Η πτώση ως ανθρωπολογικό γεγονός

Διάγραμμα – Περίληψη

Θέματος Ζ' τοῦ Θεολογικοῦ Προγράμματος «Ὀρθοδοξία καί Ζωή»

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας,

περιόδου Ζ΄, ἔτους 2012-2013.

Ὁ ἄνθρωπος καί ἡ πτώση του: Κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ παροῦσα κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι φυσική καί αὐθεντική. Ὁ ἄνθρωπος, ὅπως τόν γνωρίζουμε σήμερα, δέν εἶναι αὐτός πού δημιούργησε ὁ Θεός, ἀλλά ὁ παραμορφωμένος ἀπό τήν τραγωδία τῆς πτώσεως ἄνθρωπος. Ἡ πτώση εἶναι τό τραγικότερο γεγονός τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας. Γνωρίζουμε μόνο τήν ἀλλοιωμένη καί ἀλλοτριωμένη εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου. Γιά νά ἀνακαλύψουμε τήν αὐθεντική, πρέπει νά ἀνατρέξουμε: α) στόν προπτωτικό ἄνθρωπο, πού διασώζει τό «κατ’ εἰκόνα», καί β) στό ἀρχέτυπο τῆς εἰκόνας, πού εἶναι ὁ Χριστός. Ἡ διάκριση μεταξύ προπτωτικῆς καί μεταπτωτικῆς κατάστασης ἀποτελεῖ «κλειδί» γιά τήν ὀρθή κατανόηση τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἐπιστήμη, ἡ φιλοσοφία καί κάθε ἄλλη ἀνθρώπινη ἐνέργεια, πού τήν ἀγνοοῦν, προϋποθέτουν τή συνήθη παραμορφωμένη εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου, τήν ὁποία ἐκλαμβάνουν ὡς φυσιολογική, αὐθεντική καί ὑγειή. Ἀποτέλεσμα: δέν μποροῦν νά βοηθήσουν τόν ἄνθρωπο οὐσιαστικά, δέν μποροῦν νά τόν θεραπεύσουν πραγματικά, δέν μποροῦν νά ἐπέμβουν ἐπί τοῦ ἀνθρώπου σωστικά (μέ τήν Ὀρθόδοξη θεολογική ἔννοια).

Οἱ συνέπειες τῆς πτώσεως Α': Ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος διαφέρει ἀπό τόν προπτωτικό στό ὅτι φέρει ἐντός του τίς συνέπειες τῆς πτώσεως, οἱ κυριότερες ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι οἱ ἑξῆς:

α) Ἡ ἀπώλεια τοῦ Παραδείσου: Ὁ πρῶτος ἄνθρωπος τοποθετήθηκε στόν Παράδεισο, πού ἦταν: α) τόπος καί β) κατάσταση. «Κατάσταση» Παραδείσου εἶναι ἡ κοινωνία μέ τόν Θεό (θεοπτία). Ὄντως, οἱ Πρωτόπλαστοι εἶχαν θεοπτικές ἐμπειρίες, ἄν καί σέ νηπιακή μορφή. Μέ τίς ἐμπειρίες αὐτές ὁ ἄνθρωπος ζοῦσε καταστάσεις «ἀνεκφράστου εὐφροσύνης» καί «ἀπεράντου ἠδονῆς», τίς ὁποῖες ἀπώλεσε ἐντελῶς μέ τήν πτώση. Πτώση = ἔξοδος ἀπό τόν Παράδεισο. Ἔκτοτε «φλογίνη ρομφαία φυλάττει τήν πύλη τῆς Ἐδέμ». Τότε ἀκριβῶς (μετά τήν πτώση) ὁ Ἀδάμ συνειδητοποίησε τίς συνέπειες τῆς ἁμαρτίας. Ὁ «ἀδαμιαῖος θρῆνος» εἶναι ἡ φυσική ἀντίδραση στήν ἔξοδο ἀπό τόν Παράδεισο.

β) Ἡ διακοπή τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό: Ἀπώλεια τοῦ Παραδείσου σημαίνει καί διακοπή τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό. Διακοπή κοινωνίας σημαίνει παύση κάθε θεοπτικῆς ἐμπειρίας. Ἡ κατάσταση αὐτή ὁδήγησε σύντομα στήν ἄγνοια τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἄνθρωπος, λησμονώντας τόν ἀληθινό Θεό, ἐπιδίδεται πλέον σέ μιά προσπάθεια ἀγωνιώδους ἀναζήτησης τοῦ Θεοῦ, γιατί ἐκτός τοῦ Θεοῦ αἰσθάνεται «ἀνέστιος». Στήν προσπάθειά του αὐτή «λατρεύει τήν κτίση παρά τόν Κτίσαντα» καί κατασκευάζει θρησκεῖες ἀπό τή λογική καί τή φαντασία του. Οἱ θρησκεῖες εἶναι ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς προσπάθειας τοῦ ἀνθρώπου νά ἀνακαλύψει τόν Θεό. Ὅλες εἶναι προϊόντα τῆς λογικῆς καί τῆς φαντασίας του καί ὅλες ἔχουν στό βάθος τους εἰδωλολατρικό χαρακτῆρα. Μαλίστα, ἐπειδή ὁ διάβολος ἐκμεταλλεύεται τίς ἀνθρώπινες ἀναζητήσεις, ὅλες οἱ θρησκεῖες ἔχουν καί δαιμονικό χαρακτῆρα: «πάντες οἱ θεοί τῶν ἐθνῶν δαιμόνια» (Ψαλμ. 95,5)

γ) Ὁ σκοτασμός τοῦ νοός: Ἡ διακοπή τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό ἔγινε ἐπειδή ἀσθένησε τό κατ’ ἐξοχήν γνωστικό ὄργανο τῆς θεοπτίας, ὁ πνευματικός ὀφθαλμός μέ τόν ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος ἔβλεπε τόν Θεό, δηλ. ὁ «νοῦς». Ἡ ἁμαρτία (ὅπως καί κάθε ἁμαρτία) ἄρχισε ἀπό τόν «νοῦ». Ὁ «νοῦς» εἶναι τό πρῶτο μέρος τοῦ ἀνθρώπου πού ἁμάρτησε (τό «πταῖσαν καί πρωτοπαθῆσαν» τοῦ ἀνθρώπου), γι’ αὐτό εἶναι καί τό πρῶτο πού ὑπέστη τίς συνέπειες τῆς πτώσεως. Ὄντως, μέ τήν πτώση «ἐσκοτίσθη» ὁ «νοῦς» τοῦ ἀνθρώπου. Σκοτασμός τοῦ «νοῦ» εἶναι ἡ ἀπώλεια τοῦ οἰκείου φωτός του, γιατί ὁ «νοῦς» ἀπό τή φύση του εἶναι φῶς (κτιστό). Οἱ Πατέρες, συνήθως, ταυτίζουν τό φῶς αὐτό μέ τό «κατ’ εἰκόνα»: μέ τήν πτώση «ἠμαυρώθη» τό «κατ’ εἰκόνα». «Σκοτασμός τοῦ νοός» καί «ἀμαύρωσις τοῦ κατ’ εἰκόνα» σχεδόν ταυτίζονται. Μετά τήν πτώση: α) ἀντικείμενο τοῦ «νοῦ» ἔπαψε πλέον νά εἶναι ἡ μνήμη τοῦ Θεοῦ, εἴτε διά τῆς ἀδιαλείπτου νοερᾶς προσευχῆς, εἴτε διά τῆς ἀμέσου θεοπτικῆς ἐμπειρίας, καί ἀντικείμενό του γίνεται ἡ θεωρία τῶν κτισμάτων, ὅπως καί τῆς λογικῆς (δηλ. ταυτίζεται ὁ «νοῦς» μέ τόν «λόγο») καί β) ἡ ἐνέργεια τοῦ «νοῦ» παύει νά λειτουργεῖ στόν οἰκεῖο της χῶρο, δηλ. στήν καρδία, καί λειτουργεῖ πλέον στόν ἐγκέφαλο.

δ) Ἡ κυριαρχία τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν: Ἡ πτώση ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς παρακοῆς, δηλ. τῆς παράβασης τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός στόν Παράδεισο ἔσεσε μιά ἁπλούστατη ἐντολή: τήν ἀποχή τῆς βρώσεως τῶν καρπῶν ἑνός δένδρου. Ἡ ἐντολή συνιστᾶ πραγματική ἐγγύηση τοῦ αὐτεξουσίου (τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας). Μετά τήν ἐντολή ὑπάρχει νόμος Θεοῦ, ὑπάρχει παράβαση (ὡς δυνατότητα), ὑπάρχει διάκριση καλοῦ καί κακοῦ. Ἡ παρακοή συνιστᾶ τήν ἁμαρτία. Ἡ παρακοή εἶναι ἡ αἰτία τῆς κυριαρχίας τῆς ἁμαρτίας στόν κόσμο: «Διά τῆς παρακοῆς τοῦ ἑνός ἀνθρώπου ἁμαρτωλοί κατεστάθησαν οἱ πολλοί» (Ρωμ. 5,19), «δι’ ἑνός ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰς τόν κόσμον εἰσῆλθε» (Ρωμ. 5,12). Μετά τήν πτώση «οὐκ ἐστιν δίκαιος οὐδέ εἷς ... πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν» (Ρωμ. 3, 11-12), «πάντες ἥμαρτον καί ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 3,23). Ἐπειδή, συνήθως, οἱ ἁμαρτίες μεταβάλλονται σέ πάθη, μετά τήν πτώση ἀλλοιώνονται ὅλες οἱ φυσικές σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου καί μεταβάλλονται σέ ἐμπαθεῖς καί εἰσβάλλει στόν κόσμο ὁ «ἑσμός» (τό σμῆνος) τῶν παθῶν. Ἔκτοτε, τά πάθη παρεμβάλλονται ὡς «κάλυμμα» καί ὑψώνονται ὡς «μεσότοιχον φραγμοῦ» μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου.

Οἱ κατ’ ἐξοχήν συνέπειες τῆς πτώσεως: Οἱ παραπάνω συνέπειες τῆς πτώσεως δέν εἶναι οἱ μόνες. Ὑπάρχουν καί πιό σοβαρές συνέπειες, ὅπως: α) Ἡ δουλεία στόν διάβολο, β) ὁ θάνατος καί γ) ἡ ὑποταγή τῆς κτίσεως στή φθορά.