ΄ τῶν Πράξεων[44] ὅτι ἐκεῖνοι ὁποῦ ἐπίστευον εἰς Χριστόν, ἔφερον τὰ ἄσπρα καὶ πράγματά τους καὶ ἔρριπτον ἔμπρο­σθεν εἰς τοὺς πόδας τῶν Ἀποστόλων, καὶ δὲν λέγει ἔμπροσθεν εἰς τοὺς πόδας τοῦ Πέτρου. Ἀλλὰ καὶ τὴν ἐκλογήν, ἤγουν τὴν χειροτονίαν, τῶν ἑπτὰ διακόνων ὅλοι οἱ Ἀπόστολοι τὴν ἔκαμαν· λέγει καὶ γὰρ εἰς τὸ ς΄ τῶν Πράξεων. «Ἔστησαν αὐτοὺς ἐνώπιον τῶν Ἀποστόλων, καὶ προσευξάμενοι ἐπέθηκαν αὐτοῖς τὰς χεῖρας»[45], καὶ δὲν λέγει μόνου τοῦ Πέτρου. Καὶ πάλιν ὅταν ὁ ἅγιος Βαρνάβας ἐπῆγεν εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, δὲν τὸν ἔστειλε μόνος ὁ Πέτρος, ἀλλ’ ἡ σύνοδος τῶν Ἀποστόλων καὶ ἡ ἐκκλησία τῆς Ἱερουσαλήμ· λέγει καὶ γάρ· «ἐξαπέστειλαν Βαρνάβαν διελθεῖν εἰς Ἀντιόχειαν»[46].

Καὶ πάλιν ὅταν ἦλθε τὸ ζήτημα τῆς περιτομῆς εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, οἱ Ἀντιοχεῖς δὲν ἔστειλαν πρὸς μόνον τὸν Πέτρον νὰ κρίνῃ αὐτὴν τὴν ὑπόθεσιν, ἀλλὰ πρὸς τὴν σύνοδον τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν πρεσβυτέρων· λέγει καὶ γὰρ εἰς τὸ ιε΄ τῶν Πράξεων. Διαγενομένης οὖν στάσεως καὶ ζητήσεως οὐκ ὀλίγης τῷ Παύλῳ καὶ τῷ Βαρνάβᾳ πρὸς αὐτούς, ἔταξαν ἀναβαίνειν Παῦλον καὶ Βαρνάβαν καί τινας ἄλλους ἐξ αὐτῶν πρὸς τοὺς ἀποστόλους καὶ πρεσβυτέρους εἰς Ἱερουσαλὴμ περὶ τοῦ ζητήματος τούτου. Καὶ πάλιν, ἀφοῦ ἐμαζώχθησαν, λέγει· «ἀναστὰς Πέτρος εἶπε πρὸς αὐτούς· ἄνδρες ἀδελφοί», καὶ τὰ ἑξῆς. Εἶτα λέγει· «μετὰ δὲ τὸ σιγῆσαι αὐτούς, ἀπεκρίθη Ἰάκωβος λέγων· ἄνδρες ἀδελφοί, ἀκούσατέ μου», καὶ τὰ λοιπά[47]. Νὰ ὁποῦ καὶ ὁ Ἰάκωβος πρῶτος δημηγορεῖ, καὶ λέγοντας τὴν γνώμην του μήτε ὁ Πέτρος τοῦ ἐναντίειται, μήτε ἄλλος ἀπόστολος, ἀλλὰ ὅλη ἡ σύνοδος τῶν ἀπο­στόλων καὶ πρεσβυτέρων ἀπέφασισαν καὶ ἔπεμψαν τὴν ἐπιστολὴν εἰς τὴν Ἀντιό­χειαν, περιέχουσαν τὴν γνώμην τῆς συνόδου, καθὼς φαίνεται εἰς τὰς Πράξεις. Ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐπιστολὴν φανερὸν γίνεται, ὅτι ὁ μακάριος Πέτρος δὲν ἦτο κύ­ριος καὶ δεσπότης τῶν Ἀποστόλων, μήτε ἐξουσιάζων αὐτὸς μόνος νὰ κρίνῃ καὶ νὰ ἀποφασίζῃ τὰς καθόλου ὑποθέσεις τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ὅλοι ὁμοθυμαδὸν οἱ Ἀπόστολοι συναζόμενοι ἔκριναν καὶ ἐβεβαίωναν αὐτάς.

Καὶ ὅτι δὲν ἦτον ὑποκείμενοι οἱ Ἀπόστολοι εἰς τὸν Πέτρον, τὸ μαρτυρεῖ καὶ ὁ Παῦλος, ὁ ὁποῖος ἔγραψε ταῖς δεκατέσσαραις ἐπιστολαῖς, καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ θεο­λόγος τὴν καθολικήν του ἐπιστολήν, ὁμοίως καὶ ὁ Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος καὶ ὁ ἀπόστολος Ἰούδας, χωρὶς τὴν εἴδησιν καὶ προσταγὴν τοῦ Πέτρου, ἐπειδὴ καὶ οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, καθὼς ἐδιδάχθησαν ἀπὸ τὸν διδάσκαλόν τους, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, δὲν ἐγύρευσαν πρωτεῖα καὶ ἐξουσίας καὶ δόξαν ματαίαν, τὰ ὁποῖα σήμερον ζητεῖ ὁ Πάπας, ἀλλὰ ἐσπούδασαν νὰ κηρύξουν τὸ εὐαγγέλιον καὶ νὰ ἐπιστρέψουν τοὺς ἀνθρώπους εἰς θεογνωσίαν, καὶ δὲν εἶχον ἀναμεταξύ τους καμμίαν διαφοράν, ἀλλὰ ἀδελφικὴν ἰσοτιμίαν καὶ φροντίδα κοινὴν τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος.

Εἰς ἐκεῖνο δὲ ὁποῦ λέγουσιν οἱ Λατῖνοι, ὅτι ὁ Πέτρος ἦτον ἀνώτερος βασι­λέων καὶ πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας τοῦ κόσμου, καὶ διὰ τοῦτο καὶ ὁ Πάπας ὢν διάδοχός του πρέπει νὰ εἶναι τοιοῦτος, φαίνονται ψευδόμενοι ἀπὸ τὴν ἁγίαν Γραφήν, ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ὁ Χριστὸς ἔδειξεν ὑποταγὴν εἰς τοὺς βασιλεῖς, ὅταν ἀπεγράφη εἰς τὴν ἀπογραφὴν τοῦ Καίσαρος, καθὼς ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς μαρτυρεῖ εἰς τὸ β΄ κεφ.[48]. Καὶ πάλιν ὑπετάγη, ὅταν ἐπλήρωσε τὰ δίδραχμα, καθὼς ὁ Ματθαῖος εἰς τό ιζ΄[49]. Ἀλλὰ καὶ ὁ Πέτρος ἔτζι μᾶς νουθετεῖ εἰς τὴν πρώτην του ἐπιστολὴν λέγων, «Ὑποτάγητε πάσῃ ἀνθρωπίνῃ κτίσει διὰ τὸν Κύριον, εἴτε βασιλεῖ, ὡς ὑπερέχοντι, εἴτε ἡγεμόσιν, ὡς δι’ αὐτοῦ πεμπομένοις, ὅτι οὕτως ἐστὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ»[50]. Καὶ ὁ Παῦλος πρὸς Ῥωμαίους γράφει· «πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω· οὐ γάρ ἐστιν ἐξουσία εἰ μὴ ἀπὸ Θεοῦ· αἱ δὲ οὖσαι ἐξουσίαι ὑπὸ Θεοῦ τεταγμέναι εἰσίν, ὥστε ὁ ἀντιτασσόμενος τῇ ἐξουσίᾳ τῇ τοῦ Θεοῦ διαταγῇ ἀνθέστηκεν· οἱ γὰρ ἀνθεστηκότες αὐτοῖς κρῖμα λήψονται· οὐ γὰρ εἰκῇ τὴν μάχαιραν φορεῖ· Θεοῦ γὰρ διάκονός ἐστι»[51]. Τὸ ὁποῖον ῥητὸν ἐξηγῶντας ὁ θεῖος Χρυ­σόστομος λέγει. «Καὶ δεικνὺς ὅτι πᾶσι ταῦτα διατάττεται, καὶ ἱερεῦσι καὶ μοναχοῖς, λέγει· «πᾶσα ψυχὴ ὑποτασσέσθω», κἂν ἀπόστολος ᾖ, κἂν εὐαγγελιστής, κἂν προφήτης, κἂν ὁστισοῦν· οὐδὲ γὰρ ἀνατρέπει τὴν εὐσέβειαν αὕτη ἡ ὑποταγή· καὶ οὐχ ἁπλῶς λέγει πειθέσθω, ἀλλ’ ὑποτασσέσθω»[52]. Ἰδοὺ λοιπὸν πῶς ἐξηγεῖ τὸ ῥητὸν τοῦτο ὁ ἅγιος, ὅτι καὶ ἀπόστολοι καὶ προφῆται καὶ κάθε ἄλλος πρέπει νὰ ὑποτάσσεται εἰς τὴν ἐξουσίαν. Ἂν ὁ Πέτρος λοιπὸν καὶ οἱ λοιποὶ Ἀπόστολοι ἦσαν ὑποτεταγμένοι εἰς τὰς ἐξουσίας τὰς κοσμικάς, πῶς ἀποτολμῶσιν οἱ διάδοχοι τοῦ Πέτρου νὰ λέγουν, ὅτι ἡμεῖς ὁρίζομεν μόνοι καὶ ἐξουσιάζομεν καὶ κρίνομεν τὰς βασιλείας τοῦ κόσμου καὶ διαμοιράζομεν τὰς ἐξουσίας καὶ κυβερνοῦμεν ὄχι μόνον τὰ ἐκκλησιαστικά, ἀλλὰ καὶ τὰ πολιτικά;

Ἀλλὰ καὶ ὅσα ἄλλα προνόμια τὴν σήμερον δίδουσιν οἱ Παπίσται εἰς τὸν Πά­παν μὲ πολλὴν ἀδιακρισίαν, φαίνονται φανερά, ὅτι εἶναι ἐκτὸς πάσης εὐσεβείας καὶ φρονήσεως ὑγιοῦς. Καὶ πρῶτον μὲν τὸν ὀνομάζουσι «Θεὸν εἰς τὴν γῆν», τὸ ὁποῖον κανένας θεοσεβής ποτε δὲν τὸ ἐδέχθηκεν, ἀλλὰ ὡς βλάσφημον καὶ ἀντίθεον φωνὴν τὸ ἀποφεύγουσι, πάρεξ μόνον ὁ ἑωσφόρος διάβολος, ὁ ὁποῖος εἶπε, «θήσω τὸν θρόνον μου ἐπάνω τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ»[53], διὰ τὸν ὁποῖον καὶ ὁ Χριστὸς λέγει· «ἐθεώρουν τὸν σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα»[54]. Καὶ πάλιν ὅταν ἐπείραζε τὸν Χριστὸν λέγων, «ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι, ταῦτα πάντα σοι δώσω», τὸν εἶπεν ὁ Χριστός· «ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις»[55]. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀδὰμ διὰ τὴν ἐπιθυμίαν ταύτην τῆς θεότητος ἐδιώχθη ἀπὸ τὸν παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἀπὸ τὸν Θεόν· «ἰδοὺ Ἀδὰμ γέγονεν ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν»[56]. Πῶς λοιπὸν οἰκειοποιεῖται ὁ Πάπας, ἄνθρωπος ὢν καὶ οὐδὲν ἄλλο εἰ μὴ γῆ καὶ σποδός, τὴν ὀνομασίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ κηρύττεται ἐπ’ ἄμβωνος καὶ νὰ προσκυνῆται καὶ νὰ λατρεύεται ὡς Θεός; Ἐὰν δὲ προβάλλωσιν οἱ Παπίσται, ὅτι καὶ ὁ Θεὸς εἶπε τῷ Μωϋσῇ, «ἰδοὺ ἐγὼ δέδωκά σε θεὸν Φαραῷ»[57], ἀλλὰ δὲν ἔχουν νὰ δείξουν πῶς ὁ Μωϋσῆς νὰ ἐζήτησέ ποτε νὰ ὀνομάζεται ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους θεός, καθὼς τὴν σήμερον τὸ ζητεῖ ὁ Πάπας ἀπὸ τοὺς Ῥωμαίους, οὔτε φαίνεταί ποτε κανένας ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους νὰ ὠνόμασε καὶ νὰ ἐκήρυξεν εἰς τὸν λαὸν τὸν Μωϋσῆν πῶς εἶναι θεὸς εἰς τὴν γῆν· μάλιστα αὐτὸς ὁ Μωϋσῆς καθὼς φαίνεται εἰς τὸ τέταρτον τοῦ Δευτερονομίου, διδάσκει τοὺς Ἰουδαίους νὰ μὴν γνωρίζουν ἄλλον, παρὰ ἕνα καὶ μόνον Θεόν. Καὶ ἂν ὁ Πάπας θέλῃ νὰ ὀνο­μάζεται θεός, τάχα δύναται νὰ κάμῃ καὶ τὰς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, καθὼς οἱ Ῥω­μαῖοι τὸν ἐκθειάζουσι μὲ τὸ ὄμνια πότεστ, ἤγουν πάντα δύναται. Ἀλλ’ ἐπειδὴ τὰς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ νὰ κάμνῃ δὲν δύναται, καθὼς εἶναι καὶ ἡ ἀλήθεια, ἂς γνωρίσῃ τοῦ λόγου του ὡς εἶναι καὶ αὐτὸς ἕνα κτίσμα τοῦ Θεοῦ, καθὼς εἶναι καὶ οἱ λοιποὶ ἄνθρωποι, καὶ ἂς μὴν ζητῇ τὴν ὀνομασίαν τῆς θεότητος.

Λέγουσιν ἔτι οἱ Ῥωμαῖοι, ὅτι ὅταν τις ὑπάγῃ νὰ ἐξομολογηθῇ εἰς τὸν πνευ­ματικόν του, πρῶτον νὰ τὸν ἐρωτᾶ ἂν πιστεύῃ εἰς τὸν Πάπαν· καὶ εἰ μὲν ὁμολο­γήσει ὅτι πιστεύει, τότε νὰ τὸν δέχεται καὶ νὰ τὸν ἐξομολογῇ, εἰ δὲ μή, τὸν ἀποδιώχνει ὡς ἀρνητήν. Τὸ ὁποῖον κάμωμά τους ὄχι μόνον εἶναι ἄπρεπον καὶ πα­ράνομον, ἀλλὰ καὶ βλάσφημον σιμὰ εἰς τὸν Θεόν, ἐπειδὴ καὶ ἡ λέξις αὐτή, τὸ πι­στεύω, δὲν ἐδόθη ἄλλου τινὸς κτίσματος, οὔτε ὁρατοῦ οὔτε ἀοράτου, ἀλλὰ μόνον τοῦ ἐν Τριάδι ὑμνουμένου Θεοῦ. Διὰ τοῦτο δὲν πρέπει νὰ τὸ οἰκειοποιοῦνται οἱ ἄνθρωποι, οὔτε νὰ βιάζουσι τοὺς ἀνθρώπους εἰς τοῦτο καὶ νὰ τοὺς κάμνουσιν ἀνθρωπολάτρας, καθὼς τὴν σήμερον κάμνουσιν οἱ Φραγκοπατέρες, οἱ ὁποῖοι διὰ νὰ πλανῶσι τοὺς χριστιανούς, καὶ μάλιστα τοὺς εὐσεβεῖς καὶ ὀρθοδόξους τοῦ ἡμετέρου γένους Γραικούς, μικρά τε παιδία καὶ γυναῖκας καὶ κάθε ἄλλην ἁπλῆν καὶ ἄκακον ἡλικίαν, τοῦτο μόνον κατὰ πρῶτον λόγον τοὺς διδάσκουσι καὶ τοὺς ζητοῦσι, νὰ πιστεύουσι τὸν Πάπαν. Καὶ ὅσα ἄλλα κακὰ καὶ ἂν ἔχουσι, τὰ παρατρέ­χουν καὶ τὰ συγχωροῦσι, καὶ τοὺς δίδουσιν ἄδειαν εἰς ὅλα νὰ μὴν φυλάττουσι τὰς ἁγίας νηστείας, οὔτε τὰς λοιπὰς παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας, καὶ τοὺς δείχνουσι μίαν ἀνοικτὴν καὶ πλατεῖαν καὶ ἐλεύθερην στράταν, καὶ διὰ νὰ εἰποῦμεν καλλί­τερα, ἕνα εὔκολον κατήφορον εἰς τὸν κρημνὸν τῆς ἀπωλείας. Καὶ ὅσα τοὺς ζη­τήσουν εἰς τὰ κακά τους θελήματα οἱ ἀνόητοι ἐκεῖνοι καὶ δυστυχέστατοι χριστια­νοί, ὁποῦ εἰς αὐτοὺς ἐξομολογοῦνται, ὅλα τοὺς τὰ συγχωροῦσι, μόνον νὰ ὁμολογήσουν ὅτι πιστεύουσι τὸν Πάπαν. Καὶ διὰ νὰ εἰποῦμεν μὲ ἕναν λόγον, ἡ πρὸς τὸν Πάπαν ὁμολογία καὶ πίστις γίνεται εἰς αὐτοὺς τοὺς ἀθλίους χριστιανούς, ὁποῦ δὲν γνωρίζουν τὴν ἀπάτην καὶ τέχνην τῶν Φραγκοπατέρων, αἰτία καὶ στράτα εἰς κάθε ἀνομίαν καὶ ἀπώλειαν ψυχικήν. Λοιπὸν ἡ νόμιμος καὶ καλὴ ἐξομολόγησις εἶναι νὰ ἐρωτῶσιν οἱ πνευματικοὶ πατέρες τὸν ἐξομολογούμενον χριστιανόν, ἂν πιστεύῃ εἰς τὴν ἁγίαν Τριάδα, τὸν ἀληθῆ Θεόν, ἂν ὑποτάσσεται εἰς τὴν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, ἂν φυλάττῃ τοὺς ἱεροὺς νόμους, καὶ τὰ ἄλλα ὅσα ἁρμόζουσιν εἰς ἐξομολόγησιν, καὶ ὄχι νὰ τὸν ἐρωτᾷ ἂν πιστεύῃ τῷ Πάπᾳ, τὸ ὁποῖον κοντὰ ὁποῦ καμμίαν ὠφέλειαν δὲν δίδει εἰς τὸν ἐξομολογούμενον, γίνεται ἀκόμη αἰτία πολλῆς βλάβης καὶ ψυχικῆς ἀπωλείας, ὡς εἴπομεν.

Ἀλλὰ καὶ ὅταν λέγουσιν οἱ ΙΙαπίσται, ὅτι ἀδύνατον εἶναι νὰ σφάλῃ ποτὲ ὁ Πάπας καὶ νὰ ξεπέσῃ εἰς καμμίαν ἁμαρτίαν καὶ αἵρεσιν, ψεύδονται φανερὰ καὶ εἰς τοῦτο· ἐπειδὴ κάθε ἄνθρωπος, ἂς εἶναι καὶ ὁ μαγαλήτερος ἅγιος, δύναται νὰ ξεπέσῃ, καθὼς φαίνεται ἀπὸ τὸν Ἀδάμ, τὸν Δαβὶδ καὶ τὸν Πέτρον· καὶ ὄχι μόνον ἄνθρωποι, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄγγελοι, καὶ τὸ μαρτυρεῖ ὁ ἑωσφόρος. Ἀλλὰ καὶ Πάπιδες οὐκ ὀλίγοι ἐξέπεσαν εἰς αἱρέσεις, καθὼς ὁ Μαρκελλῖνος, ὁποῦ ἔγινεν εἰδωλολάτρης, καὶ ὁ Λιβέριος καὶ ὁ κβ΄ Ἰωάννης οἱ αἱρετικοί, καὶ ὁ Πάπας Ὀνώριος ὁ μονοθελήτης, καὶ ἄλλοι πολλοί, τοὺς ὁποίους παρατρέχομεν, διὰ νὰ μὴν πολυλογοῦμεν ματαίως διηγούμενοι τὰ φανερά. Ὥστε καὶ ὁ Πάπας καὶ κάθε ἄλλος ἄνθρωπος δύναται νὰ ξεπέσῃ. Καὶ ἂς παύσωσιν ἀπὸ τὸ νὰ φλυαρῶσιν οἱ Παπίσται, συγκλώθοντες τὰ ἀσύγκλωστα καὶ εἰς τὰ φανερὰ ἀντιτείνοντες.

Ἀλλὰ καὶ ὅταν θέλουσιν οἱ Παπίσται νὰ δείξουν τὸν Πάπαν ἀνώτερον τῶν Συνόδων μὲ τὸ νὰ ἦτον, ὡς λέγουσι, καὶ ὁ Πέτρος ὑπεράνω πάσης Συνόδου, μήτε εἰς αὐτὸ καμμίαν ἀπόδειξιν δὲν ἔχουν. Ἐπειδὴ καὶ οὔτε εἰς τὰ πρακτικὰ τῶν Συνόδων, οὔτε εἰς τὰς ἱστορικὰς βίβλους εὑρίσκεται πουθενὰ ὁ Πάπας νὰ ἦτον τῆς Συνόδου ἀνώτερος, ἀλλὰ ὅλοι οἱ ἀρχιερεῖς τῆς παλαιᾶς Ῥώμης ὑπετάσσοντο εἰς τοὺς ὅρους καὶ κανόνας τῶν ἁγίων Συνόδων, καθὼς καὶ αὐτὸς ὁ μακάριος Πέτρος, καθὼς φαίνεται εἰς τὰς Πράξεις, διότι λέγει. «Ἀκούσαντες δὲ οἱ ἐν Ἱεροσολύμοις ἀπόστολοι, ὅτι δέδεκται ἡ Σαμάρεια τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ἀπέστειλαν πρὸς αὐτοὺς τὸν Πέτρον καὶ Ἰωάννην, οἵτινες καταβάντες προσηύξαντο περὶ αὐτῶν, ὅπως λάβωσι Πνεῦμα ἅγιον». Εἶτα λέγει· «τότε ἐπετίθουν τὰ χεῖρας ἐπ’ αὐτούς, καὶ ἐλάμβανον Πνεῦμα ἅγιον»[58]. Ἰδοὺ λοιπὸν ἡ ἐξουσία τῆς Συνόδου, ὁποῦ στέλλει τὸν Πέτρον εἰς ὑπηρεσίαν, καὶ ἡ ὑποταγὴ τοῦ Πέτρου ὁποῦ ὑπακούει καὶ ὑπάγει εἰς τὴν ὑπηρεσίαν. Καὶ ἂν ὁ Πέτρος ἦτον ἀνώτερος τῆς Συνόδου, οὔτε ἐπροστάζετο, οὔτε ὑπετάσσετο. Ὥστε φανερὸν εἶναι, ὅτι αἱ Σύνοδοι κατεξουσιάζουσιν ἁπάντων καὶ διοικοῦσι τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ· τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ὁ λδ΄ κανὼν τῶν Ἀποστόλων λέγων. «Τοὺς ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους εἰδέναι χρὴ τὸν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καὶ ἡγεῖσθαι αὐτὸν ὡς κεφαλήν, καὶ μηδέν τι πράττειν περιττὸν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης· ἐκεῖνα δὲ μόνον πράττειν ἕκαστον, ὅσα τῇ αὐτοῦ παροικίᾳ ἐπιβάλλει καὶ ταῖς ὑπ’ αὐτὴν χώραις· ἀλλὰ μηδὲ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιείτω τι· οὕτω γὰρ ὁμόνοια ἔσται, καὶ δοξασθήσεται ὁ Θεὸς διὰ Κυρίου ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον»[59]. Νὰ λοιπὸν ὁ κανὼν οὗτος φανερὰ προστάζει, ὅτι μήτε οἱ ἐπίσκοποι δύνανται νὰ κάμουν τι χωρὶς τὴν γνώμην τοῦ πρώτου, μήτε ὁ πρῶτος, εἴτε Πάπας ἤθελεν εἶσθαι ὁ τοιοῦτος, εἴτε Πατριάρχης, εἴτε μητροπολίτης, δὲν ἠμπορεῖ νὰ κάμῃ τι χωρὶς τὴν γνώμην τῶν ἐπι­σκόπων. Ἀλλὰ καὶ ἀνωτέρω ἐδείξαμεν ἀπὸ τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ὅτι τὸ ζήτημα καὶ τὴν ἀμφιβολίαν τῆς περιτομῆς, ὁποῦ ἐσυνέβη εἰς τὴν Ἀντιόχειαν καὶ Συρίαν, ἡ Σύνοδος τὴν ἔλυσε, καὶ ὄχι μόνος ὁ Πέτρος, ὁ ὁποῖος ἦτον καὶ αὐτὸς ἕνας τῆς Συνόδου, πρῶτος μὲν εἰς τὴν τάξιν, ὑποτασσόμενος δὲ καὶ αὐτὸς εἰς τὰ ὅσα ἡ Σύνοδος ἀπεφάσισε. Καὶ διὰ τοῦτο λέγει ἐκεῖ ὁ Λουκᾶς, ὅτι ὁ Παῦλος καὶ ὁ Σίλας «διεπορεύοντο τὰς πόλεις καὶ παρεδίδουν αὐτοῖς φυλάσσειν τὰ δόγματα τα κεκριμένα ὑπὸ τῶν ἀποστόλων καὶ πρεσβυτέρων»[60], τουτέστιν ὑπὸ τῆς Συνόδου.

Ὅτι δὲ αἱ Σύνοδαι εἶχον ἐξουσίαν καὶ κατὰ τῶν Πάπιδων καὶ Πατριαρχῶν καὶ πάντων τῶν ἄλλων αἱρετικῶν, ἡ ἕκτη Σύνοδος φανερὰ μᾶς τὸ ἀποδείχνει, ἀναθεματίσασα ἐξ αὐτῶν τοὺς αἱρετικούς. Λέγει καὶ γάρ· «τὰς δὲ καινὰς κενοφωνίας καὶ τοὺς τούτων ἐφευρετὰς πόρρω που τῶν ἐκκλησιαστικῶν περιβόλων ἐκβάλλομεν καὶ τῷ ἀναθέματι δικαίως καθυποβάλλομεν, φαμὲν δὴ Θεόδωρον τὸν τῆς Φαράν, Σέργιόν τε καὶ Παῦλον, Πύρρον ἅμα καὶ Πέτρον τοὺς Κων/πόλεως προεδρεύσαντας, ἔτι δὲ καὶ Κύρον τὸν τῆς Ἀλεξανδρέων ἀρχιερατεύσαντα, καὶ σὺν αὐτοῖς Ὀνώριον τὸν τῆς Ῥώμης γενόμενον πρόεδρον». Ἀλλὰ καὶ τὸν Δάμασαν Πάπαν μερικὴ Σύνοδος τὸν ἀθῴωσε, καὶ Λέοντα τὸν ὄγδοον καὶ Ἰωάννην τὸν εἰκοστὸν τρίτον ἐκάθῃρε, καθὼς ὁ Πλάτινας μαρτυρεῖ. Ἀπὸ τὰ ὁποῖα φανερὸν γίνεται, ὅτι καὶ Πάπιδες καὶ κάθε ἄλλοι ἀρχιερεῖς ὑπετάσσουνταν ταῖς Συνόδοις, καὶ αἱ Σύνοδοι εἶχον ἐξουσίαν καὶ νὰ τοὺς χειροτονοῦσι καὶ νὰ τοὺς καθῄρουσιν, ἀναξίους φανέντας.

Λέγουσιν ἀκόμη οἱ Λατῖνοι, ὅτι ἐπειδὴ καὶ ὁ μακάριος Πέτρος ἔχυσε τὸ αἷμά του εἰς τὴν Ῥώμην καὶ ἐκεῖ ἐμαρτύρησε, διὰ τοῦτο νὰ ἔχῃ τὴν προτίμησιν ἡ παλαιὰ Ῥώμη καὶ ὁ Πάπας νὰ εἶναι πρῶτος καὶ μονάρχης καὶ κεφαλὴ τῆς Ἐκ­κλησίας. Ἀλλ’ εἰς τοῦτο τοὺς ἀποκρινόμεθα, ὅτι ἂν ἴσως διὰ τὸ αἷμα τοῦ Πέτρου πρέπει ὁ θρόνος τῆς παλαιᾶς Ῥώμης νὰ ἔχῃ τὰ πρωτεῖα καὶ τὴν αὐθεντίαν, δικαιότερον ἦτον νὰ ἔχῃ τὴν τοιαύτην προτίμησιν καὶ τὸ μεγαλεῖον ὁ θρόνος τῶν Ἱεροσολύμων, ὡσὰν ὁποῦ ἐκεῖ ἐχύθη τὸ δεσποτικὸν αἷμα τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος ἀσυγκρίτως ὑπερέχει καὶ εἶναι μεγαλήτερος ἀπὸ τὸν Πέτρον. Ὅθεν αὐτοὶ μὲν ψεύδονται εἰς τοῦτο, καὶ μάλιστα ὅπου ὁ πρῶτος θρόνος τοῦ μακαρίου Πέτρου ἦτον ἡ Ἀντιόχεια καὶ ὄχι ἡ Ῥώμη. Ἀλλ’ ἡ ἀληθὴς αἰτία ὁποῦ ἐπροτιμήθη ἡ Ῥώμη ὑπὸ τῶν Συνόδων δὲν ἦτον διὰ τὸν Πέτρον, ἀλλὰ διὰ τὸ βασίλειον ὁποῦ τότε εὑρίσκετο ἐκεῖ, καθὼς τὸ μαρτυρεῖ ὁ κη΄ κανὼν τῆς ἐν Χαλκηδόνι οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ ὁποῖος λέγει ἔτζι. «Πανταχοῦ τοῖς τῶν ἁγίων (Πατέ­ρων) ὅροις ἑπόμενοι, καὶ τὸν ἀρτίως ἀναγνωσθέντα κανόνα τῶν ρν΄ θεοφιλεστάτων ἐπισκόπων τῶν συναχθέντων ἐπὶ τοῦ μεγάλου Θεοδοσίου ἐν τῇ Κων/πόλει γνωρίζοντες, τὰ αὐτὰ καὶ ἡμεῖς ὁρίζομέν τε καὶ ψηφιζόμεθα περὶ τῶν πρεσβείων τῆς ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς αὐτῆς Κων/πόλεως νέας Ῥώμης· καὶ γὰρ τῷ θρόνῳ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης, διὰ τὸ βασιλεύειν τὴν πόλιν ἐκείνην, οἱ Πατέρες εἰκότως ἀποδεδώκασι τὰ πρεσβεῖα· καὶ τῷ αὐτῷ σκοπῷ κινούμενοι οἱ ρν΄ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι, τὰ ἴσα πρεσβεῖα ἀπένειμαν τῷ τῆς νέας Ῥώμης ἁγιωτάτῳ θρόνῳ, εὐλόγως κρίναντες, τὴν βασιλείᾳ καὶ συγκλήτῳ τιμηθεῖσαν πόλιν, καὶ τῶν ἴσων ἀπολαύουσαν πρεσβείων τῇ πρεσβυτέρᾳ βασιλίδι Ῥώμῃ, καὶ ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ὡς ἐκείνην μεγαλύνεσθαι πράγμασι, δευτέραν μετ’ ἐκείνην ὑπάρχουσαν»[61]. Ἀπὸ τὸν ὁποῖον κανόνα φανερὸν γίνεται, ὅτι ἡ Σύνοδος τῶν Πατέρων ἔδωκε πρῶτον τὰ πρωτεῖα τῇ παλαιᾷ Ῥώμῃ μὲ τὸ νὰ ἦτον ἐκεῖ βασιλεία, καὶ πάλιν μετὰ ταῦτα ἡ Σύνοδος τῶν Πατέρων ἔδωκε τὴν ἴσην καὶ ὁμοίαν τιμὴν καὶ τῷ θρόνῳ τῆς Κων/πόλεως μὲ τὸ νὰ ἠξιώθη καὶ αὐτὸς βασιλείαν καὶ σύγκλητον, ἐπειδὴ καὶ ἔτξι τὸ λέγει ῥητῶς ὁ κανών, ὅτι τὰ ἴσα πρεσβεῖα ἀπένειμαν τῷ τῆς Ῥώμης ἁγιωτάτῳ θρόνῳ. Τὰ αὐτὰ λέγει καὶ ἡ ἕκτη Σύνοδος. «Ἀνανεούμενοι τὰ παρὰ τῶν ρν΄ ἁγίων Πατέρων, [τῶν] ἐν τῇ θεοφυλάκτῳ ταύτῃ βασιλίδι συνελθόντων καὶ τῶν χλ΄ ἐν Χαλκηδόνι συναθροισθέντων νομοθετηθέντα, ὁρίζομεν, ὥστε τὸν Κων/πόλεως θρόνον τῶν ἴσων ἀπολαύειν πρεσβείων τοῦ [τῆς] πρεσβυτέρας Ῥώμης θρόνου, καὶ ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ὡς ἐκεῖνον μεγαλύνεσθαι πράγμασι, δεύτερον μετ’ ἐκεῖνον ὑπάρχοντα, μεθ’ ὃν ὁ τῆς Ἀλεξανδρέων μεγαλοπόλεως ἀριθμείσθω θρόνος, εἶτα ὁ τῆς Ἀντιοχέων, καὶ μετὰ τοῦτον ὁ τῆς Ἱεροσολυμιτῶν πόλεως»[62]. Τὰ αὐτὰ λέγει καὶ ἡ ἑκατοστὴ νεαρὰ τοῦ Ἰουστινιανοῦ τοῦ βασιλέως. «Θεσπίζομεν κατὰ τοὺς τῶν ἁγίων Συνόδων ὅρους τὸν ἁγιώτατον τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης ἐπίσκοπον πρῶτον εἶναι πάντων τῶν ἱερέων, τὸν δὲ μακαριώτατρν ἐπίσκοπον Κων/πόλεως νέας Ῥώμης δευτέραν τάξιν ἐπέχειν μετὰ τὸν θρόνον τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης, τῶν δὲ ἄλλων πάντων προτιμᾶσθαι». Ἰδοὺ λοιπὸν σαφέστατα ἐδείχθη, ὅτι ἀπὸ τὰς Συνόδους ἔλαβε τὸ πρωτεῖον τῆς τάξεως ἡ παλαιὰ Ῥώμη διὰ τὴν βασιλείαν καὶ ὄχι διὰ τὸν Πέτρον.

Ἀφίνομεν νὰ λέγωμεν τὰ ἄλλα ἀτοπώτατα προνόμια ὁποῦ δίδουσι τῷ Πάπᾳ, ἤγουν τὸ νὰ ἔχῃ ἐξουσίαν νὰ βάνῃ τὸ σχῆμα τοῦ τιμίου σταυροῦ ἐπάνω εἰς τὸν φελὸν τοῦ ποδός του, καὶ τὸ νὰ μεταλαμβάνῃ τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ καθεζόμενος, καὶ ὅσα ἄλλα παρόμοια, γέμοντα πάσης ἀθεΐας καὶ ἀνευλαβείας καὶ σατανικῆς ὑπερηφανείας ἔργα, ἐπειδὴ καὶ εἶναι εὔκολον εἰς κάθε εὐσεβῆ νοῦν νὰ τὰ διακρίνῃ καὶ νὰ τὰ γνωρίσῃ πόσης ἔχονται ἀτοπίας. Καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτον θεωρήσαντες καὶ ψευδῆ καὶ ἀσύστατα ἀποδείξαντες, καιρὸς εἶναι νὰ ἐξετάσωμεν καὶ τὰς λοιπὰς καινοτομίας καὶ τοὺς νεωτερισμούς, ὁποῦ ἐπενόησαν οἱ Λα­τῖνοι διὰ νὰ συγχύσουν τὴν Ἐκκλησίαν καὶ νὰ βλάψωσι τὴν εὐσέβειαν, ἀνατρέποντες τὰ ὑγιῆ καὶ ὀρθὰ δόγματα καὶ τὰς παλαιὰς παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν ἁγίων Πατέρων.

Λόγος β΄. Περὶ ἐκπορεύσεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος.

Ἀπὸ τὰ ὁποῖα πρῶτον εἶναι ἡ προσθήκη, ὁποῦ ἐθελοκάκως καὶ ἡμαρτημένως παρεισάγουσιν εἰς τὸ Σύμβολον τῆς πίστεως, λέγοντες τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον νὰ ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Ὅτι δὲ ἡ προσθήκη αὕτη ἐπι­σφαλής ἐστι, διὰ νὰ μὴν πολυλογῶμεν παρὰ τοῦ δέοντος, ἀφίνοντες τὰς ματαιολογίας καὶ κακοτέχνους περιεργείας καὶ παρεξηγήσεις τῶν ἐναντίων, ἀρκετὸν εἶ­ναι εἰς βεβαίωσιν τῆς ἀληθείας τὸ ἀψευδέστατον στόμα τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ἀποφαινόμενου ἐν τῷ εὐαγγελίῳ περὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου· «ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται»[63]. Ἂν λοιπὸν αὕτη ἡ ἀΐδιος σοφία τοῦ ἀνάρχου Πατρός, ὁ ἀληθὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, μᾶς διδάσκει οὕτω νὰ πιστεύωμεν τὴν ἐκπόρευσιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ποίαν εὔλογον πρόφασιν ἔχομεν νὰ ἀμφιβάλλωμεν περὶ τούτου, ἢ μὲ τὴν προσθήκην τῶν ἐναντίων τάχα νὰ διορθώσωμεν τὴν εὐαγγελικὴν τοῦ Κυρίου διδασκαλίαν τε καὶ ἀπόφασιν;

Συμφώνως ταύτῃ τῇ τοῦ Σωτῆρος διδασκαλίᾳ καὶ ἡ ἐν Νικαίᾳ οἰκουμενικὴ πρώτη Σύνοδος ἄρχισε [καί] ἔγραψε τὸ ἱερὸν σύμβολον καὶ ἡ ἐν Κων/πόλει δευ­τέρα οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ὑπὸ τοσούτων ἁγίων καὶ θεοφόρων πατέρων συγκροτηθεῖσα, ἐτελείωσε τὸ ἱερὸν Σύμβολον τῆς ὀρθοδόξου πίστεως· λέγουσι· «καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον». Μετὰ δὲ τὴν δευτέραν ταύτην Σύνοδον αἱ λοιπαὶ ἅγιαι οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι μέχρι τῆς ἑβδόμης ἀπεδέξαντο τὸ ἱερὸν τοῦτο Σύμβολον, ὅπερ ἄρχισεν ἡ πρώτη καὶ ἐτελείωσεν ἡ δεύτερα· καὶ ὄχι μόνον νὰ προσθέσουν ἢ νὰ ἀφαιρέσουν τι τὸ παράπαν δὲν ἠθέλησαν, ἀλλὰ καὶ τοὺς τολμῶντας προσθήκην ἥντιναοῦν ἀπαγορεύει ῥητῶς. «Ὅρισε γάρ, φησίν, ἡ ἁγία Σύνοδος μηδενὶ ἐξεῖναι προστιθέναι», καὶ τὰ λοιπά[64].

Συμφώνως τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῇ νομοθεσίᾳ τῶν οἰκουμενικῶν Συνόδων ἀκολουθοῦντες καὶ οἱ ἱεροὶ καὶ θεοφόροι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ἐδίδαξαν ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεσθαι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Καὶ πρῶτος ὁ μέγας καὶ θεῖος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης εἰς τὸ «περὶ ἡνωμένης καὶ διακεκριμένης Θεο­λογίας»[65] λέγει· «καὶ σὺ δὲ ὁ αὐτὸς εἶ, καὶ τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας τὸ ὄν, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται». Δεύτερον ὁ Ἰουστῖνος καὶ φιλόσοφος καὶ μάρτυς εἰς τὸν λόγον ὁποῦ ἐπιγράφεται «Ἔκθεσις περὶ ὀρθῆς ὁμολογίας», φέροντας τὸ ῥη­τὸν τοῦ ἀποστόλου Παύλου λέγει· «ὑμεῖς δὲ οὐ τὸ Πνεῦμα τοῦ κόσμου ἐλάβετε, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τὸ ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός». Εἶτα λέγει κατωτέρω· «τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται». Τρίτον ὁ μέγας Ἀθα­νάσιος εἰς τὸ ἅγιον αὐτοῦ σύμβολον· «τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπὸ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, οὐ δεδημιουργημένον οὔτε γεγεννημένον, ἀλλ’ ἐκπορευτόν»[66]. Καὶ ἀγκαλὰ οἱ ἐναντίοι ἐπιχειροῦσι νὰ δείξουν, ὅτι ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος μὲ τὴν προσ­θήκην «καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ» ἔγραψε τὸ σύμβολον, ὅμως ἐλέγχονται ψευδόμενοι, τοῦτο μὲν ὅτι τὰ σῳζόμενα παλαιὰ χειρόγραφα βιβλία τοῦ ἁγίου τὴν τοιαύτην προσ­θήκην δὲν τὴν ἔχουσι, τοῦτο δὲ ὅτι ἂν εἶχον τοιοῦτον ἐπιχείρημα σφοδρὸν καὶ ἰσχυρὸν οἱ Λατῖνοι πρὸς βοήθειάν τους, τὴν μαρτυρίαν δηλαδὴ τοιούτου ἁγίου, πῶς δὲν ἐτόλμησαν νὰ τὸ προβάλουν εἰς τὴν ἐν Φλωρεντίᾳ καλουμένην Σύνο­δον; Ἀλλὰ διὰ νὰ μὴν ἐλεγχθῶσι ψευδόμενοι ὑπὸ τῶν τότε ἐκεῖ εὑρεθέντων, τὸ ἐσιώπησαν. Ἐκτὸς δὲ τούτων καὶ τὰ μετὰ ταῦτα εἰς τύπον ἐκδοθέντα τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου βιβλία γραικολατινικὰ εἰς τοὺς ,αχα΄ φαίνονται εἰς μὲν τὸ ἑλ­ληνικὸν ἄνευ προσθήκης, καθὼς ὁ ἅγιος καὶ τὸ ἔγραψε καὶ τὸ ἐφρόνει, εἰς δὲ τὸ λατινικὸν μὲ τὴν προσθήκην, καθὼς ἐκεῖνοι ὁποῦ τὰ ἐμεταγλώττισαν ἠθέλησαν νὰ τὸ νοθεύσουν. Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἄλλα ῥητὰ σποράδην εὑρισκόμενα τοῦ ἁγίου φανερὸν καὶ ἀναμφίβολον εἶναι, ὅτι ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐδόξαζεν ἐκπορευόμενον τὸ Πνεῦμα καὶ οὐκ ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Πλὴν διὰ νὰ ἐπιστομίσωμεν ἐξ ὑπερπλέου τοὺς ἐναντίους, ἔστω καθ’ ὑπόθεσιν ὁ ἅγιος οὗτος νὰ ἔγραψεν εἰς τὸ Σύμβολον τὴν προσθήκην (τὸ ὁποῖον εἶναι προφανὲς ψεῦδος καὶ συκοφαντία κατὰ τοῦ ἁγίου, ὡς εἴπομεν)· τί ἰσχύει ἑνὸς ἁγίου γνώμη νὰ ἀνατρέψῃ τὴν κοινὴν τῆς Ἐκκλησίας γνώμην καὶ δόξαν, ὁποῦ βεβαιοῦται ἀπὸ τὸ ἱερὸν εὐαγγέλιον, τὰς οἰκουμενικὰς Συνόδους καὶ τοσαύτας μαρτυρίας τῆς κοινότητος τῶν ἁγίων Πατέρων;

Μετὰ δὲ τὸν ἅγιον Ἀθανάσιον ὁ Νεοκαισαρείας θεῖος Γρηγόριος, εἰς τὸν λόγον ὁποῦ γράφει περὶ πίστεως, λέγει. «Καὶ ἓν Πνεῦμα, ἐκ Θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχον καὶ δι’ Υἱοῦ πεφηνὸς τοῖς ἀνθρώποις»[67]. Μὲ τὸν ὁποῖον συμφώνως καὶ ὁ θεολόγος Γρηγόριος εἰς τὸν περὶ εὐταξίας λόγον, «δέον, φησίν, ἕνα Θεὸν Πατέρα γινώσκειν, ἄναρχον καὶ ἀγέννητον, καὶ Υἱὸν ἕνα γεγεννημένον ἐκ τοῦ Πατρός, καὶ Πνεῦμα ἓν ἐκ Θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχον, παραχωροῦν Πατρὶ μὲν ἀγεννησίας, Υἱῷ δὲ γεννήσεως»[68]. Καὶ εἰς τὸν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος λόγον λέγει. «Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται»[69]. Καὶ ἀλλαχοῦ ὁ αὐτός· «ἡμῖν εἷς Θεός, ὅτι μία θεότης, καὶ πρὸς ἓν τὰ ἐξ αὐτοῦ τὴν ἀναφορὰν ἔχει, κἂν τρία πιστεύηται»[70]. Καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Καισάριος εἰς τὴν τρίτην ἀπόκρισιν τῶν ἐρωταποκρί­σεων αὐτοῦ λέγει. «Τὸ δὲ θεῖον καὶ πανάγιον Πνεῦμα οὐ γεννητὸν μέν, ἐκπορευτὸν δὲ καὶ αἰτιατὸν ἐξ αἰτίου τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον»[71]. Ὁ δὲ μέγας Βασι­λειος εἰς τὴν ἐπιστολὴν ὁποῦ κάμνει περὶ οὐσίας καὶ ὑποστάσεως λέγει. «Ἐπειδὴ τοίνυν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὑφ’ οὗ πᾶσα ἐπὶ τὴν κτίσιν ἡ τῶν ἀγαθῶν χορηγία πηγάζει, τοῦ μὲν Υἱοῦ ἤρτηται, ᾧ ἀδιαστάτως συγκαταλαμβάνεται, τῆς δὲ τοῦ Πα­τρὸς αἰτίας ἐξημμένον ἔχει τὸ εἶναι, ὅθεν καὶ ἐκπορεύεται, τοῦτο γνωριστικὸν τῆς κατὰ τὴν ὑπόστασιν ἰδιότητος σημεῖον ἔχει, τὸ μετὰ τὸν Υἱὸν καὶ σὺν αὐτῷ γνωρίζεσθαι καὶ ἐκ τοῦ Πατρὸς ὑφεστάναι»[72]. Καὶ ἀλλαχοῦ ὁ αὐτός· «ἔστι μὲν ὁ Πατὴρ τέλειον ἔχων τὸ εἶναι καὶ ἐνενδεές, ῥίζα καὶ πηγὴ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος»[73]. Καὶ ἐν τῷ περὶ Πνεύματος λόγῳ· «οὐδὲν ἔχον ἐν ἑαυτῷ ἐπίκτητον, ἀλλ’ ἀϊδίως πάντα ἔχον, ὡς Πνεῦμα Θεοῦ καὶ ἐξ αὐτοῦ πεφηνός, αἴτιον αὐτὸν ἔχον ὡς πηγὴν ἑαυτοῦ, κἀκεῖθεν πηγάζον»[74].

Καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἐν τῷ περὶ ἀκαταλήπτου· «οἶδα ὅτι τὸ Πνεῦμα ἐξ αὐτοῦ, τὸ δὲ πῶς ἐξ αὐτοῦ οὐκ ἐπίσταμαι»[75]. Καὶ ὁ Νύσσης Γρηγόριος εἰς τὸ λε΄ κεφ. κατ’ Εὐνομίου, «ὅτι τὸ Πνευμια τὸ ἅγιον δι’ αὐτοῦ μὲν ἐκλάμπον (ἤγουν διὰ τοῦ Υἱοῦ), τὴν δὲ τῆς ὑποστάσεως αἰτίαν ἔχον ἐκ τοῦ πρωτοτύπου φωτὸς (ἤγουν τοῦ Πατρός)». Ὁ αὐτὸς ἐν τῷ περὶ θεωνυμίας λόγῳ. «Πῶς ἐν τρισὶ προσώποις εἷς ἐστι Θεός· τὰ τοῦ ἀνθρώπου, φησί, πρόσωπα πάντα οὐκ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ προσώπου κατὰ τὸ προσεχὲς ἔχει τὸ εἶναι, [ἀλλὰ τὰ μὲν ἐκ τούτου, τὰ δὲ ἐξ ἐκείνου εἰς πολλὰ καὶ διάφορα εἶναι] πρὸς τοῖς αἰτιατοῖς καὶ τὰ αἴτια· ἐπὶ δὲ τῆς ἁγίας Τριάδος οὐχ οὕτως· ἓν πρόσωπον καὶ τὸ αὐτὸ τοῦ Πατρός, ἐξ οὗπερ ὁ Υἱὸς γεννᾶται καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐκπορεύεται· διὸ κυρίως καὶ τὸν ἕνα αἴτιον μετὰ τῶν ἐξ αὐ­τοῦ αἰτιατῶν ἕνα Θεὸν φαμὲν τεθαρρηκότες». Ὅρα πῶς καὶ ἐνταῦθα ἕνα καὶ μόνον λέγει αἴτιον, τὸν Πατέρα, τὸν δὲ Υἱὸν καὶ τὸ Πνεῦμα δύο αἰτιατά. Ὁ δὲ μέγας Βασίλειος· «τὸ δὲ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεσθαι διδαχθέντες, ἐκ τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁμολογοῦμεν ἀκτίστως»[76].

Κύριλλος ὁ Ἀλεξανδείας περὶ τοῦ Πνεύματος. «Καὶ προχεῖται μέν, ἤγουν ἐκπορεύεται, καθάπερ ἀπὸ πηγῆς τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός, χορηγεῖται δὲ τῇ κτίσει διὰ τοῦ Υἱοῦ»[77]. Ὁ αὐτὸς εἰς τὴν ἑνωτικὴν ἐπιστολήν, ὁποῦ εὑρίσκεται εἰς τὰ πρα­κτικὰ τῆς ἁγίας τρίτης Συνόδου λέγει. «Κατ’ οὐδένα τρόπον σαλεύεσθαι παρά τινων ἀνεχόμεθα τὴν ὁρισθεῖσαν πίστιν, ἤτοι τὸ τῆς πίστεως σύμβολον, οὔτε μὴν ἐπιτρέπομεν ἑαυτοῖς ἢ ἑτέροις, ἢ λέξιν ἀμεῖψαι τῶν ἐγκειμένων ἐκεῖσε, ἢ μίαν γοῦν παραβῆναι συλλαβήν, μεμνημένοι τοῦ λέγοντος· «μὴ μέταιρε ὅρια αἰώνια, ἃ ἔθεντο οἱ πατέρες σου»· οὐ γὰρ ἦσαν αὐτοὶ οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός, ὃ ἐκπορεύεται μὲν ἐξ αὐτοῦ, ἔστι δὲ οὐκ ἀλλότριον τοῦ Υἱοῦ»[78]. Καὶ ὁ μα­κάριος Δάμασος Πάπας, εἰς τὴν ἐπιστολὴν ὁποῦ γράφει πρὸς Παυλῖνον τὸν ἐπίσκοπον Θεσσαλονίκης, λέγει. «Εἴ τις μὴ εἴποι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐκ τοῦ Πατρὸς εἶναι ἀληθῶς καὶ κυρίως, ὡς καὶ τὸν Υἱόν, ἀνάθεμα ἔστω». Ὁ δὲ θεῖος Ἱερώνυ­μος, εἰς τὴν ἐπιστολὴν ὁποῦ γράφει πρὸς τὸν Δάμασον, λέγει. «Πιστεύομεν καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται ἀϊδίως».

Τούτοις συμφώνως καὶ ὁ ἱερὸς Ἀμβρόσιος, Αὐγουστῖνος τε καὶ Ἐπιφάνιος Κύπρου καὶ Γερμανὸς Κων/πόλεως, ἐκ τοῦ Πατρὸς ὁμολογοῦσι τὴν τοῦ Πνεύματος ἐκπόρευσιν. Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ θεῖος Δαμασκηνὸς σαφέστατα τὸν Πατέρα μόνον αἴτιον καὶ ἀρχὴν καὶ προβολέα τοῦ Πνεύματος ἐν πολλοῖς τόποις ἀποφαινέται. Πρὸς δὲ τούτοις ὁ θεῖος καὶ ἱερὸς Μάξιμος, ὁ ἐν Ῥώμῃ εὑρισκόμενος εἰς τὸν και­ρὸν Μαρτίνου τοῦ Πάπα εἰς τοὺς χμ΄ χρόνους ἀπὸ Χριστοῦ γεννήσεως. Οὗτος λοιπὸν ἐν τῇ πρὸς Μαρῖνον ἐπίσκοπον Κύπρου ἐπιστολῇ, φανερώνοντας πῶς ἐννόουν οἱ δυτικοὶ διδάσκαλοι, ἤγουν ὁ Αὐγουστῖνος, Ἱερώνυμος, Ἀμβρόσιος, Λέων καὶ οἱ λοιποί, ἔτι δὲ καὶ ὁ θεῖος Κύριλλος, τὴν ἐκπόρευσιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, λέγει, ὅτι πάντες ἐπίστευον ἕνα καὶ μόνον αἴτιον, τὸν Πατέρα, τοῦ Υἱοῦ καὶ Πνεύ­ματος· φησὶ γάρ· «συμφώνους παρήγαγον χρήσεις Ῥωμαίων Πατέρων, ἔτι γε μὴν καὶ Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας ἐκ τῆς πονηθείσης αὐτῷ πραγματείας εἰς τὸν εὐαγ­γελιστὴν Ἰωάννην, ἐξ ὧν οὐκ αἰτίαν τὸν Υἱὸν ποιοῦντας τοῦ Πνεύματος σφᾶς αὐτοὺς ἀπέδειξαν· μίαν γὰρ ἴσασιν Υἱοῦ καὶ Πνεύματος, τὸν Πατέρα, αἰτίαν, τοῦ μὲν κατὰ τὴν γέννησιν, τοῦ δὲ κατὰ τὴν ἐκπόρευσιν».

Ἐπειδὴ λοιπὸν αἱ ἅγιαι οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι καὶ οἱ κατὰ μέρος ἅγιοι Πα­τέρες οὕτως ἔψαλλον καὶ οὕτως ἐπίστευον καὶ ἐδίδασκον, ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐκ τοῦ Πατρὸς μόνον ἐκπορεύεται καὶ οὐκ ἐκ τοῦ Υἱοῦ, καὶ ὅμως δὲν ἦσαν αἱρε­τικοὶ καὶ σχισματικοὶ ἀπὸ τῆς καθόλου τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας οὕτω φρονοῦντες, οὔτε ἡμεῖς ἄρα ὅσοι πιστεύομεν καὶ φρονοῦμεν καθὼς οἱ εἰρημένοι τρισμακάριοι Πατέρες ἐσμὲν σχισματικοὶ καὶ αἱρετικοί. Τοῦτο τὸ ἅγιον Σύμβολον, ὁποῦ φυλάττεται μέχρι τῆς σήμερον εἰς τὴν Ἀνατολικὴν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν χωρὶς προσ­θήκην, ἔψαλλε τότε καὶ ἡ τῆς παλαιᾶς Ῥώμης Ἐκκλησία καὶ πάντες οἱ ὑπὸ τὸν θρόνον ἐκεῖνον ἁγιώτατοι Πάπαι, ὥσπερ ὁ Δάμασος, Συρίκιος, Ἀναστάσιος, Λέων, Ζώσιμος ὁ Γραικὸς καὶ Κελεστῖνος καὶ οἱ λοιποί, καὶ μετὰ παρέλευσιν χρόνων πολλῶν ἄρχισαν νὰ ἐπινοοῦσι τὴν καινοτομίαν. Καὶ ἐπειδὴ ἦσάν τινες δυ­τικοὶ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας λέγοντες, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον καθ’ ὃ δῶρον δωρεῖται, χορηγεῖται, πέμπεται, ἀναβλύζει ἐκ τοῦ Υἱοῦ, καθὼς ὁ θεῖος Αὐγουστῖ­νος ἐν τῷ περὶ Τριάδος καί τινες ἄλλοι, διὰ τοῦτο οἱ Λατῖνοι ἐνόμιζον, ὅτι ἡ χάρις τοῦ παναγίου Πνεύματος καὶ ἡ δωρεὰ καὶ ἡ δόσις εἶναι ταὐτὸν τῇ ὑποστάσει καὶ τῷ ἑνὶ προσώπῳ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Καὶ λοιπὸν ἀπατηθέντες καὶ τὴν δωρεὰν ἀντὶ τῆς ὑποστάσεως ἐννοήσαντες, λέγουσιν ἐσφαλμένως, ὅτι ἡ ὑπόστασις τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐκπορεύεται καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Ἁμαρτάνουσι δέ, ὅτι ἡ χάρις καὶ ἐνέργεια καὶ δωρεὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μὲ τὸ νὰ εἶναι κοιναὶ τῆς ἁγίας Τριάδος, κοινῶς πέμπονται καὶ ἐκ τῶν τριῶν προσώπων, καὶ κατὰ τοῦτο πέμπει καὶ ὁ Υἱὸς τὸ Πνεῦμα, τουτέστι τὴν ἐνέργειαν τοῦ Πνεύματος, ἡ ὁποία εἶναι ἄλλο παρὰ τὴν ὑπόστασιν, ἐπειδὴ καὶ ἡ ὑπόστασις εἶναι ἴδιον καὶ ὄχι κοινόν, καὶ ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος τὰ κοινὰ δὲν γίνονται ἴδια, οὐδὲ τὰ ἴδια κοινά. Ὥστε καὶ ὅσας μαρτυρίας προβάλλουσιν εἰς ἡμᾶς οἱ Λατῖνοι ἀπὸ τοὺς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, εἰς τὰς ὁποίας φαίνονται νὰ εἶπον, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐκπορεύεται ἢ ἀναβλύζει ἢ δίδοται παρὰ τοῦ Υἱοῦ, ἐκεῖναι ὅλαι ἐννοοῦνται ὑπὸ τῶν ἁγίων ἀντὶ τῆς χά­ριτος, δωρεᾶς τε καὶ ἐνεργείας τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὐ μὴν δὲ περὶ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ. Καὶ μάλιστα ἐπειδὴ οἱ Λατῖνοι δὲν κάμνουν διαφορὰν τοῦ «πέμπω», ὁποῦ λαμβάνεται ἐπὶ τῆς χάριτος, καὶ «ἐκπορεύω», ὁποῦ λαμβάνεται ἐπὶ τῆς ὑποστάσεως, εὔκολα παραλογίζονται καὶ τῆς ἀκριβείας καὶ ἀληθείας διαμαρτάνουσιν. Καὶ ἀπὸ μὲν τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν οἰκουμενικῶν Συνό­δων, ἔτι δὲ καὶ αὐτῆς τῆς εὐαγγελικῆς φωνῆς τοῦ Σωτῆρος φανερὸν ἐγένετο, ὅτι ἡ ἐκπόρευσις τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἡ ὑποστατικὴ καὶ οὐσιώδης εἶναι ἐκ μόνου τοῦ Πατρός.

Ἐπειδὴ δὲ οἱ Λατῖνοι, θέλοντες νὰ συστήσουν τὴν οἰκείαν τους δόξαν, προβάλλουσιν εἰς ἀπορίαν ῥητά τινα τῆς θείας Γραφῆς, τὰ ὁποῖα παρεξηγοῦντες καὶ κατὰ γνώμην ἑαυτῶν ἑρμηνεύοντες σπεύδουσι νὰ ἀπατήσουν τοὺς ἁπλουστέρους καὶ ἀμαθεστέρους, ἰδοὺ ἐν συντόμῳ φέροντες εἰς μέσον αὐτὰ δίδομεν τὴν πρέπουσαν ἀπάντησιν καὶ ὀρθὴν ἑρμηνείαν. Πρῶτον προβάλλουσι τὸ ῥητὸν τοῦ εὐαγ­γελίου· «ὅταν ἔλθῃ ὁ παράκλητος, ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν»[79]. Λέγουσι λοιπόν, ὅτι ἐπειδὴ ὁ Υἱὸς πέμπει, ἄρα καὶ ἐκπορεύει. Ἀλλὰ τοῦτο ἀρκετῶς ἐξηγήθη ἀνωτέρω καὶ δὲν εἶναι χρεία περιττολογίας, ὅτι δηλαδὴ τὸ πέμπειν ἐπὶ τῆς χάριτος λέγεται καὶ οὐχὶ ἐπὶ τῆς ὑποστάσεως. Δεύτερον ὁ Χριστὸς εἶπεν· «ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν»[80]. Ἐπειδή, λέγουσι, τὸ Πνεῦμα ἐκ τοῦ Υἱοῦ λαμβάνει, ἄρα καὶ ἐξ αὐτοῦ ἐκπορεύεται. Ἀλλὰ τὸ ῥητὸν τοῦτο ἐξηγοῦσιν οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλη­σίας. Ὁ μέγας Ἀθανάσιος εἰς τὴν μετὰ Μακεδονίου διάλεξιν. «Ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, δηλονότι ἐκ τοῦ ἐμοῦ Πατρός· ἐπάγει γάρ· «πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατὴρ ἐμά ἐστι»· λαμβάνειν δὲ αὐτὸ εἶπεν, οὐχ ὡς ἀγνοοῦν, ἀλλ’ ὡς ἐπὶ τὸν αἴτιον ἄγων τὴν τοῦ Πνεύματος ἐνέργειάν τε καὶ χάριν»[81]. Ἰδοὺ λοιπὸν τὴν χάριν λέγει πῶς λαμβάνει καὶ τὴν ὑπόστασιν. Ὁ δὲ θεῖος Χρυσόστομος εἰς τὴν ἐξήγησιν τοῦ εὐαγγελίου, «ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται», λέγει, «ἤτοι ἐκ τοῦ χαρίσματος τοῦ εἰς τὴν σάρκα τὴν ἐμὴν ἐλθόντος, ἢ ὅτι ἀπὸ τῆς γνώσεως, ἧς καὶ ἐγὼ ἔχω, οὐχ ὡς δεόμε­νος, οὐδ’ ὡς παρ’ ἑτέρου μαθών, ἀλλ’ ὡς μιᾶς οὔσης καὶ τῆς αὐτῆς... Μία ἡ ἐμοῦ καὶ ἐκείνου διδαχὴ καὶ διδασκαλία, ἤτοι συνῳδὰ τοῖς ἐμοῖς ἐρεῖ, τουτέστιν ἅπερ εἶπον ἐγώ, ταῦτα κἀκεῖνος ἐρεῖ»[82]. Λαμβάνει λοιπὸν παρὰ Χριστοῦ τὸ Πνεῦμα σο­φίαν καὶ διδασκαλίαν, ὄχι πῶς δὲν τὰ εἶχε (πάντα γὰρ ταῦτα εἶχεν ὡς ὁμοούσιος τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ), ἀλλ’ ἵνα δείξῃ ὁ Χριστὸς τοῖς Ἀποστόλοις, ὅτι ὁ παράκλητος ὁ μέλλων ἔρχεσθαι πρὸς αὐτοὺς οὐκ ἔσεται ἐναντίος τῇ αὐτοῦ διδαχῇ, οὔτε θέλει διδάξῃ ἄλλα, παρὰ ὅσα καὶ αὐτὸς ἐδίδαξε, διότι σύμφωνος ὢν καὶ ὁμοούσιος τῷ Υἱῷ, σύμφωνα τοῖς παρ ἐκείνου λεγομένοις θέλει διδάξῃ· διὰ τοῦτο λέγει· «ὅσα ἂν ἀκούσῃ λαλήσει, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται»[83]. Καὶ ὁ μακάριος Κύριλλος ἐν Θησαυροῖς λέγει. «Ἐπειδὴ γὰρ ἔμελλε τὴν μετὰ σαρκὸς ἀποπληρώσας οἰκονομίαν ἀναβαίνειν πρὸς τὸν Πατέρα, πέμψειν τε ὑπέσχετο τὸν παράκλητον τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, ἵνα μή τις ὑπολάβῃ, ὅτι τὰ μὴ κατὰ γνώμην αὐτοῦ διδάξῃ ποτὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, δεικνύς τε σαφῶς, ὅτι Πνεῦμα αὐτοῦ ὑπάρχον, τὰ ἐξ αὐτοῦ πάλιν διακονήσει ῥήματα· «οὐ λαλήσει (φησὶν) ἀφ’ ἑαυτοῦ, ἀλλ’ ὅσα ἂν ἀκούση λαλήσει, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται»[84]. Ὁ αὐτὸς πάλιν. «Οὐ γάρ τοι φύσεως ἐδήλου διαφοράν, ἑαυτοῦ τε πέρι καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος λέγων ὁ Υἱός, ὅτι «ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν», ἀλλ’ ὅτι λόγοις κεχρήσεται τοῖς αὐτοῦ διὰ τὸ τῆς οὐσίας ταὐτὸν καὶ εἰς ἅπαν ἰσοφυές, ἰσουργόν τε καὶ ἰσοεπές»[85]. Καὶ ὁ Ἐπιφάνιος εἰς τὸν Ἀγκυρωτὸν λόγον, «Ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, φησίν, ἵνα μὴ ἀλλότριον νομισθείη Πατρὸς μηδὲ Υἱοῦ, ἀλλὰ τῆς αὐτῆς οὐσίας καὶ τῆς αὐτῆς θεότητος»[86].

Τρίτον προβάλλουσιν, ὅτι ὁ Χριστὸς λέγει· «εἰ δὲ ἐν δακτύλῳ Θεοῦ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια»[87]. Λέγουσι λοιπὸν ὅτι, ἐπειδὴ δάκτυλος μὲν λέγεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὁ δὲ Υἱὸς βραχίων τοῦ Πατρός, κατὰ τὸν ψαλμόν, «σὸς ὁ βραχίων μετὰ δυ­ναστείας»[88], καὶ τὸν εὐαγγελιστὴν Λουκᾶν, «ἐποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ»[89], καθὼς ὁ δάκτυλος ἐκπορεύεται ἐκ τῆς χειρός, οὕτω καὶ τὸ Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Ἀπαντῶμεν δὲ καὶ πρὸς τοῦτο, ὅτι ὁ μὲν Υἱὸς βραχίων ἀληθὴς λέγεται, δάκτυλος δὲ τὸ Πνεῦμα ἐπὶ μὲν τῆς ὑποστάσεως ἀρνούμεθα, ἐπὶ δὲ τῆς ἐνεργείας καὶ ταύτης μιᾶς ὁμολογοῦμεν· σημαίνει γὰρ τὴν μίαν καὶ μόνην ἐνέργειαν, ἤτοι δύναμιν, τοῦ Πνεύματος, κατὰ τὸν μέγαν Βασίλειον ἐν τῷ κατ’ Εὐνομίου πέμπτῳ λόγῳ. «Ὁ δάκτυλος τοῦ Θεοῦ ἐν τούτοις τοῖς ὑπὸ Μωϋσέως καὶ τοῖς τοῦ Κυρίου σημείοις εἴρηται τὸ Πνεῦμα, οὐχ ὅτι μικρὰ τίς ἐστι τῷ Θεῷ συνοῦσα δύναμις, καθάπερ σώματι δάκτυλος, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἕν τι τῶν κατὰ διαίρεσιν χαρι­σμάτων ἐστὶ καὶ τὸ τῶν ἰαμάτων, τὸ ἕν τι καὶ οὐχὶ τὰ ὅλα τοῦ Πνεύματος χαρί­σματα δάκτυλον καλεῖ»[90]. Ταῦτα βεβαιοῖ καὶ ὁ θεῖος Ἀθανάσιος εἰς τὴν ἐν Νικαίᾳ πρὸς Ἄρειον διάλεξιν λέγων. «Ἀναλογίσασθαι θέλησον τὴν περὶ τοῦ Υἱοῦ συνοδοιπορήσασαν συνεξέτασιν, καὶ εὑρήσεις τὴν ἀΐδιον τοῦ ἁγίου Πνεύματος δύναμιν ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ διὰ τὸ δάκτυλον αὐτὸν εἰρῆσθαι»[91]. Καὶ ὁ θεῖος Κύριλλος ἐν Θησαυροῖς. «Οὔκουν οὐκ ἀλλότριον οὐδ’ ἀπεξενωμένον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τῆς θείας οὐσίας φαίνεται, [ἀλλ’] ἐξ αὐτῆς καὶ ἐν αὐτῇ φυσικῶς. Ὥσπερ οὖν καὶ ὁ τοῦ σώματος δάκτυλος ἐν τῇ χειρὶ ὁμοφυὴς αὐτῇ, καὶ ἡ χεὶρ αὖ πάλιν ἐν τῷ σώματι οὐχ ἐτερουσίως πρὸς αὐτὸ τυγχάνουσα»[92]. Φανερὸν λοιπὸν ἐγέγετο ἐκ τῶν εἰρήμενων διδασκάλων, ὅτι ὁ δάκτυλος σημαίνει τὴν ὁμοουσιότητα καὶ τὴν δύναμιν καὶ ἐνέργειαν τοῦ παναγίου Πνεύματος, καὶ οὐ τὸ εἶναι καὶ τὴν ὑπόστασιν, καθὼς οἱ Λατῖνοι λέγουσιν.

(Δεῖτε τό Β΄ Μέρος στὴν ἱστοσελίδα:
http://sathanasoulias.blogspot.gr/2017/06/1722_3.html)

ΠΗΓΗ:

Ἰω. Καρμίρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας,

τ. ΙΙ, ἐν Ἀθήναις 1953, σ. 822-859.

---

[1] Ψαλμ. 44,17.

[2] Ψαλμ. 18,5.

[3] Μάρκ. 25,15.

[4] Ἰω. 20,21.

[5] Ἴω. 15,16.

[6] Ματθ. 4,19.

[7] Λουκ. 6,13.

[8] Ματθ. 19,28.

[9] Λουκ. 22,19.

[10] Ih John, tract. 47.3.

[11] MPG 2.36 (ἀπόκρυφος).

[12] In I Kor. 3.19.

[13] MPG, 62.671

[14] MPG, 61.631.

[15] Εἰς Ματθ. Ὁμιλ. 23,1.

[16] Ματθ. 16,19.

[17] Ἰω. 20,22.

[18] MPG, 123.320.

[19] Matu. 16.18

[20] A΄ Κορ. 10,4.

[21] Α΄ Κορ. 3,11.

[22] Ματθ. 7,24.

[23] MPG, 28,712.

[24] MPG, 30,233.

[25] MPG, 85,279.

[26] Ἐπιστ. 235.

[27] Ἰω. 21,16.

[28] Ἰω. 10,14.

[29] Ματθ. 28,19, Μαρκ. 16,15.

[30] Ἰω. 20,23.

[31] Πράξ. 20,28.

[32] Λουκ. 22,32.

[33] Ὁμιλ. 88,1.

[34] Ἰω. 13,13.

[35] Ματθ. 23, 8-10.

[36] Ματθ. 20,25/6.

[37] Γαλ. 2,8.

[38] Γαλ. 2,11.

[39] Γαλ. 2,14.

[40] Λουκ. 22,31/2.

[41] Ματθ. 16,15/6.

[42] Πράξ. 1,15.

[43] Πράξ. 1,24.

[44] Πράξ. 4,37.

[45] Πράξ. 6,6.

[46] Πράξ. 11,22

[47] Πράξ. 15,6 ἑξ.

[48] Λουκ. 2,4.

[49] Ματθ. 17,24.

[50] Α΄ Πέτρ. 2,13/5.

[51] Ῥωμ. 13, 1-4.

[52] MPG, 60,615.

[53] Ἡσ. 14,13.

[54] Λουκ. 10,18.

[55] Ματθ. 4, 9-10.

[56] Γεν. 3,22.

[57] Ἐξόδ. 7,1.

[58] Πράξ. 8,14 ἑξ.

[59] Γ. Ράλλη - Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα, ΙΙ,45.

[60] Πράξ. 16,4.

[61] Ἰω. Καρμίρη, Μνημεῖα, τ. Ι, ἔκδ. β΄, σ. 176.

[62] Αὐτόθι, σ. 232.

[63] Ἰω. 15,26.

[64] Ἰω. Καρμίρη, Μνημεῖα, τ. Ι, ἔκδ. β΄, σ. 155, 175-176, 224.

[65] 2,1, MPG, 3,637.

[66] Ἰω. Καρμίρη, Μνημεῖα, τ. Ι, ἔκδ. β΄, σ. 103.

[67] Αὐτόθι. σ. 67.

[68] MPG, 36,180.

[69] Αὐτόθι, σ. 141.

[70] Αὐτοθι, σ. 153.

[71] MPG, 38,860.

[72] MPG, 32,329.

[73] MPG, 31,609.

[74] MPG, 29,772.

[75] MPG, 48,74.

[76] MPG, 32,549.

[77] MCC, 5,406.

[78] MPG, 77,180/1.

[79] Ἰω. 15,26.

[80] Ἰω. 16,14.

[81] MPG, 28,1317.

[82] MPG, 59,424/5.

[83] Ἰω. 16,13,/4.

[84] MPG, 75,593.

[85] MPG, 75,1120.

[86] MPG, 43,29.

[87] Λουκ. 11,20.

[88] Ψαλμ. 88,14.

[89] Λουκ. 1,51.

[90] MPG, 29,716/7.

[91] MPG, 28,496.

[92] MPG, 75,577.